Η σλαβική γλώσσα στη ζωή της Ρουμανικής Εκκλησίας - Ιστορική προσέγγιση

1

Η σλαβική γλώσσα στη ζωή της Ρουμανικής Εκκλησίας - Ιστορική προσέγγιση 2

Iuliana Eni Ţugui Η σλαβική γλώσσα στη ζωή της Ρουμανικής Εκκλησίας - Ιστορική προσέγγιση ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ υποβληθείσα στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 2012 3

Τριμελής συμβουλευτική επιτροπή: Σύμβουλος Καθηγητής: Κοσμήτωρ κ. ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ Μέλη: Καθηγητής ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ Καθηγητής ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΣΑΣ 4

Περιεχόμενα σελ. Περιεχόμενα... 5 Συντομογραφίες 8 Βιβλιογραφία... 10 Εισαγωγή - Το κυριλλικό αλφάβητο και η σλαβική γλώσσα. Ιστορικές προϋποθέσεις 79 Μέρος πρώτο Ιστορικά στοιχεία περί των προγόνων του ρουμανικού λαού και περί της παρουσίας της χριστιανικής πίστης σ αυτούς 93 Α. Ιστορικά στοιχεία περί της διαμόρφωσης του ρουμανικού λαού. Οι πρόγονοι του ρουμανικού λαού.. 94 1. Ιστορικά και γεωγραφικά στοιχεία για τους προγόνους του ρουμανικού λαού. 94 2. Ιστορικά στοιχεία για τη Μικρά Σκυθία, το πρώτο ρουμανικό έδαφος που δέχτηκε το χριστιανισμό... 99 Β. Η παρουσία του χριστιανισμού στο έδαφος της σημερινής Ρουμανίας 102 1). Ο Άγιος Ανδρέας ο πρωτόκλητος και το ιεραποστολικό του έργοστην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας 102 2). Ιστορικές προϋποθέσεις για την αρχαιότητα του χριστιανισμού στο ρουμανικό λαό.... 118 3). Οι Μάρτυρες των πρώτων χριστιανικών αιώνων στα εδάφη της Ρουμανίας.. 123 4). Στοιχεία για τους πρώτους επισκόπους στο έδαφος της Ρουμανίας και μια συνοπτική ιστορική πορεία της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας στις Ρουμανικές Χώρες μέχρι και την ίδρυση των μητροπόλεων της Ουγγροβλαχίας και της Μολδαβίας 135 5

5). Αρχαιολογικές μαρτυρίες για την παρουσία του χριστιανισμού στη Ρουμανία από τους πρώτους αιώνες μ.χ.. 146 α). Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες στη Δοβρουτσά. 146 β). Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες στην Τρανσυλβανία.. 156 γ). Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες στην Ουγγροβλαχία.. 159 δ). Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες στη Μολδαβία... 160 6). Γλωσσολογικές μαρτυρίες για την παρουσία του χριστιανισμού στο ρουμανικό λαό... 162 Μέρος δεύτερο Η σλαβική γλώσσα και το κυριλλικό αλφάβητο στη ζωή της Ρουμανικής Εκκλησίας.. 173 Α. Οι αρχές της σλαβικής γλώσσας στα εκκλησιαστικά κείμενα των Ρουμάνων.. 174 1. Ιστορικές προϋποθέσεις για τα πρώτα σλαβικά στοιχεία στο ρουμανικό λαό... 174 2. Τα πρώτα γνωστά σλαβικά στοιχεία στο ρουμανικό λαό..... 184 3. Τα σλαβικά χειρόγραφα στο έδαφος της Ρουμανίας κατά τους 14 ο - 15 ο αι. 187 4. Τα χειρόγραφα εκκλησιαστικών κειμένων στα Ρουμανικά Πριγκιπάτα το 16 ο αι 204 Β. Η τυπογραφική δραστηριότητα στα Ρουμανικά Πριγκιπάτα το 16 ο αι.. 210 1. Η τυπογραφική δραστηριότητα στην Ουγγροβλαχία το 16 ο αι... 210 2. Η τυπογραφική δραστηριότητα στην Τρανσυλβανία το 16 ο αι.. 216 3. Η αρχή του φαινόμενου αντικαταστάσεως της σλαβικής με τη ρουμανική γλώσσα στα εκκλησιαστικά βιβλία. 222 4. Το φαινόμενο του κυριλλικού αλφάβητου στη ρουμανική γλώσσα. 240 Γ. Τα εκτυπωμένα βιβλικά, πατρολογικά, λειτουργικά και θεολογικά βιβλία στα Ρουμανικά Πριγκιπάτα το 17 ο αι.. 246 1. Η πολιτισμική, μεταφραστική και τυπογραφική δραστηριότητα στην Ουγγροβλαχία το 17 ο αι.. 246 α). Η αρχιερατεία του Teofil (Θεοφίλου) Μητροπολίτου Ουγγροβλαχίας (1636 1648).. 246 β). Η αρχιερατεία του Ştefan (Στεφάνου) Μητροπολίτου Ουγγροβλαχίας (1648-1668). 250 6

γ). Η αρχιερατεία των Μητροπολιτών Ουγγροβλαχίας Teodosie (Θεοδοσίου) (1668-1672 και 1679-1708), Dionisie (Διονυσίου) 1672 και Varlaam (Βαρλαάμ) (1672-1679).. 252 δ). Η προσωπικότητα του μητροπολίτου Antim Ivireanul Άνθιμου Ίβηρίτη (1650-1716)... 261 2. Η πολιτισμική, μεταφραστική και τυπογραφική δραστηριότητα στη Μολδαβία το 17 ο αι... 269 α). Η αρχιερατεία του Varlaam (Βαρλαάμ) Μητροπολίτου Μολδαβίας (1631-1653) 269 β). Η αρχιερατεία του Dosoftei (Δοσοφτέου ή Δοσοφτέι) Μητροπολίτου Μολδαβίας (1671-1686).. 275 γ). Η πολιτισμική δραστηριότητα στην Επισκοπή Rădăuţi (Ραδαούτσι) 280 3. Η πολιτισμική και τυπογραφική δραστηριότητα στην Τρανσυλβανία το 17 ο αι... 281 α). Η αρχιερατεία του Ilie Iorest (Ηλιού Ιωρέστου) Μητροπολίτου Τρανσυλβανίας 1640-1643. 281 β). Η αρχιερατεία του Simion Ştefan (Συμεών Στεφάνου) Μητροπολίτου Τρανσυλβανίας 1643-1656.. 282 γ). Η αρχιερατεία του Sava Brancovici (Σάββα Μπράνκοβιτς) Μητροπολίτου Τρανσυλβανίας 1656-1680.. 286 Δ. Η πολιτισμική, μεταφραστική και τυπογραφική δραστηριότητα στα Ρουμανικά Πριγκιπάτα της Ουγγροβλαχίας και της Μολδαβίας το 18 ο αι 287 1. Η πολιτισμική, μεταφραστική και τυπογραφική δραστηριότητα στην Ουγγροβλαχία το 18 ο αι.. 288 2. Η πολιτισμική, μεταφραστική και τυπογραφική δραστηριότητα στη Μολδαβία το 18 ο αι... 301 Συμπεράσματα 307 7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ACO An Boll AS, BOR, BHL, BS, BZ, CJC, DACL, EA, Ed., ΕΕΒΣ, FHDR, GB, ΓΠ, ΗΗ, ΗΧ, MA, MB, ΜΜS, ΜΟ, Acta Consiliorum Oecumenicorum Analecta Bollandiana Acta Sanctorum Biserica Ortodoxă Română Bibliotheca Hagiografica Latina Balkan Studies Byzantinische Zeitschrift Corpus Juris Civilis Dictionnaire d Archeologie chretienne et de liturgie, par le F. Cabrol et H. Leclercq, Paris 1920. Εκκλησιαστική Αλήθεια (Κωνσταντινουπόλεως) Editura, (=ἐκδ.) Ελληνική Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών Fontes Historiae Daco-Romanae Glasul Bisericii Γρηγόριος ό Παλαμάς Ηπειρωτικό Ημερολόγιο Ηπειρωτικά Χρονικά Mitropolia Ardealului Mitropolia Banatului Mitropolia Moldovei şi Sucevei Mitropolia Olteniei 8

NE, ΝΣ, PG, PL, Pontica ΠΑΑ, ΠΛΒ, Νέα Εστία Νέα Σιών Patrologia Cursus completus, Series Graeca, ἐκδ. J.P. Migne, Paris Patrologia Cursus completus, Series latina, ἐκδ. J. P. Migne, Pontica, (περιοδικό που εκδίδεται στην Κωνστάνζα) Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών Πάπυρους Λάρους Βριττάνικα PSB, Părinţi şi scriitori bisericeşti (Πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς) REB, RÉS RESEE, RH, RRH, SCIA, ST, TR, TV, ΘΗΕ, Revue des Études Byzantines Revue des Études Slaves Revue des Etudes Sud-Est Européennes Revue Historique Revue Roumaine d'histoire, Bucarest Studii şi cercetări de istoria artei. Seria artă plastică, Bucureşti Studii Teologice (Θεολογικές Μελέτες) Telegraful Român Teologie şi Viaţă Θρησκευτική καί Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 9

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πηγές 1. ACADEMIA R.S.R., 2. Acta Consiliorum Oecumenicoru m 3. Actele Martirice Μαρτυρολόγια 4. Acta Sanctorum Januarii, t. III, 5. Acta Sanctorum Aprilis, t. II (XI), 6. Acta Sanctorum, tomus secundus, (t. II), iulii, 8, 7. Acta Sanctorum Novembris, 8. Acta Sanctorum, Novembris Tomi II, Pars Posterior, 9. Aida Dzambeluka - Kossova, 10. Analecta Bollandiana, Documente privind istoria României, B. Ţara Românească, veacul XIII, XIV, XV (1247-1500), Bucureşti 1953, XLIX + 431 σ. (şi reeditarea : Documenta Romaniae Historica B. Ţara Românească, vol. I (1247-1500), sub redacţia P. P. Panaitescu şi Damaschin Mioc, Bucureşti 1966. Iussu atque mandato Societas Scientiarum Argentoratensis, editit Eduardus Schwartz, continuauit Johannes Straub, Berolini, Walter der Gruyter 1914-1984 (t. 1-4), t. I. PSB, τόμ., 11, Studiu introductiv, traducere, note şi comentarii de Pr. Prof. I. Rămureanu (= Εισαγωγική μελέτη, μετάφραση, υποσημειώσεις και σχολιασμοί υπό του καθηγητή I. Rămureanu), Bucureşti 1982. De S. Bretanio episcopo Tomitano in Schythia, t. III, Parisiis 1873. Parisiis et Romae 1866. De SS. Epicteto Presb. et Astione Monacho, martyribus Almiridensibus in Schythia, με Commentarius Praevius, υπό H. Rosweyde, Parisiis et Romae 1867, σσ. 538-551. Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, opera et studio H. Delehaye, in Propileum ad Acta Sanctorum Novembris, Bruxelles 1902, col. 265-266. Martyrologium Hieronymianum, υπό των H. Delehaye, P. Peteers et M. Coens, Bruxelles 1931. Cernorizec Hrabăr ο pismeneh (kriticko izdanie), Sofia 1980. Revue Critique d' hagiographie, Bruxelles 1882, Société des Bollandistes. 10

11. «Ανδρέας» (Συναξάριον), ΘΗΕ 2 (1963), στ. 667-668. 12. Anonymi Belae, Anonymi Belae regis Notarii Gesta Hungarorum, la Schwandtner, Scriptores rerum Hungaricarum, I, Viena 1766. 13. Βασιλείου του Μεγάλου, 14. Βασιλείου Σελευκείας, Περί βαπτίσματος, Λόγος πρώτος, 22, PG, 31,1564. Του εν Αγίοις Πατρός ημών Αθανασίου, Εγκώμιον εις τον Άγιον Ανδρέαν τόν Απόστολον, PG 28, 1108 B-C. 15. Bianu I., Psaltirea Şcheiană, Bucureşti 1889. 16. Biblioteca Centrală Universală Bucureşti şi Comisia Naţională a R.S. România pentru U.N.E.S.C.O., Dosoftei 1624-1693. Bibliografie (=Δοσοφτέι 1624-1693. Βιβλιογραφία), Bucureşti 1974. 17. Bogdan Ion, Cronicile slavo-române din secolele XV-XVI publicate de Ion Bogdan, ediţie revăzută şi completată de P.P. Panaitescu, (Οι σλαβο-ρουμανικές χρονολογίες από το 15 ο και το 16 ο αιώνα, υπό του Ion Bogdan, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση υπό του P.P. Panaitescu), Bucureşti 1959. 18. Cagnat R. Toutain J., Jouquet P., 19. Camariano Nestor και Camariano- Cioran Ariadna, Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes, I, ed. Paris 1911, σ. 211, αριθ. 630. Cronica Ghiculeștilor, Bucureşti 1965. 20. Candrea I. A., Psaltirea Şcheiană comparată cu celelalte Psaltiri din secolele XVI şi XVII traduse din slavoneşte, vol. I-II (= Το ψαλτήριο «Şcheiană» σε σύγκριση με τα άλλα Ψαλτήρια του 16 ου και του 17 ου αιώνα μεταφρασμένα από τα σλαβικά, τόμ. Α -Β ), Bucureşti 1916. 21. Cantemir Dimitrie, Descrierea Moldovei (= Η περιγραφή της Μολδαβίας), Ed. Nicolescu, Bucureşti 1909. 22. Του ίδιου, Descriptio Moldaviae ( Descrierea Moldovei),(= Η περιγραφή της Μολδαβίας), Bucureşti 1976. 11

23. Του ίδιου, Istoria Ieroglifică (= Ιερογλυφική Ιστορία), ἐκδ. P.P. Panaitescu şi I. Verdes, Bucureşti 1965. 24. Του ίδιου, Vita Constantini Cantemirii, ἐκδ. N. Iorga, Vălenii de Munte 1923. 25. Cassien Jean, Conférences, texte latin, traduction et notes par Dom E. Pichery, Paris 1955, 1958 şi 1959, τόμ. 42, 54 και 64 στη σειρά Sources chrétiennes". 26. Του ίδιου, Institutions cénobitiques. Texte latin revu, introduction, traduction et notes par Jean Claude Guy, Paris 1965, τόμ. 109 στη σειρά Sources chrétiennes". 27. Του ίδιου, Scrieri alese, traducere de Prof. Vasile Cojocaru şi Prof. David Popescu. Prefaţă, studiu introductiv şi note de Prof. Nicolae Chiţescu, στη σειρά Părinţi şi scriitori bisericeşti, 57", (= Ο άγιος Ιωάννης ο Κασσιανός. Επιλεγμένα συγγράμματα, μετάφραση υπό των καθηγητών Vasile Cojocaru και David Popescu. Πρόλογος, εισαγωγική, μελέτη και υποσημειώσεις υπό του καθηγητή Nicolae Chiţescu, στη σειρά «Πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς 57»), Bucureşti 1990. 28. Chiaro Del, Storia delle moderne rivoluzioni della Valachia, ἐκδ. N. Iorga, Bucureşti 1914, σσ. 87-88. 29. Codex Justinianus I, 3, 35, 30. Coresi Diaconul, στο Corpus Juris Civilis, τ. II, Fontes Historiae Daco-Romanae. Carte cu învăţătură (= Βιβλίο με διδασκαλία), ἐκδ. S. Puşcariu και Al. Procopovici, Bucureşti 1914. 31. Creţu Gr., «Codicele Voroneţean» (= Ο κώδικας του Βορονέτς), στο Revista pentru istorie, arheologie şi filologie (= Το περιοδικό ιστορίας αρχαιολογίας και φιλολογίας), IV, 1886. 32. Delehaye Hippolyte, «Saints de Thrace et de Moesie», στο Analecta Bollandiana, Tomus XXXI, Bruxelles 1912, σσ. 254-274 33. Του ίδιου, «Μαρτύριον του αγίου Σάβα Γότθου», στο «Saint de Thrace et de Mésie», στο Analecta Bollandiana, XXXI (1912), σσ. 216-221. 34. Του ίδιου, «Les martyrs Epictète et Astion», Academie Roumanie, Bulletin de la Section Historique, tome XIV, Bucharest 1928. 35. Του ίδιου, Les origines du culte des martyrs, Bruxelles 1933. 36. Του ίδιου, «Martyrologium Hieronymianum», στο Acta Sanctorum, 12

Novembris, Tomi II Pars Posterior, Bruxelles 1931. 37. Του ίδιου, «Martyrs de l église de Gothie», Analecta Bollandiana, 31 (1912), σσ. 274-291. 38. Του ίδιου, «Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae», στο Acta Sanctorum, Novembris, Bruxelles 1930. 39. Δελικάνη Καλλινίκου, 40. Dicţionarul Literaturii Române, 41. Dosoftei, Mitropolitul Πατριαρχικών εγγράφων, τόμος τρίτος, ήτοι τα εν τοις κώδιξι του αρχειοφυλακείου σωζόμενα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα, τα αφορώντα εις τάς σχέσεις του Οίκουμενικου Πατριαρχείου προς τάς Εκκλησίας Ρωσίας, Βλαχίας καί Μολδαβίας, Σερβίας, Άχριδών καί Πεκίου (1564-1863), οίς προστίθεται ιστορική μελέτη περί τής Αρχιεπισκοπής Άχριδών, έν Κωνσταντινουπόλει, εκ του πατριαρχικού τυπογραφείου, 1905. Dicţionarul Literaturii Române de la origini până la 1900 (=Το Λεξικό της Ρουμανικής Λογοτεχνίας από τις αρχές μέχρι και το 1900), Editura Academiei Republicii Socialiste România, Bucureşti 1979. Psaltirea în versuri, 1673 (= Το Ψαλτήριο σε στίχους, 1673), ediţie critică de N. A Ursu, Iaşi 1974. 42. Του ίδιου, Viaţa şi petrecerea sfinţilor acum tipărite..., (= Ο βίος και η παρέλευση των αγίων τώρα εκτυπωμένα ), Iaşi 1682. 43. Ἐπιφάνιου Κύπρου, 44. Ἐπιφανίου μοναχού καί πρεσβυτέρου τής μονής Καλλιστράτων, 45. Ευσεβίου Παμφίλου Καισαρείας, Περὶ τῶν αὐτοκεφάλων ἀρχιεπισκόπων: Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Texte critique, introduction et notes par Jean Darrouzès, Paris 1981, σ. 205. Notitia 1, αριθ. 40 Β και Notitia 2, αριθ. 43 Β. Περί του βίου καί τών πράξεων καί τέλους του αγίου καί πανευφήμου καί πρωτοκλήτου τών Αποστόλων Ανδρέου, PG 120, 221 Β, 229 Β (στ. 216-260). Βίος Κωνσταντίνου, PG, 20, 905-1232. 46. Του ίδιου, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG, 20, 45-906. 47. Eustathii, «Narratio de Thessalonica urbe a Latinis capta», PG, 136, 9-140. 48. Fontes historiae Daco-Romanae, Izvoarele istoriei De la anul 300 până la anul 1000 (= Από το 300 έως το 1000) publicate de (= υπό των) Mihăescu H., Ştefan Gh., Hâncu R., Notele istorice de Vladimir Iliescu, Ed. Academiei R.S.R., 1970. 13

Romăne, vol. ΙΙ. 49. Fontes historiae daco-romanae IV. 50. Gelzer Heinrich, Scriitori şi acte bizantine, secolele IV XV, (= Συγγραφείς και βυζαντινά ντοκουμέντα, τους αιώνες 4-15) publicate de Haralambie Mihăescu, Radu Lăzărescu, Nicolae Şerban Tanaşoca şi Tudor Teoteoi, Bucureşti 1982. «Zur Zeitbestimmung der griechischen Notiliae Episcopatuum», în Jahrbücher für protest. Theologie, XII, 1886, σ. 342. 51. Του ίδιου, «Ungedruckte und ungenügend veröffentlichte. Texte der Notitiae episcopatuum. Ein Beitrag zur byzantinischen Kirchen und Verwaltungsgeschichte», στο Abhandlungen der I. Cl. der kaiserlichen Akademie, der Wissenschaften, XXI Band, III. Abt., München 1901. 52. Haşdeu B. P., Cuvente den bătrîni (= Λόγια από τους γέροντες), vol. II, Bucureşti 1879. 53. Του ίδιου, Istoria critică a Românilor (= Κριτική ιστορία των Ρουμάνων), Bucureşti 1874. 54. Hierokles, Synekdemus. (= γεωγραφικός οδηγός από τον Ε αιώνα) 55. Hurmuzaki Eudoxiu, Documente XIII (επιμέλεια Παπαδοπούλου - Κεραμέως). Documente privitoare la Istoria Românilor, Texte greceşti, (= Ντοκουμέντα που αφορούν την Ιστορία των Ρουμάνων, Ελληνικά κείμενα) Bucureşti 1913. 56. Του ίδιου, Documente privitoare la Istoria Românilor, Documente greceşti, (= Ντοκουμέντα που αφορούν την Ιστορία των Ρουμάνων, Ελληνικά έγγραφα), επιμέλεια Ν. Iorga, τόμ. l, 2, 3, Bucureşti 1915, 1917, 1936. 57. Iacob Putneanul, Vieţile Sfinţilor, ms. nr. 79, (= Βίοι αγίων, χειρόγραφο, αριθ. 79), Putna 1760. f. 263, v. 58. Isidor de Sevilla, 59. Ἱππολύτου Ρῶμης, Etimologii (= Ετυμολογίες), XLV, 4, 11. Περὶ τῶν ιβ Ἀποστόλων, PG 10, 952. 60. Ιωάννου του Εξήγησις εις τους Ψαλμούς, PG 55, 35-498. Χρυσοστόμου 61. Του ίδιου, Εἰς πρός Ῥωμαίους, PG 60, 391-682. 62. Του ίδιου, Εἰς Β' πρός Τιμ., PG 62, 599-662. 14

63. Jean de Thurócz, 64. Θεοδωρήτου Κύρρου, Chronica, ed. Schwandtner, I, 1765. Εκκλησιαστική Ιστορία, PG, 82, 881-1280. 65. Lenormant Ch., Les Grecs et les Scythes du Bosphore Cimmerien, Paris 1859. 66. Les Petits Ballandistes, 67. Knopf R.- Krüger G., Vies des Saints, VIII, Paris 1888. «Μαρτύριον του αγίου Σάβα Γότθου», στο Ausgewählte Märfyrerakten, 3-e Auflage, Tübingen 1929, σσ. 119-124. 68. Lipsius R.A. Die Apocryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden, Brunswick 1883-1897. 69. Mansi Joannes Dominicus, Sacrorum Consiliorum nova et amplissima Collectio, Paris, Leipzig 1901 - Graz, Akademische Druck, u. Verlagsanstalt, 1960-1961. 70. Miklosich Franz & Müller Joseph, Acta patriarchatus Constantinopolitani, Vindobonae I 1860, σσ. 383-385. 71. Του ίδιου, Acta Patriarchatus Constantinopolitani, 1313-1402, 2 vol. Viena 1860-1862. 72. Neculce Ion, Letopiseţul Ţării Moldovei (= Χρονογραφία της Χώρας της Μολδαβίας), Ediţie îngrijită de Iorgu Iordan (= υπό την επιμέλεια του Iorgu Iordan), Bucureşti 1968. 73. Νικήτα Δαβίδ Παφλαγώνος, 74. Νικηφόρος Καλλίστος, 75. Νικοδήμου του Αγιορήτου, «Πράξεις καί περίοδοι του αγίου και πανευφήμου Αποστόλου Ανδρέου έγκωμίω συμπεπλεγμέναι». ἐκδ. Μ. Bonnet, «Acta Andraee Apostoli cum Laudatione contextra», Analecta Bollandiana 13 (1894), σσ. 309-352. Εκκλησιαστική Ιστορία, PG 145-147. Συναξαρίστης των δώδεκα μηνών, Τόμος Δ, Κωνσταντινούπολη 1842. 76. Παλλαδίου, Διάλογος ἱστορικὸς Παλλαδίου ἐπισκόπου Ἑλενουπόλεως, γενόμενος πρὸς Θεόδωρον, διάκονον Ῥώμης περὶ βίου καὶ πολιτείας τοῦ μακαρίου Ἰωάννου ἐπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου, κεφ. 13, PG 47, 1-82. 77. Paul d Alep, Voyage du patriarche Macaire d Antioche, ed. Patrologia Orientalis, XXII, Paris 1927. 15

78. Plinii Caecilii Secundi, Epistulae ad Traianum Imperatorem cum Ejusdem Responsis, ed. M. Dörung, Freiburg 1843, G. Hardy, Macmillan and Co 1889, Epist. X, XCVI. 79. Popescu D., «Despre Sfinţii Epictet preotul şi Astion monahul, martiri almirideni din Scythia», (= «Περί των αγίοων Επικτήτου πρεσβυτέρου και Αστίονος μονάχου, Αλμιριδέων μαρτύρων της Σκυθίας») μετάφραση στο ΜΟ, 1989, τεύχ. 1, σσ. 75-117. 80. Procopius, De aedificiis. 81. Rabani Mauri, Martyrologium, edidit John Mc. Culloch, Turnholt, 1979, σσ. 122-123 (Corpus Christianorum XLIV). 82. Sbierea, G., Codicele Voroneţean (= Ο κώδικας του Βορονέτς), Cernăuţi 1885. 83. Stoian I. «O inscripţie tomitană inedită din vremea Severilor» (= Μια ανέκδοτη τομιτανική επιγραφή από την εποχή των Σεβερινών), στη Studii şi cercetări de istorie veche, X (1959), 2, Bucureşti. 84. Στράβου, Γεωγραφικά. 85. Surium L., Vitae Sanctorum exprobatis autoribus et mss.codicibus, Köln 1618, σσ. 148-155. 86. Σωζομένου, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG, 67, 844-1630. 87. Σωκράτη Σ. Εκκλησιαστική Ιστορία, PG, 67, 33-843. 88. Σωφρονίου Ιεροσολύμων, 89. Tabula Imperii Romani. De vitis apostolorum, κεφ. I, Apud Fabricium, έν Biblioth. Eccles. σ. 224, PG 2. Romula-Durostorum-Tomis. L. 35, Bucarest 1969, σ. 44. 90. Τερτουλλιανού, Liber adversus Judaeos 7, PL II. 91. Vieţile Sfinţilor (= Βίοι αγίων) «Sfinţii Mucenici Epictet preotul şi Astion Monahul», στο Vieţile Sfinţilor pe luna Iulie, retipărite şi adăugate cu aprobarea Sfântului Sinod al Bisericii Ortodoxe Române după ediţia din 1901-1911, (= «Οι άγιοι μάρτυρες Επίκτητος ο πρεσβύτερος και Αστίων ο μοναχός», στο Βίοι αγίων του Ιουλίου ανατυπωμένοι και συμπληρωμένοι με την έγκριση της Ιεράς Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουμανίας κατά την ἐκδ. 1901-1911), Editura Episcopiei Romanului, (= ἐκδ. της Ιεράς Επισκοπής Ρόμαν), 1997, σσ. 127-139. 92. Vigillii Papae, Epistolae et Decreta. Epistola and Valentinianum episcopum Tomitanum, PL 69, 51-53. 16

93. Φιλοστοργίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, (Εκ των Εκκλησιαστικών ιστοριών Φιλοστοργίου επιτομή, από φωνής Φωτίου Πατριάρχου). PG 65, 460-623. 94. Χωνιάτου Μιχαήλ, «Μονωδία εις τον άγιώτατον Θεσσαλονίκης κυρόν Ευστάθιον», PG, 140, 337-362. 95. Ωριγένους, Εις την Γένεσσιν εκλογαί, PG, 12, 92-144. 17

Βοηθήματα Α Ελληνόγλωσσα 96. Άγουρίδη Σ., «Απόψεις άπό τη ζωή της ρουμανικής Εκκλησίας», Άνάπλασις, Δεκέμβριος 1964, σσ. 4-5, 5-11, 11-13. 97. Αλεξάνδρου Ν. Δημήτρης, Χρυσοπλοοί Οι Έλληνες του Δούναβη, ἐκδ. Ερώδιος, Θεσσαλονίκη 1999. 98. Άμάντου Κ., Οι Έλληνες εις την Ρουμανίαν πρό τον 1821, Αθήναι, 1944. 99. Αμβροσίου Επισκόπου Giurgiu, Ιστορική θεώριση των αιτίων και των συνεπειών την Ένωσης των Ορθοδόξων της Τρανσυλβανίας με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (Η Ουνία στην Τρανσυλβανία από το 18 ο μέχρι τον 21 ο μ.χ. αι.), ἐκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006. 100. Αναστασίου Ιω. Ε., «Βίος Κωνσταντίνου - Κυρίλλου. Βίος Μεθοδίου» (μετάφρασις). «Βίος Κλήμεντος Αχρίδος», Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, τ. 12, Θεσσαλονίκη 1968, σσ. 118-161. 101. Αργυροπούλου Π., Aί αξιώσεις της Ελλάδος. Εσωτερικαί και εξωτερικαί κατευθύνσεις, Αθήναι, 1945. 102. Γεδεών Μ., Πατριαρχικοί Πίνακες, εν Κωνσταντινουπόλει 1890. 103. Γόνη Δ. Ιστορία της Εκκλησίας της Βουλγαρίας, Αθήναι 1995. 104. Του ίδιου, Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας, ἐκδ. Παρουσία, Αθήνα 1999. 105. Δ. Γόνη - Πατάπιου Καυσοκαλυβίτη, Η όσια Φιλόθεα του Άρτζες. Μιά βυζαντινή άγια άηό τή Μικρά Ασία στη Ρουμανία, Αθήνα 2004. 106. Γρηγοριάτου Δ., Οδοιπορικό της Ορθοδόξου ρουμανικής Εκκλησίας, ἐκδ. Άθως, α.τ.χ. 107. Δεληγιάννη Δ., Ρουμανία. Ελληνισμός-Τέχνη-Ορθοδοξία, ἐκδ. Αδάμ, Αθήνα 1995. 108. Ερβιντσεάνου Κ., «Ιστορικαί μελέται περί τής υπάρξεως της Ιεραρχίας τής ρωμανικής Εκκλησίας», Ε.Α. (1894-1895), σσ. 162-166 καί 187-207. 109. Ευαγγέλου Γ. Ηλίας, Γλωσσικές και εκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις στη Βουλγαρία το 14 ο αιώνα. Η συμβολή του πατριάρχη Τύρνοβου Ευθυμίου, Θεσσαλονίκη 2002. 18

110. Του ίδιου, Λόγια και απόκρυφη βουλγαρική γραμματεία στον ύστερο Μεσαίωνα. Η περίπτωση του Βίου του Βασιλείου του Νέου, Ελληνισμός και Κόσμος των Σλάβων, 9, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2007. 111. Του ίδιου, Ο ησυχασμός στον κόσμο των Νοτίων Σλάβων τον ΙΔ αιώνα. Επιδράσεις στον πνευματικό, εκκλησιαστικό και πολιτικό τους βίο, ἐκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2010. 112. Του ίδιου, SLAVIA ORTHODOXA. Τομές στην πνευματική και πολιτιστική ιστορία του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου, ἐκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2011. 113. Του ίδιου, «Η συμβολή των ηγεμόνων στην ανάπτυξη των γραμμάτων και των τέχνων στον ορθόδοξο νοτιοσλαβικό κόσμο το 14 ο αιώνα», στο Εις Μαρτύριον τοις Έθνεσι : τόμος χαριστήριος εικοσαετηρικός εις τον ικουμενικόν Πατριάρχην κ.κ. Βαρθολομαίον, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, Θεσσαλονίκη 2011. 114. Ζακυθηνός Δ., «Κωνσταντίνος ο Φιλόσοφος και η διαμόρφωσις των σλαβικών γλωσσών», στα Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 45 (1970), Αθήναι 1971, σσ. 71-87. 115. Ιωαννίδη Βασ. Χ. «Ανδρέας» (Κ. Διαθήκη και Τα απόκρυφα), ΘΗΕ 2 (1963), στ. 660-665. 116. Kalužniacki Ε., Werke des patriarchen von Bulgarien Euthymius (1375-1393), London 1971 (=Wien 1901). 117. Καραγιαννόπουλου, Ί. Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, τ. Γ', μέρος Α', Θεσσαλονίκη 1990. 118. Του ίδιου, Το βυζαντινό κράτος, Θεσσαλονίκη 1996. 119. Του ίδιου, «Το Ιστορικόν πλαίσιον του έργου των αποστόλων των Σλάβων», στο Κυρίλλω και Μεθοδίω, τόμος εόρτιος, επί τη Χιλιοστή και εκατοστή ετηρίδι, 1, Θεσσαλονίκη 1966, σσ. 141-152. 120. Καραθανάση Άθαν. E., Ο βυζαντινορουμάνος ηγεμών της Βλαχίας Κωνσταντίνος Βασσαράβας (1654-1614) και η ελληνική ορθόδοξη Ανατολή (Οι δωρεές του σε Πατριαρχεία, στο Άγιον Όρος, μονές της Ανατολής), Μέγαρα 1991. 121. Του ίδιου, Η ελληνική λογιοσύνη των παραδουνάβιων Ηγεμονιών στον Φαναριωτικό αιώνα, ανάτυπο από το Ο Ερανιστής, τόμ. 17, Έτος ΟΘ, Αθήνα 1981. 19

122. Του ίδιου, Οι Έλληνες Λόγιοι στη Βλαχία (1670-1714) Συμβολή στη μελέτη της ελληνικής πνευματικής κίνησης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες κατά την προφαναριωτική περίοδο, Θεσσαλονίκη 2010. 123. Του ίδιου, Ο Ελληνισμός της Τρανσυλβανίας Ή πνευματική, εθνική καί εκκλησιαστική ζωη τών δύο ελληνικών εμπορικών κομπανιών του Σιμπίου καί του Μπρασόβου, 18 ος -19 ος αι., Θεσσαλονίκη 2003. 124. Του ίδιου, Ο ελληνικός κόσμος στα Βαλκάνια και την Ρωσία, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2011. 125. Του ίδιου, Οι κώδικες 410 και 565 της Βιβλιοθήκης της Ρουμανικής Ακαδημίας, Ανάτυπο εκ της «Κληρονομίας», τόμος 10, τεύχος β, Θεσσαλονίκη 1978. 126. Κατσόβσκα- Μαλιγούδη Γιάννα, Οι Σλάβοι των Βαλκανίων, Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό τους, ἐκδ. Gutenberg, Αθήνα 2004. 127. Κονιδάρη Γερ., Ή Ελληνική Εκκλησία ώς πολιτιστική δύναμις εν τη Ιστορία της Χερσονήσου του Αίμου, έν Αθήναις 1948. 128. Κουκουσάς Β. Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας στο Βυζάντιο (867-1261), Πουρναράς 2010. 129. Κουκουσάς Β. Βαλαής Δ. Θέματα εκκλησιαστικής ιστορίας Α, Μπαρμπουνάκης Χ., Θεσσαλονίκη 2011. 130. Λαζάρου Αχ., Τά ελληνικά πλοία στον Δούναβι, φορείς καί υπέρμαχοι πολιτισμού, έ'κδ. Ναυτικού Μουσείου τής Ελλάδος, Αθήναι. 1974. 131. Του ίδιου, «Ή συμβολή του Αιγαίου στη γένεση της Ρουμανίας. Ή περίπτωση της Χίου: Διάκονος Κορέσης», Παρνασσός 32 (1990), σσ. 290-308. 132. Του ίδιου, «Καταγωγή καί επίτομη ιστορία των Βλάχων της Αλβανίας», στο ΗΗ (1993-94), σσ. 1-52. 133. Του ίδιου, «Από την Αρμανία των Ελλήνων στή Romania των Δακών», στο ΗΗ (1996-97), σσ. 5-39. 134. Του ίδιου, «Εθνολογικά καί πολιτισμικά Βαλκανικής», Πλάτων 49 (1997), σσ. 166-187. 135. Του ίδιου, «Η προσφορά του Ελληνισμού στη Ρουμανία», Εθνικά θέματα και κρατική ακηδία, ἐκδ. Πελασγός, Αθήναι 2003. 20

136. Λάσκαρι Μ., Τό Ανατολικόν Ζήτημα (1800-1923), Θεσσαλονίκη 1948. 137. Μαλιγκούδης Φ., Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1988. 138. Μαρινέσκου Φ., «Ή Ιστορία τής Ρουμανίας», Νέα Εστία Αφιέρωμα στους λαους της Χερσονήσου του Αίμου, Χριστούγεννα 1994, σσ. 270-283. 139. Μιχαλά T., Ή Ορθοδοξία στη χώρα του Τσαουσέσκου, Αθήνα 1982. 140. Moldoveanu Ι., Σχέσεις μεταξύ των ρουμανικών χωρών και του Αγίου Όρους (1650-1863), Θεσσαλονίκη 1999. 141. Μπάκας Θ. Ιωάννης, Ο ελληνισμός και η μητροπολιτική περιφέρεια Μελενίκου 1850-1912, Θεσσαλονίκη 2003. 142. Του ίδιου, Η ανύψωση της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων σε υπερμητροπολιτική διοίκηση τον 5ο μ.χ. αιώνα : οι προσκυνητές, οι μοναχοί, ο αρχιεπίσκοπος Ιουβενάλιος, ἐκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2010. 143. Ναξίδου Έλ., Εκκλησία και εθνική ιδεολογία: από την Αρχιεπισκοπή Αχρίδας μέχρι την ίδρυση της αυτοκέφαλης «Μακεδονικής Εκκλησίας», Θεσσαλονίκη 1998. 144. Νιχωρίτης Κωνσταντίνος, Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, ἐκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα 2000. 145. Του ίδιου, «Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος και η διδασκαλία των περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», στα Πρακτικά Θεολογικού συνεδρίου με θέμα το Άγιον Πνεύμα (11-14 Νοεμβρίου 1991), Θεσσαλονίκη 1992, σσ. 495-511. 146. Του ίδιου, Atonskata knižovna tradícia..., Sofia 1990. 147. Του ίδιου, Η επίδραση του Αγίου Όρους στον πνευματικό βίο των Σλάβων, ἐκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη 2004. 148. Του ίδιου, Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική, ἐκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη 2004. 149. Του ίδιου, «Η Ρώμη, η Κωνσταντινούπολη και ο κόσμος των Σλάβων κατά το δεύτερο μισό του 9 ου αιώνα», στα Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου «Μνήμη Αγίων Γρηγορίου του Θεολόγου και Μ. Φωτίου Αρχιεπισκόπων Κωνσταντινουπόλεως», (Θεσσαλονίκη, 14-17 Οκτωβρίου 1993), Θεσσαλονίκη 1994, σσ. 613-629. 150. Του ίδιου, «Η σλαβική μετάφραση της Ακολουθίας του Φωτίου», στα Πρακτικά συνεδρίου με θέμα «Ο Μέγας Φώτιος», Ι.Μ. 21

Θεσσαλονίκης (11-14 Νοεμβρίου 1994), Θεσσαλονίκη 1995, σσ. 336-411. 151. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου Μαρία, Οι βαλκανικοί λαοί, ἐκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991. 152. Του ίδιου, Οι βαλκανικοί λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Θεσσαλονίκη 1992. 153. Οίκονομίδου Δ., «Από τας ελληνορουμανικάς εκκλησιαστικάς σχέσεις», στο ΕΕΒΣ 23 (1953), σσ. 450-471. 154. Του ίδιου, «Ρουμανική Εκκλησία», ΘΗΕ 10 (1960), στ. 836-856. 155. Οικονόμου Δ., «Ό Ελληνισμός τής Ρουμανίας», στον τόμο Ο άγνωστος ελληνισμός των Βαλκανίων, ἐκδ. Εταιρείας των φίλων του πολεμικού μουσείου, α.τ.χ., σσ. 26-37. 156. Παϊσιος Χιλανδαρινός, 157. Παπαδοπούλου Χρυσ., Σλαβοβουλγαρική ιστορία, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2003. «Αι Ορθόδοξοι Εκκλησίαι Σερβική και Ρωμανική κατά το ιστορικόν αυτών παρελθόν και την νέαν συγκρότησιν», ΝΣ 17 (1922), σσ. 671-703 και 18 (1923), σσ. 65-82. 158. Παπαστάθη Χαρ., Τό νομοθετικόν έργον της Κυριλλομεθοδιανής ιεραποστολής έν Μεγάλη Μοραβία, Θεσσαλονίκη 1978. 159. Πατούρα Σ., «Χριστιανισμός καί ιεραποστολική δράση στα Βαλκάνια κατά τόν 4ο αιώνα», Πρακτικά ΣΤ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 1986, σσ. 19-32. 160. Του ίδιου, «Ή διάδοση του χριστιανισμού στα πλαίσια της εξωτερικής πολιτικής του βυζαντινού κράτους (4ος-5ος αι.)», Σύμμεικτα 7 (1987), σσ. 215-236. 161. Πατρινέλη Χ.Γ., «Ανδρέας» (Αγιολογία), ΘΗΕ 2 (1963), στ. 665-667. 162. Σταυρίδου Β., Επισκοπική ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Θεσσαλονίκη 1996. 163. Ταρνανίδη Ιω. Πτυχές της σλαβικής ορθοδοξίας, Εκ. οικ. Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1992. 164. Του ίδιου, Ιστορία των σλαβικών ορθοδόξων εκκλησιών. Α' Ιστορία της Βουλγαρικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη Αθήνα 1996. 165. Του ίδιου, Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη1992. 166. Του ίδιου, Glagolitic Canon to Saints Peter and Paul (Sin Slav. 4/N), 22

Filologia e letteratura nei paesi slavi. Studi in onore di Sante Graciotti, Roma 1990, σσ. 91-97. 167. Του ίδιου, The Slavonic Manuscripts discovered in 1975 at st Catherine's Monastery on Mount Sinai, Thessaloniki 1988. 168. Ταχιάος Αντ.- Αιμ. Η εθνικότης Κυρίλλου και Μεθοδίου κατά τάς σλαβικάς ιστορικάς πηγάς καί μαρτυρίας, Κυρίλλω καί Μεθοδίω, τ. 2, Θεσσαλονίκη 1968, σσ. 83-132. Πρβλ. και Γαλλική απόδοση Ant.-Èm.Tachiaos, L' origine de Cyrille et de Méthode vérité et légende dans les sources slaves, Cyrillomethodianum II (Thessalonique 1972-1973), σσ. 98-140. 169. Του ίδιου, Κύριλλος και Μεθόδιος οι εκ Θεσσαλονίκης. Η βυζαντινή Παιδεία στους Σλάβους, Θεσσαλονίκη 1989. 170. Του ίδιου, Κύριλλος και Μεθόδιος, Θεσσαλονίκη1992. 171. Τσέζαρ Κ. Σ., Οι Έλληνες αρχιερείς των μητροπόλεων Ουγγροβλαχίας καί Μολδαβίας από του ΙΔ έως του ΙΘ αιώνος, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 42. 172. Τρεμπέλα Π., Ό Απόστολος Ανδρέας, Πάτρα 1956. 173. Τρίτου Μ., Οι πατριάρχες της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουμανίας, Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2004. 174. Του ίδιου, Η Εκκλησία στο Ανατολικό Ιλλύρικο και την Αλβανία, Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2005. 175. Του ίδιου, Ο από Θεσσαλονίκης Οικουμενικός Πατριάρχης Νήφων ó Β', αναδιοργανωτής της Μητροπόλεως Ουνγγροβλαχίας, Ιωάννινα 2003. 176. Του ίδιου, Η Ορθόδοξη Εκκλησία στα Βαλκάνια σήμερα, Κατερίνη 2004. 177. Του ίδιου, Βλάχοι των βαλκανίων και ορθοδοξία, ἐκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2009. 178. Τζωρτζάτου Β., Ή Δικονομία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουμανίας μετά Ιστορικής ανασκοπήσεως, έν Αθήναις 1973. 179. Τσούρκα Κ., Ή ρουμανική Ορθόδοξος Εκκλησία, Θεσσαλονίκη 1968. 180. Τσιοράν Γ., Σχέσεις των ρουμανικών χωρών μετά του Άθω και δη των Μονών Κουτλουμουσίου, Λαύρας, Δοχειαρίου, Αγίου 23

Παύλου, Αθήναι 1938. 181. Χρήστου Π. Κωνσταντίνος, Εκκλησιαστικοί συγγραφείς του 7 ο αιώνα ως μάρτυρες της εποχής τους, Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2010. 182. Του ίδιου, «Από τον Ιουστινιανό Α έως τον Μάξιμο Ομολογητή: Η θεωρητική θεμελίωση των σχέσεων Εκκλησίας και κράτους», στο Εις Μαρτύριον τοις Έθνεσι : τόμος χαριστήριος εικοσαετηρικός εις τον ικουμενικόν Πατριάρχην κ.κ. Βαρθολομαίον, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, Θεσσαλονίκη 2011. 183. Του ίδιου, Αρωμούνοι: μελέτες για την καταγωγή και την ιστορία τους, Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1996. 184. Φιλιππίδου Δ., Ιστορία της Ρουμανίας, Λειψία 1816. 24

185. Academia Română Academia RSR, 186. Academia Republicii Socialiste România 187. Academia Republicii Populare Române & Β Ξενόγλωσσα Dicţionarul limbii române, (= Λεξικό της ρουμανικής γλώσσας), Tom. I-II (σε 5 τόμους.) υπό Sextil Puşcariu, Bucureşti 1913 1944 και seria nouă, tom. VI XI (cu mai multe părţi), υπό Iorgu Iordan, Alexandru Graur και Ion Coteanu, Bucureşti, από το 1965 συνεχίζει Dicţionarul explicativ al limbii române, (= Εξηγητικό Λεξικό της ρουμανικής γλώσσας), Bucureşti Α ἐκδ. 1984 και Β ἐκδ. 1996. Istoria Limbii Române (= Ιστορία της ρουμανικής γλώσσας), Τόμ. II, Editura Academiei Republicii Socialiste România, Bucureşti 1969. Istoria Literaturii Române,Vol. I, Folclorul. Literatura Română în perioada feudală (1400-1780) (= Ιστορία της Ρουμανικής Λογοτεχνίας, τόμ. Α, Η λαογραφία. Η ρουμανική λογοτεχνία στην φεουδαρχική περίοδο), Editura Academiei Republicii Populare Române, Bucureşti 1964. 188. Achelis H., «Der älteste deutsche Kalender», στο Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde des Urchristentums, hrsg. von Dr. Erwin Preuschen, I, 1900, Giessen, σ. 309. 189. Adamescu Gh., 190. Adameşteanu Gh. M., Istoria Literaturii Române, (= Ιστορία της Ρουμανικής Λογοτεχνίας) Ediţie critică, studiu introductiv şi note de Paul Lăzărescu, Editura Eminescu, Bucureşti 1998. «Cruci relicvar descoperite la Isaccea, jud.tulcea» (= «Κειμήλιο σταυρών που ανακαλύφθηκαν στο Isaccea, νομού Τούλτσεα»), στο Studia Historica et Theologica, Omagiu profesorului Emilian Popescu (= Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Emilian Popescu), Iaşi 2003, σσ. 193-210. 191. Alexe Ş., «Sfîntul Niceta de Remesiana şi ecumenicitatea patristică din secolele al IV-lea şi al V-lea», (= «Ο άγιος Νικήτας Ρεμεσιάνης και πατρολογική οικουμενικότητα του 4 ου και του 5 ου αιώνα»), στο ST, 21 (1969), τεύχ. 7-8, σσ. 453-587. 192. Του ίδιου, «1600 de ani de la moartea sfântului Sava "Gotul"» ( =«1600 χρόνια από την κοίμηση του Αγίου Σάββα του Γότθου»), στο BOR 90 (1972), τεύχ. 5-6, σσ. 556-568. 193. Alexandrescu P., «Un nouvel examen du décret histrien d Aristagoras fils d Apatourios», στο Studia Historica et Theologica, Omagiu profesorului Emilian Popescu (= Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Emilian Popescu), Editura Trinitas, Iaşi 2003, σσ. 67-72. 25

194. Alexianu Al., «Călătoriile psalmilor mitropolitului Dosofteiu: Colindele Crăciunului» (= «Τα ταξίδια των ψαλμών του μητροπολίτου Δοσοφτέι, Τα κάλαντα των Χριστουγέννων»), στο GB, 26 (1967), τεύχ. 11-12, σσ. 1124-1142. 195. Allard P., La persecution de Diocletien et le triompfede de l eglise, Paris 1908. 196. Anania Valeriu, 197. Ch. Anastasoff, 198. M. Anghelescu, M. Bucur, Zoe Dumitrescu Buşulenga, Paul Cornea, Alexandru Duţu, N. Manolescu, D. Micu, G. Mihăilă, George Munteanu, Al. Săndulescu 199. Anton Maria Del Chiaro, Din spumele mării (= Από τον αφρό της θάλασσας), Cluj Napoca 1995. The Bulgarians, from Their Arrival in the Balkans to Modern Times, 13 th Centuries of History, New York 1977. Istoria literaturii române. Studii, (= Ιστορία της Ρουμανικής Λογοτεχνίας. Μελέτες), Coordonator ştiinţific: Zoe Dumitrescu Buşulenga, Editura Academiei Republicii Socialiste România, Bucureşti 1979. Istoria delle moderne Rivoluzione della Valachia, Veneţia 1718. 200. Του ίδιου, Istoria delle moderne Rivoluzione della Valachia, nuova edizione par cura di N. Iorga, Bucureşti 1914. 201. Auner Ch., «Dobrogea» (= «Η Δοβρουτσά»), στο Dictionnaire d Archeologie chretienne et de liturgie, tom. 4, par le F. Cabrol et H. Leclercq, Paris 1920, σσ. 1231-1260. 202. Του ίδιου, «Predicat-a un apostol la români?», (= Κήρυξε ένας απόστολος στους Ρουμάνους;), στο Revista catolică, Bucureşti 1912, τεύχ. l, σ.48. 203. Balotă Anton, La littérature slavo-roumaine a l'époque d'etienne le Grand, στην «Romanoslavica», I, 1958, σσ. 210-236. 204. Barnea I., Arta creştină în România, I, (= Η Χριστιανική τέχνη στη Ρουμανία, Α, Bucureşti 1971. 205. Του ίδιου, Arta creştină în România secolele III-VI (= Ή χριστιανική τέχνη στη Ρουμανία κατά τους 3-6 αιώνες), Bucureşti 1979. 26

206. Του ίδιου, «A propos des origines du christianisme en Scythie Mineure», στο Dacia, XII (Bucureşti 1968), σσ. 417-420. 207. Του ίδιου, «Bazilica simplă (A) de la Tropaeum Traiani», (=«Ο απλός ναός (Α) από το Tropaeum Traiani»), στο Pontica II, Constanţa 1978, σσ. 181-187. 208. Του ίδιου, «Date despre Mitropolia Tomisului», στο Izvoarele creştinismului românesc, (= «Στοιχεία διά τη Μητρόπολη της Τόμεως» στο Οι πηγές του ρουμανικού χριστιανισμού), Ed. Arhiepiscopia Tomisului, (= ἐκδ. της Ιεράς Αρχιεπισκοπής της Τόμεως), Constanţa 2003, σσ. 203-209. 209. Του ίδιου, Din istoria Dobrogei, vol. II. (= Από την ιστορία της Δοβρουτσάς Τόμος Β ), Bucureşti 1968. 210. Του ίδιου, Garvăn-Dinogeţia, Editura Meridiane, Bucureşti 1961. 211. Του ίδιου, «Începuturile şi evoluţia creştinismului la dacii răsăriteni», (= «Οι αρχές και η ανέλιξη του χριστιανισμού στους ανατολικούς Δάκους»), στο Symposia Thracologica, 6, Piatra-Neamţ 1988, σσ. 145-156. 212. Του ίδιου, Les monuments paleochrètiens de Roumanie, Roma 1977. 213. Του ίδιου, «Les commencements du christianisme dans le territoire roumain à la lumière des documents archéologiques», στο Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Κ. Καλοκύρη, Θεσσαλονίκη 1985, σσ. 215-226. 214. Του ίδιου, «Monumente de artă creştină descoperite pe teritoriul României» (= «Μνημεία χριστιανικής τέχνης πού ανακαλύφθηκαν στο έδαφος της Ρουμανίας»), ST, 10 (1958), τεύχ. 5-6, σσ. 311-340, 12 (1960), τεύχ. 3-4, σσ. 201-231, 17 (1965), τεύχ. 3-4, σσ. 133-181. 215. Του ίδιου, «Monumentele rupestre de la Murfatlar», στο Izvoarele creştinismului românesc, (= «Τα παλιά μνημεία από το Murfatlar», στο Οι πηγές του ρουμανικού χριστιανισμού), Constanţa 2003, σσ. 61-96. 216. Του ίδιου, «Nouvelles considèrations sur les basiliques chretiennes de Dobroudja», στο Dacia, XI-XII, 1945-1947. 217. Του ίδιου, «O inscripţie creştină de la Axiopolis» (= Μια χριστιανική επιγραφή από την Αξιούπολη), στο ST, 6 (1954), τεύχ. 3-4, σσ. 219-228. 218. Του ίδιου, «O importantă descoperire arheologică: Martyrion-ul de la Niculiţel, jud. Tulcea», (= «Μια σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη: Το μαρτυρικό μνημείο από το Νικουλιτσέλ, Νομού 27

Τούλτσεα»), στο Almanahul Parohiei române ortodoxe de la Viena, (= Το αλμανάκ της ορθόδοξης ρουμανικής ενορίας από τη Βιένη), 1975, σ. 74. 219. Του ίδιου, «Recenzie» asupra lucrării D. M. Pippidi, Intornealle fonti litterarie de cristianesimo dacoromano, (= «Λογοδοσία» στο έργο του D. M. Pippidi, Intornealle fonti litterarie de cristianesimo dacoromano) στο rev. Biserica Ortodoxă Română, Bucureşti 1945, (anul LXIII), τεύχ. 1-2, σ. 157. 220. Του ίδιου, «Romanitate şi creştinism la Dunărea de Jos», (= «Ρουμανισμός και χριστιανισμός στον Κάτω Δούναβη») στο Symposya Tracologica, τεύχ. 7, Tulcea 1989, σσ. 163-178. 221. Του ίδιου, «Românismul şi creştinismul daco-romanilor», (= «Ο Ρουμανισμός και ο χριστιανισμός των Δάκο-Ρωμάνων»), στο Thraco-Dacia, IX (1988), 1-2, σσ. 119-126. 222. Του ίδιου, «Un martyrium descoperit la Niculiţel (jud. Tulcea)», στο Studii şi cercetări de istorie veche, (= «Μαρτύριο που ανακαλύφτηκε στο Νικουλιτσέλ (Νομού Τούλτσεα)», στο Μελέτες και έρευνες αρχαίας ιστορίας), 24, 1973, l, σσ. 123-127. 223. Του ίδιου, Monumenti bizantini in Romania fra il VII ad ii VIII secolo, στην XVIII Corso di cultura sulľarte ravennate e bizantina, Ravenna, 1971, σσ. 71-93. 224. Basarab Mircea, 225. Baumann V. H. «Conştiinţa originii romane şi a unităţii naţionale în opera mitropoliţilor Varlaam şi Dosoftei» (= «Η συνείδηση της ρωμαϊκής καταγωγής και της εθνικής ενότητας στα έργα των μητροπολιτών Βαρλαάμ και Δοσόφτεϊ»), στο ΜΜS 43 (1967), τεύχ. 9-10, σσ. 605-611. «Aspecte ale romanizării populaţiei autohtone din zona Dunării de Jos în secolele I-IV e.n.», στο Probleme actuale ale istoriei naţionale şi universale, (= «Όψεις της ρωμαιοποίησης του ιθαγενή πληθυσμού στην περιοχή του Κάτω Δουνάβεως κατά τους αιώνες 1-4 μ. Χ.»), Chişinău-Universitas 1992, σσ.12-40. 226. Του ίδιου, Ferma romană din Dobrogea, (= Ρωμαϊκή φάρμα από τη Δοβρουτσά), Tulcea 1983. 227. Του ίδιου, «Mărturii ale persecuţiilor religioase din zona Dunării de Jos în primele secole ale erei creştine», (= «Μαρτυρίες των θρησκευτικών διωγμών από την περιοχή του Κάτω Δουνάβεως στους πρώτους αιώνες της χριστιανικής περιόδου»), στο Izvoarele creştinismului românesc, 2003, σσ. 99-113. 228. Του ίδιου, «Mărturii ale spiritualităţii populaţiei autohtone din zona limes-ului nord-scythic, în secolul al IV-lea e.n.», Revista Monumentelor 28

istorice, (= «Μαρτυρίες της πνευματικότητας του ιθαγενή πληθυσμού από την περιοχή του βόρειο-σκυθικού τείχου κατά τον 4 ο αι. μ. Χ.»), an. LIX, s.n., τεύχ. 2, Bucureşti 1990, 3-11. 229. Του ίδιου, «Noi dovezi arheologice referitoare la vechimea martirilor de la Niculiţel», (= «Νέα αρχαιολογικά στοιχεία αναφερόμενα στην παλαιότητα των μαρτύρων από το Niculiţel»), στο BOR 95 (1977), τεύχ. 5-6, σσ. 580-586. 230. Του ίδιου, «Nouveaux témoignages chrétiens sur le limes nord-scythique: la basilique à Martyrium de basse époque romaine découverte a Niculiţel (dep. de Tulcea)», Dacia, n.s. 16, 1972, σσ. 189-202. 231. Του ίδιου, «Vestigii paleocreştine descoperite în mediul rural autohton de pe valea Teliţei, judeţul Tulcea», στο Studia Historica et Theologica, Omagiu profesorului Emilian Popescu, (= «Παλαιοχριστιανικά ερείπια που ανακαλύφθηκαν στη γηγενή χωριάτικη περιοχή της κοιλάδας Τέλιτσει, Νομού Τούλτσεα», στο Studia Historica et Theologica, Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Emilian Popescu), Editura Trinitas, Iaşi 2003, σσ. 169-188. 232. Bălan N., Biserica neamului şi drepturile ei (= Ή Εκκλησία του Γένους και τα δικαιώματα της), Sibiu 1928. 233. Bălan- Mihailovici, Aurelia, «Influenţa grecească şi terminologia bisericească ortodoxă (termeni tehnici) în limba română» (= «Η ελληνική επιρροή και η εκκλησιαστική ορθόδοξη ορολογία (τεχνικοί όροι) στην ρουμανική γλώσσα»), στο GB, 41 (1982), τεύχ. 7-8, σσ. 553-557. 234. Bălaşa D., «Cuvântul românesc Crăciun în antroponimie, toponimie, folclor şi etimologie» (= «Η ρομανική λέξη Crăciun στην ονομασία ανθρώπων, την τοπωνυμία, τη λαογραφία και την ετυμολογία»), στο ΜΟ, 1973, τεύχ. 1-2, Craiova, σσ. 94-140. 235. Bărbulescu Ilie, Cercetări istorico filologice (= Ιστορικο-φιλολογικές έρευνες), Bucureşti 1890. 236. Του ίδιου, Curente literare la Români (= Φιλολογικά ρεύματα στους Ρουμάνους), Bucureşti 1928. 237. Του ίδιου, Individualitatea limbii române, (= Ιδιαιτερότητα της ρουμανικής γλώσσας), Bucureşti 1929. 238. Beck Hans - Georg, Kirche und Theologische Literatur im byzantinischen Raich, München 1977. 239. Berza M., «Unde a fost lucrat manuscrisul călugărului Filip din 1502?»,(= «Που γράφηκε το χειρόγραφο του μοναχού Φιλίππου το 1502;») στον τόμο Omagiu lui Petru Constantinescu-Iaşi, Bucureşti 1965, σσ.275-282. 29

240. Bianu I. Despre introducerea limbii româneşti în biserica românilor (= Περί της εισαγωγής της ρουμανικής γλώσσας στην Εκκλησία των Ρουμάνων), Bucureşti 1904. 241. Bianu I. & N. Hodoş, 242. Bitoleanu I. & Runcan N., 243. Bogdan P. Damian, Bibliografia românească veche (= Η αρχαία ρουμανική βιβλιογραφία), τόμ. I, II, III, Bucureşti 1903-1912. Dobrogia, vatră a creştinismului românesc, (Δοβρουτσά, γη του ρουμανικού Χριστιανισμού), Constanţa 2001. Paleografia româno-slavă (= Η ρουμανο-σλαβική παλαιογραφία), Bucureşti 1978, 391 σελ. (text) + 100 σελ. (album). 244. Του ίδιου, Diplomaţia slavo-română (= Η σλαβο-ρουμανική διπλωματία), Bucureşti 1938. 245. Του ίδιου, «La mise en valeur des fonds des manuscrits et des documents slaves de la Bibliothèque de l'académie de Roumanie», στο RRH, τόμ. VII, τεύχ. 4, σσ.101-111. 246. Του ίδιου, «Viaţa lui Antim Ivireanul», (= «Ο βίος του Άνθιμου Ιβηρίτη»), στο αφιέρωμα «240 de ani de la moartea de mucenic a lui Antim Ivireanul» (= «240 χρόνια από την μαρτυρική κοίμηση του Άνθιμου Ιβηρίτη»), στο BOR, 74 (1956), τεύχ. 8-9, σσ. 679-689. 247. Bogdan I. Românii şi Bulgarii (= «Οι Ρουμάνοι και οι Βούλγαροι»), Bucureşti 1895. 248. Bodogae Teodor, 249. Bradea Constantin, «Popoare creştinate de Bizanţ, în secolul X: ungurii şi ruşii» (= «Οι υπό του Βυζαντίου εκχριστιανισμένοι λαοί, κατά το 10 ο αιώνα: οι Ούγγροι και οι Ρώσοι»), στο Istoria Bisericească Universală, («Παγκόσμια Εκκλησιαστική Ιστορία»), τομ. I (1-1054), Bucureşti 1987, σσ. 482-492. «Cronicile greceşti şi situaţia Bisericii Româneşti în prima jumătate a secolului al VIII- lea», (= «Οι ελληνικές χρονογραφίες και η κατάσταση της Ρουμανικής Εκκλησίας κατά το πρώτο μισό του 8 ου αιώνα»), στο BOR, (1966), τεύχ. 5-6, σσ. 574-583. 250. Του ίδιου, «Sfântul Eftimie ultimul patriarh de Târnova şi legăturile lui cu Biserica românească» (= «Ο Άγιος Ευθύμιος ο τελευταίος πατριάρχης του Τυρνόβου και οι σχέσεις του με τη Ρομανική Εκκλησία»), στο BOR, 84 (1966), τεύχ. 5-6, σσ. 552-583. 251. Branişte Ene, «Martiri şi sfinţi pe pământul Dobrogei de azi», στον τόμο De la Dunăre la Mare, mărturii istorice şi monumente de artă creştină, (= «Μάρτυρες και άγιοι στο έδαφος της σημερινής Δοβρουτσάς», στον τόμο Από το Δούναβη έως τη Θάλασσα, ιστορικές μαρτυρίες 30

και μνημεία χριστιανικής τέχνης), Galaţi 1977, σσ. 34-62. 252. Του ίδιου, «Sfântul Teotim - Episcop de Tomis», στο Almanahul parohiei ortodoxe române din Viena, (= «Ο άγιος Θεότιμος ο επίσκοπος της Τόμεως», στο Αλμανάκ της Ορθόδοξης ρουμανικής ενορίας από τη Βιέννη), XV (1976). 253. Του ίδιου, «Liturghierul slavon tipărit de Macarie în 1508. Studiu liturgic», (= «Το σλαβικό Ιερατικόν τυπωμένο από τον Μακάριο το 1508. Λειτουργική μελέτη»), στο BOR, 76 (1958), τεύχ. 10-11, σσ. 1035-1068. 254. Του ίδιου, «Literatura liturgică în teologia românească» (=«Η λειτουργική γραμματεία στη ρουμανική θεολογία»), στο BOR, 89 (1971), τεύχ. 1-2, σσ. 121-134, (să se vadă şi vol. (= βλέπε και τόμ.) De Methéologie orthodoxe roumaine des origines à nos jours, Bucarest 1974, 528 σελ.). 255. Bratu Daniela, «Tipografii de la Buzău» (= «Τυπογραφεία από το Μπουζάου»), στο GB, 17 (1958), τεύχ. 8, σσ. 727-739. 256. Brătianu G., Une énigme et un miracle historique: le peuple roumain, Bucarest 1942. 257. Brătianu Ghe. I., 258. Brătulescu Victor, 259. Bembea N. Ioan, Bembea N. Nicolae, Tradiţia istorică despre întemeierea statelor româneşti. Ediţie îngrijită, studiu introductiv şi note de Valeriu Râpeanu, (= Ιστορική παράδοση για την ίδρυση των Ρουμανικών Κρατών. Επιμελητής εκδοσης, εισαγωγικό σημείωμα και παραπομπές υπό Valeriu Râpeanu), Bucureşti 1980, LXXVIII + 295 σ. Sfântul Nicodim (= O Άγιος Νικόδημος) στο MO, 22 (1970), τεύχ. 5-6, σσ. 587-598. «Apostolul tipărit în 1547 la Târgovişte de Dimitrie Liubavici» (= «Ο Απόστολος εκτυπωμένος το 1547 στο Târgovişte από τον Dimitrie Liubavici» ), στο BOR 78 (1960), τεύχ. 5-6, σσ. 510-536. 260. Bulat T. G., «Daniile lui Constantin Vodă Brîncoveanu pentru orientul ortodox» (= «Οι δωρεές του Κωνσταντίνου Βόδα Μπρανκοβεάνου για την Ορθόδοξη Ανατολή») BOR, 82 (1964), σσ. 931-944. 261. Bulacu Mihail, «Cartea românească de învăţătură a marelui Varlaam mitropolitul Moldovei» (= «Το ρουμμανικό βιβλίο διδασκαλίας του μεγάλου Βαρλαάμ, μητροπολίτου Μολδαβίας»), στο GB, 16 (1957), τεύχ. 12, σσ. 908-920. 262. Cabrol F. et Leclercq H., Dictionnaire d archéologie chrétienne et de liturgie, III, Paris, 1914. 31

263. Του ίδιου, Dictionnaire d Archeologie chretienne et de liturgie, tom. 4, Paris, 1920. 264. Camariano- Cioran Ariadna, «Jérémie Cacavela et ses relations avec les principautés roumaines», RESEE 3 (1965), σσ. 164-190. 265. Του ίδιου, «Les Académies Princières de Bucarest et de Jassy et leurs professeurs», ἐκδ. IMXA, Thessalonique 1974. 266. Camariano Nestor, Catalogul manuscriselor greceşti (= Το κατάλογο των ελληνικών χειρογράφων) τ.ιι, Bucureşti 1940. 267. Canarache V., Tomis(= Τόμις), Bucureşti 1961. 268. Cartojan Nicolae, Istoria literaturii române vechi, vol. I (= Ιστορία της παλαιάς Ρουμανικής Λογοτεχνίας τόμ. Α ), Bucureşti 1940. 269. Του ίδιου, Istoria literaturii române vechi vol. II (= Ιστορία της παλαιάς Ρουμανικής Λογοτεχνίας τόμ. Β ), Bucureşti 1942. 270. Του ίδιου, Istoria literaturii române vechi vol. III (= Ιστορία της παλαιάς Ρουμανικής Λογοτεχνίας τόμ. Γ ), Bucureşti 1945. 271. Του ίδιου, Istoria literaturii vechi (= Ιστορία της παλαιάς Λογοτεχνίας), Editura Minerva, Bucureşti 1980. 272. Casian C. Ep., Cetatea Sfântului Andrei (= Η πόλη του Αγίου Ανδρέου), Ed. Episcopiei Dunării de Jos, (= ἐκδ. της Ιεράς Επισκοπής Κάτω Δουνάβεως), Galaţi 1999. 273. Του ίδιου, «Cu Sfântul Apostol Andrei spre mileniul III», στο La cumpăna dintre milenii (= «Με τον Άγιο Ανδρέα προς την τρίτη χιλιετία», στο Στο ισοζύγιο των χιλιετιών), Ed. Episcopiei Dunării de Jos (=ἐκδ. της Ιεράς Επισκοπής Κάτω Δουνάβεως), Galaţi 2000, σσ. 5-7. 274. Του ίδιου, Mărturie Ortodoxă la începutul mileniului III creştin (= Ορθόδοξη μαρτυρία στην αρχή της τρίτης χριστιανικής χιλιετίας), Ed. Episcopiei Dunării de Jos (= ἐκδ. της Ιεράς Επισκοπής Κάτω Δουνάβεως), Galaţi 2000. 275. Του ίδιου, «O prezenţă vie în cetate», (= «Μια ζωντανή παρουσία στην πόλη»), στο La cumpăna dintre milenii, (Στο ισοζύγιο των χιλιετιών), Ed. Episcopiei Dunării de Jos, Galaţi 2000, σσ. 51-54. 276. Του ίδιου, Poarta cerului, (= Η θύρα του ουρανού), Ed. Episcopiei Dunării de Jos (=ἐκδ. της Ιεράς Επισκοπής Κάτω Δουνάβεως), Galaţi 1999. 277. Του ίδιου, «Un unicat patrimonial în pericol», (= «Ένα κληρονομικό 32

μοναδικό σε κίνδυνο»), στο La cumpăna dintre milenii, (Στο ισοζύγιο των χιλιετιών), Ed. Episcopiei Dunării de Jos (= ἐκδ. της Ιεράς Επισκοπής Κάτω Δουνάβεως), Galaţi 2000, σσ. 69-71. 278. Cazacu Matei, «Cum a murit Antim Ivireanul» (= Πώς πέθανε ο Άνθιμος ο Ιβηρίτης;), στο ΜΟ, 12 (1970), τεύχ. 7-8, σσ. 671-691. 279. Căţoi Ovidiu- M., 280. Cândea Spiridon, «Tertullian şi Origen, izvoare ale creştinismului românesc», (=«Τερτυλλιανός και Ωριγένης, πηγές του ρουμανικού χριστιανισμού»), στο Studia Historica et Theologica, Omagiu profesorului Emilian Popescu, Ed. Trinitas, Iaşi 2003, σσ. 135-156. «Diaconul Coresi, simplu tipograf sau şi traducător al cărţilor româneşti tipărite de el?» (= «Ο διάκονος Κορέσι, απλός τυπογράφος ή και μεταφραστής των ρουμανικών βιβλίων που εκτυπώθηκαν από τον ίδιο;»), στο MA, 7 (1962), τεύχ. 3-6, σσ. 325-344. 281. Του ίδιου, «Primul Liturghier românesc tipărit» (= «Το πρώτο εκτυπωμένο ρουμανικό Ιερατικόν»), στο MA, 4 (1959), τεύχ. 9-10, σσ. 722-771. 282. Του ίδιου, «Textul Liturghierului românesc publicat de diaconul Coresi» (=«Το κείμενο του ρουμανικού Ιερατικού που εκδόθηκε υπό του διακόνου Κορέσι»), στο MA, 5 (1960), τεύχ. 1-2, σσ. 70-92. 283. Cândea Virgil, «Les Bibles grecque et roumaine de 1687-1688 et les visées impériales de Serban Cantacuzène», Balkan Studies 10 (1969). 284. Του ίδιου, Nicolae Milescu şi începuturile traducerilor umaniste în limba română (= Νικόλαος Μιλέσκου και οι αρχές των ουμανιστικών μεταφράσεων στη ρουμανική γλώσσα), Bucureşti 1963. 285. Του ίδιου, Mărturii româneşti peste hotare. Mică Enciclopedie (=Ρουμανικές μαρτυρίες πέρα των συνόρων. Μικρή εγκυκλοπαίδεια), Bucureşti 1991. 286. Του ίδιου, Călători străini despre Ţările Române (= Ξένοι ταξιδιώτες περί των Ρουμανικών Χωρών), Bucureşti 1976. 287. Του ίδιου, L'humanisme d'udrişte Năsturel et l'agonie des lettres slavonnes en Valachie, στo RESEE, VI, 1968, 2, σσ. 239-287. 288. Του ίδιου, Stolnicul între contemporani (= Ο στόλνικ μεταξύ των συγχρόνων), Bucureşti 1971. 289. Cherea C., & Lungu V., «Noi dovezi ale existenţei creştinismului la Tomis (sec. III-VII d. Hr.» (= «Ναίες αποδείξεις της ύπαρξης του χριστιανισμού στην Τόμην (κατά τους 3-7 αιώνες μ. Χ.)»), στο GB, 49 (1990), τεύχ. 1-2, σσ. 106-113. 33