ΚΕΦΑΛΑΙΟ 25 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ *1 ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΥΤΟ θα επιχειρήσουμε να αναπτύξουμε πέντε θέσεις που αναφέρονται στην παγκοσμιοποίηση, την οικονομική ρύθμιση και τη σοσιαλιστική προοπτική. ΠΡΩΤΟΝ: Η διεθνοποίηση και παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου είναι διαρκές και συστατικό στοιχείο της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Αυτή η θέση τεκμηριώνεται όχι μόνο από την οικονομική ιστορία του καπιταλισμού το 19ο και τον 20ό αιώνα, αλλά και από τις αναλύσεις των κλασικών της Πολιτικής Οικονομίας. Όλοι θυμόμαστε την περικοπή του Μαρί από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο ότι το κεφάλαιο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να επαναστικοποιεί τις παραγωγικές δυνάμεις, χωρίς να επεκτείνει την παραγωγή, χωρίς να διευρύνει το εμπόριο και τη σφαίρα επιρροής του στο διεθνή χώρο και γενικά στον κόσμο. Αυτή η διθυραμβική για τον ιστορικό ρόλο του κεφαλαίου διαπίστωση του Μαρί, δηλαδή παγκόσμιος, ενοποιητικός και ταυτόχρονα προοδευτικός του ρόλος, δεν ακυρώνει την ταυτόχρονη κριτική του ίδιου ή άλλων για τις κοινωνικές επιπτώσεις και τους αναπτυξιακούς περιορισμούς της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ένα συμπέρασμα, επομένως, που προκύπτει αβίαστα είναι ότι η παγκοσμιοποίηση δεν αποτελεί κάποια συνωμοσία του κεφαλαίου. Προκύπτει ως αντικειμενική διαδικασία της τεχνολογικής αλλαγής, της στρατηγικής επέκτασης των κεφαλαίων, του μεταξύ τους ανταγωνισμούς και του πολιτικού σχεδιασμού των κυβερνήσεων, που καλούνται να διαχειριστούν τις τεχνο- * 1Επεξεργασμένο κείμενο Εισήγηση που παρουσιάστηκε στο Διεθνές Συνέδριο του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου με θέμα: Παγκοσμιοποίηση, οικονομική ρύθμιση και Αριστερά, Αθήνα, 2002.
598 ΘΕOΔΩΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ λογικές και οργανωτικές αλλαγές. Επομένως, πρόκειται για πολιτική και σχεδιασμό του κεφαλαίου και των κυβερνήσεων. Σε σχέση με το παρελθόν, δηλαδή το 19ο αιώνα, η σημερινέ φάση της διεθνοποίησης του κεφαλαίου χαρακτηρίζεται από δύο νέα στοιχεία, τα οποία ένα μέρος της βιβλιογραφίας φαίνεται να παραβλέπει: α) Στο τεχνολογικό επίπεδο, η ραγδαία μείωση του κόστους συγκοινωνιών-επικοινωνιών και β) Στο οργανωτικό επίπεδο, η εμφάνιση και γιγάντωση των πολυεθνικών εταιριών, που αντικατέστησαν τα εθνικά κράτη του 19ου αιώνα ως φορείς διεθνοποίησης. ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Το όραμα της Αριστεράς και του Σοσιαλισμού διαμορφώθηκε στη βάση της οικονομικής-κοινωνικής ανάπτυξης και ιστορίας του 20ού αιώνα. Συστατικά στοιχεία αυτής της ανάπτυξης ήταν το εθνικό κράτος, η οικονομική ρύθμιση και οι παρεμβατισμοί, καθώς και η κοινωνική πολιτική. Το εθνικό κράτος, με την εύνοια της εθνικής αγοράς, της εθνικής απασχόλησης, αποτέλεσε το βασικό, στοιχειώδες κύτταρο κάθε οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Τα εθνικά οικονομικά σύνορα, ο εθνικός οικονομικός σχεδιασμός, το εθνικό εμπόριο, τα εθνικά νομισματικά συστήματα κ.λπ. διαμόρφωσαν τόσο την καπιταλιστική πραγματικότητα, όσο και το σοσιαλιστικό όραμα. Το τελευταίο και ως πράξη έφερε εξαρχής ισχυρά εθνικά χαρακτηριστικά, παρά τις εξ αντιθέτου διακηρύξεις και θεωρίες. Η οικονομική ρύθμιση και ο κρατικός παρεμβατισμός υπήρξαν το δεύτερο στοιχείο τα καπιταλιστικής ανάπτυξης καθ όλον τον 20ό αιώνα. Βεβαίως, δεν αναπτύχθηκε ευθύγραμμα. Ωστόσο, επιβεβαιώνεται μια συνεχής πορεία προόδου, με παύσεις και συνέχειες. Η οικονομική ρύθμιση σε εθνικά πλαίσια γνώρισε το αποκορύφωμά της στη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων, όταν η οικονομία, κυριολεκτικώς, υποτάχθηκε και προγραμματίστηκε για τις ανάγκες του πολέμου. Η έμμεση οικονομική ρύθμιση, με τη μορφή του Κεϋνσιανισμού και των διαφόρων εκδοχών του, αποτέλεσε το μηχανισμό διεύθυνσης των εθνικών οικονομιών κατά τη διάρκεια των ειρηνικών περιόδων.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 599 Την εμπειρία του άμεσου κρατικού παρεμβατισμού, όπως εφαρμόστηκε στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του A Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή τη στρατιωτικοποίηση της οικονομίας, τον οικονομικό προγραμματισμό, την κεντρικά διευθυνόμενη παραγωγή, την κεντρική κατανομή πόρων και επενδύσεων κ.ά., αντέγραψε ουσιαστικά και ο Λένιν για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ. Το σοσιαλιστικό όραμα και πράξη στην ΕΣΣΔ ήταν και παρέμεινε στην ουσία ένας πολεμικός κομμουνισμός, που εμπνεύστηκε από την πλήρη στρατιωτικοποίηση της οικονομίας της Γερμανία στον A Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράλληλα με αυτή την εξέλιξη, μορφοποιήθηκε και ένας δεύτερος τόπος σοσιαλισμού, που είχε τις ρίζες του στο κοινωνικό κράτος και την κοινωνική πολιτική. Πρόκειται για τον εξελικτικό σοσιαλισμό τη σοσιαλδημοκρατία, που πρόταξε τις κοινωνικοοικονομικές παρεμβάσεις για τη μείωση των ανισοτήτων στη σφαίρα της κυκλοφορίας και της αναδιανομής του κοινωνικού προϊόντος. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ήταν τα σκανδιναβικά σοσιαλιστικά κόμματα και το σκανδιναβικό σοσιαλιστικό μοντέλο. Ωστόσο, θα πρέπει κανείς να υπογραμμίσει ότι και αυτός ο τύπος σοσιαλιστικού οράματος προέκυψε από τις βαθύτατες αλλαγές που είχαν επέλθει στις καπιταλιστικές κοινωνίες από τα τέλη του 19ου αιώνα και που φορείς τους ήταν όχι μόνο το εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα, αλλά και πεφωτισμένες συντηρητικές ηγεσίες, που επιθυμούσαν να διασφαλίσουν την κοινωνική συνοχή και ειρήνη. Οι κοινωνικές πολιτικές που σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν έτσι διαμόρφωσαν τις βάσεις για τολμηρότερες παρεμβάσεις στην αναδιανομή του εισοδήματος και την αποεμπορευματοποίηση της εργατικής δύναμης. Και αυτές οι πολιτικές, ωστόσο, σχεδιάστηκαν σε εθνικό πλαίσιο, οι αδυναμίες και τα όριά τους αναδείχθηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα με την πρόκληση της παγκοσμιοποίησης. Το ίδιο ισχύει και για το αντίστοιχο εξελικτικό σοσιαλιστικό μοντέλο. Η κρίση της κοινωνικής πολιτικής μετατράπηκε και σε δική του κρίση. ΤΡΙΤΟΝ: Η συζήτηση για τη σοσιαλιστική προοπτική στις συνθήκες παγκοσμιοποίησης πρέπει να ξεκινά από τις νέες, διεθνοποιημένες διαδικασίες, θεσμούς και ιστορικές πραγματικότητες.
600 ΘΕOΔΩΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Αφετηρία του προβληματισμού μας πρέπει να είναι πραγματικές διαπιστώσεις για τους νέους θεσμούς και πραγματικότητες, που γεννά η νέα φάση της διεθνοποίησης του κεφαλαίου. Η έρευνα των αιτίων της, δηλαδή η σύνδεσή της με την τεχνολογική και οικονομική αναδιάρθρωση, και την πίεση για την αύξηση του μέσου ποσοστού κέρδους, είναι μια ενδιαφέρουσα, αλλά εντελώς διαφορετική συζήτηση. Το νέο επίπεδο κοινωνικοποίησης της παραγωγής και του κεφαλαίου σε διεθνές πλαίσιο πρέπει να αποτελέσει την αναλυτική και πραγματική αφετηρία και οπτική της νέας αναζήτησης των σοσιαλιστών. Ο βαθμός της νέας κοινωνικοποίησης είναι και ο βαθμός της προόδου της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, προέχουσα σημασία έχει να υπογραμμιστεί το στοιχείο της διάχυσης και επέκτασης της οικονομικής ανάπτυξης και της καπιταλιστικής προόδου σε ολόκληρο τον κόσμο. Η παγκοσμιοποίηση επεκτείνει και συμπαρασύρει στην πορεία της όλο και περισσότερες κοινωνίες στη σφαίρα της εμπορευματοποίησης, του εκχρηματισμού και της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Η οικονομική και κοινωνική πρόοδος είναι αναμφισβήτητη. Συνοδεύεται, ωστόσο, από την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και την επιβάρυνση του περιβάλλοντος, όπως συνέβη, σχεδόν, σε κάθε περίοδο βιομηχανικής και οικονομικής ανάπτυξης στο παρελθόν. Οι νέες κοινωνικές σχέσεις που συγκροτούνται στις αναπτυσσόμενες χώρες διευρύνουν το πεδίο του σοσιαλιστικού προβληματισμού, αλλά και τις δυνατότητες ενός διεθνούς συντονισμού. Παράλληλα, η κρίση του κοινωνικού κράτους στις ανεπτυγμένες χώρες απειλεί την κοινωνική συνοχή τους. Η εκδοχή του εξελικτικού σοσιαλισμού της σοσιαλδημοκρατίας αμφισβητείται στο δικό της πεδίο. Τα όρια και οι δυνατότητες της αναδιανομής εμφανίζονται ως πεπερασμένα, καθώς αδυνατούν να καλύψουν τις νέες ανάγκες, συνεπώς να τροφοδοτήσουν και το νέο όραμα. Ο ίδιος ο φόβος της παγκοσμιοποίησης οδηγεί πολλές από αυτές τις χώρες ή ομάδες χωρών σε προστατευτικές πολιτικές ή πρακτικές, αυξάνοντας έτσι τη δυσπιστία του Τρίτου Κόσμου, συνεπώς και τις δυνατότητες υπερεθνικών συμφωνιών και ρυθμίσεων.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 601 Σε αυτό το αντιφατικό περιβάλλον αναπτύσσονται νέοι υπερεθνικοί και παγκόσμιοι οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί, παράγοντες, παίκτες. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται πολυεθνικές εταιρείες, τα διεθνή οικονομικά δίκτυα, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί, οι διεθνείς πολιτικοί θεσμοί, όπως ο ΟΗΕ και οι οργανώσεις του, οι περιφερειακές οικονομικές ενώσεις, όπως οι Ε.Ε., NAFTA, ASEAN, MERCOCUR κ.λπ. Τέλος, τις διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, τα δίκτυα πολιτών, τα διεθνή κοινωνικά κινήματα και διεθνείς οργανώσεις, τα διεθνή συνδικάτα κ.λπ. Όλα αυτά είναι νέα κοινωνικά φαινόμενα, που προέκυψαν και προκύπτουν στα πλαίσια της διεθνούς οικονομίας. Εκπροσωπούν και εκφράζουν τη διεθνοποιημένη εκδοχή της οικονομίας, της κοινωνίας, των πολιτικών θεσμών στην αρχή του 21ου αιώνα. Επάνω σε αυτές τις νέες ιστορικές πραγματικότητες πρέπει να επανασχεδιαστεί και η νέα σοσιαλιστική προοπτική. Άλλωστε, αυτή η προσέγγιση είχε υποδειχθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες από ένα τμήμα της σοσιαλιστικής σκέψης. ΤΕΤΑΡΤΟΝ: Το περιεχόμενο της νέας σοσιαλιστικής πρότασης. Είναι σαφές ότι οι νέες ιστορικές πραγματικότητες την εποχή της παγκοσμιοποίησης αποτελούν το νέο στοιχείο προβληματισμού. Οι αρχές, οι σοσιαλιστικές αρχές, παραμένουν οι ίδιες: δηλαδή η κοινωνική αλληλεγγύη και δικαιοσύνη, η δημοκρατία και η ισότητα, ο κοινωνικός έλεγχος των παραγωγικών δυνάμεων και η αναδιανομή. Το ζήτημα, επομένως, είναι πώς εκφράζονται αυτές οι σταθερές αξίες και αρχές του σοσιαλισμού στη νέα ιστορική συγκυρία. Θα αναφερθούμε σε τέσσερα πεδία σοσιαλιστικής πολιτικής σήμερα: Στην ανάγκη κοινωνικής και οικονομικής ρύθμισης στα πλαίσια του εθνικού κράτους, στην ανάγκη ελέγχου των πολυεθνικών εταιρειών, στον εκδημοκρατισμό των διεθνών θεσμών και στην υποστήριξη της ενίσχυσης των τοπικών κοινωνιών. α) Το εθνικό επίπεδο παραμένει ακόμα σημαντικό, παρά τα όσα εξ αντιθέτου λέγονται. Είναι, βεβαίως, μια μάχη οπισθοφυλάκων. Νομίζουμε, λοιπόν, ότι εκεί πρέπει κανείς να επιμείνει στους θεσμούς της κοινωνικής πολιτικής, στο κοινωνικό κράτος
602 ΘΕOΔΩΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ και στην αναδιανομή. Είναι βασικές αρχές, βασικές σοσιαλιστικές αρχές, που δεν μπορούν να παραδοθούν στην αγορά και την οικονομία, διότι διαφορετικά κινδυνεύει ο κοινωνικός ιστός. Βεβαίως, η ανεργία και όλα τα άλλα προβλήματα έχουν προτεραιότητα όσον αφορά την καθημερινή πολιτική, τη βραχυχρόνια και μεσοπρόθεσμη πολιτική. Και ο στόχος της πλήρους απασχόλησης πρέπει να παραμένει ως μια διεκδίκηση, ένας μόνιμος στόχος απέναντι στις συντηρητικές δυνάμεις σε εθνικό επίπεδο. Όμως ταυτόχρονα, υπάρχουν και αιτήματα σε αυτό το πεδίο, τα οποία νομίζουμε ότι ξεπερνάμε τον απλό ορίζοντα μιας συναίνεσης με τις συντηρητικές δυνάμεις. Για παράδειγμα, η μείωση του χρόνου εργασίας, ένα διαχρονικό, σοσιαλιστικό αίτημα, το οποίο αντανακλά την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Αντανακλά τη γενικότερη πρόοδο της κοινωνίας. Μην ξεχνάμε αυτό που είπε ο Μαρί, ότι ο αληθινός πλούτος, η αληθινή ελευθερία είναι ο ελεύθερος χρόνος. β) Σε διεθνές επίπεδο, νομίζουμε ότι η προσοχή πρέπει να επικεντρωθεί πλέον στον έλεγχο των πολυεθνικών εταιρειών. Υπάρχουν διάφορα σχέδια για τις διεθνείς επενδύσεις, για την αμοιβαία συμφωνία σχετικά με τις επενδύσεις. Βεβαίως, όλες αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν προέλθει από το ίδιο το κεφάλαιο, από τα ίδια τα κράτη, συντηρητικά ή σοσιαλδημοκρατικά. Όμως αποτελούν ένα πεδίο ευνοϊκό, όπου μπορεί να αναπτυχθεί πίεση για έλεγχο των δραστηριοτήτων του διεθνούς κεφαλαίου. Αυτός ο έλεγχος μπορεί να ασκείται τόσο από τα εθνικά κράτη, όσο και από τις περιφερειακές ενώσεις, την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επίσης, θα πρέπει κανείς να είναι πολύ προσεκτικός και να μην απορρίπτει αμέσως διάφορες πρωτοβουλίες οι οποίες προέρχονται από τους ίδιους τους κόλπους του διεθνούς κεφαλαίου και της διεθνούς πολιτικής γι αυτοέλεγχο. Αναφερόμαστε στο Global Compact του ΟΗΕ η στο social label του ΠΟΕ. Δηλαδή, για ρήτρες κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης, που θα υποχρεώνουν τις επιχειρήσεις σε κοινωνικό απολογισμό. Πολλές εταιρείες προσπαθούν να αυτοδεσμευθούν. Γιατί; Βεβαίως, η εξήγηση είναι ότι αυτές οι εταιρείες προχωράνε σε τέτοιες κινήσεις γιατί έχουν την πίεση από τα κοινωνικά κι-
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 603 νήματα, τη διαμαρτυρία γιατί απασχολούν παιδική εργασία, καταναγκαστική εργασία κ.λπ. Όμως από τη στιγμή που τίθενται τέτοιες πρωτοβουλίες, μπορούν να αποτελέσουν έναν προνομιακό χώρο δικής μας δραστηριότητας για μεγαλύτερο έλεγχο των πολυεθνικών εταιρειών, πέραν των ρυθμίσεων των εθνικών κυβερνήσεων ή των διαπραγματεύσεων στα πλαίσια των διεθνών οργανισμών. Και βεβαίως πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό το πεδίο έχουν η υποστήριξη και η διεύρυνση του ρόλου των εργατικών συμβουλίων. Είτε με τη μορφή των συμβουλίων επιχειρήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε σε μια παγκόσμια προσπάθεια να εφαρμοστούν τέτοια συμβούλια επιχειρήσεων στις πολυεθνικές επιχειρήσεις σε πλανητικό επίπεδο. γ) Το τρίτο πεδίο αφορά τον εκδημοκρατισμό των διεθνών θεσμών. Και αναφερόμαστε, κυρίως, στον ΟΗΕ και τους άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπου πραγματικά υπάρχει ισότιμη συμμετοχή των κρατών, υπάρχει δημοκρατία, παρά τις προσπάθειες να υπονομευθούν αυτοί οι θεσμοί. Αναφερόμαστε στις περιφερειακές ενώσεις, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα δικαιώματα του Ευρωκοινοβουλίου κ.λπ. Αλλά και τις άλλες ενώσεις, οικονομικού είτε άλλου περιεχομένου, οι οποίες διαμορφώνονται σιγά-σιγά σε όλο τον κόσμο, όπως τον ΟΟΣΑ, την Παγκόσμια Τράπεζα κ.λπ. Εκδημοκρατισμός των διεθνών θεσμών σημαίνει στην ουσία αναγόρευση πολλών από αυτούς σε θεσμούς αναδιανομής πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι, μέσα από τον ΟΗΕ θα μπορούσαν να γίνουν και γίνονται βεβαίως συζητήσεις ή αναπτύσσονται πρωτοβουλίες για τα χρέη του Τρίτου Κόσμου. Θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε ακόμα πιο πέρα. Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν σκέψεις για μια αναδιανομή πόρων. Έχουν συζητηθεί πάρα πολλές προτάσεις, όπως π.χ. η καθιέρωση ενός βασικού μισθού για όλους τους Ευρωπαίους. Υπάρχουν ρεαλιστικές προτάσεις για τους πόρους που θα επιτρέψουν την αναδιανομή, με αποκορύφωση, βεβαίως, όλη τη συζήτηση που έχει γίνει για το φόρο Tobin στις διεθνείς ροές κεφαλαίων.
604 ΘΕOΔΩΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Στον εκδημοκρατισμό των διεθνών θεσμών θα πρέπει κανείς να τονίσει την ανάγκη συμμετοχής και το ρόλο των διεθνών κινημάτων, των δικτύων πολιτών. Έτσι, δεν εξασφαλίζεται μόνο η διαφάνεια, αλλά και η παρουσία της διεθνούς κοινωνίας στις αποφάσεις. δ) Το τέταρτο σημείο σχετικά με το περιεχόμενο της σοσιαλιστικής προοπτικής επικεντρώνεται στην υποστήριξη της αυτο-οργάνωσης των τοπικών κοινωνιών. Αυτή η διαλεκτική μεταξύ υπερεθνικού και τοπικού, η οποία αναπτύσσεται βαθμιαία, κατηγορήθηκε στην αρχή ως μεταφορά αρμοδιοτήτων στις τοπικές κοινωνίες και ως νεοφιλελεύθερη στρατηγική αποδυνάμωσης του κεντρικού κράτους. Όμως μεταγενέστερες εκτιμήσεις έχουν επαναφέρει τα πράγματα στην τάξη, αναγνωρίζοντας την αμεσότητα και σπουδαιότητα των περιφερειών. Ένα σοσιαλιστικό πρόγραμμα λοιπόν θα μπορούσε και θα έπρεπε να υποστηρίζει την αυτο-οργάνωση των τοπικών κοινωνιών. Βεβαίως, με πρώτο θέμα αυτό των πόρων και των εσόδων. Μεταφορά πόρων, απαίτηση ιδίων πόρων, άμεσοι θεσμοί συμμετοχής και δημοκρατία, μεγαλύτερη συμμετοχή εκπροσώπων των τοπικών κοινωνιών στα κεντρικά και διεθνή όργανα είναι προϋποθέσεις αναγκαίες για την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Αυτές οι τάσεις, ωστόσο, αν και έχουν αρχίσει να εξελίσσονται, δεν έχουν εδραιωθεί ακόμη. Πολύ περισσότερο, δεν έχουν παγιωθεί στις συνειδήσεις των πολιτών. ΠΕΜΠΤΟΝ: Η παγκόσμια οικονομική και κοινωνική ρύθμιση αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο ενός παγκόσμιου σοσιαλιστικού οράματος. Ο καπιταλισμός δεν υπήρξε ιστορικά χωρίς οικονομική ρύθμιση. Για το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού χρόνου και χώρου, οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής συνοδεύονταν από την έντονη παρουσία της κρατικής ρύθμισης και παρέμβασης, είτε άμεσης, είτε έμμεσης μορφής. Αποτελεί πόρισμα της οικονομικής ιστορίας ότι αγορά χωρίς ρύθμιση λειτουργεί μόνο στα θεωρητικά κείμενα του οικονομικού φιλελευθερισμού ή νεοφιλελευθερισμού. Ακόμη και η αγγλική ιδιαιτερότητα στη φάση του ελεύθερου ανταγωνισμού, όπως αποκλήθηκε από τους κλασικούς, υποβοηθήθηκε τα μέγιστα από την αγγλική διοίκηση.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 605 Η αξιοποίηση και η υπεραξίωση του κεφαλαίου λειτούργησαν και λειτουργούν πάντα στο πλαίσιο θεσμών. Από τη νεοκλασική οικονομία το κόστος αυτών των θεσμών αναφέρεται ως κόστος συναλλαγής του κεφαλαίου. Το ύψος του ταυτίζεται κατά προσέγγιση με τις κρατικές δαπάνες και ανέρχεται στο 30, 40, 50% του κοινωνικού προϊόντος, ανάλογα με τη χώρα και την ιστορική φάση. Τα όρια μεταξύ κόστους συναλλαγής και μέσου ποσοστού κέρδους του κεφαλαίου βρίσκονται σε συνεχή διαπραγμάτευση. Η σοσιαλιστική προοπτική υποστηρίζει εξ ορισμού αυτούς τους θεσμούς, διότι εκπροσωπούν το πολιτικό και κοινωνικό στοιχείο της διαδικασίας παραγωγής. Εκφράζουν, αυτοί οι θεσμοί, συλλογικά και οικονομικά συμφέροντα, τις ανάγκες αναπαραγωγής της οικονομίας και της κοινωνίας σε ένα δεδομένο επίπεδο πολιτισμού. Στο βαθμό που αναφέρονται στην κοινωνική συνοχή, αυτοί οι θεσμοί υπερβαίνουν την καθαρά οικονομική τους λειτουργία και θα πρέπει να θεωρούνται κατάκτηση και υπέρβαση του τρόπου υπεραξίωσης και παραγωγής. Αναδεικνύονται τελικά με κοινωνικά δικαιώματα, με τη δική τους, αυτόνομη ύπαρξη και πορεία, που υπερβαίνουν ακόμη και το σχήμα του λεγόμενου καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο. Από αυτή τη διαπίστωση και το υψηλά διαμορφούμενο «κόστος συναλλαγής» που συνεπάγεται προκύπτει όλη η επιθετικότητα του νεοφιλελευθερισμού για τη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, των θεσμών ρύθμισης και αναδιανομής, των θεσμών του κράτους δικαίου. Είναι περισσότερο από βέβαιο ότι η σημερινή και μελλοντική σοσιαλιστική προοπτική θα αναπτύσσεται στο έδαφος που διαμορφώνει ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός. Υπερεθνική οικονομική ρύθμιση και κοινωνικά δικαιώματα αποτελούν τους δύο άξονες της σοσιαλιστικής παρέμβασης. Υπεράσπιση των κοινωνικών κατακτήσεων στις ανεπτυγμένες χώρες, επέκταση των κοινωνικών δικαιωμάτων και της ανάπτυξης στις αναπτυσσόμενες, έλεγχος και παρέμβαση της υπερεθνικής κοινωνίας στη διαδικασία οικονομικής παγκοσμιοποίησης αποτελούν στρατηγικούς στόχους του σοσιαλιστικού σχεδίου. Το πραγματικό πεδίο αντιπαράθεσης για την Αριστερά είναι πλέον ο διεθνής χώρος και η παγκόσμια οικονομία.