Μετσοβίτικες Φορεσιές από το Εργαστήρι Ελληνικών Παραδοσιακών Φορεσιών των Αδελφών Νάκα

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αριθμός Τεύχους 34 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 - Τιμή Τεύχους 0,50 c Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, 17676 Καλλιθέα - Τηλ.: 210 9219495 - Fax: 210 9586403 ΚΩΔ.: 6725 Μετσοβίτικες Φορεσιές από το Εργαστήρι Ελληνικών Παραδοσιακών Φορεσιών των Αδελφών Νάκα Διαβάστε σε αυτό το Τεύχος Ιστορία των ανιστόρητων Η μυθολογία του λαβυρίνθου Αντικείμενα και Λαϊκά λογοτεχνήματα σχετιζόμενα με την ελληνική Λαϊκή Λατρεία Καταγγελίες του Ανδρέα Λασκαράτου (1811-1901) για τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες στη θεραπευτική Χοροί της Νότιας Αφρικής και των Ζουλού Φυλάττειν Θερμοπύλας Διακήρυξη της Ακαδημίας Αθηνών για το πρόβλημα των Greeklish To φυσικό περιβάλλον του Ολύμπου

2 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 Σημείωμα του εκδότη Ε ίναι συνηθισμένο φαινόμενο, ο σύγχρονος άνθρωπος να ακολουθεί τις σύγχρονες ενδυματολογικές τάσεις και τα ρεύματα που επικρατούν σε κάθε περίοδο, δηλαδή να ακολουθεί την λεγόμενη μόδα, που αναπτύσσεται, σε κάθε εποχή, μέσα σε ένα διεθνοποιημένο πλαίσιο. Αυτή άλλωστε η μόδα καθορίζει και έναν ολόκληρο κύκλο εργασιών και ανθρώπων που εργάζονται στις πολυεθνικές επιχειρήσεις και στα ΜΜΕ, και προκαλεί μεγάλες επιδράσεις στην οικονομική ζωή του ανθρώπου. Ωστόσο, σε αυτές τις σκληρές συνθήκες ενός άκρατου ανταγωνισμού, που επικρατεί στον χώρο της ένδυσης και της υπόδησης, είναι παρήγορο το γεγονός οτι υπάρχουν και ορισμένοι, ελάχιστοι, φορείς της παράδοσης, οι οποίοι «φυλάττουν Θερμοπύλας» και συνεχίζουν να αναπαράγουν και να προωθούν τα ενδυματολογικά ήθη μιας, προ πολλού, παρελθούσας εποχής, παρωχημένης για πολλούς, ενάντια σε κάθε νέο ρεύμα της κάθε εποχής και, τελικά, ενάντια στην ίδια την εποχή μας με τα νέα δυτικότροπα ενδυματολογικά και άλλα ήθη που την χαρακτηρίζουν. Οι φορείς αυτοί είναι τα ελάχιστα εργαστήρια παραδοσιακών φορεσιών, που έχουν απομείνει μέχρι σήμερα, και κατασκευάζουν πιστά αντίγραφα τοπικών φορεσιών από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ένα από τα μεγαλύτερα και αρχαιότερα εργαστήρια είναι και το Εργαστήρι Ελληνικών Παραδοσιακών Φορεσιών των αδελφών Νάκα, το οποίο, φιλοξενούμε στο ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ, λόγω της τεράστιας προσφοράς του. Ταυτόχρονα, όμως, με το μικρό αυτό αφιέρωμα, τιμούμε και την Ελληνική Φορεσιά, που έντυσε εκατομμύρια Ελλήνων και Ελληνίδων, επί πολλούς αιώνες, καθώς και όλους τους τεχνίτες-ραφτάδες, που στην εποχή του Όθωνα ονομάστηκαν ελληνοράφτες για να ξεχωρίζουν από τους άλλους ραφτάδες που έραβαν δυτικότροπες φορεσιές. Ακόμη τιμούμε και τους εκατοντάδες χιλιάδες νέους, που κάθε χρόνο φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές στις παραστάσεις των χορευτικών συγκροτημάτων τους, ή και σε άλλες περιστάσεις (παρελάσεις κ.λπ. ), νιώθοντας, πάντα, ιδιαίτερα αισθήματα περηφάνιας και πατριωτισμού και παραμερίζοντας κάθε κοινωνική συστολή, η οποία, πολύ συχνά, προκαλείται από τις επικρίσεις των «μοντέρνων» συνομηλίκων τους. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Σημείωμα του εκδότη.... Σελ. 2 - Ιστορία των ανιστόρητων, του Βασίλη Φίλια... Σελ. 3 - Διακήρυξη της Ακαδημίας Αθηνών για το πρόβλημα των Greeklish... Σελ. 7 - Καταγγελίες του Ανδρέα Λασκαράτου (1811-1901) για τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες στη θεραπευτική, του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου... Σελ. 8 - Αντικείμενα και Λαϊκά λογοτεχνήματα σχετιζόμενα με την ελληνική Λαϊκή Λατρεία, του Μανόλη Γ. Βαρβούνη... Σελ. 11 - Η μυθολογία του λαβυρίνθου, του Μιχαήλ Γ. Μερακλή... Σελ. 14 - Το φυσικό περιβάλλον του Ολύμπου, Σεμινάριο από το ΚΠΕ Ελασσόνας... Σελ. 17 - Χοροί της Νότιας Αφρικής και των Ζουλού, του Κώστα Γ. Σαχινίδη.. Σελ. 20 - Φυλάττειν Θερμοπύλας (Η ποιητική ταυτότητα του Λευτέρη Μαρματσούρη), του Δημήτρη Τζιλιβάκη... Σελ. 22 - Εργαστήρι Ελληνικών Παραδοσιακών Φορεσιών Αφών Νάκα, του Κώστα Γ. Σαχινίδη... Σελ. 24 - Δράση του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.... Σελ. 27 - Σπίτι μουσείο Γ. Μπουζιάνη... Σελ. 28 - Βιβλιοπαρουσίαση: Μ. Γ. Βαρβούνης (με τη συνεργασία των Σοφίας Τσάλα Ευανθίας Μπότση Αφροδίτης Νουνανάκη Παναγιώτας Ποτούρη), Το Λαογραφικό Αρχείο του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, της Νικολέττας Δ. Περπατάρη.... Σελ. 29 - «Κινηματογραφιστές στην ομίχλη»... Σελ. 30 - «Εταιρεία Θαυμάτων», από τη Θεατρική Ομάδα ΜπουλούκΟι.... Σελ. 31 - Εκδόσεις που λάβαμε.... Σελ. 32 Χοροστάσι Eκδότης - Διευθυντής: Δρ Κώστας Σαχινίδης Ιδιοκτησία-Έκδοση: Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134 17676 Καλλιθέα Τηλ.: 210 9219495 Fax: 210 9586403 e-mail: ksachinides@yahoo.gr Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Καθηγ.. Βασίλης Φίλιας Καθηγ. Μιχαήλ Μερακλής Καθηγ. Γιάννης Μότσιος Δρ Γεώργιος Αικατερινίδης Καθηγ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Αναπλ. καθηγ. Μανόλης Βαρβούνης Διεύθυνση Σύνταξης: Μαρία Άνθη Φιλολογική Επιμέλεια: Δρ Nικολέττα Δ. Περπατάρη Επεξεργασία κειμένων: Ευαγγελία Μιστιλοπούλου Ιωάννα Μιστιλοπούλου Άννα Κακοπέτρου Αλέξης Κιτσαντάς Επεξεργασία φωτογραφιών: Studio Στάθη Σαχινίδη Κυψέλης 35, Αθήνα, τηλ.: 2108842679 Γραμματεία - Οικονομικές Ενισχύσεις: Χριστίνα Κεκάκη Τηλ.: 2109566132 Διαδικτυακός Τόπος: ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ/ΚΕΧΟΛΠ www.sachinides.com Σελιδοποίηση: Εύη Γκαντήραγα Εκτύπωση: Γραφικές Τέχνες Ι. Γκαντήραγας & ΣΙΑ ΟΕ Γερανίου 7, Αθήνα Τηλ.: 210 5244309 Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Σημείωση της Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, με την οικονομική ενίσχυση και τις συνδρομές των μελών και των φίλων του, καθώς και με λίγες μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς). ISSN 1791-6712

Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 3 1821 - Η Ιστορία των ανιστόρητων του καθηγητή Βασίλη Φίλια, πρώην Πρύτανη Παντείου Πανεπιστημίου Ένας αποτελεσματικός τρόπος - ίσως ο αποτελεσματικότερος - για να αποφύγεις να κριθεί μια επιστημονική εργασία επί της ουσίας, δηλαδή με ποιοτικά κριτήρια, είναι να επιτύχεις να χαρακτηρισθεί ως «προοδευτική προσέγγιση» σε αντιπαράθεση και κατ αντιδιαστολή με τις «λοιπές», που συλλήβδην στιγματίζονται ως «ξεπερασμένες», «πεπαλαιωμένες», ακόμη και αντιδραστικές. Με τον τρόπο αυτό επέρχεται μια μετάθεση από το επίπεδο των επιχειρημάτων στο επίπεδο των ηχηρών λόγων και των εντυπώσεων. Γνωστή μεθοδολογία από την πολιτική του πεζοδρομίου και των ηγετικών παλκοσένικων εφαρμόζεται πλέον κατά κόρο τόσο στην ιστορική έρευνα κυρίως, αλλά και σε όλες τις επιστήμες του ανθρώπου προκειμένου να διαστρεβλωθούν τα γεγονότα και να συγκαλυφθεί η πραγματικότητα. Η πραγματικότητα, η οποία διερμηνεύεται μέσω διαφόρων ψυχολογουμένων και ψυχολογιοποιήσεων με στόχο τελικά να διαμφισβητηθεί η δυνατότητα ανάλυσης του ιστορικοκοινωνικού γίγνεσθαι με αντικειμενικούς όρους και να επέρχεται σχετικοποίηση και υποκειμενικοποίηση του υπό διερεύνηση πραγματικού υλικού. Σχετικοποίηση η οποία βαφτίζεται ως ερευνητική αντικειμενικότητα και ψυχρή αποστασιοποίηση κάτω από το πέπλο της οποίας υποκρύπτεται και αποκρύπτεται η υποκειμενικότητα της προσέγγισης, δηλαδή η υπολανθάνουσα αυθαιρεσία του τρόπου διεξαγωγής της έρευνας και της αντίστοιχης συναγωγής συμπερασμάτων. Αφορμή για τη διατύπωση των σκέψεων αυτών μου έδωσε η τηλεοπτική σειρά «1821» στον τηλεοπτικό σταθμό «Σκάι» όπου επιχειρήθηκε, υποτίθεται, μια επανατοποθέτηση της επανάστασης του 1821 με κατάρριψη όλων των αυτοκολακευτικών στερεοτύπων και μύθων, που έχουν συστηματικά καλλιεργηθεί στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Αξιόλογη και αξιάρεστη στοχοθέτηση, αν θα γινόταν όμως σε πλήρη και σε βάθος γνώση του ιστορικού υλικού και «απροϋπόθετα», κατά την περίφημη διατύπωση του μεγάλου Μαξ Βέμπερ, δηλαδή χωρίς εξ υπαρχής και εκ των προτέρων πρόθεση κατεύθυνσης της έρευνας προς ορισμένα συμπεράσματα με επιλεκτικό υπερτονισμό ή (και) αντίστροφα ηθελημένη υποβάθμιση ορισμένων πλευρών και απόψεων των ιστορικών γεγονότων. Η επιστημονική ανεπάρκεια των επιστημονικών «συμβούλων» και κατασκευαστών αυτής της τηλεοπτικής σειράς καταφαίνεται από την ερμηνευτική αδυναμία των ιστορικών γεγονότων, δηλαδή από την αδυναμία απάντησης στο «γιατί», η οποία δεν συγκαλύπτεται από την αφηγηματική τους διάνθιση και το λογοτεχνικό οίστρο των επιφορτισμένων με την παρουσίαση. Η αφήγηση δεν σημαίνει ερμηνεία, δεδομένου ότι ερμηνεία σημαίνει αναζήτηση των πραγματικών αιτίων. Αναζήτηση, η οποία προϋποθέτει εντοπισμό και ανάλυση του τρόπου σύνθεσης παραγόντων: οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών, θρησκευτικών κοκ. χωρίς τη δυνατότητα αυτής της ανα- Ιστορικός ζήτησης, δεν είναι καν ιστορικός. Μπορεί στην καλλίτερη περίπτωση να είναι ιστοριοδίφης, τίποτα περισσότερο. Ακριβώς γι αυτό και όλη η παρουσίαση του 1821 από τους ανιστόρητους ιστορικούς της τηλεοπτικής σειράς του «Σκάι» εκφυλίζεται σε επίπεδο διαμαχών προσωπικού χαρακτήρα και κινήτρων ευτελούς χαρακτήρα τόσον όσον αφορά στην ηγεσία όσο και όσον αφορά στο λαό. Οι όποιες επαναστατικές εξάρσεις κατά τους παραποιητές αυτού της Ιστορίας δεν έχουν ηρωικό υπόβαθρο, αλλά είναι υποστασιοποιήσεις ταπεινών ελατηρίων (π.χ. λαφυραγωγία) ή αδιεξοδικών συγκυριών (π.χ. Μεσολόγγι) - σε τελευταία ανάλυση συντίθενται σε κυρίαρχο βαθμό από μυθοπλαστικές κατασκευές και διανοουμενίστικες ωραιοποιήσεις. Εννοείται ότι όλα αυτά δεν εκφράζονται κατά τρόπο άμεσο, αλλά με μια σειρά ασαφών εμμεσοποιήσεων, που συνθέτουν ένα κλίμα και μια ατμόσφαιρα γενικευμένης υποβάθμισης των γεγονότων της επανάστασης του 1821. Τα όσα μέχρι τώρα αναφέρθηκαν δεν εξαντλούν ασφαλώς το θέμα, αλλά χρειάζονται συγκεκριμενοποιήσεις και εξειδικεύσεις. Η τηλεοπτική αυτή σειρά εσκεμμένα αποφεύγει να απαντήσει στα ακόλουθα ερωτήματα: Πρώτον, γιατί η ελληνική επανάσταση εκδηλώνεται πρώτη και με διαφορά 30-50 ετών από εκείνες των

4 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 άλλων χριστιανικών χωρών της Βαλκανικής; Δεύτερον, ποιό είναι το ιδιαίτερο βάρος της ελληνικής επανάστασης όσον αφορά στη διάρρηξη του αντιδραστικού ιστού της Ιερής Συμμαχίας, που είχε δημιουργήσει ο Μέττερνιχ; Τρίτον, ποιές κοινωνικές δυνάμεις του υπόδουλου ελληνισμού και για ποιούς λόγους ήταν υπέρ και ποιές κατά της επαναστατικής εξέγερσης; Τέταρτον, ποιά ήταν η ακριβής έννοια της φράσης «δια του Χριστού την πίστην την αγίαν και της πατρίδος την ελευθερίαν» και πως στη βάση αυτή καθορίζεται η σχέση του εθνικού και του θρησκευτικού; Πέμπτον, πως μεταξιώνονται οι βασικές παραδοχές της Γαλλικής Επανάστασης με άξονα την ελληνική οικονομικό-κοινωνική πραγματικότητα; Έκτον, ποιές οι συνέπειες της αντιπαλότητας των κοινωνικών συμφερόντων στην εκδήλωση και την εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης; Έβδομον, γιατί και πως το λεγόμενο «Πολιτικόν» εκπροσωπούσε την άρχουσα τάξη της ελληνικής κοινωνίας (Κοτσαμπάσηδες Φαναριώτες) και το «Στρατιωτικόν» τα λαϊκά συμφέροντα (αγροτοποιμένες, αλιείς); Όγδοον, τι επεδίωξαν και ποιό ρόλο έπαιξαν τα αγγλικά δάνεια όσον αφορά τη συνοχή των επαναστατικών ηγεσιών και την εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων; Ένατον, πως συσχετίζεται το λεγόμενο «ανατολικό ζήτημα» (η αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) με τη στάση των ευρωπαϊκών δυνάμεων απέναντι στην ελληνική επανάσταση του 1821; Δέκατον, ποιός ο ρόλος της Αγγλίας στη διαμόρφωση του αντικαποδιστριακού κλίματος, που οδήγησε στη δολοφονία του Κυβερνήτη; Δεν είναι μόνο αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα, αλλά τα βασικότερα. παράλειψη της απάντησής τους δεν είναι τυχαία Η και ασφαλώς οδηγεί στη μονομερή διαστρεβλωτική οπτική, που χαρακτηρίζει το εν λόγω σήριαλ. Ακριβώς γι αυτό και η προσέγγιση του είναι επιδερμική και δημοσιογραφική, όχι επιστημονική, όπως π.χ. είναι σε ιστορικές σειρές του BBC. Aυτή, όμως, είναι η μια πλευρά του ζητήματος. Η άλλη συντίθεται από εννοιολογικές συγχύσεις και ασάφειες όλων των κατηγοριών. Η κορυφαία είναι εκείνη, που αναφέρεται στο Έθνος. Στην ελληνική περίπτωση η έννοια του Έθνους δεν είναι «αστικογενής» όπως στην δυτική Ευρώπη, αλλά προέρχεται από μια αντίληψη ταυτότητας, που ξεκινάει πολύ παλαιότερα από εκείνη της Δύσης και θεμελιώνεται πρωτογενώς σε στοιχεία όχι οικονομικά, αλλά πολιτιστικά, που ανάγονται στην κλασική αρχαιότητα, το Βυζάντιο, στη αδιάπτωτη συνέχεια της γλώσσας και σε κοινά έθιμα και παραδόσεις. Ακριβώς γι αυτό και η εθνική συνείδηση των Ελλήνων δεν κατασκευάζεται στον 19ο αιώνα, όπως αφήνουν να εννοηθεί οι φωστήρες του επίμαχου σήριαλ, αλλά ενυπάρχει τουλάχιστον από την εποχή της αυτοκρατορίας της Νίκαιας (1261). συγκεχυμένη ασάφεια αναφέρεται στην Επόμενη παρουσίαση του ρόλου της εκκλησίας. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν υπήρξε ή όχι το «κρυφό σχολειό» αλλά το εάν και κατά πόσο η εκκλησία συνέβαλε αποφασιστικά στην διατήρηση καίριων πολιτισμικών στοιχείων του ελληνισμού, όπως κατά κύριο λόγο της γλώσσας, δεδομένο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανένα. Το συγκλονιστικό κήρυγμα του Κοσμά του Αιτωλού για «Παιδεία και γλώσσα» πως είναι δυνατό να λησμονήθηκε από τους κυρίους αυτούς; Άλλο, βέβαια, το ζήτημα της αντεπαναστατικής στάσης της εκκλησιαστικής ιεραρχίας σε αντίθεση με την στάση του κατώτερου κλήρου και των μοναχών, όπου και πάλι τα πράγματα παραμένουν στο σήριαλ αδιευκρίνιστα και ανεξήγητα. Η τρίτη ελλειμματικότητα του σήριαλ αναφέρεται στα κοινωνικά αίτια της επανάστασης. Το εάν ή όχι και μέχρι ποιού σημείου η άνοδος ισχυρών αστικών κατηγοριών έπαιξε ρόλο στην επαναστατική ζύμωση είναι ένα ζήτημα, όπου μπορεί να υπάρξουν αντιπαρατιθέμενες απόψεις. Σε καμμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να αγνοηθεί, όπως συνέβη με την κρινόμενη τηλεοπτική σειρά. Ακόμα περισσότερο δεν μπορεί να αγνοηθεί η σημαντικότητα των φορολογικών επιβαρύνσεων των λαϊκών στρωμάτων, συνακόλουθα των Ορλωφικών και της επιδημίας της χολέρας. Επ αυτού ούτε λέξη ειπώθηκε. Όπως είναι γνωστό, η Θεσσαλοηπειρώτικη εξέγερση του 18ου αιώνα ξεκίνησε ακριβώς με αίτημα τη μείωση των φορολογικών βαρών. Επί βάσει αυτών των τριών «ασαφειών» βρισκόμαστε μπροστά στο πρωτοφανές φαινόμενο μιας επανάστασης χωρίς αίτια: Το εθνικό-εθνοτικό στοιχείο ανύπαρκτο, το ιδεολογικό-θρησκευτικό σε κλίμα ανοχής και ύφεσης, το οικονομικό-κοινωνικό αμελητέο. Τότε γιατί έγινε η επανάσταση; Προφανώς όπερ έδει δείξαι για να υποκατασταθούν οι Τούρκοι εξουσιαστές και τα προνόμια τους από εκείνα φιλόδοξων Ελλήνων τοπαρχών, οπλαρχηγών και καπεταναίων, που δεν είχαν άλλα στο νου τους από τη λαφυραγωγία και την καταλήστευση του διαθέσιμου πλούτου. Γι αυτό και οι ηγέτες της επανάστασης παρουσιάζονται στο σήριαλ εμμέσως πλην σαφώς ως άθλιοι και ευτελείς πλιατσικολόγοι σε διαρκή διαμάχη μεταξύ τους με κίνητρο το ατομικό όφελος και τη λεία. Δεν αρκεί όμως αυτή η δια της τεθλασμένης

Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 5 απαξίωση του νοήματος της επανάστασης και του ευτελισμού των ηγεσιών της από το σήριαλ. Πρέπει να υπογραμμιστεί και να υπερτονιστεί ο αιμοσταγής χαρακτήρας της. Εσφάγησαν οι Τούρκοι στην Τρίπολη. Ναι, κακώς κάκιστα, αλλά ποιά επανάσταση, έστω και μια, έγινε χωρίς ακρότητες, και βιαιότητες; Και γιατί οι σφαγέςπ.χ. της Χίου και των Ψαρών- από τους Τούρκους πέρασαν «στα μαλακά» από το σήριαλ. Οι εκατόμβες του αίματος και μάλιστα μεταξύ ομοεθνών προσδίδουν μήπως το χαρακτήρα σφαγείου στη Γαλλική Επανάσταση, όπως ισχυριζόταν η χιτλερική προπαγάνδα; Οι τρεις χιλιάδες Τούρκοι, που εξετέλεσε ο Ναπολέων μετά την κατάληψη της Άκρας ή οι 32.000 εργάτες, που εκτελέστηκαν (1870-71!!!) μετά την καταστολή της Κομμούνας στο Παρίσι είναι μήπως δείγματα ανθρωπισμού σε αντιπαράθεση με την εξόντωση των Τούρκων στη Τριπολιτσά, που στο κάτω-κάτω της γραφής, εξέφραζε το συμπυκνωμένο μίσος πέντε αιώνων δουλείας και καταπίεσης; Πέραν τούτου, συνεχίζουν οι «σηριαλιστές» ιστορικοί μας, οι εσωτερικές έριδες και οι εμφύλιες συγκρούσεις στην διάρκεια της επανάστασης αποδεικνύουν ότι τα προσωπικά ωφελιμιστικά κίνητρα ήταν τα κυρίαρχα και ο στόχος της απελευθέρωσης γινόταν αντιληπτός στο πλαίσιο και σε αναφορά με τα κίνητρα αυτά. Το ότι αυτής της κατηγορίας κίνητρα εμπλέκονται παντού και πάντοτε στην Ιστορία είναι δεδομένο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά υπερκαλύπτουν την ετοιμότητα θυσίας χάριν υπέρτερων συλλογικών σκοπών και αυτό το γνωρίζουμε από την Ιστορία όλων ανεξαίρετα των λαών της γης. Όσον αφορά, όμως στην Ελληνική Επανάσταση ούτε η εξήγηση αυτή είναι επαρκής, δεδομένου ότι το βαθύτερο υπόστρωμα των εσωτερικών συγκρούσεων ήταν υποκείμενες ταξικής φύσεως αντιθέσεις, που οι «σηριαλιστές» θέλουν να αγνοούν, προφανώς και διότι η έννοια «κοινωνική τάξη» είναι εντελώς αντίθετη προς τη λογική τους. Ισχυρίζονται περαιτέρω οι φωστήρες του «Σκάι», ότι το επίπεδο διαβίωσης των Χριστιανικών πληθυσμών βελτιώθηκε σημαντικά στην αρχική φάση της τουρκικής κατάκτησης για να πέσει προς το τέλος, ακολουθώντας τις φάσεις ακμής και παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. αλήθεια σχετικά με αυτό είναι ότι οι Οθωμανική Η κυριαρχία ιδιαίτερα όσον αφορά τον ελλαδικό χώρο ήταν αρχικά λιγότερο ληστρική από εκείνη των Βενετσιάνων και των Γενοβέζων, όπου αυτοί επικράτησαν. Ωστόσο, όταν τελικά οι Τούρκοι επικράτησαν σε ολόκληρη την ελλαδική χερσόνησο και στο Αιγαίο το επίπεδο διαβίωσης των λαϊκών στρωμάτων έπεσε κάθετα, ενώ συστηματικά οι Τούρκοι, δημιούργησαν και στήριξαν παντού φιλικές προς αυτούς τοποτηρητικές δυνάμεις εξουσίας (τα «τζάκια», οι Κοτζαμπάσηδες, οι Φαναριώτες), που μαζί με τους κατακτητές απομυζούσαν οικονομικά με πολλούς τρόπους τα λαϊκά στρώματα, γεγονός, που επιβεβαιώνεται από όλους ανεξαίρετα τους ξένους περιηγητές διαχρονικά. Αμφισβητούν επίσης «δι αποσιωπήσεως» οι «ερευνητές» του Σκάι, την έκταση του εξισλαμισμού και του παιδομαζώματος. Η απάντηση δίνεται από τον καθηγητή Βακαλόπουλο τον πρεσβύτερο, ο οποίος εξηγεί πως δια της καταφυγής στα ορεινά και τα δύσβατα ημιορεινά απέφυγαν όσοι απέφυγαν τον βίαιο εξισλαμισμό και συνακόλουθα τον αφελληνισμό τους. Ισχυρίζονται επίσης οι «αντικειμενικοί αναλυτές» μας ότι με την κατάκτηση οι Έλληνες απέβαλαν σχεδόν ολοκληρωτικά τα δυτικά (;) πρότυπα διαβίωσης, ότι π.χ. ξέχασαν τις καρέκλες και τα τραπέζια και άλλα τινά ευτράπελα και συνήθισαν στους οντάδες, το φαγητό από κοινό τσουκάλι κλπ. κλπ., όλα χωρίς επαρκή ανάλυση των λαογραφικών δεδομένων και των συνθηκών της καθημερινής ζωής. Παράλληλα οι κύριοι αυτοί ελαχιστοποιούν ή δεν αναφέρονται καθόλου στις γηγενείς θεσμικές ρυθμίσεις, που αναπτύχθηκαν στον υπόδουλο Ελληνισμό, σε ένα κοινό δίκαιο παρά το γεγονός ότι επ αυτών υπάρχουν οι εξαίρετες μελέτες του αείμνηστου καθηγητή Πανταζόπουλου.Το θέμα αυτό είναι νευραλγικής σημασίας, διότι παρασύρει τους «αναλυτές» μας όταν φτάνουν στην εισαγωγή του Ευρωπαϊκού δικαιακού συστήματος από τους Βαυαρούς στο ατόπημα να υποστηρίζουν ότι στον ελλαδικό χώρο υπήρχε θεσμικό κενό και ανυπαρξία αξιόλογων θεσμικών ρυθμίσεων. Χαρακτηριστικό του τρόπου προσέγγισης της επανάστασης του 21 από τον «Σκαϊ» είναι η πλήρης αποσιώπηση του γεγονότος ότι από την άλωση και πέρα καταγράφονται πάνω από εξήντα εξεγέρσεις στον ελλαδικό χώρο, τοπικές οι περισσότερες, αλλά εξεγέρσεις. Δεν υπήρχαν αίτια γι αυτές αναγόμενα στην κατάκτηση, την καταπίεση και την υποδούλωση; Φαίνεται όχι και μάλλον επρόκειτο για ένα είδος πολεμικού σπορ των Ελλήνων!!! Αλλά ας προχωρήσουμε: Το 1805-6 γίνονται τεράστιας κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από συνδυασμένες τουρκικές δυνάμεις και τους Έλληνες κοτσαμπάσηδες εναντίον της κλεφτουριάς της Πελοποννήσου όπου χάνονται εκατοντάδες οπλαρχηγοί. Γιατί αυτό το καθοριστικής σημασίας γεγονός αποκρύπτεται από το «σήριαλ» και με τον τρόπο αυτό δεν έρχονται στην επιφάνεια τα βαθύτερα κοινωνικά αίτια των συγκρούσεων μεταξύ

6 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 των ελληνικών ηγεσιών; Γιατί ούτε λέξη για το κίνημα των «καρμανιόλων» στη Σάμο και του Οικονόμου στα νησιά του Αργοσαρωνικού; Γιατί καμιά ανάλυση σε επίπεδο δημοτικών τραγουδιών των διαχρονικών πόθων και προσδοκιών του ελληνικού λαού για ελευθερία και δικαιοσύνη; Με το να εμφανίζεται μετά από κάθε συγκεχυμένη και αοριστολογική παρουσίαση των γεγονότων ο κ. Βερέμης και να «συμπεραίνει» σε στυλ «η θεία Όλγα ξέρει» δεν καλύπτονται τα κενά, οι παρερμηνείες, οι διαστρεβλώσεις, οι παραλείψεις και οι ανακολουθίες. Ανάλογα ισχύουν και για τον τρόπο που παρουσιάζονται τα «προφίλ» των μεγάλων ηγετών του αγώνα. Επί παραδείγματι: Ο Κολοκοτρώνης ένας φιλόδοξος και ηθικά αδίστακτος «κατσαπλιάς» που κατέφυγε στη Ζάκυνθο και ανασύρθηκε από την αφάνεια τις παραμονές της επανάστασης. Αποσιωπάται εντελώς το γεγονός ότι του είχε απονεμηθεί από τον Άγγλο διοικητή των Επτανήσων ο βαθμός του ταγματάρχη και υπηρέτησε επί μια δεκαετία τουλάχιστον στον αγγλικό στρατό. Ο Καραϊσκάκης μια σκοτεινή φυσιογνωμία της Αιτωλοακαρνανίας, που άλλαζε συνεχώς στρατόπεδα και συμμαχίες Άνευ αξίας ν αναφερθεί το γεγονός ότι η μάχη της Αράχωβας διδάσκεται ακόμα και σήμερα ως κλασικό μεγάλης αξίας στρατιωτικό εγχείρημα τόσο στο Γουέστ Πόιντ των ΗΠΑ, όσο και στην ρωσική στρατιωτική Ακαδημία Σουβορόφσκι. Παπαφλέσσας, του οποίου ο ρόλος ήταν καθοριστικός στις ζυμώσεις για τον ξεσηκωμό στην Ο Πελοπόννησο ουσιαστικά αγνοείται στο σήριαλ. Ο Καποδίστριας ο μέγας αυτός μεταρρυθμιστής ηγέτης εμφανίζεται ως μια μορφή, που δεν είχε επαρκή αντίληψη της ελληνικής πραγματικότητας και δεν παρέχονται στον τηλεθεατή παρά ελάχιστα στοιχεία για να εκτιμηθεί το τεράστιο έργο του, παρά τις εσωτερικές και εξωτερικές αντιξοότητες. Επίσης, όσον αφορά στο θέμα του Φιλελληνισμού, το σήριαλ καλλιεργεί την απολύτως λαθεμένη εντύπωση ότι οι Φιλέλληνες ήταν φαντασιοκόποι ιδεαλιστές και αρχαιολάτρες, που όταν έβλεπαν από κοντά τις μικρότητες και τα χάλια των επαναστατών, ετρέποντο εις φυγήν. Οι επιστημονικοί συμβουλάτορες του σήριαλ, αν θα είχαν κάνει πρωτογενή έρευνα στον ευρωπαϊκό τύπο της εποχής, θα ήξεραν ότι δεν είχαν έτσι τα πράγματα, αλλά και από την δευτερογενή βιβλιογραφία δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Αντίθετα η ελληνική επανάσταση, παρά τις όποιες αρνητικές και σκοτεινές της πλευρές λειτούργησε ως σύμβολο και σημείο αναφοράς, όχι μόνο στον τύπο, αλλά και πηγή έμπνευσης στη Λογοτεχνία της Ευρώπης για δεκαετίες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνο του Νικολάι Γκόγκολ στις «Νεκρές Ψυχές» όπου εμφανίζει έναν από τους γαιοκτήμονες να έχει στολισμένο το σαλόνι του σπιτιού του με πορτραίτα των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης και να τα δείχνει στους επισκέπτες, σε μια υπόθεση που διαδραματίζεται μετά το 1850. Ο προκρούστειος και μηδενιστικός τρόπος προσέγγισης του σήριαλ συνεχίζεται και ως προς τα μετά τον θάνατο του Καποδίστρια γεγονότα: Η διαπλοκή της ντόπιας ολιγαρχίας με τα πλοκάμια της ξενοκρατίας δεν διευκρινίζονται. Ο ρόλος των Άγγλων στην έξωση του Όθωνα δεν αναφέρεται. Τα αίτια και οι επιπτώσεις της διαμόρφωσης της Οικονομίας μετεπαναστατικά, με κύριο χαρακτηριστικό τον μονοκαλλιεργητικό χαρακτήρα της, δεν αναλύονται. Στα γεγονότα του Κιλελέρ δεν αποδίδεται η δέουσα σημασία. Αγνοείται συστηματικά η οικονομική κοινωνική πλευρά του εξωτερικού προσανατολισμού και του μεγαλοϊδεατισμού της ελληνικής πολιτικής με αποτέλεσμα το κρίσιμο αυτό θέμα, να εμφανίζεται ως απόρροια ενός υπερφίαλου ελληνικού εθνικισμού. Δεν συνδέεται η ενδημική οικονομική υπανάπτυξη που κορυφώνεται με την κρίση του 1892 με την υπερχρέωση προς τους ξένους δανειοδότες. Δεν ερμηνεύεται κοινωνιολογικά ο παρασιτισμός, η αντιπαραγωγικότητα και ο «κομπραντορισμός» της νεοπαγούς αστικής τάξης στη μετεπαναστατική Ελλάδα. Δεν επιχειρείται σύγκριση με τις εξελίξεις στις άλλες χώρες της Βαλκανικής, που θα αποκάλυπταν παραλληλότητες, που δεν ερμηνεύονται με αναγωγές στις υποτιθέμενες αρνητικές ιδιαιτερότητες του λεγόμενου «χαρακτήρα του Έλληνα». Αγνοείται προκλητικά η άνθιση στα Γράμματα και τις Τέχνες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Η στροφή προς την αρχαιότητα τοποθετείται ως δευτερογενές και «ανακλαστικό» φαινόμενο σύμφωνα με το αρχαιολατρικό πρότυπο του Βαυαρού Βασιλιά Λουδοβίκου. Δεν εξετάζονται οι συνέπειες και οι λόγοι μια παθολογικής «δυτικοφρένειας» τμημάτων της ελληνικής ιντελιγκέντσιας που οδήγησε σε μακρόχρονη περιφρονητική απαξίωση του αυτόχθονος λαϊκού πολιτισμού. Αυτά και μόνο αρκούν για να καταδειχθεί ο ελλειμματικός και διαστρεβλωτικός χαρακτήρας του συγκεκριμένου σήριαλ, που εμφανίστηκε με αξιώσεις αντικειμενικότητας και πρωτοτυπίας. Η «φιλοσοφία» του σε τελευταία ανάλυση αποτελεί την ελληνική συγκλίνουσα του βιβλίου του θρυλικού για την αμάθειά του Τούρκου Υπουργού των

Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 7 Εξωτερικών Νταβούτογλου. Τούτο, διότι αν γίνουν δεκτά τα όσα ψευδεπίγραφα και λαθεμένα παρουσιάζονται στο σήριαλ, η νεοοθωμανική «λύση» αποτελεί σε τελευταία ανάλυση την αναγκαστική διέξοδο. Αυτό είναι το υποκρυπτόμενο ιδεολόγημα του σήριαλ, παρά τις όποιες διαμαρτυρίες των εμπνευστών και ταγών του. Δεν είναι η πρώτη φορά άλλωστε, που προωθείται οργανωμένα η εφελκυστική λογική από τα ίδια κυκλώματα. Ο κ. Θάνος Βερέμης, «ψυχή» του σήριαλ και πρωτεργάτης του λεγόμενου ΕΛΗΑΜΕΠ, είχε ταχθεί και πάλεψε λυσσωδώς για την αποδοχή του σχεδίου Ανάν στην Κύπρο μαζί με όλους τους ομοϊδεάτες του. Ως γεφυροποιός της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης ακολουθεί μια αντίληψη αποδόμησης και αποκαθήλωσης όλων των στοιχείων της ελληνικής «ετερότητας», τα οποία υποτίθεται δεν είναι τίποτα περισσότερο από κατασκευασμένες μυθοπλασίες. Ελευθερόφρων και «προοδευτικός», ο κ. Βερέμης και οι συν αυτώ επιχειρεί να μας συνετίσει, διδάσκων τον λόγο της ορθής ιστορικής αλήθειας δια της τηλεοράσεως. Ένα εγχείρημα ανάλογο με εκείνο της κ. Ρεπούση με το βιβλίο της 6ης Δημοτικού. Είναι τυχαίο ότι αυτό γίνεται σε μια φάση όπου στο όνομα της οικονομικής κρίσης ακολουθείται μια γραμμή «εφεκτικότητας» στα εθνικά ζητήματα από την Κυβέρνηση; Οχι βέβαια, υπάρχει κατά την γνώμη μας μια σχέση συγκοινωνούντων δοχείων ανάμεσα σε όλες αυτές τις τάσεις καλπονοθευτικής «επαναγραφής» της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας. Η Διακήρυξη της Ακαδημίας Αθηνών για το πρόβλημα των Greeklish Τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να εκδηλώνεται μία τάση να αντικατασταθεί το ελληνικό αλφάβητο από το λατινικό. Η τάση αυτή γίνεται φανερή κυρίως σε κείμενα παραγόμενα από ηλεκτρονικούς υπολογιστές - με χρήστες κρατικές υπηρεσίες ακόμη και Α.Ε.Ι. - σε κείμενα προβαλλόμενα από την τηλεόραση αλλά και από σχετικές προτροπές ξένων ραδιοφωνικών σταθμών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η προσπάθεια αυτή, η οποία θα καταφέρη καίριο πλήγμα κατά της ελληνικής σκέψης και όλων των πτυχών του ελληνικού πολιτισμού που εκφράζονται με γραπτά κείμενα, αλλά και των γένει ανθρωπιστικών σπουδών, έφτασε μέχρι ν απασχολήση τον Τύπο και ν αποτελέση αντικείμενο ερωτήσεων βουλευτών προς τον Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Η γλώσσα μας η αρχαιότατη αλλά πάντα σύγχρονη και ζώσα, αυτή η γλώσσα που εμπλούτισε όχι μόνο τη λατινική, αλλά και τις κυριώτερες ευρωπαϊκές γλώσσες, που έχει και οπτικά συνδεθή άρρηκτα με το αλφάβητό της, δεν είναι δυνατό να υποστή μείωση με την κατάργησή του από εμάς τους ίδιους. Είναι αδιανόητο να δεχθούμε ως Έλληνες την μεταμφίεση της γραφής μας με την κατάργηση πολλών γραμμάτων της, που δεν πέρασαν στο λατινικό αλφάβητο, και με την αντικατάστασή τους από άλλα υποτίθεται ηχητικώς παραπλήσια γράμματά του. Όταν άλλοι λαοί, όπως π.χ. Γάλλοι και Ισπανοί μάχονται ως σήμερα να διατηρήσουν μέχρι τη τελευταία τους λεπτομέρεια τον τρόπο γραφής των κειμένων τους με το δικό τους αλφάβητο, εδώ, με την δικαιολογία της δήθεν διευκόλυνσής μας στην παγκόσμια επικοινωνία, επιχειρείται η αντικατάσταση του ελληνικού αλφαβήτου των 2.500 και πλέον χρόνων με το λατινικό. Ως λαός, που μέσα από το ίδιο αλφάβητο της γλώσσας του μετέδωσε τον πολιτισμό σε όλο των κόσμο, εμείς οι Έλληνες δεν είναι δυνατόν παρά να αρνούμεθα να εγκαταλείψουμε την ιστορική μας γραφή. Όχι μόνο γιατί αχρηστεύεται ένα από τα θεμελιακά στοιχεία του πολιτισμού μας, αποκόβοντάς μας από τις μέχρι σήμερα εκδηλώσεις του, αλλά και γιατί έτσι αγνοείται η σχέση αλφαβήτου και γλώσσας. Μιας γλώσσας, που ο τρόπος της γραπτής της απόδοσης έμεινε αναλλοίωτος επί ολόκληρες χιλιετίες ως σήμερα. Θεωρούμε α ν ό σ ι α αλλά και α ν ό η τ η κάθε προσπάθεια να αντικατασταθή η ελληνική γραφή στο λίκνο της, εφ όσον μάλιστα σε άλλες χώρες ανάλογες απόπειρες μεταβολής του τρόπου γραφής - σε μερικές περιπτώσεις πολύ δυσχερέστερης της ελληνικής - προσέκρουσαν στην καθολική και οργισμένη αντίδραση των λαών των χωρών αυτών. Όπως και επί Ενετών, όταν αυτοί στα μέρη που κυριαρχούσαν προσπάθησαν να αντικαταστήσουν στα ελληνικά κείμενα τους ελληνικούς χαρακτήρες με λατινικούς, έτσι και τώρα θα αντισταθούμε, καλώντας όλους τους συνέλληνες ν αντιδράσουν για την πρόρριζα εξαφάνιση των ανίερων αυτών σχεδίων. Τα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών

8 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011 Καταγγελίες του Ανδρέα Λασκαράτου (1811-1901) για τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες στη θεραπευτική του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, επικ. Καθηγ. Ογκολογίας του Ιατρικού Τμήματος και επίτιμου διδάκτορα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών Πρωτομαγιά του 1811, γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς ο Ανδρέας Λασκαράτος, διανοούμενος και λόγιος που επεχείρησε με τα βιβλία και τα έντυπά του να συμβάλει στην κοινωνική αναμόρφωση της μικρής αλλά και της μεγαλύτερης πατρίδας ολόκληρης της Ελλάδας. Είναι εντυπωσιακό το πόσο έντονες ήταν οι αντιδράσεις τις οποίες προκάλεσαν οι ιδέες του Λασκαράτου. Ανυποχώρητος αυτός αντιμετώπισε συκοφαντίες, ύβρεις, τις επιθέσεις από την εκκλησία και τον αφορισμό του, τις διώξεις των αρχών, εργασιακά προβλήματα, κοινωνική απομόνωση, δίκες, καταδίκες, φυλακίσεις, τη φυγή σε άλλες πόλεις και στο εξωτερικό για προστασία του από τον μαινόμενο όχλο. Και λέγοντας όχλο, σημειώνει ο Λασκαράτος, δεν εννοώ αποκλειστικώς μόνον εκείνους oπού φορούνε σκούφια, αλλά όλους εκείνους οπού, ή αποκάτου σε σκούφια ή αποκάτου σε καπέλο, σκεπάζουνε λίγο νού και πολλές προλήψεις 1. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες και μάλλον ανατροφοδοτούμενος από αυτές, ο Λασκαράτος άφησε πλούσιο έργο που εξακολουθεί να ενδιαφέρει και να ανατυπώνεται κατά καιρούς ενώ έχουν ως τώρα εκδοθεί σε δύο διαφορετικές εκδόσεις τα Άπαντά του 2,3. Πολλά είναι επίσης τα άρθρα που δημοσιεύονται γι αυτόν, ενώ υπάρχουν και πέντε (τουλάχιστον) ειδικά αφιερώματα περιοδικών. Αναφέρομαι σε εκείνα της Ελληνικής Επιθεωρήσεως (1921) 4, της Ελληνικής Δημιουργίας (1951) 5, του Παρνασσού (1961) 6, της Νέας Εστίας (1961) 7 και των Λευκαδίτικων (1962) 8. Είναι δε πολύ πιθανό ότι και νέες επανεκδόσεις των έργων του θα γίνουν και αρκετά μελετήματα για τον Λασκαράτο και το έργο του θα δημοσιευθούν εφέτος, με την ευκαιρία του επίσημου εορτασμού των 200 χρόνων από τη γέννησή του. Το έργο του Λασκαράτου περιλαμβάνει ποιήματα που γενικώς χαρακτηρίζονται από μέτρια ποιητική αξία, ανάμεσά τους δε αρκετά σατιρικά των καταστάσεων του τόπου και της εποχής του. Περιλαμβάνει επίσης πεζογραφήματα, συχνά ντυμένα με σατιρικό ένδυμα, που όμως ασκούν πάντα σκληρή κριτική στα κακώς κείμενα, στον ανορθολογισμό και στις δεισιδαιμονίες. Άλλα έργα του είναι αμιγείς πολεμικές ή αναιρέσεις των εναντίον του πολεμικών, όπου συχνά ανευρίσκουμε σ αυτά και αυτοβιογραφικές αναφορές. Γνωστά και πολύ συχνά ανατυπωμένα είναι τα κοινωνιολογικά του έργα, αυτά που μελετούν τη δομή και τη σκέψη της σύγχρονής του κοινωνίας αλλά και των διαφόρων ανθρώπινων τύπων που συναντούμε σ αυτές. Αναφέρουμε εδώ ονομαστικά ορισμένα από τα πιο γνωστά του βιβλία: Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς ή Σκέψες απάνου στην οικογένεια, στη θρησκεία και στην πολιτική εις την Κεφαλονιά (πρώτη έκδοση 1856), Στιχουργική της γραικικής γλώσσης (1865), Στιχουργήματα διάφορα (1872), Δοκίμιον Ποιητικής (1877), Ιδού ο άνθρωπος (1886). Σε μεταθανάτια έκδοση φροντισμένη από τον Μαρίνο Σιγούρο κυκλοφόρησαν το 1915 τα Ποιήματα, το 1921 οι Στοχασμοί με πρόλογο Π. Ταγκόπουλου και, το 1924 τα Ήθη, έθιμα και δοξασίες της Κεφαλονιάς με πρόλογο του Γρ. Ξενόπουλου. Μια ιταλικά γραμμένη Αυτοβιογραφία του κυκλοφόρησε το 1927 σε μετάφραση Χρ. Αντωνάτου και, αργότερα, σε άλλες μεταφράσεις 9,10.Τα βιβλία του Λασκαράτου εξακολουθούν να έχουν αναγνώστες. Η κοινωνική κριτική που ασκεί, η ανυποχώρητη αντίσταση στους κυβερνώντες, η λογική θεώρηση των θρησκευτικών αντιλήψεων, ο επιμερισμός ευθυνών και στο λαό, εξακολουθούν να ενδιαφέρουν και να διατηρούν μέχρι σήμερα ζωντανό το ενδιαφέρον των αναγνωστών για το έργο του. Η Κεφαλονιά κατά τη χρονική περίοδο που ζούσε ο Λασκαράτος είχε επάρκεια γιατρών, πολλοί από τους οποίους είχαν σημαντικά υψηλό επίπεδο, με σπουδές σε Ευρωπαϊκά, κυρίως δε σε ιταλικά Πανεπιστήμια. Πολλοί από αυτούς ασκούσαν το επάγγελμά τους με κοινωνική ευαισθησία και ευθύνη. Αναφέρεται η δωρεάν προσφορά υπηρεσιών σε απόρους ασθενείς, ενώ δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις δωρεάν παροχής στους ασθενείς, των αναγκαίων φαρμάκων, κάποτε δε και άλλων βοηθημάτων 11-13. Με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν, είναι μάλλον απίθανο ότι κάποιος που είχε ανάγκη δεν θα μπορούσε να προσπελάσει τις αναγκαίες