Επιστροφή στην αρχική σελίδα

Επιστροφή στην αρχική σελίδα

«ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ & ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ» ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Επιστροφή στην αρχική σελίδα Σκούλλος Μιχαήλ Φλογαΐτη Ευγενία Αγγελίδου Ευαγγελία Αράπης Γεράσιμος Βαλάτα Χριστιάνα Γρόλλιος Γεώργιος Δασκολιά Μαρία Δημητρίου Αναστασία Ζαχαρίου Αραβέλλα Καλαϊτζίδης Δημήτριος Κατσίκης Απόστολος Λιαράκου Γεωργία Μαΐστρου Ελένη Μπαγάκης Γιώργος Ουζούνης Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου Βασιλική Σανταμούρης Ματθαίος Σταμέλος Γεώργιος Σχίζα Κωνσταντίνα Τρικαλίτη Αγγελική Φουσέκη Ευσταθία Πρόεδρος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Χημείας Αντιπρόεδρος - Καθηγήτρια Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Δρ. Βιολόγος, Υπεύθυνη Π.Ε. Ανατ. Αττικής Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ. Ειδικής Αγωγής, εκπαιδευτικός Αναπληρωτής καθηγητής του Π.Τ.Δ.Ε. του Α.Π.Θ. Λέκτορας στο Τμήμα Φ.Π.Ψ. του Πανεπιστημίου Αθηνών Επίκουρος Καθηγήτρια Tμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, Δ.Π.Θ. Υπεύθυνη της Μονάδας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Δρ. Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Διευθυντής Ραλλείου Πειραματικού Γυμνασίου Θηλέων Πειραιά Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου Καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Καθηγητής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Καθηγητής, Τμήμα Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών Αναπληρωτής Καθηγητής, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Πάτρας Δρ. Περιβ/κής Εκπαίδευσης - Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α Δ.Δ.Ε. Αθήνας Δρ. Χημικός - Σχολική Σύμβουλος Δρ. Βιολόγος - Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α Δ.Δ.Ε. Αθήνας

«ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ & ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ» ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Επιστροφή στην αρχική σελίδα ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2010 16.00-17.45: Προσέλευση-Εγγραφές Τοποθέτηση των αναρτημένων ανακοινώσεων (πόστερ) από τους συγγραφείς ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: 18:00-20:45 ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: - Δρ. Δημήτριος Καλαϊτζίδης, Πρόεδρος Συμβουλίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης - Καθηγητής Μιχαήλ Σκούλλος, Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής - Καθηγήτρια Ευγενία Φλογαΐτη, Αντιπρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής -Καθηγητής Γεράσιμος Αράπης (Γεωπονικό Πανεπιστήμιο) ΟΜΙΛΙΕΣ & ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ - Ομιλία Προέδρου Οργανωτικής Επιτροπής κ. Δημητρίου Καλαϊτζίδη - Αναφορά εις μνήμην Δημήτρη Τσίρου από την Δρ. Χημικό Μηχανικό, κα Χρυσούλα Κούρτελη - Ομιλία Πρoέδρου Επιστημονικής Επιτροπής κ. Μιχαήλ Σκούλλου - Χαιρετισμός Γ. Γραμματέως ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ κας Λούλας Κέρτσικωφ - Χαιρετισμός εκπροσώπων των συνεργαζομένων Πανεπιστημίων και Φορέων Κήρυξη της έναρξης του 4ου Συμποσίου 19:00-20:00 Ομιλία Προσκεκλημένου Ομιλητή Προεδρείο: Μάνθος Σανταμούρης (Παν/μιο Αθηνών, Τμήμα Φυσικής) Ελένη Μαΐστρου (Αρχιτεκτονική Σχολή) Βίκυ Μπενετάτου (ΟΣΚ) ~ Prof. dr. ir. Herman Hertzberger Αrchitect, Arhitektuurstudio HH Architect and urban designers, The Netherlands: «Space and learning» (Χώρος και μάθηση) 20:00-20:45 Συζήτηση-Ερωτήσεις 20:45-21:30 Κοκτέιλ

Κ. Βλαστάρης - Κ. Ουζούνης Δημ. Παπαθανασίου ΣΑΒΒΑΤΟ 23 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2010 09:00-11:00 1η Συνεδρία: Η δομή του αειφόρου σχολείου Προσκεκλημένος ομιλητής και συντονιστής της στρογγυλής τραπέζης: Κωνσταντίνος Καδής Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστήμιο Frederick (τ. Υπουργός Υγείας της Κυπριακής Δημοκρατίας) «Ανώτατα Ιδρύματα και ο ρόλος τους στη διαμόρφωση του Αειφόρου Σχολείου» Από τη βιώσιμη ανάπτυξη ως την αειφορία. ΑναΖΗΤΩντας την αειφορία. Γ. Τσουβέλας Σχολική εμπλοκή και ικανοποίηση από τη ζωή σε μαθητές 6ης Δημοτικού. Ευγ. Δουλάμη & Αναστ. Δημητρίου Κωνστ. Σχίζα Διερεύνηση των αντιλήψεων και των στάσεων των μαθητών (βοηθών βρεφονηπιοκόμων) του 2ου ΕΠΑΛ Αλεξανδρούπολης για ένα αειφόρο νηπιαγωγείοσύνδεση λειτουργίας κτηρίου και παιδαγωγικής λειτουργίας. «Βιώσιμο» σχολείο, «βιώσιμο» εκπαιδευτικό σύστημα, «βιώσιμη» κοινωνία: μια αδιάσπαστη και επαναδρομική αλληλουχία εννοιών και στόχων. Ευαγγ. Αγγελίδου - Ελ. Κρητικού Αειφόρο σχολείο: από τη θεωρητική σύλληψη στη σχολική πραγματικότητα. Όψεςτάσεις-προβληματισμοί. Συζήτηση 11:00-11:30 Διάλειμμα 11:30-13:30 2η Συνεδρία: Η διοίκηση και η λειτουργία του αειφόρου σχολείου Προσκεκλημένη ομιλήτρια και συντονίστρια της στρογγυλής τραπέζης: Βασιλική Παπαδημητρίου, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: «Σχολικό κλίμα και αειφόρο σχολείο» Χρ. Σαμαντάς Μ. Δημοπούλου - Ε. Μπαμπίλα Κων. Μπαγινέτας & Βασιλ. Σταυρόπουλος Θεολ. Αβδελή Κατ. Μπαζίγου Αραβέλλα Ζαχαρίου & Χ. Κάτζη Beltran Η διοίκηση και η λειτουργία του αειφόρου σχολείου. Ο ρόλος του/της Διευθυντή/ντριας στη λειτουργία του Οικολογικού Σχολείου- Η πρόκληση της ηγεσίας του αειφόρου σχολείου. Κατανοώντας την έννοια και τις αρχές που διέπουν την αειφορική διεύθυνση/ηγεσία στην εκπαίδευση. Μια μελέτη περίπτωσης σε διευθυντές σχολικών μονάδων Δευτεροβάθμιας τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης. Ένα παράδειγμα οργάνωσης και διοίκησης αειφόρου σχολείου. Η πρόκληση του αειφόρου σχολείου στη διαμόρφωση συνεργατικού επαγγελματικού ήθους των εκπαιδευτικών. Διοίκηση και αειφόρο σχολείο: αντιλήψεις και απόψεις διευθυντών της Δημοτικής Εκπαίδευσης της Κύπρου. Συζήτηση 13:30-14:15 Εμβόλιμη Συνεδρία Προεδρείο: Ευγενία Φλογαΐτη, Δημήτριος Καλαϊτζίδης, Αραβέλλα Ζαχαρίου Προσκεκλημένος ομιλητής: John Huckle «Sustainable Schools: Εxploring the Contradictions» (Αειφόρα Σχολεία: Διερευνώντας τις αντιφάσεις)

Ο κ. Τζον Χακλ θα μιλήσει σχετικά με πρόσφατες πρωτοβουλίες στο Ηνωμένο Βασίλειο και θα υποστηρίξει ότι τα αειφόρα σχολεία μπορούν να επισπεύσουν την μετάβαση προς την αειφορία αν αποτελέσουν μέρος των πολιτικών επέκτασης της δημοκρατίας μέσα και πέραν της εκπαίδευσης. Θα υποστηρίξει επίσης ότι η σχετική οικονομική και οικολογική κρίση εστιάζουν στην ανάγκη για τέτοιες πολιτικές και στην επιθυμία για κοινά κοινοτικά σχολεία που θα υποστηρίζουν την περιβαλλοντική και πλανητική ιδιότητα του πολίτη. 14:15-14:30 Συζήτηση 14:30-16:15 Μεσημεριανό διάλειμμα Γεύμα-μπουφές στο χώρο του συνεδρίου 16:15-18:15 3η Συνεδρία: Το πρόγραμμα σπουδών του αειφόρου σχολείου Προσκεκλημένη ομιλήτρια και συντονίστρια της στρογγυλής τραπέζης: Ευγενία Φλογαΐτη, Καθηγήτρια του ΤΕΑΠΗ-Πανεπιστήμιο Αθηνών «Αναλυτικό Πρόγραμμα και Αειφόρο Σχολείο» Νέλη Κωστούλα Επικ. Καθηγήτρια ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης Αποστ. Κατσίκης Καθηγητής, ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Μαλ. Μπακάλη Φλογαΐτη Ε. & Κάτσενου Χ. & Ναούμ Ε. & Νομικού Χ. Τατ. Σπανέλλη & Αντ. Φραντζή Ένα πλαίσιο θεώρησης διδακτικών πρακτικών και αντιλήψεων για το αειφόρο σχολείο. Η συμβολή της γεωγραφικής εκπαίδευσης στην υλοποίηση των σκοπών του αειφόρου σχολείου. Η θέση της Αγωγής Υγείας στο αειφόρο σχολείο: Προτάσεις και προοπτικές. Η έννοια της αειφορίας ως ρυθμιστική ιδέα για την εξέλιξη ενός εκπαιδευτικού οργανισμού σε κοινότητα μάθησης. Η περίπτωση των 7ου και 70ου Δημοτικών σχολείων Αθηνών και το δίκτυο Οικολογικά Σχολεία: μια πρόταση για το αειφόρο σχολείο. Συζήτηση 18:15-18:45 Μεσημεριανό διάλειμμα 18.45-20.45 4η Συνεδρία: Οι κτηριακές εγκαταστάσεις και υποδομές του αειφόρου σχολείου Προσκεκλημένη ομιλήτρια και συντονίστρια της στρογγυλής τραπέζης: Ελένη Μαΐστρου Καθηγήτρια στη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ «Το κτήριο του αειφόρου σχολείου. Η συμβολή του αρχιτέκτονα» Ελ. Καραΐσκου & Ελ. Μαλαματένιου & Φ. Οικονομοπούλου Βασ. Ζεπάτου & Μ. Λοϊζίδου & Αρχ. Χαλουλάκου & Νικ. Σπυρέλης Βίκυ Μπενετάτου (ΟΣΚ) Σταμ. Γεωργοπούλου Μουσικό σχολείο στην Ακαδημία Πλάτωνος. Έρευνα στη σχολική κοινότητα για το αειφόρο σχολείο ως προς την επιλογή και χρήση υλικών. Η συμβολή του σχολικού κτηρίου στην προστασία του περιβάλλοντος. Η ένταξη της περιβαλλοντικής παραμέτρου στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των σχολικών χώρων. Συζήτηση

19:00-20:30 ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ Υπεύθυνη Συνεδρίας: Έφη Φουσέκη Βασ. Μακράκης Ιωαν. Παπαϊωάννου & Ιωαν. Βλάχος & Κων. Παπασωτηροπούλου & Ελένη Αντωνακοπούλου Τσεμπερλίδου Μαριάννα Ι. Βασιλούδης & Μ. Γκούσια-Ρίζου & Δ. Σδράλη & Κ. Αμπελιώτης ΚΥΡΙΑΚΗ 24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2010 09:30-11:30 5η Συνεδρία: Δίκτυα σχολείων και αειφόρο σχολείο Προσκεκλημένος ομιλητής και συντονιστής της στρογγυλής τραπέζης: Μιχαήλ Σκούλλος Καθηγητής στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών «Αειφορικό και αειφόρο σχολείο» Δραστηριότητες της έδρας UNESCO Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας στην εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αειφόρα σχολεία: το παράδειγμα του νομού Αχαΐας. Το αειφόρο σχολείο είναι «Το σχολείο που μ αρέσει;» Οι «αόρατοι» παράγοντες που ρυθμίζουν την πορεία ενός δικτύου σχολείων προς την αειφορία. Ο ρόλος των γονέων στα πλαίσια του αειφόρου σχολείου. Μικρογιαννάκη Ιωαν. Ο ρόλος των γονέων στο αειφόρο σχολείο. Ε. Μουσένα & Μ. Ζέρβα & Σ. Δάβρη & Α. Τόγια Αγωγή για την αειφόρο ανάπτυξη - Ο ρόλος των γονέων. Συζήτηση 11:30-12:00 Διάλειμμα 12:00-14.00 6η Συνεδρία: Αειφορικές προσεγγίσεις στο σχολικό κτήριο Προσκεκλημένος ομιλητής και συντονιστής της στρογγυλής τραπέζης: Μάνθος Σανταμούρης Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών «Κλιματική μεταβολή και οι επιπτώσεις της στον κτηριακό τομέα» Μαρ. Σταματέλλη & Χρυσ. Δημοσχάκη & Αδρ. Χατζηφιλιππίδου Λένα Μπενίση Αγγ. Αναγνωστοπούλου & Γεωργ. Γάλλου & Ιωάν. Γκουλούση & Ευαγ. Κυλιντηρέα & Γεωργ. Παπασταθόπουλος Το σχολείο που μ αρέσει. Η Αρχιτεκτονική Σχολικών Κτιρίων στην Αθήνα, τη δεκαετία του 1930. Μία "αειφόρα" προσπάθεια στο παρελθόν, που δεν ολοκληρώθηκε. Δημιουργία πράσινης ταράτσας στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Καλαμάτας: Αειφόρο σχολείο και εκπαίδευση ενηλίκων. 12:50-13:00 Συζήτηση

13:00-14:00 - Παρουσίαση των Συμπερασμάτων του Συνεδρίου από τους Συντονιστές των Στρογγυλών Τραπεζιών - Ομιλία του Προέδρου της Επιστημονικής Επιτροπής - Ομιλία του Προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής Λήξη του 4ου Συμποσίου

«ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ & ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ» ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ Επιστροφή στην αρχική σελίδα Αβδελή Θεολ. Αγγελίδου Ευαγγ. - Κρητικού Ελ. Αναγνωστοπούλου Αγγ. & Γάλλου Γεωργ. & Γκουλούση Ιωάν. & Κυλιντηρέα Ευαγ. & Παπασταθόπουλος Γεωργ. Βασιλούδης Ι. & Γκούσια-Ρίζου Μ. & Σδράλη Δ. & Αμπελιώτης Κ. Βλαστάρης Κ. - Ουζούνης Κ. Γεωργοπούλου Σταμ. Δημοπούλου Μ. - Μπαμπίλα Ε. Δουλάμη Ευγ. & Δημητρίου Αναστ. Ζαχαρίου Αραβ. & Κάτζη Beltran Χ. Ζεπάτου Βασ. & Λοϊζίδου Μ. & Χαλουλάκου Αρχ. & Σπυρέλης Νικ. Καραΐσκου Ελ. & Μαλαματένιου Ελ. & Οικονομοπούλου Φ. Κατσίκης Αποστ. Κωστούλα Νέλη Μακράκης Βασ. Μικρογιαννάκη Ιωαν. Μουσένα Ε. & Ζέρβα Μ. & Δάβρη Σ. & Τόγια Α. Μπαγινέτας Κων. & Σταυρόπουλος Βασιλ. Μπαζίγου Κατ. Μπακάλη Μαλ. Μπενετάτου Βίκυ (ΟΣΚ) Μπενίση Λένα Παπαθανασίου Δημ. Παπαϊωάννου Ιωαν. & Βλάχος Ιωαν. & Παπασωτηροπούλου Ένα παράδειγμα οργάνωσης και διοίκησης αειφόρου σχολείου. Αειφόρο σχολείο: από τη θεωρητική σύλληψη στη σχολική πραγματικότητα. Όψες - τάσεις - προβληματισμοί. Δημιουργία πράσινης ταράτσας στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Καλαμάτας: Αειφόρο σχολείο και εκπαίδευση ενηλίκων. Ο ρόλος των γονέων στα πλαίσια του αειφόρου σχολείου. Από τη βιώσιμη ανάπτυξη ως την αειφορία. Η ένταξη της περιβαλλοντικής παραμέτρου στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των σχολικών χώρων. Ο ρόλος του/της Διευθυντή/ντριας στη λειτουργία του Οικολογικού Σχολείου- Η πρόκληση της ηγεσίας του αειφόρου σχολείου. Διερεύνηση των αντιλήψεων και των στάσεων των μαθητών (βοηθών βρεφονηπιοκόμων) του 2ου ΕΠΑΛ Αλεξανδρούπολης για ένα αειφόρο νηπιαγωγείο-σύνδεση λειτουργίας κτηρίου και παιδαγωγικής λειτουργίας. Διοίκηση και αειφόρο σχολείο: Aντιλήψεις και απόψεις διευθυντών της Δημοτικής Εκπαίδευσης της Κύπρου. Έρευνα στη σχολική κοινότητα για το αειφόρο σχολείο ως προς την επιλογή και χρήση υλικών. Μουσικό σχολείο στην Ακαδημία Πλάτωνος. Η συμβολή της γεωγραφικής εκπαίδευσης στην υλοποίηση των σκοπών του αειφόρου σχολείου. Ένα πλαίσιο θεώρησης διδακτικών πρακτικών και αντιλήψεων για το αειφόρο σχολείο. Δραστηριότητες της έδρας UNESCO Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας στην εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο ρόλος των γονέων στο αειφόρο σχολείο. Αγωγή για την αειφόρο ανάπτυξη - Ο ρόλος των γονέων. Κατανοώντας την έννοια και τις αρχές που διέπουν την αειφορική διεύθυνση/ηγεσία στην εκπαίδευση. Μια μελέτη περίπτωσης σε διευθυντές σχολικών μονάδων Δευτεροβάθμιας τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης. Η πρόκληση του αειφόρου σχολείου στη διαμόρφωση συνεργατικού επαγγελματικού ήθους των εκπαιδευτικών. Η θέση της Αγωγής Υγείας στο αειφόρο σχολείο: Προτάσεις και προοπτικές. Η συμβολή του σχολικού κτηρίου στην προστασία του περιβάλλοντος. Η Αρχιτεκτονική Σχολικών Κτιρίων στην Αθήνα, τη δεκαετία του 1930. Μία "αειφόρα" προσπάθεια στο παρελθόν, που δεν ολοκληρώθηκε. ΑναΖΗΤΩντας την αειφορία. Αειφόρα σχολεία: το παράδειγμα του νομού Αχαΐας.

Κων. & Αντωνακοπούλου Ελ. Σαμαντάς Χρ. Σπανέλλη Τατ. & Φραντζή Αντ. Σταματέλλη Μαρ. & Δημοσχάκη Χρυσ. & Χατζηφιλιππίδου Αδρ. Σχίζα Κωνστ. Τσεμπερλίδου Μαρ. Τσουβέλας Γ. Φλογαΐτη Ε. & Κάτσενου Χ. & Ναούμ Ε. & Νομικού Χ. Η διοίκηση και η λειτουργία του αειφόρου σχολείου. Η περίπτωση των 7ου και 70ου Δημοτικών σχολείων Αθηνών και το δίκτυο Οικολογικά Σχολεία: μια πρόταση για το αειφόρο σχολείο. Το σχολείο που μ αρέσει. «Βιώσιμο» σχολείο, «βιώσιμο» εκπαιδευτικό σύστημα, «βιώσιμη» κοινωνία: μια αδιάσπαστη και επαναδρομική αλληλουχία εννοιών και στόχων. Το αειφόρο σχολείο είναι «Το σχολείο που μ αρέσει;» Οι «αόρατοι» παράγοντες που ρυθμίζουν την πορεία ενός δικτύου σχολείων προς την αειφορία. Σχολική εμπλοκή και ικανοποίηση από τη ζωή σε μαθητές 6ης Δημοτικού. Η έννοια της αειφορίας ως ρυθμιστική ιδέα για την εξέλιξη ενός εκπαιδευτικού οργανισμού σε κοινότητα μάθησης.

ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ/ΗΓΕΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΣΕ ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Β/ΘΜΙΑΣ ΤΥΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΗ ΤΥΠΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. K. Μπαγινέτας 1 & Β. Σταυρόπουλος 2 1 Γεωπόνος, Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, Διεύθυνση Γεωργικής Ανάπτυξης, Λαμία Ωρομίσθιος Διδάσκων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο ΣΔΕ Λαμίας Διδάκτορας Αειφορικής Γεωργίας του Πανεπιστημίου του Νότινγχαμ 2 Δάσκαλος στην Ειδική Αγωγή & Εκπαίδευση, 2 ο Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Λαμίας Υποψήφιος Διδάκτορας Οργάνωσης & Διοίκησης της Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Υπότροφος ΙΚΥ 1 E-mail: kbaginetas@yahoo.co.uk ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, η έννοια της αειφορίας αναδεικνύεται ως βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης της διεύθυνσης/ηγεσίας των σχολικών μονάδων. Η νέα αυτή αντίληψη περί αειφορικής ηγεσίας στηρίζεται σε επτά βασικές αρχές (Hargreaves & Fink, 2004). Στη βάση των αρχών αυτών, εκπονήθηκε μελέτη περίπτωσης, που περιελάμβανε συνεντεύξεις με τους διευθυντές δύο σχολικών μονάδων Β/θμιας τυπικής (Γυμνάσιο) και μη τυπικής εκπαίδευσης (Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας). Η μελέτη επικεντρώθηκε στη διερεύνηση των αντιλήψεων των διευθυντών σχετικά με την έννοια και πρακτική εφαρμογή των αρχών της αειφορικής ηγεσίας στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων τους. Το βασικό συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι η πρακτική εφαρμογή των επτά αρχών περιορίζεται σημαντικά λόγω της ιδιαίτερης δομής του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, μολονότι οι διευθυντές φαίνεται να εμφορούνται από μια πιο αειφορική αντίληψη. Λέξεις-κλειδιά: αειφορία, αειφορική διεύθυνση/ηγεσία, επτά αρχές, διευθυντές, δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 1

UNDERSTANDING THE MEANING AND PRINCIPLES OF SUSTAINABLE LEADERSHIP IN EDUCATION. A CASE STUDY OF PRINCIPALS SERVING IN FORMAL AND NON FORMAL SECONDARY EDUCATION SCHOOL SETTINGS. K. Baginetas 1 & V. Stavropoulos 2 1 Agronomist, Region of Central Greece, Department of Agricultural Development, Lamia Part-time tutor in Environmental Education, Second Chance School, Lamia PhD in Sustainable Agriculture and Rural Development, University of Nottingham, UK 2 Special Education Primary School Teacher, 2 nd Special Education Primary School of Lamia PhD Candidate in Educational Management, University of Thessaly, Greek State Scholarships Foundation (ΙΚΥ) Scholar 1 E-mail: kbaginetas@yahoo.co.uk ABSTRACT The current literature highlights the significance of sustainability as a basic factor of a new perception of educational leadership. This new perception of sustainable leadership is supported by seven core principles (Hargreaves & Fink, 2004). Based on these principles, a case study was conducted which included interviews with the principals of two secondary schools, a formal and a non formal one. The study was focused on the investigation of principals perceptions regarding the significance and practical application of the principles of sustainable leadership in terms of their duties. The main conclusion is that although the principals appeared to believe in a more sustainable form of educational leadership, the practical application of the seven principles is considerably limited due to the particular structure of the Greek educational system. Keywords: sustainability, sustainable leadership, seven principles, principals, secondary education. 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε ένα κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται με γρήγορους ρυθμούς, το σχολείο καλείται να γίνει πιο ευέλικτο και αποδοτικό, σύμφωνα με τα προστάγματα της «νέας οικονομίας» και της αντίστοιχης «τάξης πραγμάτων». Νέες τεχνολογίες, νέα προγράμματα σπουδών, καινοτόμες δράσεις και διαδικασίες, τείνουν συνεχώς στο να αυξάνονται και να ανανεώνονται καθιστώντας το έργο εκπαιδευτικών και διευθυντών ολοένα και περισσότερο απαιτητικό. Από την άλλη πλευρά, οι αξίες της μετανεωτερικότητας απεμπολούν το «γνωστό», το «σίγουρο», το «δεδομένο» της νεωτερικότητας και τη θέση τους δίνουν στη συνεχή αναζήτηση για το σωστό και το δίκαιο. Ο διευθυντής του σχολείου καλείται να εξισορροπήσει ανάμεσα σε στάσεις και αξίες που διέπουν το σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, εξασφαλίζοντας παράλληλα τη συνεχή βελτίωση και ανάπτυξη της σχολικής μονάδας. Με βάση τις σύγχρονες αυτές τάσεις, η φιλοσοφία του διευθυντή/ηγέτη προσεγγίζεται υπό το πρίσμα της άσκησης του ηγετικού αυτού ρόλου με στόχο τη βιωσιμότητα (sustainability) της σχολικής μονάδας, ρόλος ο οποίος θα βασίζεται τόσο σε ηθικές αρχές και αξίες, όσο και στις αξίες της δημοκρατίας, της συνεργασίας και του κοινοτισμού. Η βιωσιμότητα (sustainability) της σχολικής μονάδας και η ηγεσία που την προάγει αποτελεί επίκεντρο του στοχασμού σύγχρονων θεωρητικών της εκπαιδευτικής ηγεσίας (Fullan, 2005, 2006 Hargreaves & Fink, 2006 Hargreaves, 2007). Η έννοια της βιώσιμης ηγεσίας (sustainable leadership) αφορά στην ικανότητα ενός συστήματος (στην περίπτωσή μας του σχολικού) στο να εμπλέκεται σε περίπλοκες διαδικασίες συνεχούς βελτίωσης, που είναι σύμφωνες με τις βαθιές αξίες στις οποίες εδράζεται ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης (Fullan, 2005). Σε συνάφεια με την έννοια της βιώσιμης ηγεσίας, στο πλαίσιο των ανθρώπινων αξιών, βρίσκεται η έννοια της ηγεσίας που διέπεται από αρχές, αξίες και ηθικό προσανατολισμό (moral leadership). Η θεώρηση αυτή τοποθετεί την έννοια της σχολικής ηγεσίας σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και τολμά να δώσει απαντήσεις στις δύσκολες εκείνες ερωτήσεις που αφορούν στο σκοπό του σχολείου (Dantley, 2005). Ο Fullan (2003) θεωρεί την παροχή δημόσιων εκπαιδευτικών υπηρεσιών που διέπεται από αρχές και ηθικό προσανατολισμό (moral purpose) ως ένα από τα οκτώ εκείνα στοιχεία που στοιχειοθετούν την ύπαρξη βιώσιμης ηγεσίας. Ο ηθικός αυτός προσανατολισμός αφορά στη βελτίωση των σχολικών επιδόσεων των μαθητών, με παράλληλο «κλείσιμο της ψαλίδας» μεταξύ αυτών των επιδόσεων σεβασμό στους άλλους, χωρίς αυτό να θεωρείται ότι τρέφονται χαμηλές προσδοκίες για εκείνους, βελτίωση του ευρύτερου περιβάλλοντος δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων και των γειτονικών σχολικών μονάδων. Ο σχολικός διευθυντής/ηγέτης του οποίου ο ρόλος διέπεται από τον προσανατολισμό σε ηθικές αρχές και αξίες (purpose-driven moral leadership), γνωρίζει τι συμβαίνει εκτός του σχολικού 3

αυλείου χώρου, τοποθετεί το ρόλο του σχολείου στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινότητας και θεωρεί το δικό του ρόλο και την αποστολή του σχολείου σαν ηθική επιταγή (Dantley, 2005). Κάτι ανάλογο φαίνεται να υποστηρίζει και ο Fullan (2006) ο οποίος χαρακτηρίζει ως «συστημικούς στοχαστές εν δράσει» και συνάμα διευκολυντές της βιώσιμης ηγεσίας τους διευθυντές εκείνους που προάγουν το σύνδεσμο του σχολείου με την ευρύτερη κοινότητα και λειτουργούν για τους συναδέλφους τους ως παράγοντες ανάπτυξης μελλοντικών ηγετικών στελεχών με άλλα λόγια δρουν και ως ηγέτες ηγετών. Η βιώσιμη ηγεσία (sustainable leadership) και εκείνη που διέπεται από αρχές, αξίες και ηθικό προσανατολισμό (moral leadership), συνθέτουν την ευρύτερη εικόνα της δημοκρατικής ηγεσίας (democratic leadership). Σύμφωνα με αυτή, τα εμπλεκόμενα άτομα υιοθετούν ένα είδος συνεργασίας που βασίζεται στη δόμηση της έννοιας του κοινοτισμού από ομάδες ενδιαφέροντος εντός και εκτός της σχολικής κοινότητας (Kochan & Reed, 2005). Μέσα από τις αρχές της δημοκρατικής ηγεσίας, οι διευθυντές/ηγέτες των σχολικών μονάδων προχωρούν πέρα από τις «τετριμμένες» τυπικές υπηρεσιακές υποχρεώσεις (να είναι καλοί, να κάνουν σωστά τη δουλειά τους προκειμένου να προαχθούν) στις ευθύνες που έχουν αναλάβει ως ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες, έναντι των συμπολιτών τους (Kochan & Reed, 2005α). Η βιωσιμότητα της σχολικής μονάδας στις συνεχείς κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις αφενός και η προαγωγή ηθικών αξιών, που ενδυναμώνουν τη συνεργασία και την ευρύτερη συμμετοχή σε εκπαιδευτικά ζητήματα αφετέρου, αποτελούν το «στοίχημα» για το διευθυντή/ηγέτη του σύγχρονου σχολείου προκειμένου να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στο έργο που έχει αναλάβει. Οι προσεγγίσεις της σχολικής ηγεσίας που αναλύθηκαν, αντανακλούν τις σύγχρονες αναζητήσεις της μετανεωτερικής εποχής. Παρ όλα αυτά οι προσεγγίσεις αυτές δεν πρέπει να θεωρούνται ως τωρινό επίτευγμα, αφού η σχολική ηγεσία της περιόδου 1837-1942, σε ό, τι αφορά το συγκείμενο των ΗΠΑ, ορίστηκε σε πιο ευρεία βάση, συμπεριλαμβανομένης της δημοκρατικής ηγεσίας και της εκπαίδευσης μέσα στην κοινότητα (Decker, 1975). Σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως παρατηρεί ο Πασιαρδής (2004, σελ. xv), «επιτελείται μια συνειδητή στροφή προς τα παραδοσιακά», μια στροφή προς παραδοσιακές αξίες όπως αυτή της κοινότητας και τίθενται οι βάσεις μιας νέας ηθικής τάξης πραγμάτων. Ο διευθυντής/ηγέτης του σήμερα δεν κινείται σε ένα «αποστειρωμένο» περιβάλλον και οι εξελίξεις που άπτονται της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν βρίσκονται εκτός της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο διευθυντής-διεκπεραιωτής, δεν μπορεί να θεωρηθεί αποτελεσματικός απλά και μόνο, διότι το σύγχρονο σχολείο δε λειτουργεί πια στη σκέψη των πολιτών μόνο σαν μηχανισμός παραγωγής ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και σαν πλαίσιο προετοιμασίας για την ίδια τη ζωή. Ο διευθυντής/ηγέτης του σήμερα κινείται εντός και εκτός σχολείου, επικοινωνεί με όλους τους 4

εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία φορείς και είναι βαθυστόχαστος σε θέματα που άπτονται της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Λειτουργεί ως παράγοντας διοικητικής ανάπτυξης για τους συναδέλφους του και προάγει δραστηριότητες που καθιστούν το σχολείο «ανοικτό» στην κοινωνία. Οι ενέργειές του κινούνται στην αξιακή βάση των αρχών της συμμετοχής και της προαγωγής του αισθήματος της κοινότητας εντός και εκτός σχολείου. Επομένως, όπως παρατηρεί και ο Fullan (2006), προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεχής ανάπτυξη της σχολικής μονάδας, χρειαζόμαστε διευθυντές που θα γνωρίζουν να δραστηριοποιούνται σε μεγαλύτερο μέρος του συστήματος και όχι μόνο εντός του σχολείου. Ο διευθυντής/ηγέτης που είναι προσανατολισμένος στη βιωσιμότητα (sustainability) της σχολικής μονάδας είναι το ζητούμενο προκειμένου το σύγχρονο σχολείο να διέπεται από ευελιξία και ετοιμότητα σε συνεχείς αλλαγές και προκλήσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται με ιδιαίτερα ταχείς ρυθμούς. Επιπλέον, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, ο διευθυντής/ηγέτης οφείλει να επιδίδεται σε συνεχή κριτικό αναστοχασμό και διαλεκτική σε θέματα αξιών, αρχών και προσανατολισμών του σχολείου και του ευρύτερου πλαισίου στο οποίο το σχολείο εντάσσεται. Με αυτό τον τρόπο θα δομήσει μια «προσωπική θεωρία» βάσει της οποίας θα είναι σε θέση να χαράξει και να μεταλαμπαδεύσει το όραμα και την αποστολή του σχολείου, έχοντας σαν στόχο την πολυεπίπεδη βελτίωση και αποτελεσματικότητα προς όφελος όλων όσων εμπλέκονται και μετέχουν της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όπως εύστοχα παρατηρούν οι Γεωργιάδου και Καμπουρίδης (2005), προσωπικός στόχος, αλλά και στόχος όσων χαράσσουν την εκπαιδευτική πολιτική, είναι η μεταμόρφωση του διευθυντήγραφειοκράτη σε διευθυντή-ηγέτη. Δεν αρκεί λοιπόν η, σε ατομικό επίπεδο, καλή πρόθεση και θέληση ορισμένων διευθυντών να «κάνουν ένα βήμα μπρος» τη στιγμή που το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτισμό και η «εγγραφοπαθολογία» τείνει να γίνει πια συνώνυμη λέξη με την καθημερινή σχεδόν δραστηριότητα των διευθυντών των σχολικών μονάδων. Το σχολείο της γειτονιάς, ο πυρήνας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οφείλει να έρθει στο προσκήνιο προκειμένου να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες απαιτήσεις της κοινότητας στην οποία εντάσσεται. Με αυτό τον τρόπο θα έχει την ευκαιρία να καταστεί πιο ευέλικτο και δεκτικό σε καινοτομίες και αλλαγές, στοιχεία που συνθέτουν τη συνεχή ανάπτυξη και αποτελεσματικότητά του. Στο γενικότερο πλαίσιο της προβληματικής που αναπτύσσεται αναφορικά με το μέλλον της εκπαιδευτικής αλλαγής, περιλαμβάνεται η έννοια της αειφορίας ως βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση μιας νέας θεώρησης της διεύθυνσης/ηγεσίας των σχολικών μονάδων. Υπό το πρίσμα της νέας αυτής θεώρησης, κύριος στόχος της διεύθυνσης/ηγεσίας δεν είναι η κατεξοχήν επίτευξη 5

υψηλών σχολικών επιδόσεων από τους μαθητές, αλλά η ενσωμάτωση των αρχών της αειφορίας στην αποτελεσματική διοίκηση των σχολικών μονάδων (Fullan, 2006). Οι Hargreaves και Fink (2003) και Fullan (2006) υποστηρίζουν ότι προκειμένου να συμπεριληφθεί η έννοια της αειφορίας στη διοίκηση σχολικών μονάδων, απαιτείται μια διαφορετική αντίληψη που θα διέπει τον τρόπο άσκησης ηγεσίας από τους διευθυντές των σχολείων. Η νέα αυτή αντίληψη περί αειφορικής ηγεσίας (sustainable leadership) θα στηρίζεται σε επτά βασικές αρχές, όπως αυτές παρουσιάστηκαν από τους Hargreaves και Fink (2004). Συνοπτικά, οι αρχές αυτές περιλαμβάνουν: 1) προαγωγή εκπαιδευτικών πρακτικών που συμβάλλουν στη δια βίου μάθηση, 2) μεταλαμπάδευση του οράματος για την πρόοδο της σχολικής μονάδας στον επόμενο συνάδελφο εκπαιδευτικό που καλείται να αναλάβει διευθυντικά καθήκοντα, 3) προαγωγή της ενεργούς συμμετοχής του συνόλου των εκπαιδευτικών του σχολείου, σε οργανωτικά και διοικητικά θέματα, 4) λειτουργία του διευθυντή της σχολικής μονάδας ως παράγοντα διοικητικής ανάπτυξης των συναδέλφων του μέσα από την εκχώρηση αρμοδιοτήτων, προκειμένου ο διευθυντής να μην εξουθενώνεται πνευματικά και σωματικά, 5) αντίληψη της πιθανής επιρροής των πρακτικών διοίκησης και ηγεσίας που εφαρμόζει ένας διευθυντής μιας σχολικής μονάδας, στην διοικητική πρακτική που εφαρμόζεται σε ένα άλλο σχολείο, 6) προαγωγή και χρήση καινοτόμων μεθόδων στη διδασκαλία και μάθηση, 7) αλληλεπίδραση του διευθυντή τόσο με το μικροσύστημα του σχολείου, όσο και με το μακροσύστημα του εκπαιδευτικού και κοινωνικού συγκείμενου στο οποίο λαμβάνει χώρα η εκπαιδευτική διαδικασία. 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Στη βάση των επτά αρχών των Hargreaves και Fink (2004), εκπονήθηκε μελέτη περίπτωσης (case study), η οποία περιλάμβανε δύο (2) ημι-δομημένες συνεντεύξεις με τους διευθυντές δύο σχολικών μονάδων Β/θμιας τυπικής (Γυμνάσιο) και μη τυπικής εκπαίδευσης (Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας). Σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση των αντιλήψεων των δύο διευθυντών σχετικά με την έννοια και πρακτική εφαρμογή των επτά αρχών της αειφορικής ηγεσίας στο πλαίσιο άσκησης των διευθυντικών τους καθηκόντων. Οι συγκεκριμένοι διευθυντές επιλέχτηκαν ο μεν της τυπικής εκπαίδευσης μετά από τυχαιοποιημένη δειγματοληψία από το σύνολο των Γυμνασίων εντός γεωγραφικών ορίων του Δήμου Λαμιέων (Strauss & Corbin, 1998), ο δε της μη τυπικής εκπαίδευσης, ως ο μοναδικός αντίστοιχος όχι μόνο στο Δήμο αλλά και στον ευρύτερο νομό. Το υλικό των συνεντεύξεων απομαγνητοφωνήθηκε αμέσως μετά από κάθε συνέντευξη. Κάθε απομαγνητοφωνημένο κείμενο μελετήθηκε διεξοδικά, προκειμένου να εντοπιστούν κομβικές 6

έννοιες οι οποίες αντιπροσωπεύουν τις απόψεις και αντιλήψεις των διευθυντών, σχετικά με το θέμα της έρευνας (Coffrey & Atkinson, 1996 Crang, 1997). Η παρούσα μελέτη περίπτωσης επικεντρώνεται στις έννοιες οι οποίες αναδύονται από τις απόψεις των διευθυντών στις παρακάτω ερωτήσεις (Σχήμα 1). Κατανοώντας την έννοια και τις αρχές που διέπουν την αειφορική διεύθυνση/ηγεσία στην εκπαίδευση Στο γενικότερο πλαίσιο της προβληματικής που αναπτύσσεται αναφορικά με το μέλλον της εκπαιδευτικής αλλαγής, περιλαμβάνεται η έννοια της αειφορίας ως βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση μιας νέας θεώρησης της διεύθυνσης/ηγεσίας των σχολικών μονάδων. Η νέα αυτή αντίληψη περί αειφορικής ηγεσίας (sustainable leadership) θα στηρίζεται σε επτά βασικές αρχές, όπως αυτές παρουσιάστηκαν από τους οι Hargreaves και Fink (2004). Συνοπτικά, οι αρχές αυτές περιλαμβάνουν: 1. Προαγωγή εκπαιδευτικών πρακτικών που συμβάλλουν στη δια βίου μάθηση. 2. Μεταλαμπάδευση του οράματος για την πρόοδο της σχολικής μονάδας στον επόμενο συνάδελφο εκπαιδευτικό που καλείται να αναλάβει διευθυντικά καθήκοντα. 3. Προαγωγή της ενεργούς συμμετοχής του συνόλου των εκπαιδευτικών του σχολείου, σε οργανωτικά και διοικητικά θέματα. 4. Λειτουργία του διευθυντή της σχολικής μονάδας ως παράγοντα διοικητικής ανάπτυξης των συναδέλφων του μέσα από την εκχώρηση αρμοδιοτήτων, προκειμένου ο διευθυντής να μην εξουθενώνεται πνευματικά και σωματικά. 5. Αντίληψη της πιθανής επιρροής των πρακτικών διοίκησης και ηγεσίας που εφαρμόζει ένας διευθυντής μιας σχολικής μονάδας στην διοικητική πρακτική που εφαρμόζεται σε ένα άλλο σχολείο. 6. Προαγωγή και χρήση καινοτόμων μεθόδων στη διδασκαλία και μάθηση. 7. Ο διευθυντής βρίσκεται σε αλληλεπίδραση τόσο με το μικροσύστημα του σχολείου, όσο και με το μακροσύστημα του εκπαιδευτικού και κοινωνικού συγκείμενου στο οποίο λαμβάνει χώρα η εκπαιδευτική διαδικασία. Ποιες είναι οι απόψεις σας για κάθε μια από αυτές τις αρχές (πώς τις αντιλαμβάνεστε, τι σημαίνουν για σας και πώς μπορούν να εφαρμοστούν στο πλαίσιο μιας σχολικής μονάδας); Τι σημαίνει για σας η έννοια «αειφορία» στο πλαίσιο μιας σχολικής μονάδας; Τι σημαίνει για σας η έννοια «αειφορική ηγεσία» στο πλαίσιο μιας σχολικής μονάδας; Εισαγωγικές Ερωτήσεις: 1. Πόσα χρόνια εργάζεστε στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση; 2. Πόσα χρόνια είστε Διευθυντής; 3. Τι εκπαίδευση έχετε λάβει (πτυχίο, μετεκπαίδευση κλπ.); Βιβλιογραφική αναφορά Hargreaves, A., & Fink, D. (2004). Seven principles of sustainable leadership. Educational Leadership, 61(7), 8-13. Σχήμα 1: Πρωτόκολλο συνέντευξης 7

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΥΠΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ο διευθυντής του σχολείου τυπικής εκπαίδευσης ο οποίος έδωσε συνέντευξη, υπηρετεί σε Γυμνάσιο της Λαμίας. Οι εισαγωγικές ερωτήσεις στόχο είχαν να «σπάσουν τον πάγο» και να εισαγάγουν τη συζήτηση στο κύριο θέμα της (άξονες αειφορικής διοίκησης/ηγεσίας). Συνοπτικά, ο παραπάνω διευθυντής έχει 33ετή προϋπηρεσία στη Β/θμια Εκπαίδευση, διδάσκοντας σε Γυμνάσια και Λύκεια. Υπηρετεί ως διευθυντής στο συγκεκριμένο σχολείο από το σχολικό έτος 1998-1999. Η ειδικότητά του είναι εκείνη του Θεολόγου και έχει παρακολουθήσει 3μηνη μετεκπαίδευση στα ΠΕΚ, καθώς επίσης και σειρά σεμιναρίων και ομιλιών. Συνεργάζεται στενά με τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς, καθώς και με την οικεία Μητρόπολη σε θέματα θεολογικού περιεχομένου. Στην αρχή της συνέντευξης και πριν περάσουμε στους επτά άξονες που αντιστοιχούν στις αρχές της αειφορικής ηγεσίας κατά Hargreaves και Fink (2004), ζητήσαμε από το διευθυντή να μας παραθέσει τις απόψεις του σχετικά με την έννοια της αειφορίας και της αειφορικής ηγεσίας στο πλαίσιο μιας σχολικής μονάδας. Όσον αφορά την έννοια της αειφορίας, ο διευθυντής πιστεύει ότι αυτή αφορά στη συνεχή προσπάθεια για καλλιέργεια και απόκτηση γνώσεων οι οποίες θα οδηγήσουν το μαθητή σε μια καλύτερη απόδοση σε όλα τα επίπεδα. Αναφορικά με την έννοια της αειφορικής ηγεσίας, αυτή συνδέεται με την προσπάθεια του διευθυντή με τη βοήθεια, εφόσον την έχει, των συνεργατών του, να πετύχει το στόχο της αειφορίας, που είναι η καλύτερη απόδοση των μαθητών σε όλα τα επίπεδα. Στη συνέχεια, η συνέντευξη επικεντρώθηκε στις απόψεις του διευθυντή, όσον αφορά τις επτά αρχές που διέπουν την αειφορική ηγεσία. Η πρώτη βασική αρχή ήταν ο προαγωγή των εκπαιδευτικών πρακτικών που συντελούν στη δια βίου μάθηση. Θεωρεί σημαντική την αρχή αυτή, διότι πιστεύει στην πολυθεματικότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και στο αντάμωμα και ανταλλαγή γνώσεων (διαθεματικότητα), προκειμένου οι γνώσεις των μαθητών να συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται κατά τη διάρκεια του σχολείου αλλά και μετά την αποφοίτησή τους ως ενεργών πολιτών. Η δεύτερη αρχή αναφέρεται στη μεταλαμπάδευση του οράματος της προόδου του σχολείου από τον έναν διευθυντή στον επόμενο. Ο συγκεκριμένος διευθυντής πιστεύει ότι καθώς τα κριτήρια της επιλογής διευθυντών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι διαφορετικά από άλλες χώρες, δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να γνωρίζει ποιος θα είναι ο επόμενος διευθυντής και τι απόψεις θα έχει. Το μόνο που πιστεύει ότι μπορεί να γίνει, είναι ο νέος διευθυντής να ακολουθήσει τις αρχές 8

και τον τρόπο διοίκησης του προηγούμενου, καθόσον οι συνάδελφοι έχουν μάθει να λειτουργούν με το ήδη υπάρχον πλαίσιο διοίκησης και λειτουργίας της σχολικής μονάδας. Η τρίτη αρχή αναφέρεται στην προώθηση της ενεργούς συμμετοχής των εκπαιδευτικών του σχολείου στη διοίκησή του. Ο διευθυντής θεωρεί την αρχή αυτή σημαντική, όμως η εμπειρία του έχει δείξει ότι αυτό δεν επιτυγχάνεται, χωρίς τη συνεχή και θεληματική συμμετοχή των συναδέλφων σε θέματα διοίκησης και λειτουργίας του σχολείου. Η τέταρτη αρχή προϋποθέτει το διευθυντή σε ρόλο παράγοντα διοικητικής ανάπτυξης των συναδέλφων του μέσα από την εκχώρηση αρμοδιοτήτων, ούτως ώστε να μην εξουθενώνεται πνευματικά και σωματικά. Σύμφωνα με το διευθυντή, η αρχή αυτή θεωρείται σημαντική. Ωστόσο η δομή του ελληνικού σχολείου είναι τέτοια, που ο διευθυντής δεν μοιράζει τις ευθύνες, αλλά τις αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου ο ίδιος. Αυτό βέβαια εξαρτάται από το εάν και πόσους ευσυνείδητους και ικανούς συναδέλφους/συνεργάτες έχει που θα φέρουν σε πέρας τις αρμοδιότητες, οι οποίες θα τους έχουν εκχωρηθεί. Η πέμπτη αρχή αφορά στην αμοιβαία επιρροή διοικητικών πρακτικών σε σχολεία μιας ευρύτερης περιοχής. Ο διευθυντής υποστηρίζει ότι παλαιότερα παραδείγματα εφαρμογής πιλοτικών προγραμμάτων, που έχουν λάβει χώρα στο σχολείο του έχουν τύχει αποδοχής και υιοθέτησης από σχολεία της ευρύτερης περιοχής, δείχνοντας έτσι ότι η αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του συγκεκριμένου σχολείου. Η έκτη αρχή αφορά στην προαγωγή και χρήση καινοτόμων μεθόδων στη διδασκαλία και μάθηση. Ο διευθυντής θεωρεί ότι ο διευθυντής θα πρέπει να είναι ανοιχτός σε νέες μεθόδους διδασκαλίας, να αξιολογεί τις προτάσεις των συναδέλφων του και να προχωρεί στην υποστήριξη της εφαρμογής των μεθόδων αυτών από τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Οπωσδήποτε πέραν της υποστήριξης, σημαντικός παράγοντας στην προαγωγή και χρήση καινοτομιών είναι και η διάθεση των συναδέλφων να τις εφαρμόσουν. Η έβδομη και τελευταία αρχή αναφέρεται στην αλληλεπίδραση του διευθυντή με το σχολικό πλαίσιο, καθώς και με το ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο του σχολείου. Ο διευθυντής πιστεύει ότι το σχολείο θα πρέπει να είναι ανοιχτό στην κοινωνία, να έρχεται σε επαφή με τα αντίστοιχα ερεθίσματα και να παρέχει κίνητρα στους μαθητές για κοινωνική δραστηριοποίηση και αμοιβαία συνεισφορά. 9

3.2. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΗ ΤΥΠΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ο διευθυντής του σχολείου μη τυπικής εκπαίδευσης, ο οποίος έδωσε συνέντευξη, υπηρετεί στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Λαμίας. Οι εισαγωγικές ερωτήσεις στόχο είχαν να «σπάσουν τον πάγο» και να εισαγάγουν τη συζήτηση στο κύριο θέμα της (άξονες αειφορικής διοίκησης/ηγεσίας). Συνοπτικά, ο παραπάνω διευθυντής έχει 15ετή προϋπηρεσία στη Β/θμια Εκπαίδευση, διδάσκοντας σε Γυμνάσια και Λύκεια. Υπηρετεί ως διευθυντής στο συγκεκριμένο σχολείο από το σχολικό έτος 2008-2009. Η ειδικότητά του είναι εκείνη του Φυσικού και βρίσκεται στο στάδιο ολοκλήρωσης των μεταπτυχιακών σπουδών στην εκπαίδευση. Στην αρχή της συνέντευξης και πριν περάσουμε στους επτά άξονες που αντιστοιχούν στις αρχές της αειφορικής ηγεσίας κατά Hargreaves και Fink (2004), ζητήσαμε από το διευθυντή να μας παραθέσει τις απόψεις του σχετικά με την έννοια της αειφορίας και της αειφορικής ηγεσίας στο πλαίσιο μιας σχολικής μονάδας. Όσον αφορά την έννοια της αειφορίας, ο διευθυντής πιστεύει ότι αυτή αναφέρεται στη συνέχεια του εκπαιδευτικού έργου, στην ανάπτυξη και εξέλιξη των εκπαιδευτικών, στην επίτευξη των στόχων του σχολείου και στη σύνδεση του εκπαιδευτικού έργου που συντελείται στο σχολείο με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Αναφορικά με την έννοια της αειφορικής ηγεσίας, αυτή συνδέεται με την προσπάθεια παροχής ερεθισμάτων του διευθυντή προς τους συναδέλφους του για συν-διοίκηση της σχολικής μονάδας και την αποφυγή αυταρχικής συμπεριφοράς στην άσκηση των διοικητικών καθηκόντων του. Στη συνέχεια, η συνέντευξη επικεντρώθηκε στις απόψεις του διευθυντή, όσον αφορά στις επτά αρχές που διέπουν την αειφορική ηγεσία. Η πρώτη βασική αρχή ήταν ο προαγωγή των εκπαιδευτικών πρακτικών που συντελούν στη δια βίου μάθηση. Θεωρεί σημαντική την αρχή αυτή, διότι εκ των πραγμάτων οι μέθοδοι που εφαρμόζονται στην μη τυπικής μορφής εκπαίδευση ενηλίκων, αφορούν σε ενεργητικές μορφές μάθησης (active learning), οι οποίες κινητοποιούν τους εκπαιδευόμενους για συνεχή μάθηση και μετά το πέρας της φοίτησής τους. Η δεύτερη αρχή αναφέρεται στη μεταλαμπάδευση του οράματος της προόδου του σχολείου από τον έναν διευθυντή στον επόμενο. Σημαντική υπήρξε η εμπειρία του προηγούμενου διευθυντή στην διεκπεραίωση των διοικητικών υποθέσεων του σχολείου, καθώς ο ίδιος δεν είχε ασκήσει διευθυντικά καθήκοντα. Όσον αφορά το όραμα, η άποψή του ήταν ότι το όραμα το είχε ήδη και για το λόγο αυτό έκανε αίτηση για διευθυντής, ενώ παράλληλα σπούδαζε σε σχετικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Ως εκ τούτου, του δόθηκε η ευκαιρία να περάσει από τη θεωρία στην πράξη. Η τρίτη αρχή, αναφέρεται στην προώθηση της ενεργούς συμμετοχής των εκπαιδευτικών του σχολείου στη διοίκησή του. Στο πλαίσιο του σχολείου, θεωρεί ότι μπορεί να εφαρμοστεί δημοκρατική διοίκηση του σχολείου και σε μεγαλύτερο βαθμό, συγκριτικά με μια σχολική μονάδα 10

τυπικής εκπαίδευσης. Υπάρχει επίσης μεγαλύτερη ευελιξία και ελευθερία κινήσεων καθώς και αυτονομία σε διοικητικές ενέργειες συγκριτικά με την τυπική εκπαίδευση. Το μόνο πρόβλημα στην άσκηση δημοκρατικής ηγεσίας, είναι ότι το σχολείο λειτουργεί στη συντριπτική του πλειοψηφία από ωρομίσθιους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, αν και περισσότερο δεκτικοί σε μεθόδους συμμετοχικής διοίκησης, εν τούτοις δεν εξασφαλίζουν τη συνέχεια και τη διάρκεια, καθώς το προσωπικό, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, αλλάζει κάθε χρόνο. Η τέταρτη αρχή προϋποθέτει το διευθυντή σε ρόλο παράγοντα διοικητικής ανάπτυξης των συναδέλφων του μέσα από την εκχώρηση αρμοδιοτήτων, ούτως ώστε να μην εξουθενώνεται πνευματικά και σωματικά. Σύμφωνα με το διευθυντή, η αρχή αυτή θεωρείται σημαντική, καθώς η εκχώρηση αρμοδιοτήτων αποσκοπεί στο συμφέρον του σχολείου, προκειμένου να υπάρχει καλύτερο αποτέλεσμα. Λόγω του γεγονότος ότι το προσωπικό δεν είναι μόνιμο και, ως εκ τούτου, δε μένει πολλές ώρες στο σχολείο, ο πρώτος χρόνος άσκησης των καθηκόντων ήταν πνευματικά κυρίως εξουθενωτικός. Η πέμπτη αρχή αφορά στην αμοιβαία επιρροή διοικητικών πρακτικών σε σχολεία μιας ευρύτερης περιοχής. Ο διευθυντής υποστηρίζει ότι η επιρροή είναι προς όφελος της διοίκησης των σχολικών μονάδων. Αναπτύσσει τη μεταξύ τους άμιλλα και συνεργασία καθώς και την ανταλλαγή απόψεων, διοικητικών και εκπαιδευτικών πρακτικών. Η έκτη αρχή αφορά στην προαγωγή και χρήση καινοτόμων μεθόδων στη διδασκαλία και μάθηση. Ο διευθυντής υποστηρίζει ότι η προαγωγή και χρήση καινοτόμων μεθόδων διευκολύνεται στο πλαίσιο του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας, αφενός διότι τα άτομα είναι ενήλικες και αφετέρου διότι ο αριθμός των εκπαιδευόμενων είναι μικρός, οπότε η διδακτική προσέγγιση είναι πιο ευέλικτη και ομαδική. Κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να υλοποιηθεί στο πλαίσιο ενός τυπικού σχολείου. Ως διευθυντής, προτρέπει τους εκπαιδευόμενους να συνεργάζονται με τον διδάσκοντα και τους εκπαιδευτικούς να συναποφασίζουν με τους εκπαιδευόμενους για το περιεχόμενο και τη μορφή του μαθήματος. Η έβδομη και τελευταία αρχή αναφέρεται στην αλληλεπίδραση του διευθυντή με το σχολικό πλαίσιο καθώς και με το ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο του σχολείου. Η αρχή αυτή ουσιαστικά συμπίπτει με το στόχο του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας, που είναι η ενεργός μάθηση (active learning) και η παροχή δεξιοτήτων στους εκπαιδευόμενους, έτσι ώστε να ενισχυθεί προς τα έξω εικόνα του σχολείου, να προωθηθεί η συνεργασία με τοπικούς φορείς (δημόσιους και ιδιωτικούς) για απασχόληση των εκπαιδευόμενων και να συνδεθεί η παρεχόμενη εκπαίδευση με την επαγγελματική αποκατάσταση. 11

4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Προκειμένου να υπάρξει μια πιο άρτια αντίληψη στις έννοιες και τους άξονες στους οποίους διαφοροποιούνται οι απόψεις των δύο διευθυντών, δομήθηκε ο παρακάτω πίνακας, στον οποίο κωδικοποιούνται οι αντιλήψεις των συμμετεχόντων. Οι ομοιότητες αφορούν καταρχήν στην άποψή τους για την έννοια της αειφορίας. Και οι δύο διευθυντές πιστεύουν ότι η έννοια σχετίζεται με ένα συνεχές. Μια δεύτερη ομοιότητα αφορά στην αντίληψη της δια βίου μάθησης (1 ος άξονας αειφόρου ηγεσίας), η οποία θεωρείται τόσο στην τυπική, όσο και στη μη τυπική εκπαίδευση, σημαντική αρχή, καθόσον στοχεύει στην ολόπλευρη καλλιέργεια γνώσεων και δεξιοτήτων, προκειμένου τα άτομα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Επίσης και στον άξονα της διοικητικής επιρροής (5 ος άξονας), οι απόψεις των δύο διευθυντών συγκλίνουν, θεωρώντας τον σημαντικό για την επίτευξη αειφόρου ηγεσίας, καθώς μέσα από την εμπειρία τους, δόθηκαν οι ευκαιρίες για ανταλλαγή απόψεων και ανάπτυξη συνεργασιών. Πίνακας 1. Κωδικοποίηση των δεδομένων που προέκυψαν από τις συνεντεύξεις Έννοιες αειφορικής ηγεσίας Διευθυντής σχολείου τυπικής εκπαίδευσης Διευθυντής σχολείου μη τυπικής εκπαίδευσης Αειφορία Συνεχής προσπάθεια Συνέχεια, ανάπτυξη, εξέλιξη Αειφορική ηγεσία Προσπάθεια επίτευξης μαθησιακών στόχων Ερεθίσματα για συνδιοίκηση Αρχές αειφορικής ηγεσίας Δια βίου μάθηση Πολυθεματικότητα/διαθεματικότητα που θα προάγει την ενεργό κοινωνική συμμετοχή Ανταποκρίνεται στους στόχους του συγκεκριμένου σχολείου Όραμα Εμπόδιο τα κριτήρια επιλογής Προΰπαρξη οράματος λόγω σπουδών και υποστήριξη από τον προηγούμενο διευθυντή Συμμετοχή σε διοίκηση Συνεχής προσπάθεια συναδέλφων Μη σταθερό προσωπικό για Εκχώρηση αρμοδιοτήτων Διοικητική επιρροή Καινοτόμες μέθοδοι Δεν ευνοείται από το σύστημα Υπάρχει επιρροή μέσω πιλοτικών προγραμμάτων Ανοιχτός και υποστηρικτικός σε νέες μεθόδους. Εναπόκειται η εφαρμογή στη διάθεση των διδασκόντων να υλοποιηθεί Μη σταθερό προσωπικό για να υλοποιηθεί Τακτικές συναντήσεις με διευθυντές ΣΔΕ, ενίσχυση άμιλλας Ευνοούνται, λόγω του μαθητικού δυναμικού (ενήλικες) Αλληλεπίδραση Ανοιχτό σχολείο στην κοινωνία Συνεργασία με φορείς για εύρεση εργασίας 12

Οι καινοτόμες μέθοδοι προωθούνται και από τους δύο διευθυντές, οι οποίοι παρουσιάζονται ως υποστηρικτές της ενεργούς μάθησης και όχι ενός στείρου διδακτισμού. Στο μεν τυπικό σχολείο κάτι τέτοιο επαφίεται στη διάθεση των συναδέλφων, ενώ στο μη τυπικό η ίδια η δομή του ευνοεί τις καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης. Και οι δύο διευθυντές θεωρούν απαραίτητη την αλληλεπίδραση του σχολείου με το εξωτερικό περιβάλλον (7 ος άξονας), με τον μεν διευθυντή του τυπικού σχολείου να θεωρεί το άνοιγμα του σχολείου ως απαίτηση των καιρών και εκείνον του μη τυπικού ως προϋπόθεση επίτευξης των στόχων του σχολείου, που είναι η επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων. Οι διαφορές των δύο διευθυντών αρχικά εντοπίζονται στην έννοια της αειφορικής ηγεσίας. Ο μεν της τυπικής τη συνδέει με την επίδοση των μαθητών, ο δε της μη τυπικής με την επίτευξη των στόχων του σχολείου μέσα από πρακτικές συλλογικής διοίκησης. Όσον αφορά το όραμα, ο μεν της τυπικής θεωρεί κάτι τέτοιο δύσκολα εφαρμόσιμο, καθόσον το σύστημα επιλογής διευθυντών δεν το ευνοεί. Ο μόνος τρόπος είναι να πειστεί ο νέος διευθυντής από τους συναδέλφους που συνεχίζουν να εργάζονται στο σχολείο για τις πρακτικές που ακολουθούσε ο προκάτοχός του. Ο διευθυντής του μη τυπικού, θεωρεί ότι το όραμα προϋπάρχει στο διευθυντή που αιτείται για τη συγκεκριμένη θέση και διευκολύνεται από τις προσωπικές γνώσεις και την εμπειρία. Αναφορικά με τους άξονες που αφορούν σε συμμετοχική διοίκηση και εκχώρηση αρμοδιοτήτων, ο διευθυντής του μη τυπικού σχολείου επισημαίνει ως σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα την έλλειψη μόνιμου και σταθερού προσωπικού στο συγκεκριμένο σχολείο. Ο διευθυντής του τυπικού θεωρεί ότι η συμμετοχική διοίκηση απαιτεί συνεχή συμμετοχή και προσπάθεια από τους συναδέλφους, οι περισσότεροι εκ των οποίων αδιαφορούν για τα διοικητικά θέματα του σχολείου, εφόσον αυτά αποτελούν αρμοδιότητα του διευθυντή, οπότε τα καθήκοντά τους περιορίζονται στα διδακτικά και μόνο. Επιπλέον το σύστημα είναι διευθυντοκεντρικό, το οποίο, σε συνδυασμό με τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για ενεργό συμμετοχή στη διοίκηση του σχολείου, καθιστά την εκχώρηση αρμοδιοτήτων (4 ος άξονας) εκ των πραγμάτων μη εφαρμόσιμη. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση των απαντήσεων των διευθυντών, τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν είναι τα εξής: α) Οι τέσσερις (διά βίου μάθηση, διοικητική επιρροή, καινοτόμες μέθοδοι και αλληλεπίδραση) από τις εφτά βασικές αρχές της αειφόρου ηγεσίας, σύμφωνα με τους διευθυντές, αποτελούν σημαντικά και αναπόσπαστα κομμάτια της διευθυντικής πρακτικής και είναι εφαρμοστέες εντός του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. 13

β) Οι υπόλοιπες τρεις αρχές (μεταλαμπάδευση οράματος, συμμετοχική διοίκηση και εκχώρηση αρμοδιοτήτων) είναι δύσκολο να εφαρμοστούν λόγω της ύπαρξης των εξής ανασταλτικών παραγόντων: 1) σύστημα και κριτήρια επιλογής διευθυντικών στελεχών, 2) έλλειψη σταθερού και μονίμου προσωπικού, 3) διάθεση συναδέλφων για ουσιαστική συμμετοχή στη διοίκηση του σχολείου. Αναφορικά με το θέμα της έλλειψης σταθερού και μόνιμου προσωπικού, αυτό προσελκύει το ενδιαφέρον των ερευνητών διεθνώς (Choi & Tang, 2009). Πιο συγκεκριμένα, με βάση την αξιολόγηση της PISA, η Ελλάδα είναι από τις χώρες όπου το φαινόμενο είναι εντονότερο. Συγκεκριμένα, οι διευθυντές των σχολείων στην Ελλάδα αναφέρουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με άλλες χώρες, προβλήματα που σχετίζονται με την σταθερότητα και τις μετακινήσεις του εκπαιδευτικού προσωπικού (White & Smith, 2005). Όσον αφορά τη διάθεση των συναδέλφων για συμμετοχή στη διοίκηση του σχολείου, η σύγχρονη βιβλιογραφία, εξαίρει τη σχολική ηγεσία, η οποία βασίζεται σε δημοκρατικές αρχές και διαδικασίες που αφορούν στη συμμετοχική λήψη αποφάσεων και στη συνεργασία με την ευρύτερη κοινότητα (Σαΐτης, 2002 Kochan & Reed, 2005). Ο διευθυντής/ηγέτης μπορεί να δράσει ως αρωγός στην όλη διαδικασία, αρκεί να κατανοήσει το γεγονός ότι μπορεί να αποτελέσει ισχυρή πηγή αλλαγής, εφόσον εισάγει ενεργά το προσωπικό σε διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων και συμμετοχικής λήψης απoφάσεων (Pashiardis, 1994). Αναφορικά με την αλληλεπίδραση του σχολείου με το εξωτερικό του περιβάλλον, δίνεται έμφαση στην αλληλεπίδραση των διευθυντών με την κοινότητα, στην προαγωγή της οργανωτικής κουλτούρας και της μάθησης στα πλαίσια του οργανισμού (Deal & Peterson, 1999 Sergiovanni, 2000 Ζαβλανός, 2005) καθώς και στην ανερχόμενη εικόνα του «νέου» σχολείου ως οργανισμού μάθησης μέσα στην κοινότητα, όπου η επικοινωνία, η υποστήριξη, η ενεργός εμπλοκή και συμμετοχή έχουν προεξάρχοντα ρόλο (Sanders & Harvey, 2002 Voulalas & Sharpe, 2005). Η προαγωγή της αίσθησης της κοινότητας και η πολυπλοκότητα της μετανεωτερικής περιόδου απαιτούν δημοκρατικές διαδικασίες, γεγονός που είχε ήδη επισημανθεί από μελέτες της προηγούμενης δεκαετίας (Barth, 1990 Rusch, 1998). Όσον αφορά το όραμα και την καινοτομία που συντελούν στη δια βίου μάθηση, οι Θεοφιλίδης και Στυλιανίδης (2000) επικεντρώνουν τα χαρακτηριστικά των αποτελεσματικών διευθυντών ως ηγετών στο όραμα, σε ικανότητες μετασχηματισμού (ευελιξία σε δράσεις και στόχους), στην ενδυνάμωση εκπαιδευτικών (συμμετοχή σε λήψη αποφάσεων), τη σταθερότητα και την ενσυνείδητη δράση (ικανότητα εισαγωγής αλλαγών προς όφελος της σχολικής μονάδας) δημιουργικότητα, ευαισθησία και επαγγελματική πληρότητα. Ο Σαΐτης (2005) εστιάζει τις ικανότητες του αποτελεσματικού διευθυντή στη σωστή κατανομή του σχολικού έργου, την 14

παρακίνηση του προσωπικού για ανάληψη πρωτοβουλιών, την ανοιχτή επικοινωνία με όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, την παροχή διοικητικής ανάπτυξης στους εκπαιδευτικούς, το χειρισμό διαφορών και την έγκαιρη αντίληψη της σχολικής πραγματικότητας (πρόληψη προβλημάτων, διάκριση ευκαιριών). Ο Πασιαρδής (2004) θεωρεί την αποτελεσματική εκπαιδευτική ηγεσία ως έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες επιτυχίας στα σχολεία, η οποία ηγεσία προάγει θετικό κλίμα μάθησης, την εισαγωγή καινοτομιών με όσο το δυνατόν πιο ανώδυνο τρόπο για το προσωπικό και την υποστήριξη σε θέματα διδασκαλίας και μάθησης. Οι αποτελεσματικοί εκπαιδευτικοί ηγέτες, κατά τον ίδιο συγγραφέα, έχουν το δικό τους όραμα για τη μελλοντική πορεία του σχολείου, υψηλές προσδοκίες για αυτούς και το προσωπικό και επιδιώκουν την προσωπική τους ανάπτυξη για το καλό του σχολείου και της κοινότητας. Σε μια πρόσφατη έρευνα το 2004 που αφορούσε στον αποτελεσματικό διευθυντή των σχολείων α/θμιας και β/θμιας εκπαίδευσης, οι περισσότεροι διευθυντές δίνουν τα εξής ενδεδειγμένα χαρακτηριστικά του: δημοκρατικός, εργατικός, παιδαγωγικά και διοικητικά καταρτισμένος, ευσυνείδητος, συνεργάσιμος, καινοτόμος και δίκαιος (Στιβακτάκης, 2005). Ως εκ τούτου, στα χαρακτηριστικά του αποτελεσματικού διευθυντή/ηγέτη στο χώρο του σχολείου, κοινό σημείο σύγκλισης και αναφοράς στη βιβλιογραφία της τρέχουσας δεκαετίας αποτελεί η ύπαρξη οράματος, η εισαγωγή καινοτομιών καθώς και η ικανότητα εισαγωγής και διαχείρισης αλλαγών που με τη σειρά τους προωθούν τη δια βίου μάθηση. Οι θέσεις/απόψεις των διευθυντών αποτυπώνουν αυτό που χαρακτηρίζει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ως συντηρητικό και συγκεντρωτικό. Συντηρητικό, διότι ενώ υπάρχει διάχυτη η αντίληψη ότι κάτι δεν πάει καλά και πρέπει να αλλάξει, παντός είδους ομάδες συμφέροντος αντιστέκονται σθεναρά σε οποιαδήποτε αλλαγή με λόγο «ξύλινο» και συνθηματικό, καθώς οι φορείς τους επικαλούνται έναν διάλογο κατά τα άλλα προσχηματικό. Συγκεντρωτικό, διότι τα πάντα ρυθμίζονται από έναν κεντρικό επεξεργαστή, το Υπουργείο Παιδείας, με τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Εκπαίδευσης να έχουν ρόλο μάλλον απο-συγκεντρωτικό και λιγότερο αποφασιστικό, λειτουργώντας πρωτίστως ως διαμεσολαβητές στην επικοινωνία σχολείων και διευθύνσεων εκπαίδευσης με το Υπουργείο. Είναι φανερό ότι με αυτό τον τρόπο κάθε άλλο παρά διευκολύνεται η επικοινωνία, της οποίας ο ρόλος είναι πρωταρχικός στη διοικητική διαδικασία. Απόδοση λόγου, πλήρης και ουσιαστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, εισαγωγή καινοτομιών, προώθηση της δια βίου μάθησης, συνεργασία και άμιλλα, ανάπτυξη προσωπικού και υποδομών στοιχειοθετούν τις συστηματικές ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβεί η επίσημη πολιτεία, προκειμένου το σχολείο της γειτονιάς να γίνει εργαστήρι γνώσης και παιδείας. Η αρχή του 21 ου αιώνα σηματοδοτείται από την ανασφάλεια που προκαλεί η λεγόμενη «νέα τάξη πραγμάτων». Η πολυπλοκότητα διαδέχεται το γνωστό, το απλό, το δεδομένο. Δομές και 15