Δίκτυα Η/Υ στην Επιχείρηση Εισαγωγή στο λειτουργικό σύστημα Unix Γκάμας Βασίλειος, Εργαστηριακός Συνεργάτης
Λειτουργικό Σύστημα (ΛΣ) Λογισμικό συστήματος, το οποίο αποτελεί τη διασύνδεση μεταξύ του υλικού ενός Η/Υ και του χρήστη. Προσφέρει το περιβάλλον μέσω του οποίου ο χρήστης επικοινωνεί με τον Η/Υ. 2
Παρεχόμενες υπηρεσίες ενός ΛΣ Ένα ΛΣ παρέχει διάφορες υπηρεσίες. Οι πιο σημαντικές είναι οι παρακάτω: Διαχείριση διεργασιών Διαχείριση μνήμης Διαχείριση συστήματος εισόδου / εξόδου Διαχείριση συστήματος αρχείων 3
Κατηγορίες λειτουργικών συστημάτων Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες λειτουργικών συστημάτων Εμπορικά (διατίθενται με κάποιο κόστος) Windows MacOS Ανοιχτού κώδικα (διατίθενται δωρεάν στο Διαδίκτυο) Unix Linux 4
Το λειτουργικό σύστημα Unix Το Unix υποστηρίζει ταυτόχρονα πολλούς χρήστες. Κάθε χρήστης μπορεί να εκτελεί ταυτόχρονα πολλά προγράμματα. Κάθε χρήστης έχει έναν λογαριασμό. Συνήθως ο λογαριασμός έχει το όνομα του χρήστη. Κάθε λογαριασμός καθορίζει ένα «χώρο» όπου ο χρήστης διατηρεί τα αρχεία του. 5
Η ιστορία του Unix 6
Το λειτουργικό σύστημα Linux Αποτελεί μία έκδοση του λειτουργικού συστήματος Unix. Βασίζεται στην ίδια φιλοσοφία με το Unix. Υπάρχουν διάφορες εκδόσεις Linux (ενδεικτικά): Debian-based (π.χ. Ubuntu) Gentoo-based (π.χ. funtoo) RPM-based (π.χ. Fedora, CentOS) Slackwave-based (π.χ. VectorLinux ) 7
Λειτουργικά συστήματα Unix/Linux Τα σύγχρονα λειτουργικά συστήματα Unix/Linux περιλαμβάνουν εκτός από την γραμμή των εντολών και γραφικό περιβάλλον εργασίας. Για απομακρυσμένη σύνδεση σε έναν Η/Υ με λειτουργικό σύστημα Unix/Linux μας δίνεται η δυνατότητα διαχείρισης μόνο μέσω της γραμμής εντολών. Θα παρουσιαστούν βασικές εντολές του λειτουργικού συστήματος Unix/Linux. 8
Περιβάλλον εργασίας Fedora 13 9
Οργάνωση συστήματος αρχείων του Unix/Linux Στο Unix όπως και σε όλα τα λειτουργικά συστήματα υπάρχουν ευρετήρια (directory) στα Windows χρησιμοποιούμαι τον όρο φάκελοι (folders). Ένα ευρετήριο μπορεί να περιέχει άλλα υπό-ευρετήρια ή/και αρχεία, και κάθε υπο-ευρετήριο μπορεί να περιέχει άλλα υπο-ευρετήρια ή/και αρχεία. Για το Unix δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ ευρετηρίων και αρχείων γιατί θεωρεί τα πάντα σαν ένα είδος αρχείου. Ορίζονται τριών ειδών αρχεία: Τα αρχεία ευρετηρίων Τα συνηθισμένα αρχεία Τα ειδικά αρχεία που αντιστοιχούν σε συσκευές εισόδουεξόδου 10
Παράδειγμα ενός τυπικού συστήματος αρχείων του Unix Το σύστημα αρχείων οργανώνεται σε μία δενδρική μορφή. 11
Χρήστες στο Unix To Unix ορίζει διάφορους χρήστες, καθώς και ομάδες χρηστών. Υπάρχει ένας χρήστης ο οποίος ονομάζεται root και αποτελεί τον διαχειριστή του συστήματος. Όταν ένας χρήστης συνδέεται στην γραμμή εντολών εμφανίζεται πριν από το shell, το όνομα του χρήστη, το όνομα του μηχανήματος και το τρέχον ευρετήριο με την μορφή: [ΌνομαΧρήστη@ΌνομαΜηχανήματος Τρέχον_Ευρετήριο] 12
Αρχεία και χρήστες Το Unix ορίζει 3 ενέργειες που μπορούν να πραγματοποιηθούν σε ένα αρχείο: Ανάγνωση (read/r) Τροποποίηση/ενημέρωση (write/w) Εκτέλεση (execute/x) Το Unix, κατηγοριοποιεί τους χρήστες ως: user: χρήστης που αποτελεί τον ιδιοκτήτη ενός αρχείου group: χρήστης που αποτελεί μέλος της ομάδας στην οποία ανήκει ο ιδιοκτήτης ενός αρχείου οther: οποιοσδήποτε άλλος χρήστης Για κάθε μία κατηγορία χρήστη ορίζονται και τα αντίστοιχα 3 δικαιώματα που μπορεί να έχει σε κάθε αρχείο. 13
Πρόσβαση στην γραμμή εντολών του Unix/Linux τοπικά Γίνεται με παρόμοιο τρόπο, όπως και στα Windows μέσα από γραφικό περιβάλλον 14
Απομακρυσμένη πρόσβαση στην γραμμή εντολών του Unix/Linux (Ι) Η απομακρυσμένη πρόσβαση στο Unix πραγματοποιείται κάνοντας χρήση διαφόρων πρωτοκόλλων (μεταξύ των οποίων και το πρωτόκολλο telnet το οποίο θα δούμε στο επόμενο εργαστήριο). Εφόσον συνδεθούμε απομακρυσμένα στον Η/Υ, το Unix ζητάει το όνομα χρήστη (username) στο πεδίο login. Πληκτρολογούμε το όνομα χρήστη, πατάμε το πλήκτρο enter και μετά το σύστημα μας ζητάει τον κωδικό πρόσβασης στο πεδίο password. Με το που εισάγουμε τον κωδικό πρόσβασης και πατήσουμε το πλήκτρο enter, έχουμε πλέον πιστοποιηθεί από το σύστημα και έχουμε συνδεθεί στην γραμμή εντολών του. Η αποσύνδεση από τον Unix γίνεται πληκτρολογώντας την εντολή logout. 15
Απομακρυσμένη πρόσβαση στην γραμμή εντολών του Unix/Linux (ΙΙ) Παράδειγμα απομακρυσμένης σύνδεσης μέσω telnet, στον Η/Υ με hostname diogenis.ceid.upatras.gr, και αποσύνδεσης 16
Εντολές Unix/Linux Μία εντολή μπορεί να ακολουθείται από ένα ή περισσότερα ορίσματα. εντολή όρισμα_1 όρισμα_2 Ο χαρακτήρας * αντιστοιχεί σε οποιοδήποτε χαρακτήρα ή αρχείο. Με τον χαρακτήρα / συμβολίζουμε το root ευρετήριο. Αρκετά χρήσιμο το πλήκτρο TAB. Για να εκτελεστεί μία εντολή πατάμε το πλήκτρο ENTER. 17
Η εντολή man Κάνοντας χρήση της εντολή man, μπορούμε να βρούμε πληροφορίες σχετικά με την σύνταξη και χρήση μιας εντολής. Η εντολή έχει την σύνταξη man όνομα_εντολής. Για να επανέλθουμε στον οικείο κατάλογο πατάμε το πλήκτρο q. 18
Η εντολή pwd Κάνοντας χρήση της εντολή pwd, μπορούμε να βρούμε σε ποιο ευρετήριο του Unix βρισκόμαστε. 19
Η εντολή su Κάνοντας χρήση της εντολής su, μπορούμε να αλλάξουμε τον χρήστη (switch user) με τον οποίο έχουμε συνδεθεί στο Unix. Η εντολή έχει την σύνταξη: su όνομα_χρήστη Για να κάνουμε αλλαγή χρήστη, θα πρέπει ο χρήστης να υπάρχει και να γνωρίζουμε και το κωδικό πρόσβασης του. 20
Η εντολή passwd Κάνοντας χρήση της εντολής passwd, μπορούμε να αλλάξουμε τον κωδικό πρόσβασης ενός χρήστη. Η εντολή έχει την σύνταξη: passwd όνομα_χρήστη Για να εκτελέσουμε την εντολή passwd για έναν χρήστη (εκτός από τον δικό μας), θα πρέπει να είμαστε συνδεδεμένοι ως χρήστης root. 21
Η εντολή ls Κάνοντας χρήση της εντολής ls, εμφανίζονται (list) τα περιεχόμενα του ευρετήριου στο οποίο βρισκόμαστε. Αν θέλουμε να δούμε τι αρχεία περιέχει ένα ευρετήριο εκτός από τον τρέχον, θα πρέπει στην εντολή ls να ορίσουμε ως όρισμα το πλήρες μονοπάτι που βρίσκεται το ευρετήριο 22
Η εντολή ls l (Ι) Κάνοντας χρήση της εντολής ls l, εμφανίζονται (list) τα ονόματα των αρχείων που υπάρχουν στο ευρετήριο που εργαζόμαστε, με περισσότερες πληροφορίες για κάθε ένα αρχείο. 23
Η εντολή ls l (Ι) Εμφανίζεται μία γραμμή για κάθε ένα αρχείο Ο αριθμός total αναφέρεται στον αριθμό των τμημάτων (block) που καταλαμβάνουν τα αρχεία (1 block = 512 bytes). Ο πρώτος χαρακτήρας κάθε γραμμής χαρακτηρίζει το είδος του αρχείου (αν είναι d πρόκειται για ευρετήριο). Οι επόμενοι εννέα χαρακτήρες ανά 3, ορίζουν τα δικαιώματα (r,w,x) που έχουν στο αρχείο ο ιδιοκτήτης, η ομάδα του ιδιοκτήτη και όλοι οι άλλοι χρήστες. Αν κάποιος από τους εννέα χαρακτήρες είναι κενός, αυτό σημαίνει ότι ο αντίστοιχος χρήστης δεν έχει το αντίστοιχο δικαίωμα. 24
25 Η εντολή chmod (Ι) Κάνοντας χρήση της εντολής chmod, μπορούμε να τροποποιήσουμε τα δικαιώματα read (r), write (w) και execute (x) που έχουν οι χρήστες user, group και other σε ένα αρχείο. Η εντολή δέχεται σαν όρισμα ένα τριψήφιο αριθμό και το όνομα του αρχείου του οποίου θέλουμε να αλλάξουμε τα δικαιώματα. Σε κάθε ένα δικαίωμα αντιστοιχεί και ένας αριθμός: read (r) 4 write (w) 2 execute (x) 1 Το 1 ο ψηφίο του τριψήφιου αριθμού προκύπτει από το άθροισμα των αριθμών που αντιστοιχούν σε κάθε ένα δικαίωμα που θέλουμε να έχει ο χρήστης user. Το 2 ο ψηφίο του τριψήφιου αριθμού προκύπτει από το άθροισμα των αριθμών που αντιστοιχούν σε κάθε ένα δικαίωμα που θέλουμε να έχει ο χρήστης group. Το 3 ο ψηφίο του τριψήφιου αριθμού προκύπτει από το άθροισμα των αριθμών που αντιστοιχούν σε κάθε ένα δικαίωμα που θέλουμε να έχει ο χρήστης other.
Η εντολή chmod (ΙΙ) Να εκχωρηθούν στο αρχείο Desktop τα δικαιώματα read/write/execute στον χρήστη user, τα δικαιώματα read/write στον χρήστη group και το δικαίωμα read στον χρήστη other. 26
Η εντολή cd (I) Κάνοντας χρήση της εντολής cd, αλλάζουμε το τρέχον ευρετήριο (change directory). Η εντολή έχει την σύνταξη: cd όνομα_ευρετηρίου Για να μεταβούμε με την παραπάνω εντολή, σε κάποιο ευρετήριο με όνομα π.χ. «logrotate.d» θα πρέπει το ευρετήριο «logrotate.d» να περιέχεται μέσα στο ευρετήριο που εργαζόμαστε. Διαφορετικά θα πρέπει να δώσουμε στην εντολή cd ως όρισμα το πλήρες μονοπάτι που βρίσκεται το ευρετήριο. 27
Η εντολή cd (II) Μετάβαση από το τρέχον ευρετήριο, στο ευρετήριο με όνομα Downloads. Μετάβαση από το τρέχον ευρετήριο, στο ευρετήριο με όνομα logrotate.d 28
Η εντολή cd (III) Σε όποιο ευρετήριο και αν βρισκόμαστε, αν δώσουμε την εντολή cd χωρίς καμία παράμετρο, τότε μεταφερόμαστε στο οικείο ευρετήριο (στο ευρετήριο που βρισκόμαστε όταν συνδεόμαστε στην γραμμή εντολών του Unix). Αν εκτελέσουμε την cd.. μεταφερόμαστε ένα επίπεδο πιο πάνω 29
Η εντολή locate Κάνοντας χρήση της εντολής locate αναζητούμε ένα αρχείο. Η εντολή έχει την σύνταξη: locate όνομα_αρχείου 30
Η εντολή cp (I) Κάνοντας χρήση της εντολής cp, αντιγράφουμε (copy) ένα αρχείο. Η εντολή έχει την σύνταξη: cp αρχείο_1 αρχείο_2 όπου αρχείο_1 είναι το όνομα του αρχείου που θέλουμε να αντιγράψουμε και αρχείο_2 είναι το όνομα του αντιγραμμένου αρχείου. 31
Η εντολή cp (II) Αν το αρχείο θέλουμε να το αντιγράψουμε σε κάποιο άλλο ευρετήριο και όχι στο τρέχον, τότε θα πρέπει στο 2 ο όρισμα της εντολής cp, να ορίσουμε το πλήρες μονοπάτι που θα αντιγράψουμε το αρχείο. 32
Η εντολή rm Κάνοντας χρήση της εντολής rm, διαγράφουμε (remove) ένα αρχείο. Η εντολή έχει την σύνταξη: rm όνομα_αρχείου Αν το αρχείο που θέλουμε να διαγράψουμε βρίσκεται σε κάποιο άλλο ευρετήριο και όχι στο τρέχον, τότε θα πρέπει στο όρισμα της εντολής rm, να ορίσουμε το πλήρες μονοπάτι που βρίσκεται το αρχείο που θέλουμε να διαγράψουμε. 33
Η εντολή mkdir Κάνοντας χρήση της εντολής mkdir, δημιουργούμε ένα νέο ευρετήριο (make directory) Η εντολή έχει την σύνταξη: mkdir όνομα_ευρετηρίου Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα ευρετήριο μέσα σε κάποιο άλλο ευρετήριο εκτός από το τρέχον, τότε θα πρέπει στο όρισμα της εντολής mkdir, να ορίσουμε το πλήρες μονοπάτι που θα βρίσκεται το ευρετήριο που θέλουμε να δημιουργήσουμε. 34
Η εντολή rmdir Κάνοντας χρήση της εντολής rmdir, διαγράφουμε ένα υπάρχον ευρετήριο (remove directory) Η εντολή έχει την σύνταξη: rmdir όνομα_ευρετηρίου Αν θέλουμε να διαγράψουμε ένα ευρετήριο που βρίσκεται σε κάποιο άλλο ευρετήριο εκτός από το τρέχον, τότε θα πρέπει στο όρισμα της εντολής rmdir, να ορίσουμε το πλήρες μονοπάτι που βρίσκεται το ευρετήριο που θέλουμε να διαγράψουμε. 35
Η εντολή finger Κάνοντας χρήση της εντολής finger, μπορούμε να δούμε πληροφορίες για έναν χρήστη, όπως: το πραγματικό όνομά του, ο οικείος κατάλογός του, την τελευταία φορά που συνδέθηκε στο σύστημα, από πού συνδέθηκε και το διάστημα για το οποίο ήταν ανενεργός Η εντολή έχει την σύνταξη: finger όνομα_χρήστη 36
Η εντολή ifconfig Κάνοντας χρήση της εντολής ifconfig, μπορούμε να δούμε πληροφορίες σχετικά με τις δικτυακές ρυθμίσεις του Η/Υ (IP διεύθυνση, μάσκα υποδικτύου, κτλ). 37
Ερωτήσεις 38