ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Αγαπητοί συνάδελφοι, Η Β Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διοργανώνει Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο με θέμα: «Ανωοθυλακιορρηξία και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως: αίτια, διαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική αντιμετώπιση». Το θέμα αυτό επιλέχθηκε γιατί οι διαταραχές της εμμήνου ρύσεως αποτελούν ένα από τα πλέον συχνά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν και οι γιατροί της Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης και οι εξειδικευμένοι Μαιευτήρες Γυναικολόγοι και οι Ενδοκρινολόγοι. Επιπλέον, αποτελεί ένα ταχύτατα εξελισσόμενο γνωστικό αντικείμενο της Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας. Η θεματολογία του Σεμιναρίου θα αναπτυχθεί με διαλέξεις, στρογγυλά τραπέζια και αντιπαραθέσεις, έτσι ώστε να υπάρξει η δυνατότητα κάλυψης όλων των πτυχών των συχνών αυτών διαταραχών και, ακόμη, η δυνατότητα δημιουργίας ενός αξιόλογου επιστημονικού προγράμματος. Η συμμετοχή διακεκριμένων ομιλητών από την ελληνική επικράτεια εγγυάται την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Έχουμε την πεποίθηση ότι η παρουσία σας θα συμβάλλει καθοριστικά στην επιτυχή έκβαση του Σεμιναρίου και θα δικαιώσει τις προσπάθειές μας. Με συναδελφικούς χαιρετισμούς, Δημήτριος Πανίδης Πρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής 1
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Οργανωτική Επιτροπή Πρόεδρος: Αντιπρόεδροι: Γεν. Γραμματέας: Ταμίας: Μέλη: Τιμητική Επιτροπή Δ. Πανίδης Αρ. Λουφόπουλος Β. Ζουρνατζή-Κόιου Θ. Ταντανάσης Κ. Δίνας Χ. Αρκούδα Ε. Βότση Φ. Γκουτζιούλης Α. Δανιηλίδης Δ. Δόβας Χ. Καρύδας Ι. Κουτσός Σ. Παπαχατζόπουλος Γ. Πύργος Ε. Ρασούλη Α. Σαββίδης Ε. Σεβαστοπούλου Κ. Σιδηρόπουλος Ι. Στεργιούδας Α. Τολίκας Ο. Αλεξανδρίδης Π. Αναστασιάδης Γ. Βλάσσης Π. Ζησόπουλος Π. Ζούρλας Α. Καλογερόπουλος Β. Κουτήφαρης Δ. Λώλης Μ. Μαμόπουλος Σ. Μανταλενάκης Σ. Μιχαλάς Α. Παπαλουκάς Ν. Παπανικολάου Β. Τζιγγούνης Φ. Χαρσούλης 2
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Επιστημονική Επιτροπή Πρόεδρος: Αντιπρόεδρος: Κ. Παπαθανασίου Χ. Γιαννούλης Συμβουλευτική Επιτροπή: Θ. Αγοραστός Α. Αντσακλής Ε. Ασημακόπουλος Ι. Γιώβος Μ. Διακομανώλης Β. Καραγιάννης Ε. Κουμαντάκης Γ. Κουρούνης Γ. Κρεατσάς Γ. Λουτράδης Β. Λυμπέρης Γ. Λυρίτης Γ. Μακέδος Γ. Μαρούλης Ι. Μεσσήνης Σ. Μηλίγκος Ι. Μπόντης Ι. Παπαδήμας Β. Παπαμελετίου Ε. Παρασκευαΐδης Ε. Σαλαμαλέκης Π. Σταματόπουλος Θ. Στέφος Β. Ταρλατζής Γ. Τόλης Τ. Τσαλίκης Μέλη: Α. Αθανασιάδης Σ. Αναπλιώτης Δ. Βαβίλης Ι. Βαρβαρίγος Γ. Γαλάζιος Γ. Γεωργαδάκης Α. Γκαράς Μ. Γκουτζιούλης Γ. Γκριμπίζης Δ. Γουλής Α. Δαπόντε Γ. Δεκαβάλας Ε. Δεληγεώρογλου Λ. Ζεπειρίδης Κ. Ζηκόπουλος Θ. Θεοδωρίδης Σ. Καλανταρίδου Α. Καλλιτσάρης Σ. Καρπάθιος Δ. Κασσάνος Η. Κατσίκης Δ. Κελλαρτζής Ε. Κολυμπιανάκης Σ. Κονιδάρης Α. Κοντοράβδης Α. Λαμπρόπουλος Α. Λιάπης Α. Μακρυγιαννάκης Γ. Μακρυδήμας Α. Μαλαμίτση- Puchner Α. Μαμόπουλος Γ. Μαστοράκος Ι. Ματαλλιωτάκης Γ. Μαυροματίδης Σ. Μεσογίτης Ε. Μπίλη Δ. Μπότσης Β. Παλαπέλας Γ. Πάντος Α. Παπανικολάου Μ. Πασχόπουλος Α. Πιούκα Ι. Πράπας Ν. Πράπας Α. Ροδολάκης Δ. Ρούσσο Χ. Σκέντου Ν. Σπανός Α. Στεφανάτος Φ. Τζεβελέκης Β. Τσάπανος Π. Τσικούρας Σ. Φωτίου 3
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Γενικές Πληροφορίες Οργάνωση: Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ: Π.Γ.Ν.Θ. «Ιπποκράτειο», Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τόπος Σεμιναρίου: Ξενοδοχείο «Nikopolis», Θεσσαλονίκη Ημερομηνίες Σεμιναρίου: 5 7 Δεκεμβρίου 2008 Γλώσσα Σεμιναρίου: Ελληνική Δικαίωμα συμμετοχής: (Στο δικαίωμα συμμετοχής περιλαμβάνεται και το βιβλίο του Σεμιναρίου «Ανωοθυλακιορρηξία και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως: αίτια, διαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική αντιμετώπιση» με τις πλήρεις εισηγήσεις όλων των ομιλητών). Ειδικοί ιατροί Ειδικευόμενοι ιατροί Μαίες/Νοσηλευτές Φοιτητές * Μετά τις 30 Σεπτεμβρίου 60.00 ευρώ 40.00 ευρώ Δωρεάν Δωρεάν Παροχές που περιλαμβάνονται στο δικαίωμα συμμετοχής: Παρακολούθηση των επιστημονικών συνεδριάσεων Είσοδος στην εμπορική έκθεση Υλικό του σεμιναρίου, συνεδριακή τσάντα, τελικό πρόγραμμα, βιβλίο ανακοινώσεων του Συνεδρίου Πιστοποιητικό συμμετοχής Συμμετοχή στην τελετή έναρξης και στη δεξίωση υποδοχής Καφές στα διαλείμματα * Στους φοιτητές θα δοθεί πρόγραμμα και βεβαίωση παρακολούθησης 4
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Μοριοδότηση Η παρακολούθηση του Σεμιναρίου μοριοδοτήθηκε από τον Π.Ι.Σ. με 9 μόρια (credits). Εμπορική έκθεση: Καθόλη τη διάρκεια του Σεμιναρίου και σε χώρο που επικοινωνεί με την αίθουσα συνεδριάσεων θα λειτουργήσει έκθεση ιατρικών ειδών και φαρμακευτικών προϊόντων, για ενημέρωση των κ. συνέδρων. Κοινωνικές εκδηλώσεις Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου 2008, 20.30 Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου 2008, 21.30 Τελετή έναρξης Δεξίωση υποδοχής Θέματα του Σεμιναρίου: Βιοσύνθεση, μεταβολισμός και μηχανισμός δράσης των ορμονών της αναπαραγωγής Άξονας υποθάλαμος υπόφυση ωοθήκες μήτρα Φυσιολογικός εμμηνορρυσιακός κύκλος Διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας και της εμμήνου ρύσεως Το Σύνδρομο των Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS) Διαταραχές του εμμηνορρυσιακού κύκλου από άλλα ενδοκρινικά νοσήματα Παχυσαρκία και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως Προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο Δυσμηνόρροια, μηνορραγία, δυσλειτουργικές αιμορραγίες μήτρας Διαταραχές εμμήνου ρύσεως και νεοπλασίες Πρώιμη εμμηνόπαυση Αντιμετώπιση των διαταραχών της εμμήνου ρύσεως Πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας 5
ΜΕΤΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΜΕ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ αίτια, διαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική αντιμετώπιση 5-7 ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Eπιστημονικό Πρόγραμμα Περιλήψεις
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 5 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 16:00-17:00 Προσέλευση - Εγγραφές Επιστημονικό Πρόγραμμα 17:00-18:00 Ελεύθερες Ανακοινώσεις ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Π. Τσικούρας, Γ. Μαυροματίδης 18:00-18:30 ΔΙΑΛΕΞΗ (1) Βιοσύνθεση, μεταβολισμός και μηχανισμός δράσης των ορμονών της αναπαραγωγής ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ι. Παπαδήμας ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ι. Τζαφέττας 18:30-19:00 Διάλειμμα - Καφές 19:00-20:30 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (1) Άξονας Υποθάλαμος-Υπόφυση-Ωοθήκες ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Γ. Μακέδος, Γ. Κόιος Ωοθήκη: εμβρυολογία και ανάπτυξη (εμβρυική, νεογνική, παιδική, εφηβική ωοθήκη και ωοθήκη ενήλικης γυναίκας) ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ε. Δεληγεώρογλου Μήτρα (εμβρυική ανάπτυξη των πόρων του Muller, ιστολογικές μεταβολές του ενδομητρίου κατά τη διάρκεια του ωοθυλακιορρηκτικού κύκλου, η μήτρα ως ενδοκρινικό όργανο, ανατομικές ανωμαλίες της μήτρας) ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Γ. Γκριμπίζης Νευροενδοκρινολογία (νευροορμόνες, έκκριση της GnRH από τον υποθάλαμο, ρύθμιση των εκκριτικών επεισοδίων της GnRH, έκκριση γοναδοτροπινών από την υπόφυση, κατεχολοιστρογόνα, επίφυση) ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ Ι. Γιώβος
Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο της Β Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 5-7 Δεκεμβρίου 2008 ΤΕΛΕΤΗ ΕΝΑΡΞΗΣ - ΔΕΞΙΩΣΗ Πρόγραμμα 20:30 Ειαγωγή Ι.Μ. Τζαφέττας - Δ. Πανίδης 20:45 Χαιρετισμοί 21:00 Κήρυξη έναρξης εργασιών του Σεμιναρίου Καθηγητής Αν. Μάνθος Πρύτανης Α.Π.Θ. 21:15 Ιατρονομική ευθύνη και συνεχής ιατρική επανεκπαίδευση: Θέμα επιλογής ή επιτακτική ανάγκη; Ι.Μ. Τζαφέττας FRCOG Καθηγητής Διευθυντής Β Μαιευτικής & Γυναικολογικής Κλινικής Α.Π.Θ. 21:30 Δεξίωση 9
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΑΒΒΑΤΟ 6 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 08:00-09:00 Προσέλευση - Εγγραφές 09:00-09:30 ΔΙΑΛΕΞΗ (2) Προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Α. Λουφόπουλος ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ι. Πράπας 09:30-10:00 ΔΙΑΛΕΞΗ (3) Πρώιμη εμμηνόπαυση ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Δ. Γουλής ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Γ. Βλάσσης 10:00-10:30 ΔΙΑΛΕΞΗ (4) Φυσιολογικός εμμηνορρυσιακός κύκλος ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Γ. Κουκούλης ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ν. Πράπας 10:30-11:00 Διάλειμμα - Καφές 11:00-13:00 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (2) Διαταραχές του άξονα υποθάλαμος - υπόφυση ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Β. Καραγιάννης, Ι. Μεσσήνης Διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας και της εμμήνου ρύσεως: Προσδιορισμός του όρου - ταξινόμηση ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ι. Στεργιούδας Υπογοναδοτροπικές διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας και της εμμήνου ρύσεως ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ν. Γεωργόπουλος Υπεργοναδοτροπικές διαταραχές της εμμήνου ρύσεως ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Κ. Νταφόπουλος 10
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Σάββατο 6 Δεκεμβρίου 2008 Διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, λόγω υπερπρολακτιναιμίας ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Μ. Κήτα 13:00-13:20 ΔΙΑΛΕΞΗ (5) Πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : Δ. Φλωράκης ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Α. Λουφόπουλος 13:20-16:00 Μεσημεριανή διακοπή 16:00-17:35 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (3) Το Σύνδρομο των Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS) ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Α. Τσούρδης, Δ. Ρούσσος Ορισμός και επιδημιολογία ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Δ. Δόβας Παθοφυσιολογικοί και μοριακοί μηχανισμοί ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Ε. Διαμάντη-Κανδαράκη Κλινική εικόνα ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Β. Ζουρνατζή Διάγνωση - διαφορική διάγνωση ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Α. Κούρτης Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών στην εφηβεία ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Γ. Μαστοράκος 17:35-18:00 Διάλειμμα - Καφές 11
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Σάββατο 6 Δεκεμβρίου 2008 18:00-18:50 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (4) Το Σύνδρομο των Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS) ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Α. Καλογερόπουλος, Ε. Διαμάντη-Κανδαράκη Ερμηνεία της υπερανδρογοναιμίας ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Σ. Καλανταρίδου Θεωρίες για την ερμηνεία της ανωοθυλακιορρηξίας ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Δ. Πανίδης 18:50-20:00 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (5) Διαταραχές του εμμηνορρυσιακού κύκλου από άλλα ενδοκρινικά νοσήματα ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Δ. Καραμήτσος, Α. Αβραμίδης Παθήσεις θυρεοειδούς ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Γ. Κρασσάς Παθήσεις επινεφριδίων ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Μ. Σώμαλη Σακχαρώδης διαβήτης ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Γ. Κόιος 20:00-20:30 ΔΙΑΛΕΞΗ (6) Ο ρόλος της παχυσαρκίας στις διαταραχές της εμμήνου ρύσεως ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ζ. Μούσλεχ ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Θ. Τζώτζας 12
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΥΡΙΑΚΗ 7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 09:00-10:20 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (6) Άλλες διαταραχές της εμμήνου ρύσεως ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Τ. Τσαλίκης, Π. Σταματόπουλος Σύνδρομο Asherman ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Θ. Ταντανάσης Δυσλειτουργικές αιμορραγίες της μήτρας ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Χ. Γιαννούλης Οργανικά αίτια διαταραχών εμμήνου ρύσεως ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Β. Λυμπέρης Αντιμετώπιση των ινομυωμάτων με συνδυασμό MRI και εστιασμό δέσμης υπερήχων ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ε. Ασημακόπουλος 10:20-11:00 ΔΙΑΛΕΞΗ (7) Κλασικές και ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές στην αντιμετώπιση των μηνομητρορραγιών ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ι. Τζαφέττας ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: J. Day FRCOG 11:00-11:30 Διάλειμμα - Καφές 11:30-12:00 ΔΙΑΛΕΞΗ (8) Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και κίνδυνος νεοπλασιών ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Κ. Δίνας ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Κ. Παπαθανασίου 13
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2008 12:00-12:30 ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ Αντιμετώπιση μηνομητρορραγιών ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Χ. Γιαννούλης, Μ. Γκουτζιούλης Υστερεκτομή ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Α. Δαπόντε Συντηρητική αντιμετώπιση ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Κ. Παπαθανασίου 12:30-13:30 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ (7) Πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας ΠΡΟΕΔΡΟΙ: Ι. Μπόντης, Δ. Πανίδης Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Β. Ταρλατζής Γυναίκες με πτωχή ανταπόκριση ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Ι. Τζαφέττας 13:30-14:00 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ι. Τζαφέττας, Δ. Πανίδης 14
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Α. Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΜΜΗΝΟΡΡΥΣΙΑΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΜΕ ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΠΤΙΚΑ ΔΙΣΚΙΑ, ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΔΡΟΣΠΙΡΕΝΟΝΗ ΚΑΙ ΑΙΘΥΝΙΛΙΚΗ ΟΙΣΤΡΑΔΙΟΛΗ Τσικούρας Π., Ζωγράφου Χ., Καφετζής Δ., Μαυρικάκης Α., Ψυλλάκη Α., Αμμάρι Α., Γαλάζιος Γ., Λυμπέρης Β. Πανεπιστημιακή Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σκοπός: Το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο περιλαμβάνει σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα, που ποκίλουν σε είδος και βαρύτητα. Όσον αφορά την αντιμετώπιση του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, έχουν προταθεί διάφορες θεραπείες για την ανακούφιση των συμπτωμάτων. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η αξιολόγηση της ύφεσης των συμπτωμάτων, ύστερα από χορήγηση αντισυλληπτικών δισκίων από το στόμα, τα οποία περιείχαν 20μg αιθυνιλικής οιστραδιόλης και 3mg δροσπιρενόνης. Άτομα που μελετήθηκαν και μέθοδοι: Σε αναδρομική μελέτη, που πραγματοποιήθηκε στην Πανεπιστημιακή Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Δ.Π.Θ., εξετάσθηκαν από τον Ιανουάριο του 2008 μέχρι τον Ιούνιο του 2008, 60 γυναίκες, στο πλαίσιο των ενιαυσίων προληπτικών γυναικολογικών εξετάσεων, με έντονα συμπτώματα προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, τα οποία εμφανίσθηκαν τα τελευταία δύο έτη. Από τη μελέτη αποκλείσθηκαν οι γυναίκες, οι οποίες κατά τη λήψη του ιστορικού τους ανέφεραν κάποια παθολογία. Αποτελέσματα: η ηλικία των γυναικών κυμαίνονταν από 32 έως 38 ετών. Όσον αφορά τη συμπτωματολογία, οι 40 γυναίκες εμφάνιζαν σωματικά, κυρίως, συμπτώματα, όπως μαστοδυνία, περιφερικά οιδήματα και κεφαλαλγία. Οι υπόλοιπες 20 γυναίκες παρουσίαζαν ψυχολογικά συμπτώματα, όπως ευερεθιστότητα και κατάθλιψη. Η συμπτωματολογία εμφανιζόταν τρεις έως πέντε ημέρες πριν από την αναμενόμενη έμμηνο ρύση. Στις 37 γυναίκες χορηγήθηκαν αντισυλληπτικά δισκία με 20 μg αιθυνιλικής οιστραδιόλης και 3mg δροσπιρενόνης και, στη συνέχεια, γινόταν μηνιαίος έλεγχος, για να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητά τους. Δύο μήνες ύστερα από τη λήψη των αντισυληπτικών δισκίων παρατηρήθηκε μεγάλη ύφεση και στα σωματικά και στα ψυχολογικά συμπτώματα. Παρενέργειες δεν αναφέρθηκαν. Στις υπόλοιπες 23 γυναίκες δεν χορηγήθηκαν αντισυλληπτικά δισκία, λόγω άρνησής τους, και γινόταν, σε μηνιαίους ελέγχους, η καταγραφή της συμπτωματολογίας. Συμπέρασμα: Η θεραπεία με αντισυλληπτικά δισκία, που περιέχουν αιθυνιλική οιστραδιόλη και δροσπιρενόνη, συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου. 15
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Β. ΔΥΣΜΗNΟΡΡΟΙΑ: ΣΥΜΠΤΩΜΑ Ή ΠΑΘΗΣΗ; ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΜΕ- ΛΕΤΗ ΠΕΝΤΑΕΤΙΑΣ (2003-2007) Λαμπρόπουλος Μ., Ελμάζης Χ., Καϊάφα Ο., Τσινέκε Ρ., Βουγιούκα Μ., Σαάντ Μ., Μπούκλης Α. Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Γ.Ν.Ν. Κιλκίς Σκοπός: σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της δυσμηνόρροιας, η οποία απασχολεί πολλές γυναίκες, μερικές από τις οποίες έχουν ανάγκη θεραπείας. Άτομα που μελετήθηκαν και μέθοδοι: Στα Ιατρεία της Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής προσήλθαν 114 γυναίκες, λόγω πυελικού άλγους κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως. Πολλές γυναίκες ανέφεραν συνοδά συμπτώματα, όπως ναυτία, εμμέτους και διαρροϊκές κενώσεις. Η διάγνωση ήταν δυσμηνόρροια, αρχικά, και, στη συνέχεια, από την παρακολούθηση των γυναικών και το λεπτομερειακό έλεγχο τέθηκε η διάγνωση της πρωτοπαθούς (61 γυναίκες, 53,5%) και της δευτεροπαθούς δυσμηνόρροιας (53 γυναίκες, 46,5%). Με βάση την ηλικία, οι γυναίκες χωρίσθηκαν σε τρεις υποομάδες: η υποομάδα Ι περιλάμβανε γυναίκες, ηλικίας 12-22 ετών, η υποομάδα ΙΙ γυναίκες, ηλικίας 23-42 ετών και η υποομάδα ΙΙΙ γυναίκες, 43-52 ετών. Για τη διάγνωση της δυσμηνόρροιας έγιναν οι ακόλουθες εξετάσεις: Γυναικολογική εξέταση, ορμονικός έλεγχος, υπερηχογράφημα των έσω γεννητικών οργάνων, διαγνωστική λαπαροσκόπηση σε υπόνοια ύπαρξης ενδομητρίωσης, έλεγχος νεοπλασματικών δεικτών σε υπόνοια νεοπλασίας και ψυχιατρική εξέταση, όπου κρίθηκε απαραίτητο. Αποτελέσματα: Στην υποομάδα Ι διαπιστώθηκε, κυρίως, πρωτοπαθής δυσμηνόρροια (77%) και, σε μικρότερο ποσοστό, δευτεροπαθής δυσμηνόρροια (23%). Αντίθετα, στις υποομάδες ΙΙ και ΙΙΙ διαπιστώθηκε δευτεροπαθής δυσμηνόρροια σε ποσοστά 91% και 100%, αντίστοιχα. Η θεραπεία στην πρωτοπαθή δυσμηνόρροια περιλάμβανε αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη, ενώ στη δευτεροπαθή δυσμηνόρροια έγινε αντιμετώπιση της γενεσιουργού αιτίας και χορήγηση αναλγητικών, σπασμολητικών και αντισυλληπτικών φαρμάκων. Συμπέρασμα: Η δυσμηνόρροια αποτελεί σύμπτωμα, από το οποίο πάσχουν πολλές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα, δεδομένου ότι, σε υψηλό ποσοστό γυναικών, υποκρύπτεται σοβαρή αιτία. Η αντιμετώπισή της εξασφαλίζει καλή ποιότητα ζωής στην ομάδα αυτή των γυναικών, που ταλαιπωρείται, σχεδόν, κάθε μήνα. 16
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Γ. Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥ ΔΙΑΙΤΑΣ ΚΑΙ ΟΡΛΙΣΤΑΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝ- ΔΡΟΜΟ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΣΤΙΚΩΝ ΩΟΘΗΚΩΝ Τουλής Κ. 1, Γέρου Σ. 2, Κατσίκης Η. 3, Πιούκα Α. 3, Γουλής Δ.Γ. 1, Πανίδης Δ. 3 1 Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής, Α Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ 2 Μικροβιολογικό Εργαστήριο, 424 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο, Θεσσαλονίκη 3 Μονάδα Ενδοκρινολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής, Β Μαιευτική- Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ Σκοπός: Η διερεύνηση της επίδρασης του συνδυασμού ολιγοθερμιδικής δίαιτας και ορλιστάτης, για 24 εβδομάδες, στην αναπαραγωγική δυνατότητα παχύσαρκων γυναικών με το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) και μαρτύρων, με παρόμοια σωματομετρικά χαρακτηριστικά. Υλικό και Μέθοδοι: Μελετήθηκαν 13 παχύσαρκες γυναίκες με PCOS και 18 γυναίκες χωρίς το σύνδρομο (μάρτυρες), με παρόμοιο δείκτη μάζας σώματος (μέσος όρος±σταθερό σφάλμα: 35.0±1.6 έναντι 33.5±1.4kg/m2, p=0.489) και λόγο περιμέτρου μέσης - ισχίων (0.830±0.019 έναντι 0.847±0.017 kg/m 2, p=0.511). Όλες οι γυναίκες επιθυμούσαν εγκυμοσύνη και είχαν ελεύθερες σεξουαλικές επαφές. Σε όλες τις γυναίκες χορηγήθηκε υποθερμιδική δίαιτα (600 kcal λιγότερες από το βασικό μεταβολικό ρυθμό) και ορλιστάτη (120 mg, τρεις φορές την ημέρα). Αποτελέσματα: Στο τέλος της μελέτης, οι γυναίκες με PCOS εμφάνισαν απώλεια βάρους παρόμοια με αυτή των μαρτύρων (μέση απώλεια 13.8±1.8 έναντι 9.9±1.2kg, p=0.070). Εγκυμοσύνη επετεύχθηκε σε 3 γυναίκες με PCOS και σε 10 μάρτυρες (23% έναντι 56%, p=0.139). Οι γυναίκες στις οποίες επιτεύχθηκε εγκυμοσύνη στην ομάδα των PCOS και σε εκείνη των μαρτύρων δεν διέφεραν σημαντικά σε σύγκριση με αυτές στις οποίες δεν επιτεύχθηκε εγκυμοσύνη, όσον αφορά την απώλεια βάρους (μέση απώλεια 9.2±1.3 έναντι 13.3±1.5 kg, p=0.061), τα βασικά επίπεδα FSH ορού, ολικής τεστοστερόνης, τριγλυκεριδίων ή το λόγο γλυκόζης / ινσουλίνης. Συμπεράσματα: Η χορήγηση του συνδυασμού ολιγοθερμιδικής δίαιτας και ορλιστάτης, για 24 εβδομάδες, σε παχύσαρκες γυναίκες με PCOS οδηγεί σε ποσοστά εγκυμοσύνης όμοια με αυτά των μαρτύρων με παρόμοια σωματομετρικά χαρακτηριστικά. Απαιτούνται μεγαλύτερες μελέτες, για να τεκμηριωθεί κατά πόσο η απώλεια βάρους, η ελάττωση της αντίστασης στην ινσουλίνη και η ελάττωση των επιπέδων των ανδρογόνων, αποτελούν μέρος των παθοφυσιολογικών μηχανισμών βελτίωσης της αναπαραγωγικής δυνατότητας σε αυτές τις γυναίκες. 17
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Δ. Η ΦΑΙΝΟΤΥΠΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΣ- ΤΙΚΩΝ ΩΟΘΗΚΩΝ ΣΕ 1002 ΓΥΝΑΙΚΕΣ Μισιχρόνης Γ., Κατσίκης Η., Καρκανάκη Α., Πιούκα Α., Τζαφέττας Ι., Πανίδης Δ. Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Εισαγωγή-Σκοπός: Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) αποτελεί τη συχνότερη ενδοκρινική διαταραχή των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Με την ταξινόμηση του 1990, η ολιγο-ή η ανωοθυλακιορρηξία και η υπερανδρογοναιμία ή ο υπερανδρογονισμός ήταν απαραίτητα κριτήρια για τη διάγνωση του PCOS, ενώ με βάση την αναθεώρηση του 2003 αρκούν δύο από τα εξής τρία κριτήρια: ολιγο-ή ανωοθυλακιορρηξία (ANOV), υπερανδρογοναιμία ή υπερανδρογονισμός (HA) και πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών (PCO). Η συνύπαρξη των τριών ή των δύο πρώτων χαρακτηριστικών στοιχειοθετεί το «κλασικό» PCOS, ενώ οι άλλοι συνδυασμοί τους, ανά δύο, τις ηπιότερες μορφές. Η παρούσα, προοπτική, μελέτη σχεδιάσθηκε με σκοπό την ανάλυση των φαινοτύπων όλου του φάσματος του PCOS, σε μεγάλη σειρά γυναικών με το σύνδρομο, που ταξινομήθηκαν με τα κριτήρια του 2003. Άτομα που μελετήθηκαν και μέθοδοι: Μελετήθηκαν 1002 γυναίκες με PCOS, οι οποίες κατατάχθηκαν, με τα κριτήρια του 2003, σε τέσσερις ομάδες:ομάδα Ι(ANOV+HA+PCO), ομάδα ΙΙ(ANOV+HA), ομάδα ΙΙΙ(HA+PCO) και ομάδα ΙV(ANOV+PCO). Σε όλες τις γυναίκες μετρήθηκαν τα επίπεδα των: FSH, LH, PRL, T, Δ4Α, DHEA-S, 17α υδροξυπρογεστερόνης, SHBG, ινσουλίνης, γλυκόζης, TSH και FT4. Υπολογίσθηκαν, ακόμη, ο λόγος γλυκόζης προς ινσουλίνη και ο δείκτης ελεύθερων ανδρογόνων. Την ίδια ημέρα, έγινε διακολπικό υπερηχογράφημα και εκτιμήθηκαν ο όγκος των ωοθηκών (d1xd2xd3x0,523) και ο αριθμός των μικρών ωοθυλακίων, διαμέτρου 2-8 mm. Αποτελέσματα: Στην ομάδα I ανήκαν 492 γυναίκες(ποσοστό: 49.10%), ενώ η ομάδα II περιλάμβανε 322 γυναίκες(ποσοστό: 32,14%)(«κλασικό PCOS»). Εξάλλου, στην ομάδα III ανήκαν 93 γυναίκες(ποσοστό: 9,28%), ενώ η ομάδα IV περιλάμβανε 95 γυναίκες (ποσοστό: 9,48%). Οι επιπλέον γυναίκες, που χαρακτηρίσθηκαν ότι πάσχουν από PCOS με τα νέα κριτήρια, ήταν 188 (ποσοστό: 23,09%). Συμπεράσματα: Η ταξινόμηση των γυναικών με PCOS, με βάση τα κριτήρια του 2003, αυξάνει τον αριθμό των γυναικών με το σύνδρομο κατά 23,09%. Η εκτίμηση του φαινοτυπικού φάσματος του συνδρόμου, με τα νέα κριτήρια, ενδέχεται να έχει κλινική σημασία, εφόσον οι γυναίκες με τους δύο νέους φαινοτύπους (ομάδες III και IV) παρουσιάζουν τις μεταβολικές διαταραχές, που εμφανίζουν οι γυναίκες με το «κλασικό» PCOS. Κατά συνέπεια, κρίνεται απαραίτητη η διεξαγωγή μελετών με μακροχρόνια παρακολούθηση των γυναικών αυτών, έτσι ώστε να επιβεβαιωθεί η κλινική χρησιμότητα της ταξινόμησής τους σε τέσσερις ομάδες. 18
ΑΝΩΟΘΥΛΑΚΙΟΡΡΗΞΙΑ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΡΥΣΕΩΣ ΑΙΤΙΑ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Ε. Η ΦΑΙΝΟΤΥΠΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΕ ΥΠΕΡΠΡΟΛΑΚΤΙ- ΝΑΙΜΙΑ, ΛΟΓΩ ΠΡΟΛΑΚΤΙΝΩΜΑΤΟΣ Κατσίκης Η., Καρκανάκη Α., Μισιχρόνης Γ., Δίνας Κ., Τζαφέττας Ι., Πανίδης Δ. Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Σκοπός: Η διάγνωση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) τίθεται εξ αποκλεισμού. Πρέπει να αποκλεισθούν όλα τα γνωστά αίτια, που προκαλούν ολιγο- ή ανωοθυλακιορρηξία και υπερανδρογοναιμία ή υπερανδρογονισμό, όπως η υπερπρολακτιναιμία. Η μελέτη αυτή έγινε με σκοπό την εκτίμηση της φαινοτυπικής έκφρασης γυναικών με υπερπρολακτιναιμία, λόγω προλακτινώματος. Άτομα που μελετήθηκαν και μέθοδοι: Μελετήθηκαν 17 γυναίκες με υπερπρολακτιναιμία, λόγω προλακτινώματος, ηλικίας 25,69±7,09(Μέση τιμή±sd). Ο δείκτης μάζας σώματος (ΒΜΙ) ήταν 24,78±7,30kg/m2 και η υπερτρίχωση 5,29±5,25 (κλίμακα F-G). Οι γυναίκες αυτές προσήλθαν για διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, υπερτρίχωση, ακμή ή παχυσαρκία. Αποτελέσματα: Όλες οι γυναίκες παρουσίαζαν υπερ-προλακτιναιμία (113,15±75,61ng/ml). Η μαγνητική τομογραφία έδειξε μικροπρολακτίνωμα στις 16 και μακροπρολακτίνωμα στη μία γυναίκα. Οι τιμές της τεστοστερόνης ήταν 72,5±33,8ng/dl, της Δ4-ανδροστενδιόνης 2,9±1,0ng/ml και της θειικής δεϋδροεπιανδροστερόνης 3606,9±1294,1ng/ml. Ένδεκα γυναίκες εμφάνιζαν τη φαινοτυπική έκφραση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών. Συγκεκριμένα, οι πέντε γυναίκες εμφάνιζαν τον τύπο Ι (ολιγο- ή ανωοθυλακιορρηξία, υπερανδρογοναιμία ή υπερανδρογονισμό και πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών), οι πέντε γυναίκες τον τύπου ΙΙ (ολιγο- ή ανωοθυλακιορρηξία και υπερανδρογοναιμία) και η μία γυναίκα τον τύπο ΙV (ολιγο- ή ανωοθυλακιορρηξία και πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών). Εξάλλου, οι έξι γυναίκες εμφάνιζαν ένα από τα χαρακτηριστικά του PCOS. Συγκεκριμένα, οι πέντε γυναίκες εμφάνιζαν μόνο ανωοθυλακιορρηξία και η μία γυναίκα μόνο πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών. Συμπεράσματα: 1) Σημαντικό ποσοστό γυναικών με υπερ-προλακτιναιμία (64,7%) εμφανίζει τη φαινοτυπική έκφραση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών, 2) σε όλες τις γυναίκες με τη φαινοτυπική έκφραση του PCOS, πρέπει να ελέγχονται τα επίπεδα προλακτίνης, και 3) για τη διαπίστωση ενδεχόμενης συνύπαρξης προλακτινώματος και PCOS, έξι μήνες ύστερα από την αποκατάσταση στο φυσιολογικό των επιπέδων προλακτίνης, απαιτείται επανέλεγχος των γυναικών. 19
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 5-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ευχαριστίες Η Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ και η Οργανωτική Επιτροπή του Μετεκπαιδευτικού Σεμιναρίου «Ανωοθυλακιορρηξία και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως», εκφράζουν θερμές ευχαριστίες προς τις παρακάτω Εταιρείες για την πρόθυμη και ουσιαστική συμβολή τους στην επιτυχία της διοργάνωσης. Abbott Bayer Schering Pharma Cryogenomics SA Elpen AE Exelgyn SA Faran AE Ferring Future Health Glaxo SmithKline Ipsen Lilly Merck Serono Organon Schering Plough Petsiavas AE Roche Unipharma Vianex ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ/ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Marine Tours SA/MTS Tourism Solutions SA Θεσσαλονίκη: Ι. Δραγούμη 3, 546 25 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310 548849, 548850, Fax 2310 531946 Αθήνα: Βουλής 22, 105 63 Αθήνα Τηλ. 210 3379000, Fax 210 3214514 www.marinetours.gr «γράµµα» Θ. Βαρθολοµαίος 2310 926629 20