Παραδοσιακοί χοροί. , και χορογραφιες

Παραδοσιακοί χοροί, και χορογραφιες Γράφ ε ι ο Χρήστο ς Ζ άλ ιος Όλ οι έχουμε γίνει τα τελευ ταία χρόνια μ άρτυρες μιας απίστευ της παραγωγjjς τοπικών χορών. Βλέπουμ ε όχι μόνο περιοχές, αλλά και μεμονωμ ένα χωρ ιά να έχουν αποκτήσε ι ένα αξιόλογο τοπικό χορευτικό ρεπερτόριο! Παραλλαγές των χορών ως προς τη μουσική ι] τα βιjμ ατα βαφτγςονται μ ε ευκολ ία ξεχωριστοίχοροί και έτσι κάθε περιοχή μας προβάλ ε ι μ έσω των πολι τιστικών της συλλόγων ένα πλούσιο χορευ τικό ρεπερτόριο. Ακόμ η παρα τηρ είται το φαινόμενο ένα ς χορός που παρουσιά ζ εται στις παραστάσε ις κάπο ιου συλλόγου, να έχε ι ελάχιστη ή και καμία σχέση μ ε το πώς χορ εύ εται από του ς κα το ίκου ς της περιοχής. Σε κάποι ε ς δ ε περιπτώσε ις να ε ίναι εντελώ ς άγνωστος στου ς κατοίκους μ ε τη μορ φι] που παρουσιάζε ται. Το άρ θρο μ ου αυτό ε ίναι μ ια πρόσκληση και πρόκληση προς του ς χορο διδασκάλους κ αι τους ερευνητές τη ς παράδοσης σε κά θε ελληνι κή γωνιά, να υποδείξουν για τον τόπο τους, ποι ες ε ίναι ο ι χορογραφίες σε κ άθε χορό που αλλο ιώνουν ε ντελώς τα βήμα τα κ αι το ύφος του. Πιστε ύω ότι ε υχ ιjς έρ γο θα ήταν αυτι] την υπόθεση να την πάρο υν στα χέρ ια τους κ άποιο ι φορείς όπως τα ΤΕΦΑΑ των πανεπιστημίων μας Jj το Λ ύκειο Ελλ ηνίδων, το οποίο μ ε τα παραρτιjματα που δ ιαθέτε ι σε όλη την Ελλάδα, θα μπορο ύσε να κάνε ι μι α έρευ να και να επηρεά σε ι προς τη σωστή κατε ύθυνση. Ακόμη καλύτερα εάν συνέπρα τταν σε μ ια τέτο ια προσπ άθ ε ια περ ισσότερο ι φορείς. Στοχεύον τας προς αυ τή την κατεύθυνση θα πρότ ε ινα να ε ίναι το θέμ α ενός συνεδρίο υ από αυτά που διοργανών ε ι το θέατρο «Δ όρα Στρά του» ή και η ΔΟΛ Τ. Γ ( Δ ια βάζοντα ς στο περιοδ ικό «Χορ εύω» τη συνέντευξ η του Λ. Δρανδάκη, ενός από τους πιο καταξ ιω μένους ανθρώπους στο χώ ρ ο του ελληνικού παραδοσ ιακού χορού, μου έκανε εντύ π ω ση το ση μείο ό που κ άν οντ α ς την αυ το κρ ιτ ικ ή του παραδέχτηκ ε κάποιες κιν ητι κ έ ς επε μβάσ ε ις σε π α ρ α δ ο σι α κ ο ύ ς χο ρ ού ς. Στη συ νέ ντε υξ η π ο υ έδωσε ο Λ ευτ έρη ς Δραν δάκη ς στη Β. Γιανν α κοπούλου στο περ ιο δ ικό «Χορ εύω», τ. 4, Ιού λι ος -Αύγουστος 2009, σ ε λ. 11-12, αναφέρο νται τα εξ ιίς: Στην ερώτηση: Μ ετά από όλες αυτές τ ι ς καταγραφές, τι ς δ ικ έ ς σα ς ή και τρ ίτων, κα ι τη μ ετάδοση των πληροφορ ιών στα αστικά χορευτικά συγκροτή ματα, θεωρείτε ότι έχου ν γίνε ι λάθ η μ ε αποτ έλ εσμα να περάσου ν στη συ νείδ ηση του κόσμου λανθασμένες πλη ροφορ ίε ς ; Εσε ίς προσωπ ικά έχετε κάνε ι λάθη; Απαντά : Ουδ είς αναμάρτη τος... Πο ιο ς ε ίναι εκείνος που θα δ η λώσε ι το αλάνθαστο; Και Β έ βα ια έχω κάνει λάθη. Και κινη σ ιολογικά. Νομ ίζω ότι αυτό συνέβαινε επε ιδή ε μείς ο ι πα λαιοί δεν είχα με τα μ έσα της καλή; και φ θ η νής αποτύπωσης κι έπρεπε να καταγράψου με κυρ ί ως στο μυαλό μα ς την κ ίνη ση κα ι τι ς παραλλα γές κ αι έτσ ι κάπ οια π ράγμ ατα μας ξεφεύγανε. Όταν επέστρεφα στην Αθήνα κα ι έδε ιχνα γ ια παράδ ειγμα το τρ ίτ ε πάτ ε, είχα τη λαχτάρα να δ ε ίξω τι έκανα στο ταξίδι μου κα ι τι καινούργ ιο έφερνα αλλά συνάμα κα ι την αμφ ιβολ ία. Εκ ε ί πιθανόν να έκανα λάθη, αλλά όχ ι φο βερά, κυρ ί ως σε θέσε ις κα ι άρσε ις. Και στη σελίδα 12 το υ περιοδ ικού σε μ ι α δόση ειλ ικρίνε ιας και παραδοχή; της πραγματικότη τα ς αναφέρει ο κ. Δρανδάκη ς : Υ πάρχου ν βέβα ια και ο ι περ ιπτώσε ι ς των ε σκε μ μ ένων «λαθών» από ποοσθ ήκε ; σε χορούς. Αυτά «μυρ ίζουν» ότ ι είνα ι «λάθ η» και προέρ χονται από δασκάλους ο ι οποίοι είναι πολύ επ ιπόλαιο ι κα ι, προσπαθώντας να κάνουν κάτι π ιο εντυπωσιακό οδηγούν τ ι ς ο μάδες σε λάθος επ ιλογές. Να τολμάμ ε να λέ με τα πράγματα μ ε 25

το όνο μα του ς! Άλλο ε ίναι να κάν ει ς διευθέτηση των χορευτών σου στο χώρο (χορογραφία) όταν κάν ει ς μια παράσταση και άλλο ε ίν αι να αλλο ι ώσε ις μ ε λωδίε ς, ρυ θ μούς 11 να εφεύρε ις κινητικά μοτίβα κλπ. Εγώ έχω χορ ογραφήσ ει μ ε την έννοια των σχημ άτων κ αι μόνο. Σ ίγ ο υ ρα η παραδο χή αυτ1 1 από έ να κ α ταξι ωμ ένο άνθρωπο του χορού είναι θε ΤΙΚ 11. Όπ ως παρα δέχονται σή μερα και άλλο ι χοροδιδ άσκ αλοι, από τη δ εκαετία του '70 και μετά, όταν άρχισαν να πλη θ α ίνουν ο ι πο λιτι στικο ί σύλλογο ι στην Ελλάδα κ αι να δη μιουργούν χορευ τικά τμήμ ατα, η ανάγ κ η προβολή; τη ς πολιτ ιστ ικ ή; μας κλη ρονομιάς, το υ ς έκανε να στραφούν στι ς παραστάσ ει ς που δ ίνονταν σ ε φε στιβάλ χο ρού στην Ελλάδα και στο εξωτερ ι κό. Την πρώτη αυ τή π ε ρίοδο τη ς παρουσ ίας των πολ ιτιστι κώ ν συλλόγω ν μ ε τα χορευτικά το υ ς τμήματα, πολλοί χοροδ ιδάσκαλο ι θέλοντας να εντυπωσιάσουν, δη μιούργησαν χο ρογραφ ίε ς ά λλοτε μ ε μικ ρ έ ς ε πε μ βάσε ις, παραλλάσσο ντας ανώδυνα τα βήματα κάποιων χορών και άλλοτε μ ε ε ντυπωσ ια κές χορευ τι κ ές φ ιγούρες που ήταν ξέ νες π ρ ο ς τη χορευτ ι κ ή παράδοση το υ τ όπο υ το υ ς. Κάπ οι ε ς φιγούρες ίσως κα ι να κατασκ ευ άστη καν μ έσα στη ν ΕΑΣΑ 11 κ αι στα Τ ΕΦ ΑΑ. Για παράδ ειγμ α: ο λεγό με νος 3 0 ς αντ ικρ ιστός, μια μ ε λωδία χω ρί ς ό νο μα 11 μ ε ό ν ο μα π ου δ εν το Ι1 ξ ε ραν και το βάφτισ αν έτσ ι. Η χορογραφία το υ είναι σίγουρα ε ντυπωσ ια κ ή κ αι πο λύ όμορ φ η και έ χ ε ι χο ρ ε υτ ε ί γ ια π ο λλά χρόνι α από τ α Λ ύκ εια Ε λληνίδ ων και απ ό άλλα χο ρευ τι κά τη ς πατρ ίδας μα ς, ας μα ς πε ι ό μως κάπο ιο ς ερευ νη τή; 11 χο ρ ο δι δ ά σκ α λο ς από την π ε ριοχή που υποτ ίθεται ότι ε ίναι αυ τός ο χορό ς εάν έχε ι χορευ τεί πο τέ μ ' αυ τό ν τον τρ όπ ο σε κά ποιο πανη γύρι 11 γλέ ντι τη ς π ε ΡΙΟΧΙ1 ς το υ. Το ίδιο θα έλεγα και γ ι α το χορό Π αρτάλω. Η χορογραφ ία μ ε τις τρ ει ς φιγούρες που μάθαμ ε στο ΤΕΦΑΑ τη ς Θ ε σσα λον ίκη ς στις αρ χές τη ς δεκα ετ ία ς του 1980, νομ ίζω ότι δεν έχ ε ι καμιά απολύτως σχ έση μ ε το πώ ς χορ ε ύ εται ο χορός αυτός στην περ ιοχή του. Όσον αφορά το κ εντρικό Λύκ ειο των Ελλην ίδων, δη μιούργησε σου ίτ ε ς χορών τι ς ο ποίες χρη σιμ οπ ο ιο ύ σαν τα περισσότερα πα ραοτη ματά το υ σε όλη την Ε λλά δα, το υ λάχιστ ον μ έχρι το 1990. Από το '90 και δω και κυ ρίω ς από το '95 η πλειοψη φία των παραρτημάτων αρ χίζε ι και τι ς καταργ ε ί. Π ολύ περ ισσότερα συ μπεράσματα θα βγάλου με εάν δ ιαβάσου με τα Π ρακτικά τη ς 5 ης Συνάντη ση ς Π ρο έδρων, Εφόρων και Δασκάλων χορού των Λυκ είων Ελληνίδων, που έγ ιν ε στην Αθή να το 2000. Από το κεντρ ικό Λύκ ε ιο των Ε λλην ίδων δόθ η κε π ρ ο ς τα παραρτ ή ματα ένα ερωτη ματολόγιο γ ια το ενεργό χορευτικό ρε περτόριο, μ ε στόχο να δ ιαπ ι στωθε ί πόσες από τι ς σουίτες χορών που δη μ ιούργησε το Κεντρικό Λύκ ειο χρησιμοποιούνται ακό μα. Δ ιαβάζου με λο ιπόν στα πρακτικά : Αυτό το ερωτη ματολόγιο ξε κίν ησε - το λέ με μ ε κάθ ε ε ιλ ικρίνε ια - γ ια να δούμε τ ε λικά, πόσα από τα Λύκ ει α στην περ ιφέρε ια επηρεάστ η καν από αυτή την π ε ρ ίοδο τη ς δη μ ιουργ ίας των σουιτών και γ ια πόσα χρ όνια. Μ ε βάση λο ιπόν τα ερωτη ματολόγ ια που ή ρθαν συ μπληρω μ ένα, από όσους δασκάλους απάντησαν, η ε ικόνα ε ί- 26

ναι η εξής : Φα ίν ετ αι ότι ο ι χορογραφημ έν ε ς σου ίτες του Κεντρικού Λυκ είου εντάσσονται στο ρεπερτόριο των περισσοτέρων παραρτη μάτω ν. Μ όνο ένα παράρτη μα μα ς είπε, ότι δεν έχουν μπ ει σουίτ ες ολό κληρες αλλά μονάχα με μονω μ έ ν οι χοροί απ ' αυτούς που είχαμε στο ερωτη μ ατο λόγ ιο. Οι σουίτες μπήκαν όχ ι μ ό ν ο στα πα ραρτήματα που δούλεψαν δάσκαλο ι που ε ίχαν μια θητεία στο Κεντρ ικό, είτε σαν μ έλη της χο ρευτικής ο μάδας, ε ίτε σαν δάσκαλο ι, αλλά κα ι σ ε άλλα παραρτή ματα, όπου ο ι δάσκαλοι του ς προ έρχονται κα ι από άλλους χώρους. Σ ε πάρα π ο λλά πα ρα ρτήματα χρησιμοπ οιή θη καν μ εμονωμέν οι χορο ί μ ε τη χο ρογραφ ία του ς. Πρώτ ε ς σου ίτες σε προτίμηση ε ίναι : «Τσουράπ ια -Τρα μπαν ιστός -Συρτός Ορ εινή ς», μ ετά «Αρ βαν ιτό βλαχα-σ βαρνιάρα-καγκ ε λι», «Καστ ρ ι ν ό ς-τσέστος-τ ρ ιπάτ ι - Μπ αϊντ ούσκα», ακό μα «Κον ίτση ς - Φυσσούν ι - Μπ ε ράτι» και «Γ ιάννη μου, Γιαννάκη μο υ-ι ε ρ ισσού-σφα ρ λής». Επε ιδή ό μως ο σκοπός που έγραψα αυτό το άρθρο δε ν είναι απλώς να κατακρίνω όσα αναγνωρίζο νται ως λάθ η που έγ ιναν τι ς περασ μέ νες δεκαετ ίες, αλλά να συμβάλω στη δ ιόρθωση των κακώς κ ε ίμενων, θα σας δώσω πληροφορίες που αφορού ν χορογραφίες χορών στη ν περιοχ Ι1 μας. Όταν στη δ ε κα ετία 1970 ξεκίν η σαν χορευ τι κές παρ αστάσ εις από του ς συλλόγ ους μας ( Μπούλες) φάν η κε ότ ι το τοπικ ό χορευ τι κ ό ρεπερτόριο ήταν σχ ετι κά μικ ρ ό και υπήρχε ανάγκη ε μπλουτισμού του. Όπω ς όμως ξέρου με όλο ι, ο χορός είναι ά μεσα συνδεδε μέ νος μ ε τη φορεσιά τη ς κάθ ε π ε Ρ ΙΟΧΙ1 ς πχ. δε μπορούμ ε να χορέψου με θρακ ιώτικα μ ε τη στολή τη ς Αλεξάν δρε ιας και νησ ιώτικα μ ε τη φουστανελα! Έγ ινε λο ιπόν π ιστεύω προσπάθεια από κάποιους, να χορευτούν χοροί ο ι οποίοι θα χορεύονταν με την το πική φορεσ ιά χωρ ίς ό μως να πούμ ε ότι ε ίναι και από άλλη π ε ριοχή. Αυτό συνέ βη στη Ν ά ο υ σα μ ε τη Μπαϊτ ο ύ σκα, Για αρκε τά χρ ό νια τα παι διά μα ς σ ε ορ ισμένους συλλόγους τη ς πόλη ς ( βλ. Μπούλ ε ς ) χόρ ευαν μια Μπαϊτούσκα που χορ ευόταν μόνο στη Νάουσα γ ιατ ί φυσ ι κά ήταν χο ρ ογραφ ία φτ ιαγ μέ νη στη Ν άουσα. Ακ όμη κ αι σήμ ερα παιδιά π ο υ μ ε γ άλω σαν χορεύο ντας αυτή τη Μπαϊτούσκα τη θεωρού ν τοπ ικό μας χορό «ε ίνα ι π ιστεύου ν η Μπαϊτού σκα όπως χορεύεται στη Νάουσα». Έλα ό μως που η Μ π αϊτο ϋ σπ α δε αν ήκε ι σ' αυτό που θα ορίζα μ ε ως χορευ τικό ρε περτόριο τη ς Ν ά ο υ σας αλλά ούτε κα ι των χωρ ιών τη ς! Τοπικοί χοροί της Νάουσας και χορογραφίες Ας δού με όμως το υ ς χορούς που χορεύ ονται στη Νάουσα και ο ι οποίο ι θεωρώ ότ ι δεν ανήκουν στο ρεπερτόρ ιο των παραδοσ ιακών χορών τη ς, αλλά ο ύτ ε κα ι τη ς ευρύτερ ης π ε ρι- ---.., ΟΧΙ1ς τουλάχιστον., μ ε τη μο ρ φή που, χορεύο ντα ι απ ό κάποιου ς χορ ευτικ ο ύ ς ο μ ίλους. χορο ί ή θη και έθ ιμα τη ς Νάουσας» όπου ~ αναφ έρο νται κ αι αναλύονται μου σικο κινητικά όλο ι ο ι χοροί που θε ωρού νται τοπικοί, Απ ό το βιβλίο μ ο υ «Π α ραδοσιακοί απουσ ιάζου ν εσκε μμένα ο ι πα- 27

ρακάτω χορο ί : Μ π άϊ Απο στό λη Μπαϊτ ο ύ σκα ( Ν ά ο υ σας ) Ζά "ίκ ο Ας το υ ς δού με ό μως έναν - έναν Μπαϊτούσκα : Είν αι χο ρ ό ς πο υ χορογοαφήθ η κε στη Ν άουσα στι ς αρχ έ ς τη ς δ εκα ετία ς τ ου 1970. Χορ εύτηκ ε κυρ ίως από κάπο ιους συλλόγου ς τη ς πόλης μα ς σε χορευτι κές παραστά σε ις εντός κ αι ε κτός τη ς Νάο υ σα ς. Στη μοοφή που παρουσ ιάστηκ ε, χορ ε ύεται σε ρ υ θ μό 5/16 κ αι αποτελείται από 13 κινή σ ει ; μ ε στρο φή (3600) προς τα δ ε ξιά, στο 11-12. Τα τ ε λ ε υταία χρό ν ια έχε ι εγκαταλε ιφθεί κ αι από του ς χορευτικούς συλλόγου; ο ι οπο ίο ι έχο ντας πλέο ν την ευχέρε ια να έχου ν παρ α δ ο σι α κές φορεσ ιές τη ς Θ ράκη ς, χορεύου ν στις πα ρ α στάσ ει ς του ς τη θρακ ιώτ ικη Μπαϊτούσκ α. Ακόμη και σή μερα ό μως κάπ οιοι θ ε ωρούν ότι χορεύουν τη δ ΙΚ 11 μα ς Μπαϊτούσπ α! Μπάϊ Αποστόλη: Ε ίν αι μ ια μ ε λω δία σε ρυθ μό 2/4 των χω ριών το υ κάμπου τη ς Ν ά ο υ σα ς, όπου χορ ε υόταν και χορ εύεται στα 6 βήματα τη ς αρ γ 11ς γκά ιντα τ. Στη Νά ο υσα έ χε ι γίνε ι χο ρ ογ ρα φία π ο υ χο ρεύεται από τι ς Μπούλ ε ς όχ ι φυσικά μ έσα στο ρε περτόρ ιο το υ εθίμου, αλλά στο γλέ ντι π ο υ γίνε ται στα Αλώ ν ια κ αι στις παρα στάσε ις που δίνουν ο ι σύλλογο ι κάθ ε χρόνο εντός και ε κτός Ναούση ς. Η χορογραφ ία έγ ινε πι θανότατα στις αρχές τη ς δεκα ετ ία ς του '70. Ο χο ρό ς αποτελείται απ ό τρ ει ς φ ιγούρες στο π ρ ώτο μ έ ρ ο ς π ο υ είναι αργό και ο ι οποίες επαναλα μβάνονται στο δεύτερο μ έ ρ ο ς π ο υ είναι πιο γρ ήγορο. Το όνο μα του χορού Μπαϊ Αποστόλης από επ ιτό π ια έρευνα που έχω κάν ει στα χω ριά, φα ίνετ αι ό τι ο φ ε ίλ εται στο τραγ ο ύδι (στη ν ΤΟ ΠΙ Κ11 ντ όπια δ ιάλεκτο) πο υ συ νο δεύε ι το χο ρ ό και το οπο ίο αναφέρεται στον Βο ε βόδα ( κο μ ιτατζή) Απο στόλ Π ετκώφ 11 Μ πο εμ ίτση, από τη Μπο έμιτσα (Αξιού πολη) του Κι λκ ίς. Η μ ε λω δ ία σ ίγουρα π ρ ο ϋπ ά ρχ ει τ ο υ τραγουδιο ύ, γ ιατ ί πάνω στη ν ίδ ια μ ελωδία β ρί σκου με τρ ία τουλάχιστον τραγούδι α που ανα φέρο νται σε οπλαρχ ηγούς του Μακ ε δονικ ού Αγώ να. Όπω ς θα δείτε παρα κάτω το περ ιε χό με νο των τραγουδι ών ε ίναι το ίδιο και στην ου σ ία αλλάζε ι μόνο το όνο μα του καπ ετάνιο υ 11 του β ο εβ όδ α ( βλ. Απ ο στ ό λη ς ). Οι πλη ρ ο φο ρί ε ς συγ κλίνου ν στο ότ ι το τ ρ αγ ο ύ δι αναφέρε ται στο βοεβόδα Αποστόλ η 11 Αποστόλ Πετκ ώφ ο ο ποίος καταγόταν από τη Μπο εμιτσα (Αξιού πολ η) του Κιλκ ίς. Σύμ φωνα μ ε τον Paillares : ήταν β ο σκό ς που δολοφόνησ ε κάποιον και κατάφυγ ε στη Βουλγα ρία. Εκ ε ί συναντήθη κε μ ε 2-3 κακ ο πο ιούς και επέστρεψε στα βουνά του Καζά του όπου επιδόθηκε σε παράνο μα έργα. Τότ ε ήταν 24 χρονών. Το κρησφύγετο του ήταν στην Κουρ- J=45 ~,Ι Μπάϊ Αποστόλη 7 '~Ξ. ~7:_ Καταγοαφή στην ε υ ρωπ αϊ κή σημειογραφία Χοήστοτ Ζ άλ ιο ς 28

παλιού. Στα μέσα του 1905 ο Αποστόλης πήγε στη Βουλγαρία όπου τον ονόμασαν Μ ε γάλο Άντρα και Άτρωτο Ήρωα. Λυρ ικά τραγούδ ια υμνούσαν τη δόξα του και την αξία του. Εκεί έ φτ ιαξ ε ένα επίλεκτο σώμα, ξαναπέρασε τα σύνορα και πήγε σ ' ένα από τα κύρ ια καταλύ ματά του, στη λίμνη του Άρσεν (Αρσενίου) απ έναντι από τη Γ ευγ ε λή. Η παρουσία του έγ ιν ε γνωστή στο χωρ ιό Σμόλη (Μικρού δάσους). Οι κάτοικοι των γύρω χωρ ιών που είχαν ανοιχτούς λογαριασμούς μαζί του έκαναν απόσπασμα και του επιτέθ ηκα ν. Ο ίδιος έπ εσε μ έσα στο Β α ρ δάρη και σώθ ηκε. Αλλά από ότι λένε έπα θ ε γάγγραι να από τα τραύματά το υ και π έθανε στο δάσος της Κρώμνης. Το 1904 στο απόγειο της δύναμης του, κρατούσε στα χέρια του 80 χωρ ιά. Από τη Μπογδάντσα και τη λίμνη Αρσενίου ως την πε διάδα των Γ ιανν ιτσών. Τα λόγ ια του τ ρ αγ ο υ δ ιού και η ελεύθερ η από δοση από το τοπικό γλωσσ ικό ιδίωμα των χω ρ ιών του κάμπου της Νά ο υσα ς Μπάϊ Ποστόλη. Ντέκα κ ι όντες για μπρ ε μπάϊ-ποστόλη τι ντέκα κι όντες βόϊ νοκνο βρέμε Ντέκα κι α γιο στάβις τβόϊτα στάρα μάϊκα Ιάσκα νέμαμ μά ϊκα. τσιούμτι μ ι τα μ άϊκα Μόϊατα μάϊκα στάρα μι πλανίνα Ντέκα κι οστάβις τβόϊτα μλά ντα ζένα Ιάσκα νέμαμ ζένα, τσιούμ τι μι τα ζένα μόϊατα ζένα τένκ α μαλ ινχέρα. Ντέκα κ ι οστάβις για μ πρ ε μ πά ϊ-πο στόλη ντέκ α κι οστάβις τβόϊτε ντρόμπνι ντέτσα Ιάσκα νέμαμ ντέτσα, τσιούμ τι μ ι τι ντέτσα μόϊτ ι ντρόμπνι ντέτσα, ντρ όμπν ι μ ι φ υ τσιέ τι. Ελεύ θερ η απ ό δοση του τραγουδιού Πού θα πας βρε Μπάϊ Ποστόλη ; Πο ύ θα πας μ ε τέτοιο άσχημο καιρό; Πού θα αφήσεις τη γριά σου μάνα ; Εγώ δεν έχω μάνα τι να την κάνω τη μάνα ; Η δική μου μάνα, το γέρικο βουνό Η δ ικ ιί μου γυ να ίκα ε ίναι το λεπτό μ άλ ινχερ (όπλο) Πού θα αφήσεις βρε Μπάϊ Ποστόλη; Πο ύ θα αφήσε ις τα μ ικρά σου παιδ ι ά; Εγώ δεν έχω παιδιά, τι να τα κάνω τα παιδ ι ά; Δ ικά μου μ ικρά παιδιά ε ίναι τα μικρά μο υ φ υσίγγια Μ ε την ίδ ια μ ελωδ ία τραγουδ ιέται και το τραγούδ ι του Βάνη που πιθανόν να αναφέρεται στον Γ ιο βάνη Τίτκα που ήταν ντόπιος μακεδο νο μάχος από τα Βοδ ενά. Ήταν οπλαρχηγός που πιθανόν πολεμούσε μαζί με τον καπ ετάν Ακρί τα (Μαζαράκ η), το ν καπετάν Κότα (Κλείτο) και τον Κότα Σαμαρά. Β άν ε λε Βάν ε Βάν ε λ ε Βάνε, Βάνε να μ ά ϊκα ντέκα κ ι σι οστάβις Βάνε, τβόϊτε ντρ όμπνι ντέτσα Ιάς νέμαμ ντέτσα μόϊτι ντέτσα, μόϊτι ντέτσα ζ ιέλ τι μ ι πατρο ύσκι. Βάνε λ ε Βάν ε, Βάνε να μάϊκα ντέκα κι σι οστάβις Βά ν ε, τβόϊτα μ λ ά ντα ζένα Ιά ς νέμαμ ζένα μόϊατα ζένα, μόϊατα ζένα τένκα μαλινχέρα. Βά ν ε λ ε Βάνε, Βάνε να μάϊκα ντέκα κ ι σι οστάβεις Βάν ε τβόϊτα στάρα μ άϊκα Ιά ς νέμαμ μάϊκα,μόϊατα μά ϊκα, στάρα μι πλανίνα, πούλνα μ ι ουμπούλκα. Βάνε λ ε Βάνε, Βάνε να μάϊκα ντέκα κι σι οστάβι ς Βά νε, τβόϊτο στάρο τάτκο Ιά ς νέμ αμ τάτκο, μόϊοτο τά τκο σιρόκο πόλ ε ντουρ γιο Μπιτόλ ε. Ελεύ θ ε ρ η από δοση του τραγου διού Βάνη αχ Βάνη, Βάνη μάνα μου Πο ύ θα αφήσεις τα μι κ ρ ά σου παιδ ιά; Εγώ δεν έχω παιδιά, τα δικά μου παιδιά, ε ίναι ο ι σφαίρ ες μου Βάνη αχ Βάνη, Βάνη μ άνα μο υ Πο ύ θα αφήσε ις τη νέα γυ να ίκα σου; Εγώ δεν έχω γυναίκα Γυνα ίκα μου είναι το λεπτό μ άλινχερ Πο ύ θα αφήσε ις τη νέα γυναίκα σου ; Εγώ δεν έχω γυναίκα τι να την κάνω τη γυναίκα ; Βάν η αχ Βάνη, Βάνη μ ά να μου Πο ύ θα αφ ήσε ι ς Βάνη 29

τη γρ ιά μ ά να σου; Εγώ δ εν έχω μά να μ ά να μο υ ε ίναι το γέρ ικο βουνό γεμά το μ ε μιjλα Βάνη αχ Βάνη, Βάνη μάνα μου Πο ύ θα αφ ήσε ις το γέρο πα τέρα σου ; Εγώ δεν έχω πατέρα, πατέρας μου είναι ο φαρδ ύς κ άμπος μ έχ ρι τα Μπιτόλι α Με την ίδ ια μ ελωδία τραγουδι έται και το τραγούδι του Παύλου Μ ελά Παύλε καπεντάντσε Πα ύλ ε μπρ ε Πα ύλ ε Πα ύλε καπε ντά ντσε Ντέκα κι ου στάβες τφόιτο στάρο τάτκ ο /ά ς νέμαμ τάτκο τσ (ο υ)μτε μ ίτο τάτκο ΜόlOτο τάτκ ο σά ρ ο κι μι πόλε Πα ύλ ε μπρ ε Πα ύλε Πα ύλε κ απε ντά ντσε Ντέκα κι ουστάβες τφόιτο στάρα μάϊκα /ά ς νέμαμ μάικα τσ (ο υ)μτε μ ίτα μάϊκα Μόια τα μάϊκα στάρα μι πλανίνα Παύλ ε μπρ ε Πα ύλε Πα ύλ ε κ απε ντάντσε Ντέκα κι ουστάβες τφόιτα μλάντα ζένα [α ς νέμαμ ζένα τσ (ο υ)μτε μ ίτα ζένα Μόια τα ζένα τένκα μ α λι νχέρ α Πα ύλ ε μπρ ε Πα ύλ ε Πα ύλ ε καπεντάντσε Ντέκα κι ουστάβε ς τφόιτ ε ντρ όμπν ε ντέτσα /α ς νέμαμ ντέτσα τσ (ου )μ τε στα τι ντέτσα Μόιτι ντέτσα ντρόμπνε μι πα τρούνε Ελεύθερη απόδοση του τραγουδιού Πα ύλ ε βρ ε Πα ύλ ε Πα ύλ ε καπετά νι ε Πο ύ θα αφ ήσε ις το γέρο πατέρ α σο υ; Εγώ δεν έχω πατέρα τι τον θέλω τον πατέρα; Πατέρας μου είναι ο ανοιχτός κάμπος Πα ύλε βρ ε Πα ύλ ε Πα ύλε καπετά νι ε Πού θα αφήσεις τη γριά σου την μάνα ; Εγώ δεν έχω μάνα τι την θέλω τη μάνα; Η δικιά μου η μάνα είναι το γέρικο βουνό Πα ύλ ε βρ ε Πα ύλ ε Πα ύλε καπετά νι ε Πο ύ θα αφ ιjσε ις τη νέα γυνα ίκα σου ; Εγώ δεν έχω γυναίκα, τι τη θέλω τη γυναίκα ; Η δική μο υ γ υνα ίκα ε ίναι το λεπτό μ άλινχερ (όπλ ο) Πα ύλ ε βρ ε Πα ύλ ε, Πα ύλ ε καπετάl'l ε Πού θα αφιjσεις τα μικρά παιδιά σου ; Εγώ δεν έχω παιδιά, τι τα θέλω τα παιδιά; Δικά μ ο υ μικρά παιδ ιά ε ίναι τα μικρά μο υ φυσίυυια Ζά'ίκο ή Κομίτιν σε ρυθμό 2/4 Μελωδία σε 2/4 που χορ εύεται και χορ ε υόταν ω ς χασαποσ έρβικο κ υ ρίω ς στα χωριά τη ς Φ λώ ρινας και τη ς Α ριδαία ς. Ο χο ρ ό ς ε ίνα ι γνω στός στο υ ς χο ροδιδ άσκαλο υ ς ω ς Ζάϊκ ο Επισκοπή ς. Το πα ράδο ξ ο είν αι ότ ι στην Επισκοπή δεν τον θ εωρούν τοπικό του ς χο ρό και φυ σ ικά ε άν το χορ έψουν, το χο ρεύουν ως χασαποσέρ βικο κ αι όχ ι μ ε τη μο ρ φή που χοοογ ο αφήθηκ ε από κάπ οιο υ ς στη Ν ά ο υ σα. Ο Δημήτρη ς Ι ωάννου στο ένθετο του CD «Μ α κ εδονικ έ ς μουσικέ ς ρίζες» που κυκλοφόρησε από τον Π.Λ.ο. Αριδαία ς «ΑΚΡ ΙΤΕΣ ΑΛΜΩ ΠΙΑΣ» αναφ έρει γ ια το Ζάϊκο : «Ζάϊκο 11 Κομίτιν (το) ( Κο μ ιτατζ ίδ ικο) : Χορό ς ανδρ ικός που δ ιαδόθηκε την π ε ρίοδο του Μακεδονικού αγώνα. Το «Κο μ ιτατζή ς» αρχ ικά δ ε σήμαιν ε κατ ' ανάγκη Βουλγαρίζων. Το «Κο μ ι τατζή ς» την εποχή αυτή σημαίνει Παρτιζάνοςκλέφτη ς αναρχικό ς. Είναι χορό ς πολεμιστών, που χόρ ευαν μ ε τα όπλα ζωσμένα στην πλάτη και κατά τη δ ιάρκ ε ια του χο ρ ο ύ ε κπυρσοκροτο ύ σαν. Η χο ρ ευτική αγωγή του χορού θυμίζει βουλγάρικ ε ς τεχνικ έ ς και κινήσεις. Τον συν αντούμ ε σ ε πολλά χωριά να χο ρ ε ύ εται σαν Ράμνα» Η π ροσωπική μο υ άποψ η ε ίναι ότι στη Νά ο υ σα έχε ι γίν ε ι χορογ ραφ ία του Ζάϊπο, που χορεύ εται μόνο ε δώ από κάποιου ς χορευτικού ς ομίλου ς. Θα ήθελα να κάνω και μια αναφορά στο «χο ρ ό» Σο ύ δ α. Ε ίν αι α ργ ό ς συ ρτό ς πο υ χορε ύ εται όλο εμπ ρ ό ς σ ε 6 β ή ματα όπως ακ ριβώ ς κ αι ο Μ ο υσταμπ έ'ίκ ο ς. Το όνο μα Σούδα δόθηκε αυ θα ίρετα στο τραγούδι «Απ' τον Παπαράντο ως τον Αη Λι ά και κάποιοι τον αναφέρουν ως ξεχωρ ιστό χορ ό. Εάν θ έ λουμ ε να ο ν ο μάσου με τον απλό συ ρτό (το Μουσταμπ έ'ίκο ) μ ε την τοπική ονο μασία Σούδα, τότ ε το τραγούδι μ ε το οπο ίο θα τον χορ εύουμ ε ε ίναι αυτό του Σανιδά το οποίο από τ ο ρεφρέν θα μπορούσε να ονομαστεί και Σούδα. Παραθ έτω το τραγ ο ύδι: 30

Του Σανιδά ή Σούδα Του μάθατι τι γίνηκι στου Σανιδά του γάμου λέλε Σούδα μου, στου Σανιδά του γάμου μπουλιουτούδα μου. Ήταν νουνός Σαλουνικιός να διατάζει εις τουν γάμου λέλε Σούδα μου, να διατάζει εις τουν γάμου μπουλιουτούδα μου. Κι του νουνό τουν ίλιγαν στου όνουμα Αναστά ση λέλε Σούδα μου, στου όνουμα Αναστάση μπουλιουτούδα μου. Κι ου νουνός διάταξιν του μπάλου να χουρέψουν λέλε Σούδα μου, του μπάλου να χουρέψουν μπουλιουτούδα μου. Την άδειά σου Γιώργη μου να χουρέψου μι τη Σούδα λέλε Σούδα μου, να χουρέψου μ ι τη Σούδα μπουλιουτούδα μου. Κι η Σούδα χόρεψε μι τουν Αναστάση μπάλου λέλε Σούδα μου, μι τουν Αναστάση μπάλου μπουλιουτούδα μου. Δ ε φταίγουν μάνα τα πιδιά δ ε φταίγι ου Αδά μ ου ς λέλε Σούδα μου, δε φταίγι ου Αδάμους μπουλιουτούδα μου. Μον φταίγε ι ου πατέρας μου που μ ι πά ε ι ε ις του γάμου λέλε Σούδα μου, που μ ι πάε ι εις του γάμου μπουλ ιου τούδα μου. Εντελώς αυθαίρετα, ως χορός Σούδα, παρουσιάστηκε ο χορός από τις Μπού λ ε ς σε ντοκιμαντέρ της ελλη νικ ής τηλεόρασης το 1988, χορεύοντας το τραγού δ ι «12 χρόνια στο στρατό στη Λάρ σα κα ι στο Δομοκό» με τα βήματα του απλού συρτού που προανέφερα. Συμπεράσματα - προτάσεις: Υπάρχε ι ανάγκη να γίνει ε μπεριστατωμέν η έρευνα σε ευρύτερ η κλίμακα ώστε να αποβλη θεί κάθε ξένο σώμα από τη λαϊκή μας παράδο ση. Δ ιαφορετικά εάν χρ ησιμοποιούμε στις πα ραστάσεις μας χορογραφημένους χορούς και σουίτες χορών, να γίνεται σαφή; αναφορά στο τι ακριβώς αντιπροσωπεύου ν, ώστε να μην πα ρερμηνεύονται από τους νέους μας. Να μη χορεύονται ως παραδοσιακοί χοροί της περιοχής μας, τουλάχιστον με την μορφή που παρουσιάζο νται έως τώρα, οι χοροί: Μπάϊ Π ο στόλη, Μπαϊτού σκα και Ζ άϊκ ο. Εάν θέλουμε να χορεύουμε στη Νάου σα τη Σούδα ως ξεχωριστό χορό, (πράγμα περιττό γιατί έχουμε τον Μουσταμπέ'ίκο που χορεύετα ι ακρ ιβώς με τα ίδια β ήματα), τ ότ ε να τη χο ρεύουμε με τη σωστή μελωδία που είνα ι από το τραγούδι «Του Σαν ιδά ή Σούδα» γ ιατί από αυτό παίρνε ι το όνομά του ως χορός και όχι με το τραγούδι «Απ ' τον Παπαράντο ως τον Αϊ Λιά». Τα τραγούδ ια ( Μπάϊ Ποστόλη - Βάν ε λε Βάν ε - Παύ λ ε καπεντάντσε) προέκυψαν από επιτό π ια έρευνα του Χρήστου Ζάλιου στα χωρ ιά του κάμπου της Ν ά ο υ σα ς. 1. Paillares, Μ., Η Μακ ε δον ική θύελλα. Τα πύρινα χρόνια 1903-1907, (επιμ. Κ Β α κ α λόπου λος), Αθήνα, Τρ ο χα λ ία, 1994. 2. Βακαλόπουλου Κ, Ιστορ ία του βόρειου ελλη νισμού ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, εκδ. αδφ. Κυριακίδ η, Θεσσαλονίκη 1992. (στη σελ.462 αναφορά στο βοεβόδα Αποστόλ Π ε τκώφ ). 3. Ένθετο από το CD «Μακεδονικές μου σικ έ ς ρίζες», επιμ. Δημήτρη Ι ωάννου, εκδ. Π.Λ. Ο Αριδαίας «ΑΚΡ ΙΤΕΣ ΑΛΜΩΠΙΑΣ». 4. Ζάλ ιο ς Χρήστος, Παραδοσ ιακο ί χοροί ήθη και έθιμα της Νάουσα ς, Ν άουσα 2009. 5. Λύκειον των Ελληνίδων, Π ρ ακτικά 5 ης Συ νάντησης Προ έδρων, Εφόρων και Δασκάλων χορού. Το χορευτικό ρεπερτόριο του Λυκείου, Αθή να 2000. 6. Συν έντ ευξη του Λευτέρη Δρανδάκη στη Β. Γιαννακ οπού λο υ : στο περιοδικό Χορεύω τεύχος 4, Ιού λ ιο ς-αύγουστο ς 2009. σελ. I I - 12 7. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟ ΥΣ, ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝ ΙΣ ΜΟΣ από 1881 ως 1913, Εκδοτικ ή Αθ ηνών, τόμος Ι Δ', σελ.249,25 1. 31