«ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ»

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ «ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ» Νεκταρία Βυζικίδου ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011 ΕΠΟΠΤΗΣ Δημοσθένης Παππάς Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

Σελίδα 2 από 155

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ...8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10... 9 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ... 9 1.1 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ... 9 1.1.1 Διακρίσεις της παραδοσιακής ψηφοφορίας... 10 1.1.2 Μειονεκτήματα & πλεονεκτήματα παραδοσιακής ψηφοφορίας... 10 1.2 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ... 11 1.2.1 Ψηφοφορία μέσω Ταχυδρομείου... 11 1.2.2 Ψηφοφορία μέσω Α ντιπροσώπου... 12 1.2.3 Ψηφοφορία με Μοχλούς...13 1.2.4 Ψηφοφορία με Διάτρητες Κάρτες... 13 1.2.5 Ψηφοφορία με Οπτική Σάρωση...14 1.2.6 Ψηφοφορία με Συστήματα Άμεσης Ηλεκτρονικής Καταγραφής... 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20... 17 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ...17 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 2.1.1 Ορισμός της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας... 18 2.1.2 Διακρίσεις της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ανάλογα με το χώρο άσκησης του εκλογικού δικαιώματος...19 2.1.3 Άλλες μορφές άσκησης του εκλογικού δικαιώματος - Η εξέλιξη των εκλογικών συστημάτων...21 2.2 ΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ...24 Σελίδα 3 από 155

2.2.1 Θετικές συνέπειες...24 2.2.2 Αρνητικές συνέπειες...26 2.3 ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ...28 2.3.1 Επιμέρους ζητήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας με χρήση διαδικτύου...29 2.3.2 Α παιτήσεις σε υλικό...29 2.3.3 Α παιτήσεις σε λογισμικό...30 2.3.4 Α παιτήσεις διασύνδεσης υπολογιστικών συστημάτων... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο... 33 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ... 33 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 33 3.2 Απαιτήσεις συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας...38 3.2.1 Α παιτήσεις ασφαλείας του συστήματος...41 ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ... 45 4.1 ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ...45 ΝΟΜΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ...45 4.1.1 Θεσμικές επιταγές για το εκλογικό δικαίωμα...45 4.1.2 Ισχύον νομικό καθεστώς ψηφοφορίας...48 4.2 ΤΗΡΗΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ... 53 4.2.2 Μυστικότητα και ψηφοφορία από απόσταση...56 4.3 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ... 60 ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ...60 4.3.1 Νομικό πλαίσιο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων... 62 Σελίδα 4 από 155

4.3.2 Διακρίσεις των προσωπικών δεδομένων απλά και ευαίσθητα 66 4.3.3 Βασικές αρχές κατά την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων...67 4.3.4 Τα δικαιώματα του υποκειμένου...70 4.3.5 Δικαίωμα αντίρρησης... 73 4.3.6 Η αρχή προστασίας των προσωπικών δεδομένων...73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο...77 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΣ...77 5.1 ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ...78 5.2 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ...79 5.3 Βε λ γ ιο... 81 5.4 Βρ α ζ ιλ ία... 83 5.5 Γα λ λ ί α... 85 5.6 Ην ω μ έ ν ο Βα σ ίλ ε ιο...85 5.7 Ην ω μ έ ν ε ς Πο λ ιτ ε ίε ς...86 5.8 Ια π ω ν ία... 86 5.9 Ιν δ ία... 87 5.10 Ισ π α ν ία... 88 5.11 Ιτ α λ ί α... 89 5.12 Κο ς τ α Ρίκ α...89 5.13 ΠΑΝΑΜΑΣ... 90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο...93 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΈΡΕΥΝΑΣ - ΑΝΑΛΥΣΗ ΈΡΕΥΝΑΣ...93 6.1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ...93 Πίνακας 2: Φύλο Ερωτώμενου...94 Πίνακας 3: Τμήμα Ερωτώμενου...94 Σελίδα 5 από 155

Πίνακας 4: Ηλικία Ερωτώμενου. 95 6.2 ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ...95 Γράφημα 1... 96 Πίνακας 5: Ηλικία Ερωτώμενου & Ώρα Προσέλευσης...96 Πίνακας 6: Ηλικία Ερωτώμενου & Χρόνος Ψηφοφορίας...97 Πίνακας 7: Ηλικία Ερωτώμενου & Προηγούμενες Εκλογές... 98 Πίνακας 8: Ηλικία Ερωτώμενου & Γονείς...98 Πίνακας 9: Ηλικία Ερωτώμενου & Νικητής...99 Πίνακας 10: Ηλικία Ερωτώμενου & Ψήφος...99 Πίνακας 11: Ηλικία Ερωτώμενου & Τρόπος Ψηφοφορίας...100 Γράφημα 2...101 Πίνακας 12: Φύλο Ερωτώμενου & Ώρα Προσέλευσης... 101 Πίνακας 13: Φύλο Ερωτώμενου & Χρόνος Ψηφοφορίας... 101 Πίνακας 14: Φύλο Ερωτώμενου & Προηγούμενες Εκλογές...102 Πίνακας 15: Φύλο Ερωτώμενου & Γονείς... 102 Πίνακας 16: Φύλο Ερωτώμενου & Νικητής... 103 Πίνακας 17: Φύλο Ερωτώμενου & Ψήφος... 103 Πίνακας 18: Φύλο Ερωτώμενου & Τρόπος Ψηφοφορίας... 104 Γράφημα 3...104 Πίνακας 19: Τμήμα Ερωτώμενου & Ώρα Προσέλευσης... 104 Πίνακας 20: Τμήμα Ερωτώμενου & Χρόνος Ψηφοφορίας...105 Πίνακας 21: Τμήμα Ερωτώμενου & Προηγούμενες Εκλογές...106 Πίνακας 22: Τμήμα Ερωτώμενου & Γονείς... 106 Πίνακας 23: Τμήμα Ερωτώμενου & Νικητής... 107 Πίνακας 24: Τμήμα Ερωτώμενου & Ψήφος... 108 Σελίδα 6 από 155

Πίνακας 25: Τμήμα Ερωτώμενου & Τρόπος Ψηφοφορίας. 109 Πίνακας 26: Συνολικός Πίνακας Συσχετίσεων... 109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1...113 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ... 114 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2...117 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...150 Σελίδα 7 από 155

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ραγδαία διάδοση της τεχνολογίας, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και η ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας είχαν ως συνέπεια την μετεξέλιξη παγιωμένων θεσμών και διαδικασιών. Η διάδοση της τεχνολογίας αρχίζει να υπεισέρχεται και στις διαδικασίες ψηφοφορίας. Η προβληματική στο σημείο αυτό είναι να διατηρηθούν και να μην υπονομευθούν οι αρχές που διέπουν την ψηφοφορία. Η επέκταση των τεχνολογιών της πληροφορικής απειλεί την ελευθερία των πολιτών, στο βαθμό που τα προσωπικά δεδομένα τους αποκαλύπτονται και υπόκεινται σε επεξεργασία αποτελώντας πολλές φορές αντικείμενο συναλλαγής. Καθοριστική λοιπόν για την προστασία τους, είναι η συμβολή των Ανεξάρτητων Αρχών. Η δράση τους εκτείνεται συνήθως σε ευαίσθητες περιοχές για την αξία και την ελευθερία του ανθρώπου, ενώ βασική αποστολή τους είναι η αντιμετώπιση κινδύνων που απειλούν προνομιακό χώρο για την προβολή νέων πτυχών πολλών επιμέρους δικαιωμάτων. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα βρίσκεται ασφαλώς στην εμπροσθοφυλακή αυτής της προσπάθειας. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η ανάλυση των δεδομένων μιας ψηφοφορίας. Σταδιακά λοιπόν θα ξετυλίξουμε τις σημαντικότερες πτυχές του θέματος της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, ώστε κάθε ενδιαφερόμενος να μπορεί να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τη λειτουργία και της συνέπειες των συστημάτων της και εν συνεχεία θα αναλύσουμε, μέσω ενός προγράμματος στατιστικής (βρββ), τα δεδομένα που συλλέξαμε στις φοιτητικές εκλογές μέσω ερωτηματολογίου. Σελίδα 8 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο Παραδοσιακή Ψηφοφορία 1.1 Παραδοσιακή ψηφοφορία Η ψηφοφορία όπως όλοι γνωρίζουμε, δίνει το δικαίωμα σε κάθε πολίτη να συμμετέχει στα κοινά ψηφίζοντας αυτό που ο ίδιος θεωρεί ότι τον αντιπροσωπεύει. Είναι μια διαδικασία στην οποία τα μέλη ενός συνόλου εκφράζουν την γνώμη τους με διάφορους τρόπους. Σκοπός αυτής της διαδικασίας είναι η επικράτηση της γνώμης των περισσοτέρων (πλειοψηφία). Η ψηφοφορία είναι το βασικότερο εργαλείο για την Δημοκρατία. Καθιστά αντιληπτό ότι η ψηφοφορία είναι άμεσα συνυφασμένη με την ίδια την ουσία της δημοκρατίας και για το λόγο αυτό οποιοδήποτε σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, θα πρέπει να γίνει συνταγματικά ανεκτό, να ευνοεί την ελεύθερη και ακριβή αποτύπωση της ατομικής επιλογής κάθε ψηφοφόρου. Η έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας δεν μπορεί να γίνει με συμψηφισμούς, ούτε και η Δημοκρατία μπορεί να αντιμετωπιστεί ως απλό τεχνικό ζήτημα (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 49-50) Ο παραδοσιακός τρόπος για την ψηφοφορία σε εκλογικά κέντρα με την χρήση ψηφοδελτίου παρ όλο που είναι έγκυρη δεν είναι τόσο πρακτική, ούτε για τους διοργανωτές, αλλά ούτε και για τους ψηφοφόρους. Έτσι, από την περίοδο με τα χάρτινα ψηφοδέλτια μεταφερόμαστε στους ηλεκτρονικούς ψήφους οι οποίοι μεταδίδονται μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Μια διαδικασία όπου η πλειοψηφία των πολιτών δεν μπορεί να κατανοήσει. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία έρχεται να αναταράξει τα νερά της παραδοσιακής ψηφοφορίας, ανοίγοντας τις πόρτες σε νέες προοπτικές, με σίγουρα εμφανείς πλεονεκτήματα αλλά και αρκετούς κινδύνους, όσον αφορά την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Σελίδα 9 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου 1.1.1 Διακρίσεις της παραδοσιακής ψηφοφορίας Μπορούμε να διακρίνουμε την Παραδοσιακή ψηφοφορία, ανάλογα με τον τρόπο διεξαγωγής της σε: > Μερική ψηφοφορία, (η μη προσέλευση όλων των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων). > Καθολική ψηφοφορία, (η προσέλευση όλων των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων και η ψήφος τους). Επίσης, αν ψηφίζουν όλοι ή όχι: > Φανερή ψηφοφορία και > Μυστική ψηφοφορία. Η μυστική ψηφοφορία διεξάγεται με την ρίψη της ψήφου σε μια κάλπη. Ενώ η φανερή διεξάγεται με την ανάταση του χεριού, ή δια βοής (Βικιπαιδεία, Ελεύθερη Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια). 1.1.2 Μειονεκτήματα & πλεονεκτήματα παραδοσιακής ψηφοφορίας Η παραδοσιακή ψηφοφορία είναι μια εκλογική διαδικασία, η οποία εμφανίζεται από πολύ παλιά. Οι ψηφοφόροι έχουν συνηθίσει τον τρόπο, με τον οποίο διεξάγονται οι εκλογικές διαδικασίες, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε αλλαγή να τους βρίσκει καχύποπτους ως μια νέα καινοτομία. Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της παραδοσιακής ψηφοφορίας είναι η εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων στο χειρογραφικό σύστημα, για την ανάδειξη των αντιπροσώπων. Επίσης, η μυστικότητα της ταυτότητας του ψηφοφόρου εξασφαλίζεται με την παραδοσιακή ψηφοφορία. Ο λόγος είναι, με τη παραδοσιακή ψηφοφορία, ο ψηφοφόρος ασκεί το εκλογικό του δικαίωμα και την πολιτική του προτίμηση μέσα σε ένα λευκό φάκελο, ο οποίος δεν έχει κάποιο διακριτικό σήμα, ώστε να αντιστοιχεί ο λευκός φάκελος με κάποιον ψηφοφόρο. Ένα άλλο πλεονέκτημα, είναι η ευκολία στην χρήση της παραδοσιακής ψηφοφορίας, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες γνώσεις για να ασκήσει ένας ψηφοφόρος την εκλογική του προτίμηση. Αφού, απλά τοποθετεί το ψηφοδέλτιο της αρεσκείας του μέσα σε ένα λευκό φάκελο και ύστερα το ρίχνει στην κάλπη. Σελίδα 10 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Παραδοσιακή Ψηφοφορία Ένα μειονέκτημα της παραδοσιακής ψηφοφορίας αποτελεί το σύνηθες φαινόμενο του κωλύματος των πολιτών, να παραβρεθούν σε αντίστοιχο εκλογικό κέντρο που ανήκουν. Λόγω απόστασης από τον τόπο κατοικίας τους, γεγονός το οποίο λειτουργεί αποτρεπτικά σε σχέση με την άσκηση του δικαιώματός τους και υποχρεώνει μεγάλο αριθμό πολιτών να καταφεύγει σε γραφειοκρατικές διεξόδους. Συγκεκριμένα η παραλαβή δικαιολογητικών εγγράφων από τα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα, δηλωτικά της αδυναμίας άσκησης εκλογικής υποχρέωσης λόγω δυσκολίας μετακίνησης. Για την διεξαγωγή των εκλογικών διαδικασιών, υπάρχει μεγάλο κόστος, τύπωσης ψηφοδελτίων. Εμφανίζεται καθυστέρηση των τελικών αποτελεσμάτων, λόγω του μεγάλου αριθμού των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, σε σχέση με τους αρμόδιους για την καταγραφή του τελικού αποτελέσματος. Επίσης άλλο ένα μειονέκτημα της παραδοσιακής ψηφοφορίας είναι ο κίνδυνος ανθρώπινων λαθών κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας αλλά και κατά την διάρκεια του τελικού αποτελέσματος. Με το πέρασμα από την κλασσική ψηφοφορία στην ηλεκτρονική, οι παραπάνω δυσκολίες μπορούν εύκολα να υπερκεραστούν, γεγονός το οποίο αποτελεί σαφώς βασικό πλεονέκτημα επί της ηλεκτρονικής μεθόδου και εξυπηρετεί λειτουργικά τον πολίτη ειδικά σε εκλογές μεγάλης κλίμακας και σημαντικότητας, όπως οι εθνικές βουλευτικές εκλογές. 1.2 Εναλλακτικές μορφές ψηφοφορίας 1.2.1 Ψηφοφορία μέσω Ταχυδρομείου Η ψηφοφορία μέσω Ταχυδρομείου, είναι μια ψηφοφορία στην οποία ο ψηφοφόρος καλείται να δηλώσει στην αρμόδια αρχή ότι επιθυμεί να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα μέσω ταχυδρομείου. Αυτού του είδους η ψηφοφορία εφαρμοζόταν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η διαδικασία της είχε ως εξής: έπρεπε να αποσταλούν τα ψηφοδέλτια στην οικία του εκάστοτε ψηφοφόρου λίγες μέρες πριν την διεξαγωγή των εκλογών. Δεν υπήρχε Σελίδα 11 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου περιορισμός ως προς τον τρόπο αποστολής των ψηφοδελτίων. Στην ψηφοφορία μέσω ταχυδρομείου υπήρχαν δύο φάκελοι, ένας με γραμματόσημο και ένας άλλος λευκός, καθώς και μια βεβαίωση στοιχείων και τα ψηφοδέλτια. Ακολούθως, ο πολίτης έπρεπε να σημειώσει την επιλογή της αρεσκείας του και να κλείσει το συμπληρωμένο ψηφοδέλτιο στον λευκό φάκελο. Στη συνέχεια της διαδικασίας, συμπληρωνόταν η βεβαίωση στοιχείων και μετά γινόταν η υπογραφή μπροστά σε μάρτυρα, ο οποίος με την σειρά του κατέγραφε τα δικά του στοιχεία. Τοποθετούσαν την βεβαίωση στοιχείων, με τον λευκό φάκελο, στον φάκελο με το γραμματόσημο και ύστερα το ταχυδρομούσαν στην αρμόδια υπηρεσία εκλογών. Η ψήφος για να θεωρηθεί έγκυρη έπρεπε να φτάσει στην αρμόδια υπηρεσία πριν το κλείσιμο της κάλπης. Με την σειρά της η αρμόδια υπηρεσία εκλογών, έκανε έλεγχο στα στοιχεία του ψηφοφόρου και διαχώριζε τους φακέλους, χωρίς να ταυτοποιηθεί η ψήφος με την ταυτότητα του ψηφοφόρου. Επομένως, υπήρχε μυστικότητα. Για την καλύτερη διεξαγωγή της ψηφοφορίας μέσω ταχυδρομείου χρειαζόταν εμπιστοσύνη τόσο από τον ψηφοφόρο όσο και από την αρμόδια υπηρεσία εκλογών. Ο ψηφοφόρος έπρεπε να δείξει εμπιστοσύνη, ότι η ψήφος του θα σταλθεί έγκυρα από το ταχυδρομείο και πως θα φτάσει έγκυρα στην αρμόδια υπηρεσία εκλογών, καθώς επίσης, ότι θα μετρηθεί η ψήφος του κανονικά χωρίς να παραβιαστεί το περιεχόμενο του φακέλου. Ενώ, η αρμόδια υπηρεσία έπρεπε να διασφαλίσει ότι μόνο οι εξουσιοδοτημένοι ψηφοφόροι θα μπορούσαν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 32-34). 1.2.2 Ψηφοφορία μέσω Αντιπροσώπου Η ψήφος μέσω αντιπροσώπου (proxy) επιτρέπει στον πολίτη που έχει το δικαίωμα ψηφοφορίας αλλά για διάφορους λόγους δεν μπορεί να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα, όπως για λόγους υγείας και απόστασης. Σελίδα 12 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Παραδοσιακή Ψηφοφορία Στην ψηφοφορία μέσω αντιπροσώπου δίνετε η δυνατότητα στον πολίτη να επιλέξει ένα άτομο της εμπιστοσύνης του για να ψηφίσει τους ψηφοφόρους όπου ο ίδιος επιθυμεί. Αυτό το είδος ψηφοφορίας επιτρέπεται στον Καναδά αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 32). 1.2.3 Ψηφοφορία με Μοχλούς Η ψηφοφορία με μοχλούς τέθηκε σε εφαρμογή πρώτη φορά το 1892 στη Νέα Υόρκη. Η διαδικασία είχε ως εξής: ο ψηφοφόρος πίεζε τον μοχλό του συστήματος εκεί όπου έδειχνε τον υποψήφιο της αρεσκείας του και στη συνέχεια πιέζοντας τον μοχλό ολοκλήρωνε την επιλογή του. Ο ψηφοφόρος προτού καταθέσει την ψήφο του, μπορούσε να επαληθεύσει την επιλογή του. Μετά την κατάθεση της ψήφου, το μηχάνημα ήταν στην αρχική του μορφή. Το μηχάνημα δεν αποθήκευε τις ενέργειες των προηγούμενων ψηφοφόρων, παρά μόνο κρατούσε των αριθμό των ψήφων ανά υποψήφιο, καθώς και τον αριθμό των ψηφοφόρων. Αυτή η διαδικασία είχε το πλεονέκτημα ότι η διαδικασία για το τελικό αποτέλεσμα γινόταν πιο γρήγορα (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 35). 1.2.4 Ψηφοφορία με Διάτρητες Κάρτες Το 1964 εφαρμόστηκε στις Η.Π.Α (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής) η μέθοδος ψηφοφορίας με Διάτρητες κάρτες. Οι κάρτες αυτές εισάγονται σε υπολογιστή για την καταμέτρηση των ψήφων. Κάθε εξουσιοδοτημένος ψηφοφόρος χρησιμοποιούσε ειδικό μηχανισμό για να ανοίξει τρύπες σε προκαθορισμένα σημεία πάνω στην ειδική καρτέλα. Τα προκαθορισμένα σημεία αντιστοιχούσαν στους υποψήφιους. Ο έλεγχος των ψήφων γινόταν με την σύγκριση των αριθμών που υπήρχαν στην ειδική καρτέλα, και με αυτούς του βιβλιαρίου ψηφοφορίας. Η συγκεκριμένη ψηφοφορία χρειαζόταν προσοχή και υπομονή εκ μέρους των ψηφοφόρων. Αν είχε δημιουργηθεί πρόβλημα κατά την διαδικασία τρυπήματος της καρτέλας η διαδικασία μπορούσε να επαναληφθεί. Υπήρξαν μηχανές όπου Σελίδα 13 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου υπάγονταν σε αυτήν την κατηγορία και αμφισβητήθηκαν για την αξιοπιστία τους κατά την διεξαγωγή των εκλογών το 2000 στην Φλόριντα, τα προβλήματα στις μηχανές καθυστέρησαν τα αποτελέσματα δημιουργώντας υποψίες για το τελικό αποτέλεσμα (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 36). 1.2.5 Ψηφοφορία με Οπτική Σάρωση Άλλη μια ψηφοφορία η οποία στηρίζεται στην χρήση της τεχνολογίας με οπτική σάρωση (optical scan) άρχισε να εφαρμόζεται στη δεκαετία του 1980. Βασισμένα στην επιτυχημένη εφαρμογή τους για την αυτόματη διόρθωση εξετάσεων που χρησιμοποιούν ειδικά μορφοποιημένα φύλλα ασκήσεων, τα συστήματα αυτά μετεξελίχθηκαν ώστε να καλύπτουν τις εκλογικές ανάγκες. Στη θέση της οπής, στην κάλπη, υπήρχε συσκευή οπτικής σάρωσης. Ο ψηφοφόρος τοποθετούσε το ψηφοδέλτιο συμπληρωμένο σύμφωνα με τις επιλογές του. Το σύστημα αυτό αναγνώριζε τις σημειωμένες επιλογές πάνω στο ψηφοδέλτιο και τις καταχωρούσε σε κάποιο αποθηκευτικό μέσο. Την συγκεκριμένη εναλλακτική μορφή ψηφοφορίας δοκίμασε η Ιταλική κυβέρνηση στις γενικές εκλογές το 2006 (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 37). 1.2.6 Ψηφοφορία με Συστήματα Άμεσης Ηλεκτρονικής Καταγραφής Την δεκαετία του 1970 έκαναν την εμφάνιση τους τα συστήματα άμεσης ηλεκτρονικής καταμέτρησης ( Direct Recording Electronic - DRE). Το ένα είδος DRE αφορά συστήματα που έχουν κουμπιά και αντιστοιχούν για κάθε υποψήφιο. Το άλλο είδος DRE είναι υπολογιστής με οθόνη στην οποία παρουσιάζονται οι επιλογές για την ψηφοφορία και οι πολίτες μπορούν να επιλέξουν μέσω μονάδας εισόδου, όπως είναι πληκτρολόγιο, κουμπιά ή αφής οθόνης. Ο ψηφοφόρος αφού εγγραφεί στο εκλογικό κέντρο, του παραχωρείτε μια κάρτα με ενσωματωμένο ηλεκτρονικό σύστημα παρόμοιο με κάρτα τηλεφώνου. Ο πολίτης βάζει την κάρτα στην ειδική θύρα και εμφανίζονται οι επιλογές. Αγγίζοντας την οθόνη αφής Σελίδα 14 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o: Παραδοσιακή Ψηφοφορία επιλέγει τους υποψήφιους της αρεσκείας του και ολοκληρώνει την ψήφο του, με το τέλος την ψηφοφορίας η ψήφος του εκάστοτε ψηφοφόρου καταγράφεται σε δυο μονάδες μνήμης. Η κάρτα όπου χρησιμοποιεί ο ψηφοφόρος για να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα απενεργοποιείται αυτόματα μετά το πέρας της ψηφοφορίας του για να αποτραπούν οι πολλαπλές ψήφοι από το ίδιο άτομο. Μετά το πέρας τον εκλογών, οι αρμόδιοι μεταφέρουν την αποσπώμενη κάρτα στο κέντρο καταμέτρησης και την συνδέουν στον υπολογιστή. Οι ψήφοι ταξινομούνται σε πίνακες και έτσι επιστρέφουν το ανεπίσημο εκλογικό αποτέλεσμα. Όταν θα γίνει η επίσημη καταμέτρηση, οι υπεύθυνοι των εκλογών, συγκρίνουν τις ψήφους που είναι αποθηκευμένες στο κύκλωμα μνήμης με αυτά στην κάρτα μνήμης, για να εξακριβώσουν πως δεν ανταλλάχτηκαν οι ψήφοι στις κάρτες, αφότου δεν αφαιρέθηκαν από τις μηχανές. Αξίζει να αναφερθεί ότι κάποιες από τις μηχανές αυτές είναι εφοδιασμένες με εκτυπωτή για να εμφανίζει τις συνολικές ψήφους στο τέλος της διαδικασίας καθώς και τερματικό τηλεφώνου (modem) για να μεταδίδει κρυπτογραφημένα τα αποτελέσματα στα κεντρικά, μέσω τηλεφωνικής γραμμής ή μέσω διαδικτύου. Πλεονέκτημα αυτής της μεθόδους είναι η μείωση του κόστους, ιδιαίτερα στην εκτύπωση των ψηφοδελτίων, ενώ παράλληλα δίδεται η δυνατότητα αλλαγής στοιχείων ανά πάσα στιγμή πριν από τις εκλογές. Αυτή η δυνατότητα παρέχει την ευκαιρία σε άτομα με αναπηρίες να ψηφίσουν χωρίς βοήθεια και με μυστικότητα. Συγκεκριμένα προσφέρουν δυνατότητα μετατροπής κειμένου σε ομιλία όταν υπάρχει πρόβλημα όρασης ή δυνατότητα χρήσης ειδικών συσκευών για άτομα με κινητικά προβλήματα. Επιπρόσθετα, μπορεί να υποστηρίζει πολλές γλώσσες καθιστώντας την χρήση πιο εύκολη σε ξενόγλωσσα άτομα. Οι συγκεκριμένες μηχανές παράγουν γρηγορότερα και αξιόπιστα αποτελέσματα, από οποιαδήποτε άλλη μορφή μηχανικής ψηφοφορίας (Αιμιλιανίδης & Ηλιάδης, Εκδόσεις Δικαιονομία 2007, σελ. 38-40). Σελίδα 15 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου Σελίδα 16 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας 2.1 Εισαγωγή Η θεαματική ανάπτυξη της πληροφοριακής τεχνολογίας και της τεχνολογίας των επικοινωνιών τα τελευταία χρόνια, οδήγησε σε ένα δυναμικό μετασχηματισμό των δομών της κοινωνικής συμβίωσης, αλλά και του πολιτικού γίγνεσθαι γενικότερα. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας δύναται να εισέλθουν σε όλους τους τομείς της συλλογικής και ατομικής δράσης και να αποτελέσουν εργαλείο βελτίωσης ή πλήρους αναδιαμόρφωσης θεσμοποιημένων διαδικασιών. Μέσα σε αυτό το πνεύμα αναδιάρθρωσης των πολιτικών διαδικασιών εντάσσεται και η συζήτηση για την εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ως μίας εναλλακτικής μορφής άσκησης του εκλογικού δικαιώματος. Η διαρκής μείωση του ποσοστού συμμετοχής των ψηφοφόρων στις διαδικασίες άσκησης του εκλογικού δικαιώματος έχει προκαλέσει την έντονη ανησυχία των φορέων διαχείρισης της πολιτικής εξουσίας, αλλά και κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την εμβάθυνση της Δημοκρατίας, οι οποίοι αναζητούν τρόπους με τους οποίους θα κατορθώσουν να αναστρέψουν αυτό το φαινόμενο και να τονώσουν το ενδιαφέρον των πολιτών για τις μορφές συμμετοχής στους πολιτικούς θεσμούς του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ψηφιοποίηση των εκλογικών διαδικασιών, με την εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας μέσω Διαδικτύου ή άλλων επικοινωνιακών μέσων, και ιδιαίτερα η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από απόσταση, χωρίς την απαίτηση προσέλευσης του ψηφοφόρου στα εκλογικά τμήματα όπως συμβαίνει σήμερα, αποτελεί σπουδαία καινοτομία, που αναμένεται να αυξήσει τη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες. Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης, σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ξεκινήσει ήδη τα τελευταία χρόνια, η πιλοτική εφαρμογή προγραμμάτων αυτού του είδους, σε περιορισμένου εύρους εκλογικές διαδικασίες, οι οποίες πραγματοποιούνται συνήθως σε επίπεδο τοπικών Σελίδα 17 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου αρχών. Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα η ανταπόκριση του κόσμου υπήρξε θετική, καθώς σημειώθηκε άνοδος του ποσοστού συμμετοχής των εκλογέων. 2.1.1 Ορισμός της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας Με τον όρο ηλεκτρονική ψηφοφορία (electronic voting / e-voting), εννοούμε την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, με τη χρήση ηλεκτρονικών μεθόδων. Η εννοιολόγηση αυτή, σε μία πρώτη προσέγγιση είναι εξαιρετικά γενική, καθώς περιλαμβάνει μία μεγάλη κλίμακα επιμέρους θεμάτων και διαδικασιών που εμπίπτουν στο πεδίο της διεξαγωγής μιας εκλογικής διαδικασίας, τα οποία μπορεί να εκτείνονται από την αυτοματοποίηση στην καταμέτρηση των ψήφων έως την άσκηση του ηλεκτρονικού δικαιώματος με τη βοήθεια του τηλεφώνου. Λόγω του μεγάλου εύρους των εφαρμογών που ενσωματώνονται στην έννοια της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, κρίθηκε αναγκαίο, η παρούσα μελέτη να επικεντρωθεί στην ηλεκτρονική άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, η οποία πραγματοποιείται μέσω της χρήσης είτε του Διαδικτύου (on line voting) είτε άλλων δικτύων, παρέχοντας στους ψηφοφόρους τη δυνατότητα να προβούν στην κατάθεση μίας ασφαλούς και μυστικής ψήφου, με τη βοήθεια υπολογιστικών συστημάτων. Σύμφωνα με την ανωτέρω οριοθέτηση, επομένως, δυο είναι τα θεμελιώδη στοιχεία που συνθέτουν την ιδιαίτερη φύση της ηλεκτρονικής ψήφου και τη διαφοροποιούν σε μεγάλο βαθμό από τα υπάρχοντα συστήματα της εκλογικής διαδικασίας: 1) Η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από απόσταση, χωρίς την αυτοπρόσωπη, επομένως, παρουσία του ψηφοφόρου στο εκλογικό τμήμα. 2) Η χρήση υπολογιστικού συστήματος και κατά συνέπεια αυτοματοποιημένων μεθόδων, για την οργάνωση και διεξαγωγή της όλης εκλογικής διαδικασίας. Σελίδα 18 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Η ρίψη μίας ηλεκτρονικής ψήφου μέσω του διαδικτύου πρέπει να συνοδεύεται από επαρκείς εγγυήσεις ασφάλειας ότι η ταυτότητα του ψηφοφόρου δεν θα αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια της μεταφοράς και της επεξεργασίας της ψήφου, όπως επίσης και ότι το περιεχόμενο της δεν θα μεταβληθεί, λόγω μη αποτελεσματικής λειτουργίας του συστήματος ή εξαιτίας εκλογικής λαθροχειρίας. Με βάση τα παραπάνω, ηλεκτρονικό εκλογικό σύστημα ορίζεται το σύστημα εκείνο που είναι προορισμένο να εξυπηρετήσει τις ανάγκες διεξαγωγής μίας ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ^ - vote: http://ozemail.com.au/~iiacq/evote ). 2.1.2 Διακρίσεις της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ανάλογα με το χώρο άσκησης του εκλογικού δικαιώματος Η ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί είτε στα παραδοσιακά εκλογικά τμήματα είτε, σε οποιοδήποτε άλλο χώρο από τον οποίο υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τα παραπάνω, προκύπτει μια ουσιαστική διάκριση μεταξύ των μορφών που μπορεί να λάβει η ηλεκτρονική ψηφοφορία, η οποία συναρτάται με το χώρο από τον οποίο ο εκλογέας επιλέγει να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα: Α. Ηλεκτρονική ψηφοφορία εντός των εκλογικών τμημάτων (poll site e- voting): Στην περίπτωση αυτή, η ψηφοφορία γίνεται στα εκλογικά κέντρα, υπό την εποπτεία των αρμόδιων διοικητικών αρχών, οι οποίες έχουν την ευθύνη για τον έλεγχο της καλής λειτουργίας του υλικού και του λογισμικού του υπολογιστικού συστήματος, καθώς και την εποπτεία του περιβάλλοντος χώρου. Με την ύπαρξη εποπτείας, διαφυλάσσεται ο μυστικός χαρακτήρας της διαδικασίας και αποτρέπονται φαινόμενα άσκησης πιέσεων επί των εκλογέων, όπως απειλές, εκφοβισμός, ή άσκηση βίας, προκειμένου να διαμορφώσουν την ψήφο τους κατά συγκεκριμένο τρόπο. Η εποπτεία των αρμόδια διοικητικών οργάνων καλείται να διασφαλίσει ότι οι πολίτες δεν θα συναντήσουν προσκόμματα κατά την άσκηση του εκλογικού τους Σελίδα 19 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου δικαιώματος, ενώ ταυτόχρονα μειώνει τον κίνδυνο ύπαρξης φαινομένων πλαστοπροσωπίας. Υποκατηγορία της άσκησης της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας σε εποπτευόμενο από τις αρχές χώρο, αποτελεί η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος σε κατάλληλα διαμορφωμένα περίπτερα (kiosk voting) ή θαλάμους, τα οποία είναι τοποθετημένα χώρους, όπου είναι ευχερής η προσέγγιση από το κοινό, όπως εμπορικά κέντρα, ταχυδρομεία, κ.ά. Και οι χώροι αυτοί θα επιτηρούνται από τους αρμόδιους υπαλλήλους. Β. Ηλεκτρονική ψηφοφορία που πραγματοποιείται από απόσταση (remote e-voting): Η άσκηση του ηλεκτρονικού δικαιώματος γίνεται από οποιοδήποτε ιδιωτικό χώρο, όπου το μηχάνημα, μέσω του οποίου καταθέτει την ψήφο του ο εκλογέας, ελέγχεται από τον ίδιο ή κάποιον τρίτο. Ο χώρος αυτός μπορεί να είναι η οικία, ο επαγγελματικός χώρος του ψηφοφόρου, ή κάποιος δημόσιος χώρος, όπως τα "internet café. Το σύστημα αυτό ψηφοφορίας είναι προφανές ότι μεγιστοποιεί την ευκολία συμμετοχής στην ψηφοφορία. Εγείρει, όμως, σημαντικές επιφυλάξεις για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο ψηφοφόρος ασκεί το δικαίωμα του, καθώς και για το εάν οι δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, είναι σε θέση να διασφαλίσουν ότι το περιεχόμενο της ψήφου θα παραμείνει μυστικό και αναλλοίωτο. Εν ολίγοις, η διάκριση μεταξύ της εποπτευόμενης και μη εποπτευόμενης ηλεκτρονικής ψήφου είναι ουσιαστική, διότι συνδέεται άμεσα με το επίπεδο ελέγχου που ασκούν στην όλη διαδικασία οι αρμόδιοι φορείς. Η απουσία εποπτείας είναι δυνατόν να επιτρέψει την παραβίαση της μυστικότητας και της ελευθερίας της ψήφου. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία από απόσταση με τη χρήση του διαδικτύου, αποτελεί επιμέρους κατηγορία των λεγόμενων RVEM (Remote Voting by Electronic Means) δηλαδή ψηφοφορία από απόσταση με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων: Άλλα τέτοια μέσα μπορεί να αποτελούν: Σελίδα 20 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Ψηφοφορία με τη χρήση τηλεφώνου. Αυτός ο τύπος του συστήματος μπορεί να λειτουργήσει είτε με τη χρήση των γραμμών της σταθερής τηλεφωνίας ή με τη χρήση κινητών τηλεφώνων. Η ψήφος με την αποστολή μηνυμάτων μέσω κινητού τηλεφώνου (SMS - Short Message Service), Χρήση της Ψηφιακής Διαδραστικής Τηλεόρασης (Interactive Digital Television). Η τεχνολογία αυτή αξιοποιεί τη δυνατότητα διάδρασης των νέων τύπων τηλεόρασης για να διευκολύνει τους ψηφοφόρους να καταθέσουν την ψήφο τους ("Do electronic voting machines improve the voting process? : http://www.votingmachinesprocom.org ). 2.1.3 Άλλες μορφές άσκησης του εκλογικού δικαιώματος - Η εξέλιξη των εκλογικών συστημάτων Η ηλεκτρονική ψηφοφορία από απόσταση αποτελεί ένα σταθμό σε μία μακραίωνη πορεία εξέλιξης του τρόπου με τον οποίο οι πολίτες συμμετέχουν στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος: Από την εποχή της ψηφοφορίας με την ανάταση του χεριού, ή την απόθεση φασολιών και δημητριακών σε ένα κουτί, μέχρι τη ρίψη του σφαιριδίου στη λευκή και τη μαύρη κάλπη, που είχαν οι υποψήφιοι στα μέσα του 18ου αιώνα, έχουν σίγουρα αλλάξει πολλά. Στη συνέχεια, γίνεται μία συνοπτική αναφορά στις διάφορες μορφές ασκήσεως του εκλογικού δικαιώματος, όπως αυτές εφαρμόζονται σήμερα: Παραδοσιακή μορφή ψηφοφορίας: Είναι η ψηφοφορία στα εκλογικά τμήματα με τη χρήση έντυπου ψηφοδελτίου. Εφαρμόζεται σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους πολίτες, εισέρχονται στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους και με τη μορφή του σταυρού ή της δεσμευμένης επιλογής (λίστα), επιλέγουν το κομματικό σχηματισμό της αρεσκείας τους. Όπως αναφέρθηκε ήδη, η μορφή αυτή ψηφοφορίας, παρέχει αρκετές εγγυήσεις για τη διασφάλιση του μυστικού χαρακτήρα της διαδικασίας. Σελίδα 21 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου Επιστολική ψήφος: Ασκείται με την αποστολή στις αρμόδιες διοικητικές αρχές, μέσω ταχυδρομείου, του έντυπου ψηφοδελτίου που καταγράφει τη βούληση του εκλογέα. Η επιστολική ψήφος σε ορισμένα κράτη, απονέμεται σε ψηφοφόρους, οι οποίοι λόγω της συνδρομής συγκεκριμένων γεγονότων, αδυνατούν να προσέλθουν στα εκλογικά τμήματα, κατά την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών και να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Σήμερα η εκλογική νομοθεσία των περισσότερων κρατών επιτρέπει την άσκηση της επιστολικής ψήφου μετά από αίτηση του ψηφοφόρου (on demand), χωρίς να απαιτεί την επίκληση ιδιαίτερων λόγων. Τελευταία γίνεται λόγος για τη λεγόμενη καθολική επιστολική ψήφο (universal postal voting), όπου τα εκλογικά τμήματα θα καταργηθούν και η ψηφοφορία θα ασκείται αποκλειστικά μέσω ταχυδρομείου. Στην επιστολική ψήφο, οι ψήφοι μετρώνται μετά το πέρας της εκλογικής περιόδου, που ισχύει για τα συμβατικά εκλογικά τμήματα. Ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting): Η έννοια της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, περιλαμβάνει μία μεγάλη κλίμακα από καινοτόμες εξελίξεις στον τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής των εκλογικών διαδικασιών. Τις αλλαγές αυτές προκάλεσε, μεταξύ άλλων, η ανάγκη για επιτάχυνση στον τρόπο με τον οποίο καταμετρούνταν τα ψηφοδέλτια, ο οποίος, ιδιαίτερα στα κράτη με μεγάλη δημογραφική συγκέντρωση, μπορούσε να αναστείλει για ημέρες την ανακοίνωση του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς και η ανάγκη για μείωση του κόστους της εκλογικής διαδικασίας, μέσω της απασχόλησης οικονομικών και ανθρωπίνων πόρων. Οι αλλαγές αυτές αρχικά συνίστατο στην εισαγωγή ηλεκτρονικών μηχανημάτων, τα οποία στόχευαν στην απλοποίηση της διαδικασίας μέτρησης των ψήφων, την οποία αυτοματοποίησαν, και κατά συνέπεια στην επιτάχυνση στην ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Μηχανήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης ψήφων Τα μηχανήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης των ψήφων βρίσκονται εντός του εκλογικού κέντρου ή σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, που τοποθετούνται συνήθως σε κεντρικά σημεία των εκλογικών περιφερειών, Σελίδα 22 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας για να διευκολύνουν την πρόσβαση των ψηφοφόρων. Συνολικά, τα συστήματα αυτά θεωρούνται ότι αυξάνουν την ταχύτητα και την ακρίβεια της μέτρησης. Τα πλέον διαδεδομένα συστήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης των ψήφων όπως αναφέραμε και στο κεφάλαιο 1ο είναι: 1) Συστήματα διάτρησης καρτών (punch card systems). 2) Συστήματα οπτικής σάρωσης (optical scanning systems). Μηχανήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας Είναι επίσης γνωστά με την ονομασία μηχανήματα άμεσης αυτόματης εγγραφής (Direct Recording Electronic machines - DREs). Τέτοιου είδους τεχνολογίες μπορεί να περιλαμβάνουν συστήματα με οθόνη αφής (touch screen systems) ή τεχνολογίες ηλεκτρονικών υπολογιστών (PC- based systems). Με τα μηχανήματα αυτά ο εκλογέας δεν καταγράφει πλέον την επιλογή του, χρησιμοποιώντας ένα ξεχωριστό ψηφοδέλτιο, αλλά αντίθετα χρησιμοποιεί απευθείας την οθόνη του μηχανήματος, ενεργοποιώντας την ψήφο του με το άγγιγμα μίας συγκεκριμένης περιοχής. Οι ψήφοι αποθηκεύονται ηλεκτρονικά στη μνήμη του μηχανήματος και, μετά το πέρας της εκλογικής διαδικασίας, μεταφέρονται στο κεντρικό υπολογιστικό σύστημα είτε με τη μορφή φορητών μονάδων π.χ. δισκέτες, είτε μέσω δικτύου, όπου καταμετρώνται οι ψήφοι και πινακοποιούνται τα αποτελέσματα. Με τη χρήση των μηχανημάτων αυτών, καταργείται η πιθανότητα διάπραξης λάθους κατά την άσκηση του δικαιώματος, καθώς είναι προγραμματισμένα να προβάλλουν ένα προειδοποιητικό μήνυμα στην περίπτωση που ο εκλογέας επιχειρήσει να ολοκληρώσει τη διαδικασία έχοντας ψηφίσει περισσότερους ή λιγότερους υποψηφίους από ότι επιτρέπεται. Επίσης, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και από άτομα με ειδικές αναπηρίες (π.χ. ηχητικές εντολές, παροχή της μεθόδου μπραίγ σε περίπτωση ύπαρξης αναπηρίας στην όραση). Τέλος, μειώνουν σημαντικά Σελίδα 23 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου το χρόνο και το κόστος της καταμέτρησης, εξαλείφοντας την πιθανότητα ανθρώπινου λάθους. 2.2 Θετικές και αρνητικές συνέπειες από την εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας 2.2.1 Θετικές συνέπειες Η εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στις διαδικασίες διενέργειας εκλογών σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, προσδοκάται να αναστραφεί η πορεία αποχωρισμού μίας σημαντικής μερίδας του εκλογικού σώματος από τα πολιτικές διαδικασίες. Η αύξηση της συμμετοχής των ψηφοφόρων στις διαδικασίες ανάδειξης των αιρετών αντιπροσώπων, είναι σημαντική στο πλαίσιο μίας δημοκρατικής κοινωνίας, γιατί μεγενθύνει τη νομιμοποίηση των πολιτικών αποφάσεων που θα κληθεί να λάβει η ηγεσία αυτή. Η άνοδος του ποσοστού των ψηφοφόρων που θα κινητοποιηθεί για να ασκήσει τα εκλογικά του δικαιώματα, οφείλεται κυρίως: 1) Στην αύξηση της ευκολίας συμμετοχής των ψηφοφόρων (voters convenience), λόγω των εναλλακτικών λύσεων που προσφέρονται στον τρόπο άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, όπως είναι η επέκταση της εκλογικής περιόδου. Η ηλεκτρονική ψήφος θα αποτελεί μία ικανοποιητική λύση για τη μείωση του κόπου, αλλά και του κόστους, που συνεπάγεται η υποχρέωση προσέλευσης στα εκλογικά τμήματα. Εκλογείς, οι οποίοι για διάφορους λόγους, όπως ασθένεια, απουσία στο εξωτερικό ή εγκατάσταση σε διαφορετική εκλογική περιφέρεια λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, δεν είχαν τη δυνατότητα να προσέλθουν στα εκλογικά τμήματα, θα πάψουν πλέον να υφίστανται μια de facto αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων τους. Η ηλεκτρονική ψήφος εξάλλου θα αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη για τους ψηφοφόρους με κινητικά προβλήματα ή άλλες σωματικές αναπηρίες. Σελίδα 24 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας 2) Σημαντική ώθηση στην εκλογική συμμετοχή, εξάλλου, θεωρείται ότι θα επιφέρει η προσέλκυση που θα ασκήσει το διαδίκτυο καθ αυτό ιδιαίτερα στους νεότερους σε ηλικία ψηφοφόρους, οι οποίοι αποτελούν και τη μερίδα εκείνη του πληθυσμού που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες. Ο δυναμικός και καινοτόμος χαρακτήρας του όλου επιχειρήματος θα δώσει μια νέα πνοή σε μία παγιωμένη και ενδεχομένως ιδιαίτερα στατική, για την ενθουσιώδη φύση της νεαρής ηλικίας, εκλογική πρακτική. Επιπλέον, λόγω του αυτοματοποιημένου χαρακτήρα του όλου εγχειρήματος, θα υπάρξει μείωση του μέσο-μακροπρόθεσμου κόστους των εκλογών και ταυτόχρονη βελτίωση της διοικητικής αποτελεσματικότητας. Η καταμέτρηση των ψήφων θα πραγματοποιείται γρηγορότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια, μειώνοντας την πιθανότητα αμφισβητήσεως των εκλογικών αποτελεσμάτων και ανάγκης για επανάληψη της εκλογικής διαδικασίας. Η προμήθεια βέβαια της τεχνολογικής υποδομής (υλικό, λογισμικό) αναπόφευκτα θα επιβαρύνει βραχυπρόθεσμα τον κρατικό προϋπολογισμό. Μακροπρόθεσμα, όμως, η υποδομή αυτή θα δίνει τη δυνατότητα διενέργειας πολλαπλών εκλογικών αναμετρήσεων, εξασφαλίζοντας σημαντική εξοικονόμηση πόρων τόσο οικονομικών (μείωση του κόστους έκδοσης των παραδοσιακών εντύπων ψηφοδελτίων) όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό, καθώς η απλοποίηση, σε μεγάλο βαθμό, της διαδικασίας και η εναπόθεση των περισσοτέρων ενεργειών στη λειτουργική ικανότητα των μηχανημάτων, θα περιορίσει τις άνθρωπο-ώρες που δαπανώνται υπό τις σημερινές συνθήκες, ιδιαίτερα κατά τη φάση προετοιμασίας των εκλογών. Το εκλογικό αποτέλεσμα θα αναπαριστά με περισσότερη ακρίβεια την βούληση του εκλογικού σώματος, με την προϋπόθεση ότι ο σχεδιασμός των ηλεκτρονικών μηχανημάτων, θα προβλέπει τρόπους προειδοποίησης των ψηφοφόρων σε περίπτωση όπου εκ παραδρομής η ψήφος δεν ανταποκρίνεται στα κριτήρια εγκυρότητας που θέτει ο εκλογικός νόμος (π.χ. ψήφος με περισσότερες επιλογές από τις προβλεπόμενες). Σελίδα 25 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου Η ευκολία στην πρόσβαση που χαρακτηρίζει την ηλεκτρονική ψηφοφορία, αλλά και το ενδεχόμενο χρήσης της μεθόδου αυτής και σε άλλες διαδικασίες λήψης αποφάσεων (δημοψηφίσματα, λαϊκές πρωτοβουλίες, αιτήσεις ανάκλησης κ.ά.), θεωρείται από πολλούς ότι μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα μορφή άμεσης δημοκρατίας, τη δημοκρατία του κυβερνοχώρου (cyber-democracy). Οι πολίτες, αξιοποιώντας τις νέες πηγές πληροφόρησης και επικοινωνίας, θα ανακάμψουν από την πολιτική απάθεια, συμμετέχοντας σε δικτυακά foroum και ανταλλάσσοντας απόψεις για σημαντικά ζητήματα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Έτσι, η ηλεκτρονική ψηφοφορία δεν θα συμβάλλει μόνο σε μία ποσοτική αναβάθμιση του ποσοστού συμμετοχής των ψηφοφόρων, αλλά το κυριότερο σε μία ποιοτική βελτίωση της συμμετοχής αυτής (more votes, more informed voters) ("Asking the right questions about electronic voting, the national academies press 2005: http://www.nap.edu/catalog/11449.htm ). 2.2.2 Αρνητικές συνέπειες Οι επιδράσεις της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στην αναδιοργάνωση της εκλογικής διαδικασίας και στην αύξηση της ευκολίας των ψηφοφόρων, αναμφισβήτητα αποτελούν σημαντικά στοιχεία στην επιχειρηματολογία των θιασωτών αυτής της μεθόδου. Εντούτοις, εξίσου ισχυρός είναι και ο αντίλογος όσων υποστηρίζουν ότι η ψηφιοποίηση της εκλογικής διαδικασίας κρύβει πολλούς κινδύνους για τις κατακτήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο χώρο των πολιτικών δικαιωμάτων και οι οποίες ως ένα βαθμό αποτελούν θεσμικό κεκτημένο. Ειδικότερα, υποστηρίζουν ότι η εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας δεν είναι σε θέση, με την υπάρχουσα υποδομή της πληροφοριακής τεχνολογίας να διασφαλίσει τις προϋποθέσεις ασφάλειας, που είναι απαραίτητο να παρέχει ένα αξιόπιστο εκλογικό σύστημα. Η ασφάλεια, σε γενικές γραμμές, μπορεί να αφορά: Την ακεραιότητα της ψήφου, την εγγύηση, δηλαδή, ότι το περιεχόμενο της δεν θα μεταβληθεί στο στάδιο που μεσολαβεί από την άσκηση του Σελίδα 26 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας εκλογικού δικαιώματος του ψηφοφόρου μέχρι την καταμέτρηση της ψήφου από το κεντρικό υπολογιστικό σύστημα. Η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση στα εκλογικά δεδομένα και η απόπειρα πρόκλησης δυσλειτουργιών στην εξέλιξη της διαδικασίας, λόγω του συγκεντρωτικού τρόπου με τον οποίο λειτουργούν τέτοιου είδους συστήματα, είναι δυνατόν να οδηγήσει σε αυτοματοποιημένη λαθροχειρία μεγάλης κλίμακας. Τη μυστικότητα της ψήφου. Η δυνατότητα των εκλογέων να ρίξουν την ψήφο τους, χωρίς την υποχρέωση να προσέλθουν στα εκλογικά τμήματα επιβάλλει, εκ των πραγμάτων, τη θέσπιση αυστηρότερων προϋποθέσεων για την ανάγκη εξακρίβωσης της ταυτότητας του ψηφοφόρου. Οι προϋποθέσεις αυτές πιθανά θα συνίσταται στη χορήγηση ψηφιακών υπογραφών ή κωδικών πρόσβασης, ανάλογα με τις συγκεκριμένες προδιαγραφές με τις οποίες έχει σχεδιαστεί το κάθε ηλεκτρονικό σύστημα (Θα ψηφίζατε ηλεκτρονικά; Μ. Χατζηστυλιανός (2007) ). Παρά την ικανότητα που παρουσιάζουν οι συγκεκριμένες μέθοδοι να προστατεύσουν το περιεχόμενο της ψήφου των εκλογέων, αλλά και να αποστρέψουν τον κίνδυνο αποκάλυψης της ταυτότητας του ψηφοφόρου, εντούτοις αμφισβητείται ευρέως η αποτελεσματικότητα τους σε εφαρμογές μεγάλης κλίμακας και ιδιαίτερης συνθετότητας, όπως είναι η ηλεκτρονική ψηφοφορία. Παράλληλα, παρά την εντυπωσιακή διάδοση, τα τελευταία χρόνια, της χρήσης των μέσων πληροφοριακής τεχνολογίας και ιδιαίτερα του διαδικτύου, εξακολουθεί να υπάρχει διαφοροποιημένη πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Συνεπώς, η εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ενδεχομένως να ευνοήσει τους ψηφοφόρους εκείνους που έχουν εξοικειωθεί με τις νέες τεχνολογίες και να οδηγήσει στον αποκλεισμό των υπολοίπων από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η ψηφιοποίηση μίας διαδικασίας, η οποία αποτελεί τον κορυφαίο θεσμό της δημοκρατίας, χάριν ικανοποίησης ατομικιστικών επιδιώξεων (ευκολία συμμετοχής) υποβιβάζει την άσκηση ενός θεμελιώδους πολιτικού δικαιώματος στο επίπεδο των ηλεκτρονικών συναλλαγών στις οποίες προβαίνει καθημερινά ο πολίτης. Σελίδα 27 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου Οι εκλογές αποσκοπούν στο να ενδυναμώσουν την ιδιότητα του πολίτη, υπενθυμίζοντας την σημασία του να θέτει κανείς το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον πάνω από τις στενές του ατομικές επιδιώξεις. Η δημοκρατική συμμετοχή πάντα θα συνεπάγεται ένα μικρό ποσοστό αναστάτωσης για τον πολίτη, όπως άλλωστε συμβαίνει με τις περισσότερες σημαντικές δραστηριότητες στη ζωή. Η αντιμετώπιση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ως μια επέκταση των εφαρμογών του διαδικτύου παραγνωρίζει βασικές αρχές του συνταγματικού βίου και υπονομεύει την ίδια αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. 2.3 Πεδίο εφαρμογής της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας Εκτός από την εφικτότητα εφαρμογής της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, η ηλεκτρονική ψηφοφορία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε πλήθος άλλων διαδικασιών λήψης αποφάσεων, με δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα. Τέτοιες διαδικασίες μπορεί να είναι: 1) Δημοψηφίσματα και αιτήσεις ανάκλησης: Οι διαδικασίες αυτές, όπως και οι εθνικές εκλογές, διενεργούνται από τις εθνικές αρχές κάθε κράτους και έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Υπάγονται σε ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις και, δεδομένου ότι τα αποτελέσματα τους είναι αποφασιστικής σημασίας για τη ζωή των πολιτών, η χρήση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας οφείλει πρωτίστως να υπακούει στη δημοκρατική νομιμότητα και να διασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας. 2) Εσωτερικές εκλογές (και άλλες διαδικασίες με παρόμοιο περιεχόμενο): Ανάλογα με το εάν έχουν δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα μπορεί να υπάγονται σε συγκεκριμένες ρυθμίσεις του νόμου και να έχουν δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα. 3) Ψηφοφορίες συμβουλευτικού χαρακτήρα (advisory polls): Διενεργούνται συνήθως από εθνικές ή τοπικές αρχές και έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν την ανάμιξη των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, μέσω της εισαγωγής διαδικασιών διαβούλευσης. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις επιταγές του νόμου. Σελίδα 28 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας 4) Ψηφοφορίες στο διαδίκτυο: Τέτοιου είδους διαδικασίες πραγματοποιούνται συχνά στο διαδίκτυο, είτε από ιδιώτες είτε από οργανώσεις και δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα αυτών των σφυγμομετρήσεων δεν μπορούν πάντα να θεωρούνται αξιόπιστα, διότι δεν καταγράφεται συνήθως το προφίλ αυτών που συμμετέχουν, ούτε το πόσες φορές ψηφίζουν (Ηλεκτρονική ψηφοφορία^vote): Μια πολιτική προσέγγιση: http://policritos.blogspot.com/2006/12/evote.html ). 2.3.1 Επιμέρους ζητήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας με χρήση διαδικτύου Τα θέματα που αναλύθηκαν προηγουμένως, αποτελούν θεμελιώδεις απαιτήσεις για τη διενέργεια γενικών, ελεύθερων, ισότιμων, ευθέων και δημοκρατικών εκλογών. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε κάποιες απαιτήσεις ασφαλείας, που σχετίζονται, κυρίως, με θέματα ασφαλείας υπολογιστικών συστημάτων, έχουν, όμως, άμεση σχέση με μία εκλογική διαδικασία που βασίζεται σε υπολογιστές και τεχνολογίες δικτύου και κατ' επέκταση αφορούν εξ' ολοκλήρου τη διαδικασία μιας ηλεκτρονικής ψηφοφορίας (Bouras C., Destounis P., Garofalakis J., Tzimas J., Triantafillou V., Zarafidis P. (1998). A co-operative environment for local government: An Internet- Intranet Approach. Journal of telematics, Pergamon Press, vol 16/1-2, p.p. 75-84 ). 2.3.2 Απαιτήσεις σε υλικό Αρχικά πολύ σημαντικό ζήτημα είναι η επιλογή και συντήρηση κατάλληλου υλικού εξοπλισμού (hardware). Στην υπάρχουσα εκλογική διαδικασία το κυριότερο, αν όχι το μοναδικό υλικό, που χρησιμοποιείται είναι οι κάλπες και τα παραβάν. Όπως είναι προφανές δεν έχει νόημα να αναφέρουμε αυτό το θέμα ως απαίτηση ασφαλείας της συμβατικής εκλογικής διαδικασίας. Στην ηλεκτρονική ψηφοφορία, όμως, το θέμα του υλικού εξοπλισμού είναι πολύ σημαντικό. Ο τρόπος λειτουργίας του, καθώς και η ποιότητα των τμημάτων που το αποτελούν, πρέπει να είναι Σελίδα 29 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου όσο το δυνατόν καλύτερης ποιότητας. Οι κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν από ελλιπές ή ελαττωματικό υλικό δεν προκύπτουν μόνο από ηθελημένη και κακόβουλη τροποποίηση του, αλλά και από ακούσια βλάβη. Όσον αφορά την κακόβουλη τροποποίηση του υλικού εξοπλισμού πρέπει να υπάρχουν εντατικοί έλεγχοι και κατά την κατασκευή του, αλλά και κατά το χρονικό διάστημα που θα ακολουθήσει μέχρι να χρησιμοποιηθούν. Πιθανή προσπάθεια τροποποίησης των μηχανημάτων, που χρησιμοποιούνται σε μια εκλογική διαδικασία, θα πρέπει να οδηγεί είτε σε αποτυχία της προσπάθειας είτε σε καταστροφή του μηχανήματος, έτσι ώστε ένα μηχάνημα που λειτουργεί να είναι σίγουρο πως δεν έχει υποστεί τροποποίηση. Όσον αφορά τυχόν βλάβη κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας, πρέπει να υπάρχει ειδικευμένο και εξουσιοδοτημένο προσωπικό σε κάθε εκλογικό κέντρο, ώστε να μπορεί άμεσα να επιδιορθώνει το πρόβλημα και να αποκαθιστά την ορθή λειτουργία του υλικού. Μέχρι τώρα έχουν γίνει διάφορες προτάσεις για ειδικά μηχανήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μια εκλογική διαδικασία με επικρατέστερα μέχρι στιγμής τα DREs. Να αναφέρουμε πως μέσα στις ανάγκες για κατάλληλο υλικό μπορεί να αναφερθεί τυχόν χρήση έξυπνων καρτών (smart cards) για αυθεντικοποίηση των χρηστών (Bouras C., Destounis P., Garofalakis J., Tzimas J., Triantafillou V., Zarafidis P. (1998). A co-operative environment for local government: An Internet- Intranet Approach. Journal of telematics, Pergamon Press, vol 16/1-2, p.p. 75-84 ). 2.3.3 Απαιτήσεις σε λογισμικό Εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι και η ανάπτυξη και ο έλεγχος του λογισμικού που χρησιμοποιείται. Τα σημαντικότερα θέματα που φαίνεται να σχετίζονται με το λογισμικό έχουν να κάνουν με τους κρυπτογραφικούς αλγόριθμους και με τη διαφάνεια του κώδικα. Η κρυπτογραφία είναι, ίσως, το σημαντικότερο εργαλείο για την εξασφάλιση της ακεραιότητας και της εμπιστευτικότητας των ψήφων, αλλά και των μηχανισμών αυθεντικοποίησης των ψηφοφόρων. Σελίδα 30 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Η διαφάνεια του κώδικα είναι, επίσης, πολύ σημαντικό θέμα. Αρχικά, ο κώδικας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο απλός και ευκολονόητος, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει υποβάθμιση της ασφάλειας. Όσο πιο απλός είναι ο κώδικας, τόσο πιο ευκολονόητος θα είναι και τόσο πιο εύκολος θα είναι ο έλεγχός του. Το να είναι ευκολονόητος ο κώδικας είναι βασικό στοιχείο για τη διαφάνεια του. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως πρέπει οποιοσδήποτε, χωρίς κατάλληλο υπόβαθρο γνώσεων, να μπορεί να τον καταλάβει, αλλά δεν πρέπει ο κώδικας να είναι κατανοητός μόνο στην προγραμματιστική ομάδα που το δημιούργησε, όσο έμπιστη και κοινής αποδοχής και να είναι. Επίσης, ένας απλός και καλά δομημένος κώδικας μπορεί να οδηγήσει στην εύκολη και έγκαιρη ανίχνευση κάποιας προσθήκης μη-εξουσιοδοτημένων τμημάτων (δούρειοι ίπποι, ιοί, κ.λπ.). 2.3.4 Απαιτήσεις διασύνδεσης υπολογιστικών συστημάτων Ένα ακόμα πολύ σημαντικό ζήτημα, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο μία ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι το θέμα τις διασύνδεσης των διαφόρων υπολογιστικών συστημάτων που μετέχουν στην διαδικασία. Όσο μεγαλύτερη είναι η χρήση δικτυακής τεχνολογίας, τόσο περισσότεροι είναι και οι κίνδυνοι που δημιουργούνται. Το κατά πόσο η διαδικασία της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας θα προϋποθέτει χρήση δικτύου είναι κάτι που θα εξαρτηθεί από την ακριβή δομή της. Γεγονός είναι, πάντως, πως όσο μεγαλύτερη χρήση δικτυακών επικοινωνιών γίνεται, η διαδικασία γίνεται πιο λειτουργική, αλλά παράλληλα αυξάνονται και οι πιθανότητες για παραβίαση της ασφάλειάς της. Διάφορες προτάσεις που έχουν γίνει ανά διαστήματα προσεγγίζουν το ζήτημα με διαφορετικούς τρόπους. Το ότι σε κάθε εκλογικό κέντρο θα υπάρχουν ειδικά μηχανήματα που θα ψηφίζουν οι πολίτες δεν σημαίνει αυτόματα πως αυτά θα πρέπει να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω δικτύου. Η συγκέντρωση των αποτελεσμάτων θα μπορούσε να γίνει με την χρήση CDs, η ακόμα και με τη χρήση διαφόρων μορφών κινητής μνήμης. Με αυτόν τον τρόπο η διαδικασία γίνεται πολύ πιο χρονοβόρα και το θέμα της ασφάλειας μετατίθεται στη φερεγγυότητα των ανθρώπων και των διαδικασιών Σελίδα 31 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου μεταφοράς (Bouras C., Destounis P., Garofalakis J., Tzimas J., Triantafillou V., Zarafidis P. (1998). A co-operative environment for local government: An Internet- Intranet Approach. Journal of telematics, Pergamon Press, vol 16/1-2, p.p. 75-84 ). Σελίδα 32 από 155

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο Τεχνικές Απαιτήσεις Συστημάτων 3.1 Εισαγωγή Με την πρόσφατη ανάπτυξη των τεχνολογικών συστημάτων που διατίθενται στο εμπόριο, η προστασία της ιδιωτικής ζωής έχει περάσει επίσης στα χέρια μεμονωμένων χρηστών. Οι χρήστες του διαδικτύου και ορισμένων φυσικών εφαρμογών μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σειρά από προγράμματα και συστήματα που παρέχουν διαφορετικούς βαθμούς ασφάλειας και προστασίας της ιδιωτικής ζωής. Αυτά περιλαμβάνουν συνήθως την κρυπτογράφηση. Οι χρήστες πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι όλα τα εργαλεία αποτελεσματικά για την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Μερικά δεν διαθέτουν καλή σχεδίαση, ενώ άλλα μπορεί να έχουν σχεδιαστεί για να διευκολυνθεί η επιβολή της νομοθεσίας. Στην διεξαγωγή μιας ηλεκτρονικής ψηφοφορίας μπορούν να ανακύψουν πολλά πρακτικά εμπόδια. Ένας από τους βασικούς περιορισμούς που υφίσταται στην ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι η πρόσβαση που διάφορες ομάδες έχουν σε διαφορετικές τεχνολογίες. Στην πραγματικότητα, ο βαθμός στον οποίο οι τεχνολογίες είναι ευρέως διαθέσιμες σε όλη την κοινωνία ή ο βαθμός στον οποίο εστιάζονται περισσότερο σε συγκεκριμένα κοινωνικο-οικονομικές ή δημογραφικές ομάδες, επηρεάζει τις δυνατότητες για ευρεία εφαρμογή. Το ζήτημα αυτό είναι σημαντικό για δύο λόγους. Πρώτον, η διαφορά πρόσβασης στις τεχνολογίες επηρεάζει τις πρακτικές δυνατότητες που έχουν τα άτομα να ψηφίσουν με αυτά τα μέσα. Κάτι προφανές είναι εάν η τεχνολογία είναι διαθέσιμη μόνο μεταξύ ορισμένων κοινωνικό-οικονομικών ή δημογραφικών ομάδων είναι πιθανό να επωφεληθούν δυσανάλογα οι ομάδες αυτές. Αφετέρου, η πρόσβαση στην τεχνολογία έχει σημαντική επίδραση στην ικανότητα των ατόμων να της έχουν εμπιστοσύνη ή εμπειρία στις τεχνολογίες δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν την διαδικασία και μπορούν εύκολα να αποκλειστούν. Σελίδα 33 από 155

Πτυχιακή εργασία της Νεκταρίας Βυζικίδου Ωστόσο διεξάγονται έρευνες, προκειμένου να εντοπιστεί ποιες τεχνολογίες είναι πιθανό να έχουν καθολική αποδοχή και να είναι διαθέσιμες στο εγγύς μέλλον, Η προσπάθεια επικεντρώνεται σε τρείς βασικές τεχνολογίες: το τηλέφωνο, το ιντερνέτ και στην idtv(interactive Digital Television). Το 1999, ένα βρετανικό ίδρυμα διεξήγαγε μια έρευνα που βασίστηκε σε 2071 ερωτηθέντες για το ποιες μεθόδους ψηφοφορίας προτιμούν: «συμπλήρωση παραδοσιακών ψηφοδελτίων», «πατώντας ένα κουμπί για ηλεκτρονικούς υπολογιστές» ή «δεν με πειράζει ο ένας ή ο άλλος τρόπος»(rao και Young 1999).Παραδόξως, ενώ το 56 τοις εκατό των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι δεν τον πειράζει ο ένας ή ο άλλος τρόπος, μόνο το 11 τοις εκατό προτίμησαν τα ηλεκτρονικά μέσα ενώ το 31 τοις εκατό προτίμησαν τα παραδοσιακά ψηφοδέλτια. Μια ερμηνεία αυτού του ευρήματος δείχνει ότι πάνω από τα δύο τρίτα των πολιτών δεν ήταν σε αντίθεση με ηλεκτρονική ψηφοφορία. Ωστόσο, η διαπίστωση αυτή εγείρει ανησυχίες ότι σχεδόν το ένα τρίτο των πολιτών θα προτιμούσε να διατηρήσει τις παραδοσιακές μεθόδους ψηφοφορίας. Μια άλλη, πιο ανησυχητική πτυχή της έρευνας είναι ότι, ενώ τοις εκατό των μη ψηφοφοριών θα προτιμούσε κάποια μορφή ψηφοφορίας «με το πάτημα κουμπιού», μόνο επτά τοις εκατό των ψηφοφόρων συμμερίζεται αυτή την προτίμηση. Ενώ είναι αλήθεια ότι, σύμφωνα με την έρευνα, οι ψηφοφόροι είναι πιθανότερο να είναι αντιδραστικοί προς όλους τους τύπους μεταρρύθμισης της ψήφου από τους μη-ψηφοφόρους, αυτό το εύρημα υποδηλώνει, ωστόσο, ότι κάποια προσοχή θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την εφαρμογή της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Διαφορετικές έρευνες έχουν ρωτήσει το κοινό αν θα ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τις ηλεκτρονικές μεθόδους για να αποκτήσουν πρόσβαση σε μια σειρά από κυβερνητικές υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων είναι η ψήφος. Οι έρευνες αυτές παρέχουν κάποια ένδειξη του τρόπου με τον οποίο οι πολίτες αντιλαμβάνονται την ηλεκτρονική ψηφοφορία σε σχέση με άλλες ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Η KPMG Consulting, σε έκθεση ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για το 2001 παρέχει ένα τέτοιο παράδειγμα (KPMG 2001). Στην έρευνα ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες (1964 Σελίδα 34 από 155