Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ ΣΗΜΕΡΑ (ΜΑΘΗΜΑ 1)

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ ΣΗΜΕΡΑ (ΜΑΘΗΜΑ 1) α) Εκφράζοντας τις εμπειρίες μας Όλοι έχουμε κάποιες εμπειρίες από τη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας μας. Για παράδειγμα: Βάπτιση, Γάμος, Πανηγύρι ενορίας, Εσπερινός, Κυριακάτικη λειτουργία, Θεοφάνεια, Χριστούγεννα, Μ. Εβδομάδα, Πάσχα, Δεκαπενταύγουστος- Παρακλήσεις κ.ά.. Όλοι είμαστε ισότιμα μέλη της εκκλησίας επομένως οι απόψεις μας και οι προβληματισμοί μας έχουν μεγάλη σημασία. β) Παρακολουθούμε ή συμμετέχουμε; 1) Αν παρακολουθούμε και δεν συμμετέχουμε στη λατρεία της Εκκλησίας μας έχουμε ως αποτέλεσμα: - την αποξένωσή μας από τα τελούμενα και την αποδυνάμωση της συνείδησής μας ως μέλη της Εκκλησίας -τη διαμόρφωση κληρικαλιστικής αντίληψης (η λατρεία αφορά μόνο τους ιερείς) 2) Αν συμμετέχουμε γινόμαστε «συνιερουργοί».οι λαϊκοί έχουν το χάρισμα της «γενικής Ιεροσύνης από τη στιγμή της Βάπτισής μας. γ) Προβληματισμοί για τη χριστιανική λατρεία στη σύγχρονη κοινωνία. Το πρόβλημα είναι ότι οι λαϊκοί δεν πιστεύουν στα τελούμενα στα μυστήρια και τις ακολουθίες της Εκκλησίας αλλά τις θεωρούν απλές θρησκευτικές εκδηλώσεις. Λατρεία =έκφραση πίστης. Η μη σύνδεση λατρείας και πίστης οδηγεί στον εκκοσμικευμένο Χριστιανισμό.Δηλαδή νομίζουμε ότι πιστεύουμε στο Θεό στην ουσία όμως τον απορρίπτουμε. δ) Απαραίτητη η γνώση της ιστορίας της λατρείας. Η λατρεία της Εκκλησίας μας δεν είναι απλή θρησκευτική υποχρέωση. Είναι βασική υπόθεση για τη ζωή μας αφού μας συνδέει με το Θεό και τους συνανθρώπους μας.

ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ (ΜΑΘΗΜΑ 2) Με τη λατρεία εκφράζουμε αγάπη, εμπιστοσύνη, ικεσία, δοξολογία, νοσταλγία για την προπτωτική κατάσταση, ελπίδα για αποκατάσταση και νίκη του θανάτου. Θεμέλιο της λατρείας ο σαρκωμένος Υιός και Λόγος του Θεού, ο Χριστός, οι οποίος με τη θυσία του μας έδειξε ότι η σωστή δοξολογία του Θεού δεν αποτελεί τυπική διαδικασία αλλά τελείται με την ίδια μας τη ζωή. Ο λαός του Θεού τελεί ως σώμα τη λατρεία αλλά και ξεχωριστά ο καθένας. α) Χαρακτηριστικά ορθόδοξης λατρείας. Η ορθόδοξη λατρεία είναι μυσταγωγική αναγωγική πνευματική λογική ορθόδοξη β) Χώρος τέλεσης της λατρείας Ναός ( από το αρχαίο ρήμα ναίω = κατοικώ) Εκκλησία Σύναξη Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια χρησιμοποιήθηκαν τα σπίτια των χριστιανών «κατ οίκον» Εκκλησία. Στη διάρκεια των διωγμών χρησιμοποιήθηκαν οι κατακόμβες και αργότερα τα μαρτύρια, δηλαδή τάφοι μαρτύρων). Μετά τον 4 ο μ.χ. αι κτίζονται ελεύθερα ναοί. γ) Βασικοί σταθμοί στην εξέλιξη της χριστιανικής λατρείας -Αποστολική εποχή (συνάξεις πρώτων χριστιανών, ύμνοι Κ. Διαθήκης) -«Διάταγμα των Μεδιολάνων» (εποχή ακμής και άνθησης, 4 ος - 7 ος αι.) -Περίοδος εικονομαχίας (ακολουθίες και ύμνοι) -Περίοδος δουλείας (αραβοκρατία, λατινοκρατία, τουρκοκρατία) -Από την ανεξαρτησία 19 ος αι. ως σήμερα (Κολλυβάδες) δ) Σημερινή μορφή λατρείας Λειτουργίες: Μεγ. Βασιλείου, Ιω. Χρυσοστόμου, Λειτουργία Προηγιασμένων Ακολουθίες ημερονυκτίου: Εσπερινός, Απόδειπνο, Μεσονυκτικό, Όρθρος, Ώρες.

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΓΚΑΙΝΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΙΝΗ ΛΑΤΡΕΙΑ (ΜΑΘΗΜΑ 3) α) Ο Χριστός σεβάστηκε και τήρησε την ιουδαϊκή λατρεία Ο Χριστός ως άνθρωπος γεννήθηκε, δίδαξε, θαυματούργησε, σταυρώθηκε και αναστήθηκε στην Ιουδαία. Σεβάστηκε την ιουδαϊκή παράδοση και λατρεία και τήρησε το μωσαϊκό νόμο. Πήγαινε στο Ναό και στις συναγωγές. Απαιτούσε, όμως, πραγματική λατρεία προς το Θεό με ταπείνωση, συντριβή και μετάνοια. Για το λόγο αυτό καυτηριάζει την υποκρισία των Φαρισαίων. β) Η χριστιανική λατρεία είναι πνευματική και αληθινή Στο διάλογο με τη Σαμαρείτισσα αποκαλύπτεται ως Μεσσίας. Αποκαλύπτει την αληθινή λατρεία που δεν είναι τυπική και εξωτερική, αλλά πνευματική και καρδιακή. γ) Οι αιματηρές θυσίες των Ιουδαίων και η θυσία του Χριστού. Το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας είναι ο πυρήνας της Χριστιανικής Λατρείας. Οι αιματηρές θυσίες των Ιουδαίων εξέφραζαν ευγνωμοσύνη και ζητούσαν με αυτές την εξαγορά των αμαρτιών (καθημερινές θυσίες, Ημέρα του Εξιλασμού, θυσία Αμνού Πάσχα). Οι θυσίες αυτές είναι προεικονίσεις της θυσίας του Χριστού, ο οποίος προσέφερε το ίδιο Του το αίμα για χάρη μας για τις αμαρτίες μας. Η θυσία αυτή επαναλαμβάνεται σε κάθε Θεία Λειτουργία. Μυστικός Δείπνος Ίδρυση του Μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας Η Θ. Ευχαριστία χαρίζει άφεση αμαρτιών, ένωση με το Χριστό, αιώνια ζωή. Σε κάθε Θεία Λειτουργία καθόμαστε στο ίδιο τραπέζι με τους μαθητές, το Χριστό και όλους τους αγίους.

ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ (ΜΑΘΗΜΑ 6) α) Ο άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού Ο άνθρωπος πλάστηκε σύμφωνα με την εικόνα του Θεού και με προοπτική να μείνει αθάνατος. Τα στοιχεία της εικόνας του Θεού είναι η λογική και η ελεύθερη βούληση Τα στοιχεία της εικόνας (το «κατ εικόνα») τα έχει από τη δημιουργία του. Τη δυνατότητα της ομοίωσης (το «καθ ομοίωσιν») το πετυχαίνει με τη σωστή χρήση της ελεύθερης βούλησης. β) Ο σκοπός της δημιουργίας του ανθρώπου και ο βαθύτερος σύνδεσμος με το Θεό Σκοπός του Θεού κατά τη δημιουργία του ανθρώπου ήταν η βαθύτερη κοινωνία μαζί του. Αυτό το διαπιστώνουμε από τη διαφορετική διαδικασία δημιουργίας του ανθρώπου: Τον έπλασε από χώμα Αλλά τον προίκισε με πνοή ζωής Συνεπώς μετέχει και στον υλικό («χοϊκό»), αλλά και στον πνευματικό («ουράνιο») κόσμο. Η τάση του ανθρώπου να στρέφεται προς το Θεό και να Τον αναζητά είναι πηγαία. γ) Δοξολογία του Θεού Όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει τη θεϊκή του προέλευση επιθυμεί να ευχαριστήσει και να υμνήσει το Θεό. Η δοξολογία του Θεού γίνεται κάθε στιγμή της ζωής μας και ιδιαίτερα με τη συμμετοχή μας στα μυστήρια της Εκκλησίας. Με τα μυστήρια ενωνόμαστε: με το Χριστό (Θεία Ευχαριστία) με τους άλλους ανθρώπους (Εξομολόγηση) με το άλλο φύλο (Γάμος) Η Εκκλησία αγιάζει κάθε περίσταση της ζωής μας.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (ΜΑΘΗΜΑ 7) α) Η ανάγκη της παρουσίας του Θεού στην ανθρώπινη ιστορία Ο άνθρωπος θέλησε να φτάσει μόνος του στη θέωση. Αυτή η λάθος επιλογή είχε θλιβερές συνέπειες γι αυτόν: 1. Διακοπή της κοινωνίας με το Θεό = πνευματικός θάνατος. Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην ειδωλολατρία και σε κάθε είδος κακού (ανηθικότητα, αδικία κ.α.). 2. Υποδούλωση στη φθορά και το θάνατο που έχει ως συνέπεια τον ατομισμό. β) Το σχέδιο της θείας οικονομίας για τη σωτηρία του ανθρώπου Ο Θεός «οικονομεί»- σχεδιάζει και πραγματοποιεί τη σωτηρία του ανθρώπου σταδιακά ως γιατρός. Το σχέδιο αυτό ονομάζεται «θεία οικονομία» στην οποία απαραίτητη είναι η ελεύθερη συνεργασία του ανθρώπου. Το σχέδιο της θείας οικονομίας χωρίζεται σε τρεις φάσεις : 1 η φάση: Αποκάλυψη του Θεού στον Αβραάμ,στους Πατριάρχες της Π. Διαθήκης, στο Μωυσή και η υπόσχεση για τη γη της επαγγελίας. 2 η φάση: Η σάρκωση του Χριστού (η ζωή, τα θαύματα, το Πάθος, η Ανάσταση). Ο Χριστός γίνεται σωτήρας όλων των ανθρώπων όχι μόνο ενός λαού. 3 η φάση: Η Εκκλησία η οποία συνεχίζει το σωτήριο έργο του Χριστού. Με τα Μυστήρια και ειδικότερα τη θεία Ευχαριστία παίρνουμε μέσα μας τον ίδιο το Χριστό και προγευόμαστε τη Βασιλεία Του. γ) Οι χριστιανικές γιορτές και το σχέδιο της θείας οικονομίας Με τις χριστιανικές γιορτές πανηγυρίζονται τα θαυμαστά γεγονότα για τη σωτηρία του ανθρώπου. Ξαναζούμε τα γεγονότα αυτά, γι αυτό στην υμνολογία χρησιμοποιείται η λέξη «σήμερον».

Οι γιορτές αυτές διακρίνονται σε εβδομαδιαίες και ετήσιες Οι εβδομαδιαίες είναι για κάθε ημέρα της εβδομάδας οι εξής: Κυριακή Ανάσταση (η κατ εξοχήν ημέρα τέλεσης του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας) Δευτέρα τιμούμε τους Αγγέλους Τρίτη τιμούμε τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο που βάπτισε το Χριστό Τετάρτη τιμούμε το Σταυρό του Χριστού Πέμπτη τιμούμε τους Αποστόλους και τον Άγιο Νικόλαο Παρασκευή τιμούμε τα Πάθη του Χριστού Σάββατο τιμούμε τους μάρτυρες και τη μνήμη των νεκρών Οι ετήσιες γιορτές χωρίζονται σε Δεσποτικές (προς τιμή του Δεσπότου Χριστού) και Θεομητορικές (προς τιμή της Παναγίας, της Μητέρας του Θεού): Οι Δεσποτικές γιορτές χωρίζονται σε κινητές: ακίνητες: Κυριακές του Τριωδίου (πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή) το Πάσχα Κυριακές του Πεντηκοσταρίου (μετά το Πάσχα) Του Αγίου Γεωργίου (αν και δεν είναι Δεσποτική, είναι κινητή) Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου) Περιτομή του Χριστού (1 Ιανουαρίου) Υπαπαντή του Χριστού (2 Φεβρουαρίου) Ευαγγελισμός (25 Μαρτίου) Αυτές τις γιορτές δεν τις γιορτάζουμε με κοσμικό τρόπο, δηλαδή μόνο με γλέντια και πανηγύρια, αλλά με συμμετοχή στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, δηλαδή όπως θέλει ο Θεός.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ, Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ 8) α) Ο πανηγυρισμός των Χριστουγέννων και της Βάπτισης Ως τα μέσα του 4 ου αιώνα τα Χριστούγεννα και η Βάπτιση του Κυρίου γιορτάζονταν μαζί στις 6 Ιανουαρίου με το όνομα Επιφάνια ( φανέρωση του Θεού). Αργότερα οι δυο γιορτές χωρίστηκαν και τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου αντικαθιστώντας την εθνική γιορτή αφιερωμένη στο θεό Ήλιο, μια και ο Χριστός είναι για μας ο Ήλιος της Δικαιοσύνης. Τα Χριστούγεννα είναι η δεύτερη σε σημασία μετά το Πάσχα γιορτή. Τα Θεοφάνια έχουν ξεχωριστή λαμπρότητα γιατί γιορτάζουμε τη φανέρωση της Αγίας Τριάδος και εγκαινιάζεται το δικό μας βάπτισμα. Σε κάθε γιορτή έχουμε τρία στάδια: τα προεόρτια,την προετοιμασία δηλαδή, την εορτή, και τα μεθεόρτια, που είναι ο απόηχος της γιορτής. Στα Χριστούγεννα τα προεόρτια είναι το σαρανταήμερο της νηστείας που είναι αφιερωμένο στους προφήτες και τους προπάτορες του Χριστού. Η κυρίως γιορτή είναι η 25 η Δεκεμβρίου. Τα μεθεόρτια περιλαμβάνουν τις γιορτές του Δωδεκαημέρου και ολοκληρώνονται με τη γιορτή της Υπαπαντής. β) Το γεγονός της ενανθρώπισης Ονομάζεται μυστήριο που δεν ερευνάται αλλά φανερώνεται στους πιστούς. Ο Χριστός είναι ιστορικό πρόσωπο που γεννήθηκε όταν αυτοκράτορας ήταν ο Οκταβιανός Αύγουστος και βασιλιάς της Ιουδαίας ο Ηρώδης. Ο Χριστός κατεβαίνει από τον ουρανό παραμένοντας ως Υιός του Θεού στους κόλπους του Θεού Πατρός. γ) Ο σκοπός της ενανθρώπισης Ο σκοπός αναγγέλεται από τον άγγελο στον Ιωσήφ: «αυτός θα σώσει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες τους».σκοπός είναι η επανόρθωση και η ανύψωση: με τη Σάρκωσή του ο Χριστός επανορθώνει το σφάλμα του Αδάμ και ανοίγει πάλι τον Παράδεισο. Αναστηλώνει την θεϊκή εικόνα του Ανθρώπου και καταργεί τη φθορά και το θάνατο. Η ενσάρκωση του Χριστού είναι γεγονός ύψιστης ταπείνωσης, ελευθερίας και αγάπης.

ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ 9) α) Γιορτάζοντας τα γεγονότα της ζωής του Χριστού. Τα σπουδαιότερα γεγονότα της ζωής του Χριστού αποτυπώνονται στις γιορτές κινητές και ακίνητες. Έτσι πορευόμαστε μαζί Του στο έργο της Σωτηρίας. Το ευαγγελικό ανάγνωσμα που ακούμε στη θ. Λειτουργία αναφέρεται στη διδασκαλία, στα θαύματα και σε γεγονότα της ζωής του Χριστού. β) Το κήρυγμα του Χριστού μέσα από τη λατρεία. Είναι κήρυγμα σωτηρίας από την αμαρτία και όχι μια θρησκευτική ενημέρωση. Απομακρύνει τον άνθρωπο από κάθε είδους ειδωλολατρία. Δίνει ελπίδα και χαρά στον κουρασμένο και ταλαιπωρημένο άνθρωπο. Δίνει το μήνυμα της ειρήνης της καρδιάς μας και ευρύτερα όλου του κόσμου. Μας αποκαλύπτει το Θεό Πατέρα και φανερώνει τη Βασιλεία του Θεού. γ) Οι λατρευτικές αναμνήσεις των θαυμάτων του Κυρίου Ο Χριστός δίνει με τα θαύματά του όχι μόνο τη σωματική υγεία αλλά και την ψυχική. Δηλαδή τη συνειδητοποίηση της αμαρτίας, την ανάγκη- ευκαιρία για μετάνοια και πνευματική πρόοδο.

«ΠΡΟΣΚΥΝΟΥΜΕΝ ΣΟΥ ΤΑ ΠΑΘΗ ΧΡΙΣΤΕ» (ΜΑΘΗΜΑ 10) α) Οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας Η εβδομάδα πριν από το Πάσχα ονομάζεται Μεγάλη. Από την Κυριακή των Βαϊων και κάθε βράδυ ψάλλεται ο όρθρος της επόμενης μέρας. Μ. Δευτέρα :αφιερωμένη στη ζωή του πάγκαλου Ιωσήφ και στο περιστατικό με την άκαρπη συκιά. Μ. Τρίτη: παραβολές των δέκα παρθένων και των ταλάντων. Μ. Τετάρτη: αφιερωμένη στην αμαρτωλή γυναίκα. Μ. Πέμπτη: γιορτάζουμε τον ιερό Νιπτήρα, το Μυστικό Δείπνο, την προσευχή του Χριστού και την προδοσία του Ιούδα. Μ. Παρασκευή: τα Πάθη του Κυρίου μας. Μ. Σάββατο: την ταφή του Χριστού και την κάθοδό του στον Άδη. β) Το βαθύτερο νόημα της Σταύρωσης του Χριστού. Ο Κύριος θυσιάστηκε για χάρη μας. Θυσιάστηκε για να απαλλαγούμε από το θάνατο. Συγχώρησε τον άνθρωπο για την αμαρτία του και τον συμφιλίωσε με το Θεό. Πάτησε με το θάνατό του το θάνατο και το διάβολο. Θεμελίωσε την Εκκλησία. γ) Συμμετοχή του πιστού στο Πάθος του Χριστού. Για να συμπορευτούμε με το Χριστό στο πάθος του θα πρέπει να καθαρίσουμε τον εαυτό μας από τις αμαρτίες, έτσι θα καταφέρουμε να Τον ακολουθήσουμε προς τη Βασιλεία των Ουρανών. Με καθαρή καρδιά θα μπορέσουμε να συμμετάσχουμε στην Ανάστασή Του. Ο αγώνας μας ενισχύεται όταν κοινωνούμε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Τότε συμμετέχουμε προσωπικά στο μυστικό Δείπνο. Οφείλουμε να μιμηθούμε τον Κύριό μας (ι. Νιπτήρας) στην ταπείνωση και στη διακονία προς το συνάνθρωπο. Αυτή είναι η μεγάλη προϋπόθεση για να γίνουμε κοινωνοί στο Μυστικό Του Δείπνο.

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ 11) Στους ύμνους της Μ. Εβδομάδας παρακαλούμε το Χριστό να μας δείξει την Ανάστασή Του. Αυτό είναι το μυστήριο του Σταυρού: μυστήριο λύπης και χαράς (χαρμολύπη). α) Η συμμετοχή στηνανάσταση. Η χαρά της γιορτής δεν περιορίζεται μόνο στις υλικές απολαύσεις. Ο πιστός συμμετέχοντας στην αναστάσιμη Λειτουργία ακτινοβολεί την μόνη αλήθεια «Χριστός Ανέστη»! Παράδειγμα ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ ο οποίος χαιρετούσε καθημερινά με την έκφραση «Χριστός Ανέστη Χαρά μου». β) Το νόημα της Ανάστασης. Η βάση της πίστης μας είναι η Ανάσταση του Χριστού. Γι αυτό ο απ. Παύλος υποστηρίζει πως αν ο Χριστός δεν αναστήθηκε τότε είναι «κενόν» χωρίς περιεχόμενο δηλαδή το κήρυγμα του Χριστιανισμού. Στην Ανάσταση στηρίχθηκαν οι μάρτυρες της πίστης και οι ομολογητές. Στην Ανάσταση στηρίζεται και η προσδοκία μας για την κοινή ανάσταση όλων κατά τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού. Ο Χριστός χαρακτηρίζεται ως ο «πρωτότοκος εκ των νεκρών», γιατί αναστήθηκε πρώτος δίνοντάς μας την ελπίδα και τη σιγουριά, ότι το σώμα μας που πεθαίνει και διαλύεται προσωρινά, θα αναστηθεί πνευματικό και άφθαρτο και θα ενωθεί με την ψυχή μας. γ) Η γιορτή της Ανάστασης. Γιορτάζουμε και πανηγυρίζουμε το αδειανό μνημείο το οποίο έγινε πέρασμα για τον Παράδεισο και την αιώνια ζωή δ) Η ενότητα των πιστών με το Χριστό. Ζώντας τη ζωή της Εκκλησίας μέσα από τη θεία Μετάληψη, τη μετάνοια την προσευχή, τη νηστεία τον καθημερινό αγώνα κατά των παθών του, ο χριστιανός συμμετέχει στη ζωή του Χριστού, στο Πάθος και την Ανάσταση Του.

«ΘΑΝΑΤΟΥ ΕΟΡΤΑΖΟΜΕΝ ΝΕΚΡΩΣΙΝ» (ΜΑΘΗΜΑ 12) α) Το φοβερό μυστήριο του θανάτου. Ο θάνατος είναι έξω από τη θέληση του Θεού. Είναι αποτέλεσμα της πτώσης (=της απομάκρυνσης του ανθρώπου από το Θεό,της αμαρτίας). Ο χωρισμός του ανθρώπου από το Θεό ονομάζεται πνευματικός θάνατος ο οποίος προκάλεσε και το σωματικό θάνατο. Ως χριστιανοί πιστεύουμε πως ο σωματικός θάνατος αποτελεί οικονομία- ευεργεσία Θεού για να μη γίνει αθάνατο το κακό. β) Το νόημα του θανάτου. Ο σωματικός θάνατος είναι ο πρόσκαιρος χωρισμός της ψυχής από το σώμα μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού. Η ανθρώπινη σάρκα νεκρώνεται η ψυχή όμως παραμένει άφθαρτη και αθάνατη περιμένοντας το παράγγελμα του Χριστού για να ενωθεί ξανά με το αναστημένο σώμα στη Δευτέρα Παρουσία. Η αιώνια ζωή θα είναι μια άλλη- διαφορετική ζωή που μας περιμένει κατά τη Δευτέρα Παρουσία, θα είναι, όμως, συνέχεια της ζωής μας στον κόσμο. Γι αυτό κάθε στιγμή της επίγειας ζωής μας έχει μεγάλη σημασία γιατί από τον τρόπο που ζούμε κρίνεται η σωτηρία μας. γ) Η ανθρώπινη «αθανασία». Αθάνατος είναι μόνο ο Θεός. Η αθανασία χαρίστηκε από το Θεό στον άνθρωπο. Αθανασία δεν είναι απλή επιβίωση, αλλά μετοχή στον Παράδεισο που είναι η αιώνια επικοινωνία με το Θεό. Οι άγιοί μας με τα άφθαρτα λείψανα μας βεβαιώνουν ήδη από αυτή τη ζωή την αλήθεια της αιωνιότητας και τη νίκη του Χριστού πάνω στη φθορά και το θάνατο δ) Η μετάβαση από το θάνατο στη ζωή. Ο θάνατος μέσα στην ορθόδοξη παράδοση ονομάζεται κοίμηση και οι χώροι ταφής κοιμητήρια. Αυτό συμβαίνει γιατί όσο και αν το γεγονός του θανάτου είναι για όλους μας οδυνηρό, δεν θεωρείται το τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης επειδή η Ανάσταση του Χριστού μας δίνει την ελπίδα, τη βεβαιότητα και την προσδοκία και της δικής μας ανάστασης.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΑΘΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΟ; ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ (ΜΑΘΗΜΑ 13) α) Το νόημα της γιορτής της Μεταμόρφωσης Στο όρος Θαβώρ ο Χριστός «μεταμορφώθηκε» (άλλαξε μορφή),φανερώνοντας τη θεότητά Του. Η δόξα του Χριστού φανερώθηκε στη Μεταμόρφωση με το άκτιστο φως. Η ουσία του Θεού είναι «απρόσιτη» (δηλαδή δεν μπορούμε να την πλησιάσουμε) και «αμέθεκτη» (δηλαδή δεν μπορούμε να συμμετέχουμε σ αυτή). Ο Θεός όμως μας δίνει τη δυνατότητα να τον γνωρίσουμε, όσο μας είναι δυνατό, μέσα από τις ενέργειές Του που είναι προσιτές και μεθεκτές (μπορούμε δηλαδή να τις αντιληφθούμε και να συμμετέχουμε σ αυτές). Ενέργειες είναι οι πράξεις του Θεού με τις οποίες αποκαλύπτει τον εαυτό Του στον άνθρωπο. Οι ενέργειες αυτές είναι άκτιστες αλλά αντιληπτές στον άνθρωπο.(π.χ. το φως που είδαν οι μαθητές στο Θαβώρ ήταν άκτιστο δεν είχε σχέση με το φυσικό φως γιατί είναι υπερφυσικό και αιώνιο). Η θέα του ακτίστου φωτός λέγεται «θεοπτία» (=βλέπω το Θεό) και ταυτίζεται με τη θέωση, την ένωση με το Θεό (=την αγιότητα). β) Η γνώση του Θεού στην Π. Διαθήκη. Στην Π.Δ. ο Θεός φανερωνόταν μέσα από σύμβολα (φωτιά άνεμος) που ήταν άκτιστα και όχι φυσικά φαινόμενα. Οι άγιοι της Π. Διαθήκης δεν έφτασαν στην πλήρη θεογνωσία γιατί τότε υπήρχε ο θάνατος και ο Άδης τα οποία καταργήθηκαν με τον ερχομό του Χριστού. γ) Ο Χριστός, η ένσαρκη φανέρωση του Θεού στον κόσμο. Με τη Σάρκωση του Χριστού ο Θεός μπαίνει μέσα στην ιστορία. Στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού μπορούμε να τον γνωρίσουμε. Η Εκκλησία ως σώμα Χριστού είναι ο χώρος όπου ο άνθρωπος μπορεί να ενωθεί με το Χριστό και να τον γνωρίσει κατά τρόπο βιωματικό. Ο τρόπος αυτός είναι η συμμετοχή μας στα μυστήρια της Εκκλησίας και κυρίως στη Θ. Ευχαριστία όπου ο πιστός ενώνεται πραγματικά με το Σώμα και το Αίμα του Θεανθρώπου κι έτσι έχει την πλήρη και αληθινή γνώση του Θεού. Με την πνευματική ζωή (άσκηση, συμμετοχή στα μυστήρια) ο πιστός φτάνει σιγά- σιγά στη θέωση, όπως οι άγιοί μας που ζουν ενωμένοι με το Χριστό.

Ο ΤΡΙΑΔΙΚΟΣ ΘΕΟΣ: ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ (ΜΑΘΗΜΑ 14) α) Το περιεχόμενο της γιορτής της Πεντηκοστής. Σαράντα μέρες μετά την Ανάσταση του Χριστού η Εκκλησία μας γιορτάζει την Ανάληψή Του στους ουρανούς. Παρόντες στην Ανάληψη ήταν 120 περίπου πρόσωπα (μαθητές, μαθήτριες και η Παναγία μας),οι οποίοι ήταν η πρώτη κοινωνία πιστών και θα συνέχιζαν το έργο του Χριστού. Δέκα μέρες μετά την Ανάληψη και πενήντα (50)μετά την Ανάσταση έχουμε το γεγονός της Πεντηκοστής που είναι το θεμέλιο ζωής της Εκκλησίας. Με την «κάθοδο» του Αγίου Πνεύματος πραγματοποιήθηκε η υπόσχεση του Χριστού προς τους μαθητές Του, ότι δεν θα τους αφήσει μόνους «ορφανούς», όπως είπε, αλλά θα τους στείλει άλλον «Παράκλητο» (=αυτός που παρηγορεί), ο οποίος θα τους οδηγήσει στην αλήθεια και θα τους διδάξει τα πάντα. Το Άγιο Πνεύμα είναι ο νέος Παράκλητος που θα παραμείνει στην Εκκλησία και θα την εμπνέει με τη χάρη του ως το τέλος της ιστορίας. Την ημέρα της Πεντηκοστής έχουμε την ίδρυση της Εκκλησίας. Μετά το γεγονός αυτό οι απόστολοι μιλούν στον κόσμο για το Χριστό και την Ανάστασή Του και βαπτίζονται οι πρώτοι πιστοί. Ο φωτισμός των μαθητών γίνεται η αρχή του φωτισμού όλης της οικουμένης. Το Άγιο Πνεύμα δίνει την αληθινή σοφία στους αποστόλους και το χάρισμα να διδάξουν σ ολόκληρο τον κόσμο. Η σύγχυση της Βαβέλ γίνεται ενότητα μέσα στην Εκκλησία με τη Χάρη του Αγ. Πνεύματος. β) Ο Τριαδικός Θεός. Το γεγονός της Πεντηκοστής είναι ακόμη μία φανέρωση του Τριαδικού Θεού. Ο Θεός είναι μία ουσία αλλά τρία Πρόσωπα ( Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα)που είναι μεταξύ τους «ομοούσια» (έχουν τη μια ουσία από κοινού). Είναι ίσα, ομότιμα και ισότιμα. Κάθε Πρόσωπο είναι ολόκληρος και τέλειος Θεός. Ο Πατέρας είναι αγέννητος. Ο Υιός «γεννάται» αιώνια από τον Πατέρα, και το Πνεύμα «εκπορεύεται» από τον Πατέρα.

Η Αγία τριάδα είναι πρότυπο ζωής για μας τους ανθρώπους. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε ομοούσιοι μεταξύ μας και καλούμαστε να γίνουμε ισότιμοι και ίσοι σε μια κοινωνία αδελφοσύνης χωρίς ταξικές διαφορές. Οι διαφορές στην ανθρώπινη κοινωνία προέρχονται από την αμαρτία μας και την έλλειψη αγαπητικής σχέσης μεταξύ των ανθρώπων. γ) Άγιο Πνεύμα και λατρεία. Μέσα στη λατρεία η χάρη του Αγίου Πνεύματος μεταδίδεται σε ολόκληρη την κτίση. Τα υλικά στοιχεία ( ψωμί, κρασί κ.α.) αγιάζονται και εντάσσονται στη Βασιλεία του Θεού. Με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος τελούνται όλα τα Μυστήρια της Εκκλησίας μας(π.χ. το ψωμί και το κρασί μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα Χριστού, στην εξομολόγηση έχουμε την άφεση των αμαρτιών μας, στον αγιασμό το νερό γίνεται άφθαρτο). δ) Εκκλησία και θεία χάρη. Η Εκκλησία είναι χώρος θεραπείας και αναγέννησης όποτε ο άνθρωπος τραυματιστεί από την αμαρτία. Κάθε πιστός καλείται με τη χάρη του Τριαδικού Θεού να γίνει άγιος( αγιοπνευματικός άνθρωπος =κατοικία του Αγίου Πνεύματος) ώστε η κοινωνία μας να γίνει κοινωνία αγίων. Για την ερμηνεία της εικόνας της Πεντηκοστής διαβάστε με συντομία το σχόλιο του βιβλίου σελ.79-80.

ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ: η ουσία της Εκκλησίας α) Η εξάπλωση της Εκκλησίας. (ΜΑΘΗΜΑ 15) Μετά την Πεντηκοστή δημιουργείται η νέα πραγματικότητα, η Εκκλησία. Οι βαπτισμένοι πιστοί των Ιεροσολύμων έχουν ως κέντρο της ζωής τους τη λατρεία και την προσευχή. Ζουν με πνεύμα αδελφοσύνης και αγάπης και τελούν καθημερινά τη Θ. Ευχαριστία. Τα επόμενα χρόνια οι Απόστολοι βγαίνουν από τα όρια του Ισραήλ και η Εκκλησία σιγά σιγά επεκτείνεται σ όλο το γνωστό τότε κόσμο. Οι αντιδράσεις και οι διωγμοί δεν έλειψαν Έτσι τους τρεις πρώτους χριστιανικούς αιώνες έχουμε «νέφη» μαρτύρων οι οποίοι έδωσαν το αίμα τους για το Χριστό. Επίσης έχουμε τους Αποστολικούς Πατέρες οι οποίοι ξεκαθάρισαν τη διδασκαλία της Εκκλησίας και τους Απολογητές που υπερασπίστηκαν την πίστη όταν αυτή επικρίθηκε. β) Η σύναξη της Θ. Ευχαριστίας και η Εκκλησία. Όταν τελείται η Θ. Λειτουργία συνειδητοποιούμε ότι: 1.Είμαστε ένα σώμα το Σώμα του Χριστού όπως λέει ο απ. Παύλος. 2.Αφού είμαστε ενωμένοι με το Χριστό είμαστε ενωμένοι και μεταξύ μας. Αυτό φαίνεται όταν κοινωνούμε από το ίδιο ποτήριο τον έναν Άρτο, το Χριστό δηλαδή. Αυτό όμως προϋποθέτει τη μεταξύ μας ειρήνη και αγάπη, για τα οποία η Εκκλησία προσεύχεται σε κάθε θ. Λειτουργία. Επίσης προσεύχεται όχι μόνο για τους παρόντες στη Λειτουργία αλλά και για αυτούς που απουσιάζουν και ακόμα και για τους εχθρούς. 3.Η λειτουργία δεν είναι έργο μόνο των ιερέων αλλά ολοκλήρου του λαού (λείτος =λαός+ έργον).δεν παρακολουθούμε αλλά συμμετέχουμε με τα «Κύριε ελέησον», με την απαγγελία του «Πιστεύω» κ.α. 4.Μέσα στη Θ. Λειτουργία ο χρόνος καταργείται. Ζούμε ένα διαρκές παρόν συµπορευόµενοι µε το Χριστό και προγευόµαστε τη Βασιλεία του Θεού. 5. Με όλα αυτά ζούµε την πίστη µας, παίρνουµε τη χάρη του Θεού και είµαστε ενωµένοι µαζί του. Γ. Το έργο της Εκκλησίας. Έτσι λοιπόν η Εκκλησία μας αγιάζει (μας δίνει το Άγιο Πνεύμα στη ζωή μας), μας διδάσκει (ακούμε το λόγο του Θεού ο οποίος ερμηνεύεται με το κήρυγμα) και μας ποιμαίνει (μας καθοδηγεί με τους πνευματικούς ποιμένες= ιερείς, οι οποίοι φροντίζουν για τις πνευματικές αλλά και για τις υλικές ανάγκες των ενοριτών τους).

α) Οι γιορτές της Παναγίας. ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ 16) Οι ορθόδοξοι χριστιανοί τιμούν ιδιαίτερα τη Θεοτόκο. Στο πρόσωπό της τιμάται ο άνθρωπος, η γυναίκα η μητέρα. Οι Θεομητορικές γιορτές είναι: 1. Το Γενέθλιο της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου).7 ος αι. Γεννήθηκε από γονείς προχωρημένης, τον Ιωακείμ και την Άννα. 2. Τα Εισόδια της Παναγίας (21 Νοεμβρίου) 6 ος αι. Η Παναγία μας οδηγήθηκε σε ηλικία τριών χρόνων, από τους γονείς της στο ναό του Ηρώδη όπου και παρέμεινε ως τα 14 χρόνια της. 3. Σύναξη της Θεοτόκου (26 Δεκεμβρίου).Τιμητική γιορτή προς το πρόσωπο που γέννησε το Χριστό. 4. Ο Ευαγγελισμός (25 Μαρτίου) 4 ος αι. (αρχαιότερη).υπολογίστηκε να γιορτάζεται 9 μήνες πριν τα Χριστούγεννα. 5. Η Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) 5 ος αι. Αυτοκράτορας Μαρκιανός ο οποίος έχτισε ναό στη Γεσθημανή. Μόνο ο Ευαγγελισμός αναφέρεται στην Κ. Διαθήκη. Πληροφορίες για τις υπόλοιπες γιορτές έχουν διασωθεί μέσα από την Παράδοση της Εκκλησίας. β) Οι ακολουθίες προς τιμήν της Θεοτόκου. Όταν τελείται η Θ. Λειτουργία συνειδητοποιούμε ότι: 1. Ο Ακάθιστος Ύμνος. Είναι το υμνολογικό κείμενο που χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην λατρεία της Εκκλησίας μας. Διαβάζεται στα μοναστήρια καθημερινά. Τη Μ. Σαρακοστή, κάθε Παρασκευή ψάλλεται σε κάθε ορθόδοξο ναό. Ποιητής είναι μάλλον ο Ρωμανός ο Μελωδός 6 ος αι. Επεξεργάζεται το θέμα της Σάρκωσης του Κυρίου, τονίζοντας ιδιαίτερα τον Ευαγγελισμό. 2. Ο Μικρός και ο Μεγάλος Παρακλητικός κανόνας. Ψάλλονται εναλλάξ τις 13 πρώτες μέρες του Αυγούστου. Τονίζουν ιδιαίτερα τη θέση της Παναγίας μας ως μεσίτρια μεταξύ θεού και ανθρώπων, και εκφράζουν ευλάβεια για το γεγονός της Κοίμησης.

3. Επίσης υπάρχουν πάρα πολλοί ύμνοι στις ακολουθίες της Εκκλησίας που ονομάζονται Θεοτοκία, όπως και διάφορες ευχές που απευθύνονται αποκλειστικά στην Παναγία ζητώντας τη βοήθειά της για διάφορα ζητήματα. γ) Η θέση της Θεοτόκου στο σχέδιο της θείας Οικονομίας. Με την Παναγία μας έχουμε τη φανέρωση του «μυστηρίου που υπήρχε πριν από αιώνες». Η Σάρκωση, ο Θάνατος και η Ανάσταση του Υιού και Λόγου του Θεού που μας έφερε τη Σωτηρία. Ο Θεός για να σαρκωθεί ζήτησε την ανθρώπινη συνεργασία. Η Θεοτόκος είπε το μεγάλο «ναι», γι αυτό θεωρείται γέφυρα μεταξύ Θεού και ανθρώπων και μεσίτρια. Ονομάζεται Θεοτόκος γιατί γέννησε τον αληθινό Θεό και όχι κάποιον απλό άνθρωπο όπως υποστήριξαν κάποιοι αιρετικοί. Ονομάζεται Αειπάρθενος γιατί παρέμεινε παρθένος και κατά τη σύλληψη του Χριστού και κατά τη γέννησή του και μετά τη γέννηση. Ονομάζεται Παναγία γιατί έλαβε το χάρισμα της πλήρους αγιότητας την ώρα του Ευαγγελισμού. Δεν γεννήθηκε απαλλαγμένη από το προπατορικό αμάρτημα όπως υποστηρίζουν οι Ρωμαιοκαθολικοί. Σύμφωνα με την ορθόδοξη Παράδοση ο θάνατός της συνέβη πραγματικά και μετά το σώμα της «μετέστη» στον ουρανό διότι τότε έγινε άφθαρτο. Σε αντίθεση με την αντίληψη των Ρωμαιοκαθολικών ότι αναλήφθηκε με το σώμα της στον ουρανό δ) Η ευσέβεια του ελληνικού λαού προς τη Θεοτόκο. Ο ελληνικός λαός σέβεται ιδιαίτερα την Παναγία μας ώστε της αποδίδει περισσότερες από επτακόσιες επωνυμίες. Σε όλες τις δοκιμασίες που υπέστη το έθνος μας η παναγία ήταν πάντοτε παρούσα καταφύγιο και ελπίδα των πιστών. (28 Οκτωβρίου, Κοίμησηβύθιση της Έλλης κ.α.). Υπάρχουν επίσης και πολλές λαϊκές παραδόσεις συνδεδεμένες με την Παναγία που σχετίζονται με τα γεγονότα της κύησης και του τοκετού.

ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ α) Η αναστήλωση των εικόνων. (ΜΑΘΗΜΑ 18) Εικονομαχία: ο πόλεμος που ξέσπασε εναντίον των εικόνων επί Ισαύρων (8 ος -9 ος ). Τελικά, επικράτησε η πίστη της Εκκλησίας στην 7 η οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία (787 μ.χ.). Επί Λέοντα 5 ου του Αρμενίου η εικονομαχία επανήλθε, αλλά το 843 η Θεοδώρα αναστήλωσε οριστικά τις εικόνες. Την αναστήλωση των εικόνων γιορτάζει η Εκκλησία μας την Κυριακή της Ορθοδοξίας (Α Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, Κυριακή μετά την Καθαρά Δευτέρα). Στους ναούς λιτανεύονται οι εικόνες και διαβάζεται απόσπασμα από το «Συνοδικό της Ορθοδοξίας». Τα αίτια της εικονομαχίας ήταν: 1. Πολιτικά, 2. Κοινωνικά 3. Θρησκευτικά-πνευματικά (κυρίως) Το επιχείρημα των εικονομάχων ήταν ότι ο Χριστός, ως Θεός, δεν εικονίζεται, διότι η θεότητα είναι αθέατη, και συνεπώς, απερίγραπτη. Άρα οι εικόνες είναι είδωλα. β) Η βαθύτερη έννοια της εικόνας. Στην εικόνα του Χριστού η Ορθόδοξη Εκκλησία εικονίζει το Σαρκωμένο Λόγο (δηλ. τις δύο φύσεις όπως ενώθηκαν στο πρόσωπο του Χριστού). Αυτό δείχνουν και τα ονόματα που υπάρχουν στην εικόνα (Ιησούς Χριστός, «ὁ Ὤν»). Η Παναγία απεικονίζεται επειδή είναι η μητέρα του (φορέας της χάριτος του Αγίου Πνεύματος) και οι άγιοι απεικονίζονται γιατί είναι φίλοι Του (φορείς της χάριτος του Αγίου Πνεύματος). Οι εικόνες δεν είναι φωτογραφίες. Τα πρόσωπα φανερώνουν την αγιότητα του εικονιζόμενου προσώπου. Η θεία χάρη κάνει τις εικόνες να θαυματουργούν. Όταν προσκυνούμε τις άγιες εικόνες η τιμή δεν απευθύνεται στο υλικό (ξύλο και χρώματα), αλλά όπως έγραψε ο Μέγας Βασίλειος «πρός τό πρωτότυπο διαβαίνει». Σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη η ύλη αγιάζεται μετέχοντας στην άκτιστη χάρη του Θεού. Οι υπερασπιστές της ορθόδοξης πίστης κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης.

γ) Η εικόνα στην ορθόδοξη παράδοση. Δύο σχολές εικονογραφικής τέχνης: Μακεδονική (Θεσσαλονίκη- Εμμανουήλ Πανσέληνος-ρεαλιστική κίνηση και έντονα χρώματα) και Κρητική (Κρήτη-Θεοφάνης-αυστηρές ασκητικές μορφές και σκούρα χρώματα). Μεγαλύτερες συλλογές εικόνων: Άγιο Όρος, Σινά (όπου και η παλαιότερη σωζόμενη εικόνα του 6 ου αιώνα). Φώτης Κόντογλου: αναβίωση της βυζαντινής τέχνης κατά τον 20 ο αιώνα.

Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ, ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ α) Η γιορτή των Αγίων Πάντων. (ΜΑΘΗΜΑ 19) Με την Κυριακή των Αγίων Πάντων κλείνει ο κύκλος των κινητών γιορτών που αρχίζει με την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Πρόκειται για την περίοδο του Τριωδίου (μέχρι το Μ. Σάββατο) και την περίοδο του Πεντηκοσταρίου (από την Κυριακή του Πάσχα ως την Κυριακή των Αγ.Πάντων). Ο εορτασμός αυτός των Αγίων Πάντων γίνεται μια Κυριακή μετά την Πεντηκοστή για να τονιστεί ότι το Άγιο Πνεύμα φωτίζει και καθοδηγεί τους ανθρώπους προς την αγιότητα. Η γιορτή των Αγίων Πάντων δίνει την ευκαιρία να τιμηθούν όλοι οι άγιοι και εκείνοι που έμμειναν αφανείς αλλά και οι γνωστοί. Αρχικά η γιορτή περιοριζόταν μόνο στους μάρτυρες (4 ος αι.) αλλά αργότερα επεκτάθηκε στην τιμή όλων των αγίων. Έτσι τιμούμε το Χριστό, τον Πρόδρομο την Παναγία τους οσίους τους ασκητές τους αγίους Πατέρες κ.α. β) Το μήνυμα της γιορτής των αγίων για τον πιστό. Η κοινή γιορτή των Αγίων μας υπενθυμίζει ότι όλοι αγωνίστηκαν για τον ίδιο σκοπό: την ένωσή τους με το Θεό. Επίσης οι Άγιοι μας προσκαλούν και εμάς σε αυτό τον αγώνα της ομοίωσης με το Θεό. Αυτό το νόημα έχει και ο ιδιαίτερος σύνδεσμος του καθένα μας με τον άγιο του οποίου φέρουμε το όνομα. Οι άγιοι μεταφέρουν τη χάρη του Θεού σε εμάς. Γι αυτό και εμείς ζητάμε την ευχή τους και τη μεσιτεία τους. γ) Άγιος ο αληθινός άνθρωπος. Ο άνθρωπος απομακρύνθηκε από το Θεό εξ αιτίας της εγωιστικής του στάσης. Θέλησε να γίνει Θεός χωρίς το Θεό. Αποτέλεσμα ήταν η αποκοπή του από το Θεό, από τον συνάνθρωπο και από τη φύση. Η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο αμαυρώθηκε (λερώθηκε, μουτζουρώθηκε). Όταν όμως ο άνθρωπος στραφεί προς το Θεό με πραγματική αγάπη και ταπείνωση τότε αγωνίζεται και πετυχαίνει με τη χάρη του Θεού την ομοίωση με το Θεό την αγιότητα δηλαδή. Στα πρόσωπα των αγίων μας βλέπουμε τον αληθινό άνθρωπο εκείνον που έπλασε ο θεός με προοπτική την θέωση. Ο άγιος δεν αγαπά μόνο το Θεό αλλά τον κάθε συνάνθρωπο χωρίς διάκριση και όλη τη δημιουργία-φύση.

Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ: ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ α) Ιστορία του Βαπτίσματος. (ΜΑΘΗΜΑ 21) Η ένταξή μας στο χώρο της Εκκλησίας γίνεται με το Βάπτισμα. Το σύστησε ο ίδιος ο Χριστός με την εντολή που έδωσε στους μαθητές του να βαπτίζουν τους ανθρώπους στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Ο ίδιος ο Χριστός βαπτίστηκε και η Βάπτισή Του έγινε τύπος του δικού μας Βαπτίσματος. Στους πρώτους τέσσερις χριστιανικούς αιώνες οι άνθρωποι βαπτίζονταν μεγάλοι. Η κατήχησή τους διαρκούσε τρία χρόνια και τη νύχτα του Πάσχα βαπτίζονταν ομαδικά. Χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το στάδιο της κατήχησής τους: ακροώμενοι, κατηχούμενοι και φωτιζόμενοι. Από τον 5 ο αι. και μετά επικράτησε ο νηπιοβαπτισμός και η κατήχηση του παιδιού ανατέθηκε στον ανάδοχο και στους γονείς. β) Η τελετή του Βαπτίσματος. Πριν το Βάπτισμα ο ιερέας, ο ανάδοχος και το νήπιο στέκονται στον πρόναο. Εκεί ο ιερέας σταυρώνει το παιδί στο όνομα της Αγίας Τριάδος, εκφωνεί το όνομα και διαβάζει ορισμένες ευχές. Έπειτα με στραμμένο το νήπιο προς τη δύση γίνεται η απόταξη-αποκήρυξη του σατανά. Ακολουθεί στροφή προς την ανατολή και γίνεται η σύνταξη με το Χριστό, η οποία επισφραγίζεται με την απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως (του «Πιστεύω»). Ακολουθούν διάφορες ευχές, οι οποίες υπογραμμίζουν το σημαντικότατο ρόλο του αναδόχου, ο οποίος ομολογεί την πίστη της Εκκλησίας για λογαριασμό του νηπίου και φυσικά ζει καθημερινά τη ζωή της. Μετά ακολουθεί το κυρίως μυστήριο του Βαπτίσματος. Πρώτα αγιάζεται το λάδι με το οποίο αλείφεται το παιδί και έπειτα βυθίζεται στο αγιασμένο νερό της κολυμπήθρας τρεις φορές. Η τριπλή κατάδυση και ανάδυση σημαίνει τη συμμετοχή του βαπτιζόμενου στην τριήμερη ταφή και την Ανάσταση του Χριστού. Έπειτα χρίεται με Άγιο Μύρο και ντύνεται στα λευκά. Ανήκει πια στο Χριστό και την Εκκλησία.

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται έχουν το καθένα ξεχωριστή σημασία: το νερό δηλώνει ότι ο πιστός καθαρίζεται από την αμαρτία και αναγεννάται σε μια νέα ζωή. Το λάδι δηλώνει την πάλη εναντίον του κακού και της αμαρτίας. Το σταυροειδές κόψιμο των τριχών του κεφαλιού συμβολίζει ότι ο βαπτιζόμενος ανήκει πια στο Χριστό, όπως οι δούλοι την αρχαία εποχή στον κύριό τους. γ) Η θεολογία του Βαπτίσματος. Με τη Βάπτιση γινόμαστε μέλη της Εκκλησίας. Κατά την περιφορά γύρω από την κολυμπήθρα ψάλλεται ο στίχος «όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε Χριστόν ενεδύσασθε». Αυτό σημαίνει πως αυτός που βαπτίστηκε απαλλάχτηκε από την προπατορική αμαρτία και αν είναι μεγάλος και από τις δικές του αμαρτίες. Γι αυτό το Βάπτισμα λέγεται και «λουτρό παλιγγενεσίας», δηλαδή αναγέννησηςνέας δημιουργίας. Ξαναγεννιόμαστε δηλαδή μέσα σε έναν καινούριο κόσμο στον οποίο κυριαρχεί η συγχώρηση, ο θάνατος της αμαρτίας και η πορεία προς τη Βασιλεία του Θεού. δ) Το μυστήριο του Χρίσματος. Στην Π. Διαθήκη χρίονταν με έλαιο οι Βασιλείς, οι προφήτες, οι ιερείς πριν αναλάβουν το έργο τους. Ήταν σημάδι κλήσης και αφιέρωσης στο Θεό. Ο Κύριος είναι ο Μεσσίας (=χρισμένος) γιατί ως άνθρωπος χρίστηκε από το Άγιο Πνεύμα κατά τη Βάπτισή του. Οι Απόστολοι στην Καινή Διαθήκη έβαζαν τα χέρια τους πάνω στα κεφάλια των βαπτιζομένων και τους μετέδιδαν έτσι το Άγιο Πνεύμα. Κατά τη Βάπτιση ο ιερέας χρίει με άγιο Μύρο το νεοφώτιστο σταυρώνοντας όλα τα σημεία του σώματός του και λέγοντας «σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου, Αμήν». Με αυτό δηλώνει τη δωρεά των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος. Με το Χρίσμα γινόμαστε κοινωνοί και μέτοχοι της ζωής του Χριστού. Έτσι ο καθένας μας γίνεται βασιλιάς που κυριαρχεί στα πάθη του, ιερέας που προσφέρει στο θεό πνευματικές θυσίες και προφήτης που διδάσκει τους ανθρώπους. Επειδή αξιωθήκαμε να χριστούμε ονομαστήκαμε χριστιανοί.

ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ (ΜΑΘΗΜΑ 22) α) Η Θεία Ευχαριστία και ο Μυστικός Δείπνος. Η Θ. Ευχαριστία είναι το κέντρο της χριστιανικής λατρείας. Όλα τα μυστήρια και οι ακολουθίες συνδέονται στενά και οργανικά με αυτήν. Ο ίδιος ο Χριστός συνέστησε τη Θ. Ευχαριστία κατά το Μυστικό Δείπνο λίγο πριν το Πάθος Του. Κατά τη διαρκεια του εβραϊκού πασχαλινού δείπνου, που έφαγε με τους μαθητές Του, τους παρέδωσε το μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας προσφέροντας το σώμα Του και το Αίμα Του, λέγοντάς τους να κάνουν το ίδιο μέχρι να έρθει και πάλι στη Δευτέρα Παρουσία. Η τέλεση της πρώτης Θ. Ευχαριστίας σηματοδοτεί το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και την αρχή μιας καινούριας. Ο Χριστός εγκαινιάζει το νέο και αληθινό Πάσχα σύμφωνα με το οποίο σε κάθε Θ. Λειτουργία η Εκκλησία ζει την παρουσία του Χριστού καθώς εκείνος προσφέρει κάθε φορά το Σώμα και το Αίμα Του και έτσι μένει πραγματικά και χειροπιαστά μαζί μας «.μέχρι τη συντέλεια του κόσμου» (Ματθ. 28, 20). β) Η Θ. Ευχαριστία κατά την αποστολική και μεταποστολική εποχή. Οι απόστολοι μαζί με τη διδασκαλία του Ευαγγελίου παρέδιδαν και τον τρόπο τέλεσης της Θ. Ευχαριστίας: προσευχή-ψαλμωδία-διδασκαλία-τέλεση της Ευχαριστίας (ευλογία δηλαδή του άρτου και του οίνου) και κοινωνία όλων των Πιστών. Κατά την αποστολική εποχή πριν την τέλεση της Θ. Ευχαριστίας γινόταν το δείπνο της αγάπης ως μίμηση του Μυστικού Δείπνου. Κατά το 2 ο αι. μ.χ η Θ. Ευχαριστία διαχωρίστηκε από το δείπνο της αγάπης και τελούνταν πρωινές ώρες πάνω στους τάφους των μαρτύρων. Διαβαζόταν μια επιστολή των αποστόλων, ακολουθούσε ο ασπασμός της ειρήνης, η ευλογία των πιστών και τα λόγια του Χριστού («Λάβετε φάγετε», «Πίετε εξ αυτού πάντες»). Έπειτα γινόταν η επίκληση του Αγ. Πνεύματος για να μεταβάλλει τον άρτο και τον οίνο σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Η Θ. Ευχαριστία τελείωνε με την κοινωνία των πιστών. γ) Η σύνθεση των ευχών και η διαμόρφωση των πρώτων Λειτουργιών. Τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχε σταθερό κείμενο για τις ευχές. Το περιεχόμενο των ευχών προερχόταν από την έμπνευση του λειτουργού. Αργότερα άρχισαν να κυκλοφορούν προφορικές τοπικές παραδόσεις, οι οποίες από το τέλος των διωγμών και μετά καταγράφηκαν και έτσι έχουμε τα πρώτα κείμενα ( Λειτουργία αγ. Ιακώβου, αγ. Μάρκου, Κλήμεντος Ρώμης κ. α.). Από τον 4 ο αι. η Εκκλησία αντιμετώπισε φοβερές αιρέσεις. Οι Πατέρες και διδάσκαλοι που αντιμετώπισαν τις αιρέσεις, έγραψαν και ευχές για τη Θ. Λειτουργία. Έτσι έχουμε τις λειτουργίες του Μ. Βασιλείου, αγ. Γρηγορίου Θεολόγου, αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, αγ. Επιφανίου Κύπρου κ.α. Τα κείμενα αυτά δέχθηκαν προσθήκες και αφαιρέσεις φθάνοντας μέχρι σήμερα. Η Λειτουργία του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου είναι αυτή που τελείται πιο συχνά κατά τη διάρκεια του έτους.

ΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ (ΜΑΘΗΜΑ 23) α) Ο λόγος του Θεού στη Θ. Λειτουργία. Η Θ. Λειτουργία χωρίζεται σε δύο τμήματα: τη «Λειτουργία των Κατηχουμένων», όπου μπορούσαν να παραμείνουν οι κατηχούμενοι και τη «Λειτουργία των Πιστών», όπου παρέμεναν μόνο όσοι ήταν βαπτισμένοι. Η Θ. Λειτουργία ξεκινά με τη δοξολογία του Τριαδικού Θεού «Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» Άμέσως μετά έχουμε διάφορα αιτήματα των πιστών προς το Θεό για τους ίδιους και τη φύση. Ακολουθούν τα Αντίφωνα (= «ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου...», «Σώσον ημάς Υιέ Θεού...»), το Απολυτίκιο της ημέρας και η Μικρή Είσοδος (= κατά την οποία μεταφέρεται το Ευαγγέλιο στην Αγία Τράπεζα). Ακολουθούν άλλα Απολυτίκια (= της ημέρας, του αγίου του Ναού), τα αντίστοιχα Κοντάκια, και ο Τρισάγιος Ύμνος (= «Άγιος ο Θεός, Άγιος ισχυρός Άγιος αθάνατος ελέησον ημάς»). Έπειτα έχουμε τα αναγνώσματα: α) Το αποστολικό (= περικοπή από το βιβλίο «Πράξεις Αποστόλων» ή από τις Επιστολές της Καινής Διαθήκης), και β) το ευαγγελικό (= περικοπή από ένα από τα τέσσερα ευαγγέλια που υπογραμμίζει γεγονότα της ζωής, τα θαύματα ή το κήρυγμα του Χριστού). β) Οι προσευχές για τον άνθρωπο και τη φύση. Μέσα από τις «αιτήσεις» (= παρακλήσεις) του διακόνου ή του ιερέα προσευχόμαστε στο Θεό για όλη τη δημιουργία. Προσευχόμαστε για τις πόλεις όλου του κόσμου και τη δική μας, για την ευεργετική πνοή του ανέμου, για την ειρήνη, για την ευφορία της γης, για τους αρρώστους, τους αιχμαλώτους και κάθε άνθρωπο που βρίσκεται σε κάποιο κίνδυνο ή ανάγκη. Παρακαλούμε το Θεό να μας δίνει υγεία, ειρήνη, σωτηρία, συγχώρηση αμαρτιών, εκείνα που συμφέρουν την ψυχή μας, μετάνοια, ειρηνικό θάνατο και καλή απολογία την ώρα της κρίσεως.

Στις αιτήσεις αυτές διαπιστώνουμε το βαθύτατο ενδιαφέρον της Εκκλησίας για τον άνθρωπο, τον κόσμο και κάθε τι που υπάρχει. Οι χριστιανοί προσευχόμενοι γίνονται η «ψυχή» του κόσμου. γ) Η Λειτουργία των Πιστών, κορύφωση της Θ. Λειτουργίας. Το δεύτερο μέρος της Θ. Λειτουργίας αρχίζει με τη Μεγάλη Είσοδο (= μεταφορά του Άρτου και του Οίνου από την Πρόθεση στην Αγία Τράπεζα). Απαραίτητη προϋπόθεση της συμμετοχής των πιστών στο δεύτερο μέρος της Θ. Λειτουργίας είναι να ζητήσουν και να πάρουν συγχώρηση ο ένας από τον άλλο. Αυτό γίνεται πριν από την απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως. Το Τμήμα που προηγείται λέγεται Αγία Αναφορά, διότι τα Τίμια Δώρα προσφέρονται προς το Θεό. Ακολουθεί η Ανάμνηση όλων όσων έκανε ο Χριστός από τη Δημιουργία μέχρι και το Μυστικό Δείπνο. Ο ιερέας επαναλαμβάνει τα λόγια που είπε ο Χριστός κατά το Μυστικό Δείπνο και προσφέρει τον Άρτο και τον Οίνο στο Θεό (= «τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν κατά πάντα και δια πάντα») για να τα αγιάσει και μαζί τους να αγιάσει και ολόκληρη την κτίση. Ακολουθεί προσευχή του ιερέα για να αποστείλλει ο Θεός το Άγιο Πνεύμα στα προσφερόμενα Τίμια Δώρα (= το ψωμί και το κρασί) και να μετα βληθούν σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Μετά τον καθαγιασμό διαβάζονται τα δίπτυχα (= κατάλογοι με ονόματα ζωντανών, αλλά και κεκοιμημένων, καθώς αυτή την ώρα είμαστε όλοι ενωμένοι μπροστά στο Χριστό). Ο ιερέας προσκαλεί τους πιστούς να μεταλάβουν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού με φόβο, πίστη και αγάπη, και έτσι να ενωθούν μαζί Του. Η μεγάλη χαρά των πιστών για τη δυνατότητα συμμετοχής τους στη Θεία Κοινωνία εκφράζεται με τον ύμνο που ακολουθεί: «είδομεν το φως το αληθινό, ελάβομεν πνεύμα επουράνιο». Επίλογος της Θ. Ευχαριστίας είναι η έκφραση της ευγνωμοσύνης των πιστών προς το Θεό για το μεγάλο δώρο που τους χάρισε.

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ (ΜΑΘΗΜΑ 24) Κατά τη Βάπτισή μας απομακρυνθήκαμε από το Σατανά και συνταχθήκαμε με το Χριστό, αλλά το κακό παραμονεύει και προσπαθεί να επηρεάσει τη ζωή μας. Έτσι, κατά τη διάρκεια της ζωής μας απομακρυνόμαστε από την αγάπη του Θεού και των συνανθρώπων μας, λόγῳ της αμαρτίας. Τα αποτελέσματα της αμαρτίας είναι αποτυχία, δυστυχία και μοναξιά. Η Εκκλησία διαρκώς μας καλεί να οδηγηθούμε στη μετάνοια (= αλλαγή τρόπου σκέψης και ζωής). α) Έννοια, σύσταση και ιστορική εξέλιξη του μυστηρίου της μετανοίας. Η μετάνοια είναι διάχυτη στην Παλαιά Διαθήκη, όπου βλέπουμε μεμονωμένα πρόσωπα, αλλά και ολόκληρο τον Ισραήλ, να αμαρτάνουν και έπειτα να μετανοούν και να επιστρέφουν στο Θεό. Στην Καινή Διαθήκη ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος προετοιμάζει τους ανθρώπους να δεχτούν το Χριστό, καλώντας τους σε μετάνοια. Ο Χριστός αγαπούσε και συγχωρούσε τους αμαρτωλούς. Ίδρυσε το μυστήριο της μετάνοιας / εξομολόγησης δίνοντας τη δυνατότητα της άφεσης των αμαρτιών στους αποστόλους και στους διαδόχους τους. Τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες το μυστήριο της μετανοίας γινόταν δημόσια. Οι μετανοούντες έπαιρναν τη συγχώρηση από τον Επίσκοπο και έτσι μπορούσαν να κοινωνήσουν. β) Η βαθύτερη σημασία του μυστηρίου της μετανοίας. Η μετάνοια δεν είναι απλή μεταμέλεια. Είναι μία απόφαση αλλαγής τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς. Έτσι ο μετανοημένος καταφεύγει στον ίδιο το Θεό και την επισφράγιση της συγχώρησης τη δίνει το μυστήριο της εξομολόγησης. Ο πιστός, καθώς προετοιμάζεται να προσέλθει στο μυστήριο, έχει κάποιους δισταγμούς, τους οποίους μπορεί να ξεπεράσει σκεπτόμενος ότι: 1. Τις αμαρτίες τις λέμε στο Θεό. Αυτός μας συγχωρεί. Ο ιερέας είναι μεσίτης και δίνει την άφεση μέσῳ του Αγίου Πνεύματος, το οποίο είναι παρόν. 2. Η ντροπή παραμερίζεται όταν κατανοήσουμε ότι και ο ιερέας είναι και αυτός αμαρτωλός άνθρωπος, όπως κι εμείς, και ότι και αυτός εξομολογείται κατά τον ίδιο τρόπο σε κάποιον άλλο ιερέα. 3. Η μετάνοια μας συμφιλιώνει με τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας. 4. Η χαρά που αποκομίζουμε όταν απαλλασσόμαστε από την αμαρτία και η χαρά που γίνεται στον ουρανό και την Εκκλησία είναι μεγάλη. 5. Αυτά που λέμε στο ιερέα ασφαλίζονται με το απόρρητο της εξομολόγησης.

Μόνο ο Θεός είναι αναμάρτητος. Για το λόγο αυτό πρέπει να προσέχουμε την αμαρτία ώστε να μη γίνει τραύμα μέσα μας. Το μυστήριο της μετανοίας μας απαλλάσσει από τα τραύματα και τις συνέπειές τους στη ζωή μας. Ο ιερέας εξομολόγος δεν κάνει έργο ψυχιάτρου ή ψυχολόγου. Κάνει κάτι σημαντικότερο: είναι ο γιατρός των ψυχών από την πνευματική ασθένεια της αμαρτίας. Γι αυτό πρέπει να διαθέτει διορατικότητα, αγάπη, επιείκεια, ώστε να μπορεί να αναπαύει την ανθρώπινη ψυχή. Η εσωτερική ακαταστασία αμαρτία έχει αντίκτυπο και στο σώμα. Η σύγχρονη ιατρική το επιβεβαιώνει μιλώντας για ψυχοσωματικές ασθένειες. Ο Χριστός με τα θαύματά του δεν έδινε μόνο σωματική υγεία, αλλά και άφεση αμαρτιών. Με τη μετάνοια ο άνθρωπος ξαναβρίσκει την επαφή του με το Θεό, με το συνάνθρωπο, με τον εαυτό του και με το φυσικό περιβάλλον.

α) Πτυχές του μυστηρίου. ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ 25) Η Εκκλησία ευλογεί και εντάσσει στο σώμα της την ένωση άνδρα και γυναίκας. Η ένωση αυτή γίνεται συζυγία, κοινωνία ζωής και σωμάτων με στόχο την τελειοποίησή τους και τη σωτηρία. Η απόκτηση παιδιών δεν είναι ο πρώτος και μοναδικός σκοπός του γάμου. Τα παιδιά αποτελούν καρπούς της αγάπης των συζύγων. Ο Θεός δημιούργησε και ευλόγησε το πρώτο ζευγάρι. Η αρχική ενότητα του ζευγαριού διασπάστηκε από την πτώση. Ο Χριστός ευλογώντας το γάμο μεταμορφώνει τα αποτελέσματα της πτώσης σε μια κοινωνία ενότητας. Η σημαντικότερη στιγμή του μυστηρίου είναι η «άρμοση των χειρών» που δηλώνει την αδιάσπαστη ένωση του ζευγαριού και την τιμή που ο Θεός δείχνει στους δύο συζύγους. Ο απ. Παύλος ονομάζει «μέγα» το μυστήριο του Γάμου και δίνει ως πρότυπο της ένωσης των δύο ανθρώπων την ένωση του Χριστού με την Εκκλησία. Έτσι ο άνδρας αγαπά τη γυναίκα και η γυναίκα τον άνδρα με διάθεση θυσίας, όπως έκανε ο Χριστός που θυσιάστηκε για την Εκκλησία, και όχι εξουσίας και επιβολής. β) Ο συμβολισμός των τελουμένων στο μυστήριο του Γάμου. 1. Δαχτυλίδια: σφραγίδα ένωσης, καθαρότητας, εμπιστοσύνης. 2. Στεφάνια: επιβράβευση για την εντιμότητα των νυμφευομένων μέχρι το μυστήριο. 3. Το κοινό ποτήριο: θυμίζει την εποχή που ο Γάμος γίνοντας μέσα στη Θεία Λειτουργία και οι νεόνυμφοι κοινωνούσαν. Συμβολίζει την κοινή συμμετοχή στις χαρές και στις λύπες. 4. Ο χορός γύρω από το τραπέζι: εκφράζει τη χαρά και το πανηγυρικό αίσθημα που συνοδεύει το μυστήριο. γ) Βαπτισμένος χριστιανός και πολιτικός γάμος. Ο πολιτικός γάμος ισχύει από το 1982 και στην Ελλάδα. Είναι τελετή νομικού χαρακτήρα. Είναι ένα είδος συμβολαίου που πραγματοποιείται στο Δημαρχείο. Το μυστήριο του Γάμου ενώνει τους συζύγους ενώπιον του Θεού και τους προσφέρει τη θεϊκή ευλογία. Προβάλλει στη σχέση τους τη σχέση του Χριστού με την Εκκλησία δίνοντας στη σχέση των δύο ανθρώπων που αγαπιούνται μία αιώνια προοπτική. Έξω από τα πλαίσια του μυστηρίου ο Γάμος γίνεται ένα κοινωνικό γεγονός. Ο πολιτικός γάμος εκφράζει την επιλογή των συζύγων να αποξενωθούν από την εκκλησιαστική παράδοση και γι αυτό δημιουργούνται προβλήματα στη συμμετοχή του ζευγαριού σε άλλα μυστήρια της Εκκλησίας.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ: ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΣΥΝΗΣ (ΜΑΘΗΜΑ 26) α) Η σύσταση του μυστηρίου και η αποστολική διαδοχή. Το συνέστησε ο Χριστός με την εκλογή των αποστόλων Έδωσε στους αποστόλους την «εξουσία» να τελούν τα μυστήρια. Οι απόστολοι όρισαν τους διαδόχους τους με τη χειροτονία. Η Ιεροσύνη στην Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αδιάσπαστη συνέχεια χειροτονιών. Αυτό ονομάζεται «αποστολική διαδοχή» και είναι κριτήριο γνησιότητας. β) Η ειδική Ιεροσύνη: έννοια και ευθύνες. Οι κληρικοί έχουν την ειδική Ιεροσύνη και με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος αναλαμβάνουν υπεύθυνα τη διοίκηση τη διδαχή και τη λατρεία της Εκκλησίας. Ο Χριστός είναι ο μόνος Αρχιερέας και αυτός τελεί τα μυστήρια. Οι ιερείς με τη χειροτονία τους δανείζουν το σώμα τους στο Χριστό και Τον κάνουν ορατό στους πιστούς. Το μυστήριο της ιεροσύνης είναι το μόνο που εξακολουθεί να τελείται κατά τη διάρκεια της θείας Λειτουργίας. Οι ιερείς καλούνται να γίνουν μιμητές του Χριστού και να θυσιάζονται για τους πιστούς. γ) Η συνύπαρξη εξουσίας και διακονίας. Η Ιεροσύνη δεν είναι αξίωμα με την κοσμική έννοια αλλά με την πνευματική. Σκοπός της είναι η διακονία του λαού. Ακόμη και η πολιτική εξουσία στην ορθοδοξία νοείται ως διακονία. Ο μεγαλύτερος τίτλος και τιμή του κληρικού είναι η προσφωνήσεις που του απευθύνει ο λαός «πάτερ» και «παππούλη», γιατί δηλώνουν την πνευματική σχέση μεταξύ τους. Για την πνευματική πρόοδο μέσα στην Εκκλησία είναι αναγκαία η συνευθύνη κληρικών και λαϊκών ώστε όλοι μαζί να κατακτήσουμε τη Βασιλεία του Θεού. Το ράσο των ιερέων συνδέεται με παλιότερες εποχές. Η Εκκλησία που είναι πάντα φιλάνθρωπη και ευπροσάρμοστη μπορεί να απλοποιήσει την ενδυμασία των ιερέων αν αυτό υπαγορεύεται από τις ανάγκες κάποιας εποχής. δ) Η Ιεροσύνη στις χριστιανικές ομολογίες Στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ο παπικός θεσμός έχει καταφέρει ώστε να συνταυτιστεί η ιεροσύνη με την κοσμική εξουσία. Στις προτεσταντικές ομολογίες έχει χαθεί ο πνευματικός χαρακτήρας της Ιεροσύνης και η αποστολική διαδοχή και οι κληρικοί θεωρούνται απλοί εντολοδόχοι της κοινότητας.

Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ (ΜΑΘΗΜΑ 30) α) Προέλευση, εξέλιξη και είδη των ύμνων. Οι ύμνοι είναι αναπόσπαστο μέρος της χριστιανικής λατρείας. Οι πρώτοι πυρήνες των ύμνων είναι το «Αμήν», το «Κύριε ελέησον» και το «Αλληλούϊα». Με την πάροδο των αιώνων απλά και σύντομα τροπάρια ενσωματώθηκαν στη λατρεία. Ώθηση για τη δημιουργία ύμνων έδωσαν και οι αιρετικοί που προωθούσαν τις διδασκαλίες τους με ευχάριστους και κατανοητούς από τους πιστούς ύμνους. Για να προφυλάξει τους πιστούς από τις αιρετικές διδασκαλίες η Εκκλησία δημιούργησε τροπάρια που υμνούν τον Τριαδικό Θεό, τις δύο φύσεις του Χριστού, τη Θεοτόκο, τους μάρτυρες κ.λ.π. Αργότερα δημιουργήθηκαν ομάδες τροπαρίων (κοντάκια, κανόνες) που τόνισαν τη σημασία των γιορτών της Εκκλησίας. β) Οι σπουδαιότεροι υμνογράφοι. Ο Ρωμανός ο Μελωδός έχει τα πρωτεία στη σύνθεση κοντακίων. Στη σύνθεση κανόνων διακρίθηκαν ο άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός (Οκτώηχος) ο άγ. Ανδρέας Κρήτης (Μεγάλος Κανόνας), ο άγ. Κοσμάς ο Μελωδός κ.α., οι οποίοι είχαν ως κέντρο τους την μονή του αγ. Σάββα στην Παλαιστίνη και λέγονταν Σαββαΐτες. Στην Κωνσταντινούπολη έδρασαν με κέντρο τη μονή του Στουδίου οι Στουδίτες Θεόδωρος και Ιωσήφ, ο Γερμανός Κων/πόλεως κ.α. γ) Οι ύμνοι στην υπηρεσία της θείας λατρείας. Οι ύμνοι με λίγες λέξεις εκφράζουν τις αλήθειες δόγματα της πίστης μας. Για παράδειγμα μας μαθαίνουν ότι ο Θεός έχει μία ουσία και τρία πρόσωπα, ότι ο Χριστός έχει δύο φύσεις ενωμένες σε ένα πρόσωπο. Οι ύμνοι δοξολογούν το Θεό, την Παναγία μας και τους Αγίους. Μας μορφώνουν και μας διδάσκουν και μιλούν στην καρδιά μας την ώρα της κοινής λατρείας και της ιδιωτικής μας προσευχής. δ) Επίδραση των ύμνων στη σύγχρονη λογοτεχνία. Η εκκλησιαστική υμνογραφία επηρέασε το έργο αρκετών λογοτεχνών όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Μωραϊτίδης και ο Κόντογλου, ποιητών όπως ο Σολωμός, ο Παλαμάς, ο Βάρναλης, ο Δροσίνης, ο Βερίτης, ο Μυριβήλης και οι νομπελίστες μας Σεφέρης και Ελύτης («Ἄξιον ἐστί»).

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ (ΜΑΘΗΜΑ 31) α) Ποια είναι η γλώσσα στη λατρεία; Η ορθόδοξη λατρεία προσφέρει το θείο Λόγο το Χριστό. Ο ελληνικός λόγος έγινε η γλώσσα του χριστιανισμού και της λατρείας του. Αρχικά ήταν η κοινή ελληνιστική και αργότερα η αττικίζουσα γλώσσα των Πατέρων. β) Η κατανόηση της λειτουργικής γλώσσας και το θέμα της μετάφρασης των λειτουργικών κειμένων. Ο Θεός μίλησε στη γλώσσα μας. Στην Πεντηκοστή όλες οι φυλές της γης άκουσαν το κήρυγμα των Αποστόλων στη γλώσσα τους. Αυτό μιμήθηκε και η ιεραποστολή της Εκκλησίας (π.χ. Κύριλλος και Μεθόδιος). Ποτέ η ορθοδοξία δεν μίλησε για ιερές γλώσσες. Το 16 ο αι. στο οικουμενικό Πατριαρχείο το κήρυγμα άρχισε να γίνεται σε απλούστερη γλώσσα. Η γλώσσα που μιλάμε σήμερα δεν είναι διαφορετική από τη γλώσσα της λατρείας αλλά φυσική εξέλιξή της. Αρκεί η σχολική παιδεία για την κατανόησή της. Τα κείμενα της λατρείας μας επαναλαμβάνονται και όταν η συμμετοχή μας στη λατρεία είναι τακτική εξοικειωνόμαστε με αυτά. Μεγάλη σημασία στη λατρευτική αγωγή των πιστών έχει η ύπαρξη των μεταφράσεων. γ) Η μουσική στη λατρεία της Εκκλησίας. Η ορθόδοξη Εκκλησία ανέπτυξε και τη μουσική, τη «βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική», η οποία αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο και μεταδόθηκε στους άλλους ορθόδοξους λαούς. Είναι η συνέχεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής και είναι το ένδυμα του λόγου των ύμνων. Είναι ένα είδος βοήθειας προς τους πιστούς για να δεχτούν τη θεολογία των ύμνων. Χρησιμοποιεί μόνο την ανθρώπινη φωνή και απέκλεισε από την αρχή τα μουσικά όργανα. δ) Βασικοί σταθμοί εξέλιξης της εκκλησιαστικής μουσικής. Στην αρχή ήταν απλούστερη. Από τον 4 ο αι. γίνεται πλουσιότερη σε μελωδίες. Διαθέτει ένα σύστημα οκτώ ήχων που καθιερώθηκε και τελειοποιήθηκε από τον άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό. Ως το 1000 μ.χ. ο μελωδός ήταν ο υμνογράφος. Εξελίχθηκε σε 3 φάσεις: 9 ος -12 ος αι. (πολύπλοκη γραφή), 12 ος -15 ος αι. (μέση), και 15 ος αι. (νεότερη). Το 1814 καθιερώθηκε το σημερινό σύστημα μουσικής γραφής. ε) Εκκλησιαστική μουσική παράδοση και νεωτεριστικές τάσεις. Η εκκλησιαστική μουσική έχει άμεση σχέση με τη βυζαντινή λαϊκή μουσική παράδοση που σώζεται μέχρι σήμερα στο δημοτικό τραγούδι.