ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ λ!διπλωματική ιτική Εργασία ΟΙ ' ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ - ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ Εισηγήτρια: ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Επιμέλεια:
Περιεχόμενα Εισαγωγή...4 Κεφάλαιο 1ο: Τεχνολογία...7 1.1 Έννοια της νέας τεχνολογίας...7 1.2. Επίδραση της τεχνολογίας στην κοινωνία και στο περιβάλλον...7 Κεφάλαιο 2ο: Η υγεία των εργαζομένων...9 2.1 Επιπτώσεις της εργασίας στην υγεία των εργαζομένων... 9 2.2 Εργασία και κίνδυνοι της νέας τεχνολογίας... 13 2.3 Ακατάλληλοι εργασιακοί χώροι... 16 2.4 Αιτίες που προκαλούν τις ασθένειες... 19 Κεφάλαιο 3ο: Βλάβες που σχετίζονται με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, την κινητή τηλεφωνία και τον ηλεκτρισμό...24 3.1 Ηλεκτρομαγνητικά πεδία... 24 3.2 Κεραίες κινητής τηλεφωνίας - Κινητά τηλέφωνα... 28 3.3. Παραγωγή ενέργειας - Ηλεκτρισμός... 38 Κεφάλαιο 4ο: Θέρμανση και κλιματισμός και η επίδραση στην υγεία μας... 41 4.1 Θέρμανση... 41 4.2 Κλιματισμός...43 Κεφάλαιο 5ο: Πώς επηρεάζει την υγεία των εργαζομένων η χρήση των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών;...47 5.1 Ηλεκτρονικός Υπολογιστής... 47 5.2 Οθόνη... 63 2 Σελίδα
5.3 Πληκτρολόγιο...76 Κεφάλαιο 6ο: Εργασιακό περιβάλλον και ατυχήματα...78 6.1. Επαγγελματικοί κίνδυνοι - εργατικά ατυχήματα... 78 6.3. Όργανα βελτίωσης συνθηκών εργασίας στην επιχείρηση - σύσταση επιτροπή υγιεινής και ασφάλειας... 90 6.4 Υποχρεώσεις εργοδοτών - Υποχρεώσεις και δικαιώματα εργαζομένου... 103 Συμπεράσματα...125 Προτάσεις...128 Εμπειρική έρευνα...131 Βιβλιογραφία...145
Εισαγωγή Η τεχνολογία αναφέρεται στο αποτέλεσμα της εφαρμογής της θεωρητικής επιστημονικής γνώσης με στόχο την δημιουργία ενός αντικειμένου με πρακτικό όφελος. Άλλοτε αναφέρεται στην μεθοδολογία που χαρακτηρίζει μια τέτοια διαδικασία. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση η έννοια να αναφέρεται μόνο στην υψηλή τεχνολογία ή και στην τεχνολογία υπολογιστών μόνο, αν και κατά βάση δεν περιορίζεται μόνο σε αυτούς τους τομείς. Τα νέα επιτεύγματα της τεχνολογίας κάνουν τη ζωή μας όχι μόνο πιο εύκολη και πιο επικίνδυνη. Η εξέλιξη της τεχνολογίας είναι κάτι που όλοι επιζητούμε αλλά έχει και αρκετές συνέπειες για την υγεία μας. Αναφερόμαστε σε προβλήματα υγείας που δημιουργούνται από την ακτινοβολία καθημερινών ηλεκτρικών συσκευών που έχουν γίνει πλέον απαραίτητες στη ζωή μας και συγκεκριμένα στην εργασία μας, όπως τα κινητά τηλέφωνα, οι υπολογιστές, τα ασύρματα τηλέφωνα κλπ. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αφύπνιση όλων μας για την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας. Πολλές μελέτες που έχουν γίνει πάνω σε αυτό το θέμα επικεντρώνονται στις βλαπτικές συνέπειες της τεχνολογίας αλλά για κάθε έρευνα που δημοσιεύεται και αναφέρεται σε αυτές υπάρχει και μια άλλη η οποία αναφέρει ότι δεν υπάρχουν συνέπειες. Γενικότερα όμως, η συνειδητή χρήση της τεχνολογίας πρέπει να γίνει καθημερινή μας πρακτική. Η αποφυγή της υπερβολικής έκθεσης και χρήσης των ηλεκτρικών συσκευών που πλέον μας έχουν γίνει απαραίτητες αποτελεί τον μοναδικό δρόμο για την αποφυγή των πιθανών εν δυνάμει βλαπτικών συνεπειών στην υγεία μας. Στόχος της συγκεκριμένης εργασίας είναι να παρουσιάσει της επιπτώσεις της τεχνολογίας στην υγεία των εργαζομένων και να προτείνει μέτρα για την ελαχιστοποίηση τους, με γνώμονα την διευκόλυνση της καθημερινότητας των εργαζομένων. Η δομή της εργασίας έχει ως εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια της τεχνολογίας και η εξέλιξη της από τα προϊστορικά χρόνια έως σήμερα. Η κατακόρυφη αύξηση της έκθεσης στα ανθρωπογενή ηλεκτρομαγνητικά πεδία, αποτέλεσμα της τεχνολογικής επανάστασης
στον τελευταίο αιώνα, μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες στην δημόσια υγεία. Μια από τις πιο σοβαρές απειλές για την ανθρωπότητα στην εποχή μας είναι και η ρύπανση παντός είδους. Η ηλεκτρομαγνητική ρύπανση θα μπορούσε να είναι η πλέον επικίνδυνη, αφού δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή και είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί. Ακόμη γίνεται αναφορά στις επιπτώσεις της εργασίας στην υγεία των εργαζομένων, στους εργασιακούς κινδύνους της νέας τεχνολογίας, στις αιτίες που προκαλούν τις ασθένειες και τέλος στους ακατάλληλους εργασιακούς χώρους. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφερόμαστε στα επιτεύγματα της νέας τεχνολογίας που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος τα οποία είναι ποικίλα και τυγχάνουν της καθολικής αποδοχής των περισσοτέρων από εμάς. Επίσης στους ακατάλληλους εργασιακούς χώρους που δεν είναι εξοπλισμένοι με τους κατάλληλους μηχανισμούς και την σωστή διαμόρφωση, επηρεάζουν αρνητικά την απόδοση και υγεία των εργαζομένων. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύουμε τις επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην υγεία που δεν είναι καινούριο θέμα, ακόμη και σε χαμηλή ένταση μπορεί να έχουν βιολογικές δράσεις σε κύτταρα και βιολογικούς οργανισμούς. Για τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας δεν υπάρχει σαφές πλάνο για την προστασία του κοινού ωστόσο έχουν τεθεί όρια που να διασφαλίζουν πιθανές επιβλαβείς επιπτώσεις της λειτουργίας τους. Η χρήση του κινητού τηλεφώνου μπορεί να προκαλέσει τόση βλάβη στην υγεία του χρήστη όση προκαλεί ένα τσιγάρο σε έναν καπνιστή. Οι οικιακές συσκευές που λειτουργούν με ηλεκτρισμό εκπέμπουν ακτινοβολία επηρεάζοντας τους χρήστες. Αυτή η ακτινοβολία παρουσιάζει ευαισθησία στο ανθρώπινο σώμα και κυρίως στα μάτια, τα γεννητικά όργανα και τον εγκέφαλο. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναφερόμαστε για την θέρμανση στον οικιακό και εργασιακό τομέα. Τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται για την θέρμανση εκπέμπουν καυσαέρια τα οποία περιέχουν διοξείδιο του άνθρακα και άλλες βλαβερά στοιχεία προς το περιβάλλον. Στις μέρες έχουν ανακαλύψει νέες μεθόδους εξοικονόμησης ενέργειας όπως π.χ. φυσικό αέριο και μαζούτ. Σελίδα 5
Όσο αφορά κλιματισμό αν και είναι αναγκαίος στις μέρες μας λόγω υψηλών θερμοκρασίας αναγκαζόμαστε να κάνουμε χρήση του κλιματισμού για καλύτερη ποιότητα ζωής αλλά από αλλά από την άλλη θέτουμε σε κίνδυνο την υγεία μας. Διότι το μηχάνημα του κλιματισμού εκπέμπει μικροοργανισμούς επικίνδυνους για την υγείας όπως η νόσος των «λεγεωνάριων». Για να αποφευχθεί αυτό η λύση είναι η έγκαιρη πρόληψη με συντήρηση του μηχανήματος από ειδικευμένο τεχνικό. Στο πέμπτο κεφάλαιο μιλάμε για τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, την οθόνη και το πληκτρολόγιο. Χρησιμοποιώντας τον ηλεκτρονικό υπολογιστή επηρεάζεται όλο το σώμα όπως τα χέρια από το πληκτρολόγιο, τα μάτια και ο εγκέφαλος από την οθόνη και το υπόλοιπο σώμα από την λάθος στάση που καθόμαστε. Επίσης, στο έκτο κεφάλαιο της εργασίας καταγράφουμε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων καθώς και την ανάγκη για σύσταση επιτροπής Υγιεινής και Ασφάλειας, με σκοπό να μειωθούν τα εργατικά ατυχήματα και οι επαγγελματικές ασθένειες. Τέλος, ακολουθεί ένα συγκεντρωτικό κεφάλαιο των συμπερασμάτων που εξήχθησαν από την εν λόγω εργασία καθώς και μια σειρά από προτάσεις για την ελαχιστοποίηση των επιβλαβών συνεπειών της αλόγιστης χρήσης των συσκευών νέας τεχνολογίας. Σελίδα 6
Κεφάλαιο 1ο: Τεχνολογία 1.1 Έννοια της νέας τεχνολογίας Η Τεχνολογία εκτείνεται σε ευρύ πεδίο και ασχολείται με τη γνώση και τη χρήση εργαλείων και τεχνικών και με το πως αυτό επηρεάζει την ικανότητα ενός είδους να ελέγχει το περιβάλλον του και να προσαρμόζεται σε αυτό. Στην ανθρώπινη κοινωνία είναι μια απόρροια της επιστήμης και της μηχανικής, αν και διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα προηγούνται χρονολογικά και των δύο αυτών εννοιών. Ο όρος Τεχνολογία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις τέχνη και λόγος. Παρόλα αυτά ένας αυστηρός προσδιορισμός είναι δύσκολος. Η Τεχνολογία μπορεί να αναφερθεί σε υλικά αντικείμενα που χρησιμοποιούνται από την ανθρωπότητα, όπως μηχανές, λογισμικό ή σκεύη, αλλά επίσης μπορεί να περιλαμβάνει ευρύτερα θέματα, συμπεριλαμβανομένων συστημάτων, μεθόδων οργάνωσης και τεχνικών. Ο όρος μπορεί επίσης να εφαρμοστεί γενικά ή σε συγκεκριμένους τομείς: Παραδείγματα είναι η Κατασκευαστική Τεχνολογία ή Φαρμακευτική Τεχνολογία ή Τεχνολογία Αιχμής. Η χρήση της τεχνολογίας από το ανθρώπινο είδος ξεκίνησε με την μετατροπή των φυσικών πρώτων υλών σε απλά εργαλεία. Η προϊστορική ανακάλυψη της ικανότητας των ανθρώπων να ελέγχουν τη φωτιά αύξησε τις διαθέσιμες πηγές τροφής και η εφεύρεση του τροχού βοήθησε τους ανθρώπους να ταξιδεύουν και να ελέγχουν το περιβάλλον τους. Πρόσφατα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως η τυπογραφία, το τηλέφωνο και το Διαδίκτυο, έχουν περιορίσει τα φυσικά εμπόδια της επικοινωνίας και έχουν επιτρέψει στους ανθρώπους και να αλληλεπιδρούν σε παγκόσμια κλίμακα. Παρ όλα αυτά, η τεχνολογία δεν χρησιμοποιείται μόνο για ειρηνικούς σκοπούς: η κατασκευή καταστροφικών όπλων έχει προχωρήσει, στη διάρκεια της ιστορίας, από τα ρόπαλα στα πυρηνικά όπλα. 1.2. Επίδραση της τεχνολογίας στην κοινωνία και στο περιβάλλον Η τεχνολογία έχει επηρεάσει την κοινωνία και το περιβάλλον της με διάφορους τρόπους. Σε κάποιες κοινωνίες, η τεχνολογία έχει βοηθήσει να αναπτυχθούν πιο Σελίδα 7
προηγμένες οικονομίες (συμπεριλαμβανομένης της σημερινής παγκόσμιας οικονομίας) και έχει κάνει δυνατή την άνοδο μιας τάξης που διαθέτει ελεύθερο χρόνο. Πολλές τεχνολογικές διαδικασίες παράγουν ανεπιθύμητα προϊόντα, με τη διαδικασία που είναι γνωστή ως ρύπανση, και εξαντλούν τους φυσικούς πόρους σε βάρος της γης και του περιβάλλοντός της. Ποικίλες εφαρμογές της τεχνολογίας επηρεάζουν τις αξίες μιας κοινωνίας και η νέα τεχνολογία συχνά θέτει νέες ηθικές ερωτήσεις. Παραδείγματα είναι η ανάπτυξη της αντίληψης της αποτελεσματικότητας στα πλαίσια της ανθρώπινης παραγωγικότητας, ενός όρου που αρχικά είχε εφαρμοστεί μόνο σε μηχανές, και η αμφισβήτηση των παραδοσιακών προτύπων. Θέτει, επίσης, νέα θέματα ηθικής, όπως αυτό της κλωνοποίησης ανθρώπινων όντων. Φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις έχουν προκύψει σχετικά με την τωρινή και τη μελλοντική χρήση της τεχνολογίας στην κοινωνία, με διαφωνίες για το αν η τεχνολογία βελτιώνει την κατάσταση του ανθρώπου ή την χειροτερεύει. Ο Νεολουδισμός, ο αναρχο-πρωτογονισμός, όπως και άλλα παρόμοια κινήματα κατακρίνουν τη διείσδυση της τεχνολογίας στο σύγχρονο κόσμο, ισχυριζόμενα ότι αποξενώνει τους ανθρώπους και καταστρέφει τον πολιτισμό. Υποστηρικτές ιδεολογιών όπως ο διανθρωπισμός (transhumanism) και ο τεχνο-προοδευτισμός θεωρούν τη συνέχιση της τεχνολογικής εξέλιξη ευεργετική για την κοινωνία και την κατάσταση του ανθρώπου. Βέβαια, μέχρι πρόσφατα, θεωρούνταν ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας ήταν περιορισμένη μόνο στα ανθρώπινα όντα, αλλά πρόσφατες επιστημονικές έρευνες1 δείχνουν ότι και άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά και ορισμένες κοινωνίες δελφινιών έχουν αναπτύξει απλά εργαλεία και μεθόδους για να μεταβιβάζουν τις γνώσεις τους στις επόμενες γενεές. 1Κ.Παπακωνσταντίνου, ROS14 5/2007 Σελίδα 8
Κεφάλαιο 2ο: Η υγεία των εργαζομένων 2.1 Επιπτώσεις της εργασίας στην υγεία των εργαζομένων Άλλοι υποστηρίζουν ότι η εργασία είναι πόνος, ενώ άλλοι ότι η εργασία είναι απαραίτητη για τον εγκοινωνισμό του σύγχρονου ανθρώπου και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Η εργασία αποτελεί έναν απαραίτητο παράγοντα για την επιβίωση του ατόμου, αφού αυτής εξασφαλίζονται οικονομικοί πόροι για την κάλυψη των αναγκών. Σε κάθε όμως περίπτωση, η εργασία επηρεάζει την υγεία και η κατάσταση της υγείας επιδρά στην εργασία. Από τις 700.000 περίπου ώρες ζωής του ανθρώπου, οι 60.000 κατά μέσο όρο είναι αφιερωμένες στην εργασία. Ωστόσο, κρύβει κινδύνους περισσότερο ή λιγότερο προφανείς που μεταφράζονται σε διάφορες ασθένειες, ήπιες ή πιο σοβαρές. Η σχέση της υγείας με την εργασία έχει γίνει αντικείμενο μελέτης από πολύ παλιά. Ο Ιπποκράτης περιγράφει ειδικές παθολογικές καταστάσεις σε εργαζόμενους σε ορυχεία, καθώς και τοξικές επιδράσεις του μολύβδου μετά από επαγγελματική έκθεση. Πολύ αργότερα, στις αρχές του 18ου αιώνα, ο Ιταλός τοξικολόγος Bernardini Ramazzini (1633-1741) έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης βιομηχανικής τοξικολογίας, ενώ ο Άγγλος γιατρός Percival Pott (1714-1788) περιέγραψε για πρώτη φορά επαγγελματικό καρκίνο στα τέλει του 18ου αιώνα. Η επίδραση του επαγγέλματος στη θνησιμότητα μελετήθηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1841 από τον William Farr, ο οποίος κατέγραψε αυξημένη θνησιμότητα στους εργάτες ορυχείων. Στη σύγχρονη εποχή, παρά την εξάλειψη των εφιαλτικών συνθηκών εργασίας των περασμένων αιώνων, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες, η εργασία συνεχίζει να επιδρά με πολλούς τρόπους στην κατάσταση της υγείας. Η εργασία επηρεάζει την υγεία έμμεσα και άμεσα. Έμμεσα, διαμορφώνοντας σε σημαντικό βαθμό το εισόδημα, που, όπως ήδη τονίστηκε, επιδρά αποφασιστικά στην υγεία. Επίσης, η εργασία επιδρά στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και ωρίμανση, στον βασικό προσανατολισμό και στον εγκοινωνισμό του ατόμου. Ακόμα, η εργασία αποτελεί μέτρο κοινωνικής κατάταξης και κοινωνικής αναγνώρισης. Τέλος, ένα Σελίδα 9
μεγάλο μέρος της κοινωνικής δραστηριότητας και της ψυχολογικής εμπειρίας συντελείται στο εργασιακό περιβάλλον. Σε ότι αφορά τις άμεσες επιδράσεις, η εργασία μπορεί να έχει σχετικά ήπιες και άτυπες επιδράσεις στην υγεία, προκαλώντας ποικίλα συμπτώματα και επηρεάζοντας το γενικότερο αίσθημα ευεξίας, ή να έχει σοβαρές βλαπτικές επιδράσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι βλαπτικές επιδράσεις αφορούν συγκεκριμένη νοσολογική οντότητα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών νόσων. Σε άλλες περιπτώσεις, η εργασία εμφανίζεται ως παράγοντας που επιβαρύνει φυσιολογικές λειτουργίες, ή επιδεινώνει υπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις. Αντίστροφα, η εργασία επηρεάζει επίσης την εργασία. Η ικανότητα του ατόμου για συγκεκριμένη μορφή εργασίας εξαρτάται, πολλές φορές καθοριστικά, από το επίπεδο της υγείας του. Σήμερα, εκτιμάται ότι ένα ποσοστό μεταξύ 40 και 50% του παγκόσμιου πληθυσμού εκτίθεται σε επαγγελματικούς κινδύνους φυσικού, χημικού, βιολογικού, ψυχοκοινωνικού ή εργονομικού χαρακτήρα. Κατά τους δυο τελευταίους αιώνες, η παραγωγική διαδικασία παρουσίασε τεράστια ανάπτυξη, κάτω από την επίδραση των επιστημονικών ανακαλύψεων και της μεγάλης ώθησης στον τομέα της τεχνολογίας. Η εξέλιξη αυτή μετέβαλε ταχύτατα-και συνεχίζει να μεταβάλλει -τόσο το σύνολο των μεθόδων παραγωγής και οργάνωσης της εργασίας όσο και τις εργασιακές σχέσεις, οδηγώντας στη διαμόρφωση ενός εξαιρετικά σύνθετου και πολύπλοκου εργασιακού περιβάλλοντος. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, οι εργαζόμενοι στον τριτογενή τομέα (των υπηρεσιών) αυξάνονταν συνεχώς. Επίσης, στο διάστημα αυτό αυξήθηκε εντυπωσιακά ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών. Τα δυο αυτά φαινόμενα ανέδειξαν ένα καινούργιο φάσμα κινδύνων για την υγεία. Αλλά και στη βιομηχανία, η παραγωγική διαδικασία έχει μεταβληθεί σημαντικά. Η χρήση της νέας τεχνολογίας έχει επιτείνει τον κατακερματισμό, την αυτοματοποίηση, την εξειδίκευση. Μια διαδικασία συναρμολόγησης που απαιτούσε 6 ώρες το 1940 σήμερα χρειάζεται μόνο 2 λεπτά της ώρας. Σε ότι αφορά τις ώρες εργασίας, ένας μέσος εργαζόμενος εργάζεται σήμερα από Σελίδα 10
1.900 έως 2.500 ώρες το χρόνο, ενώ έχει περίπου τις ίδιες μέρες γιορτών που είχε και ο αντίστοιχα εργαζόμενος πριν από 600 χρόνια. Στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον ένα πλήθος παραγόντων σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την υγεία των εργαζομένων. Οι παράγοντες αυτοί εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία ως προς τη φύση τους και τις πιθανές επιδράσεις στην υγεία. Πρόκειται για παράγοντες χημικούς, φυσικούς, βιολογικούς, αλλά και εργονομικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς. Οι ειδικοί έχουν προσδιορίσει περίπου 100.000 χημικές ουσίες, 50 φυσικούς παράγοντες, 200 βιολογικούς παράγοντες και 20 αντενδεικνυόμενες εργονομικές συνθήκες εργασίας, καθώς και σημαντικό αριθμό φυσικών επιβαρύνσεων που συνδέονται με ψυχολογία και κοινωνικά προβλήματα. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να θεωρηθούν επαγγελματικοί κίνδυνοι, οι οποίοι ενδέχεται να προκαλέσουν ατυχήματα και επαγγελματικά νοσήματα. Στις χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται στο εμπόριο και στη βιομηχανία, κάθε χρόνο προστίθενται μερικές εκατοντάδες νέες. Ωστόσο, όρια επαγγελματικής έκθεσης έχουν θεσπιστεί από το Εθνικό Κέντρο Ερευνών των Η.Π.Α για λιγότερες από 700 χημικές ουσίες. Η δράση τους συχνά είναι δύσκολο να υπολογιστεί, γιατί οι χημικές ουσίες δρουν πολλές φορές αθροιστικά και οι επιπτώσεις τους γίνονται εμφανείς μετά από μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι φυσικοί παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος που είναι πιθανό να επιδράσουν βλαπτικά στην υγεία είναι οι ακτινοβολίες, ο θόρυβος, η θερμοκρασία, οι συνθήκες φωτισμού και εξαερισμού. Οι βιολογικοί παράγοντες αφορούν κυρίως διάφορους μικροοργανισμούς (βακτηρίδια, ιοί, μύκητες), οι οποίοι βρίσκονται στο εργασιακό περιβάλλον και μπορούν να προκαλέσουν ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων. Τέλος, οι ψυχοκοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που αφορούν τις εργασιακές σχέσεις, την κοινωνική αξιολόγηση της εργασίας, τις υπερωρίες, κ.ά., θεωρούνται σημαντικές πηγές προβλημάτων τόσο για τη σωματική όσο και για την ψυχική υγεία Σελίδα 11
των εργαζομένων. Η συνεχής μεταβολή της οργάνωσης της παραγωγής και των εργασιακών σχέσεων οδηγεί σε διαρκή μεταβολή και εμπλουτισμό του εργασιακού περιβάλλοντος με νέα στοιχεία, για τα οποία δεν είναι ακόμη γνωστή η συνολική τους επίδραση στην υγεία. Μολαταύτα, εκτιμάται ότι για τους περισσότερους εργαζόμενους στις αναπτυγμένες χώρες, και κυρίως για τους εργαζόμενους σε γραφεία, η κοινωνική οργάνωση της σύγχρονης εργασίας αποτελεί τον πιο ισχυρό παράγοντα που επιδρά στην υγεία τους. Εκτός από το γεγονός ότι η νέα οικονομική οργάνωση, που βασίζεται στην εξατομικευμένη τεχνολογία της πληροφορίας, τεμαχίζει την εργασία και διαιρεί την κοινωνία, ο περιορισμένος έλεγχος που ασκούν οι εργαζόμενοι στην εργασία τους, η μειωμένη κοινωνική υποστήριξη από τους προϊσταμένους και τους συναδέλφους και η εντατικοποίηση της παραγωγής συνιστούν σοβαρές απειλές για την υγεία. Οι επιπτώσεις της εργασίας στην υγεία των εργαζομένων αφορούν, κυρίως, δυο μεγάλες κατηγορίες προβλημάτων. Τα εργατικά ατυχήματα και τα επαγγελματικά νοσήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ για τη δεκαετία του 1990, στον κόσμο συνέβαιναν περίπου 120 εκατομμύρια εργατικά ατυχήματα κάθε χρόνο, με αποτέλεσμα να σημειώνονται 200.000 περίπου θάνατοι. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε σύνολο περίπου 120 εκατομμυρίων εργαζομένων, κάθε χρόνο καταγράφονται σχεδόν 10 εκατομμύρια περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών παθήσεων. Σύμφωνα, μάλιστα, με τα αποτελέσματα μελέτης για την υποκειμενική εκτίμηση της υγείας των ευρωπαίων εργαζομένων, μόνο το 1/3 των ερωτηθέντων θεωρούν τον εαυτό τους υγιή, ενώ σε υψηλόμισθους υπάλληλους το αντίστοιχο ποσοστό ξεπερνά το 50%. Όμως, εκτός από τα εργατικά ατυχήματα και τα επαγγελματικά νοσήματα, τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη νοσημάτων, που σχετίζονται με την εργασία χωρίς να συγκαταλέγονται στα επαγγελματικά νοσήματα, καθώς και στη μελέτη των επιδράσεων του εργασιακού στρες στην υγεία των εργαζομένων Σελίδα 12
Όλες αυτές οι επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων είναι άνισα κατανεμημένες κοινωνικά. Η συχνότητα του 80% των 100 πρώτων αιτιών θανάτου είναι μεγαλύτερη στους χειρώνακτες εργάτες σε σύγκριση με τους εργαζόμενους σε γραφεία. Σημαντικές είναι και οι άμεσες ή έμμεσες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών παθήσεων2. Το άμεσο κόστος επαγγελματικών ατυχημάτων και παθήσεων (δαπάνες περίθαλψης, αποζημιώσεις, πρόωρες συντάξεις ) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 30 δις. Δολάρια το χρόνο. Το έμμεσο κόστος από χαμένες ώρες εργασίας, ζημιές στον εξοπλισμό, διοικητικές δαπάνες, καθώς και από ψυχολογικά προβλήματα του θύματος και της οικογένειάς του, είναι σημαντικά μεγαλύτερο, αλλά και πολύ δύσκολο να υπολογιστεί. 2.2 Εργασία και κίνδυνοι της νέας τεχνολογίας Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, το σκηνικό των συνθηκών εργασίας αλλάζει άρδην. Εντατικοποίηση και ευέλικτες μορφές εργασίας (ώστε να μειωθεί το εργατικό κόστος), απροειδοποίητες αλλαγές στο εργατικό καθεστώς και αυξανόμενες απαιτήσεις από τους εργαζόμενους, νέες τεχνολογίες και μοναχική εργασία, δημιουργούν καταστάσεις μεγάλης πίεσης, που έχουν ως συνέπεια μια σειρά από «νέες» επαγγελματικές ασθένειες: στρες, μυοσκελετικά προβλήματα, χρόνια κόπωση, ψυχολογική εξουθένωση, κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ανακοίνωση της Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη στρατηγική υγείας και ασφάλειας 2002-2006 κρούει των κώδωνα του κινδύνου για τις «αναδυόμενες» ασθένειες που προκαλούν η υπερβολική πίεση και η εργασιακή παρενόχληση («ένα ιδιαίτερο πρόβλημα στις μέρες μας, που απαιτεί νομοθετική δράση», όπως αναφέρεται). Ασθένειες που αντιστοιχούν στο 20% των προβλημάτων υγείας των εργαζομένων. Το ένα τέταρτο από αυτές οδηγεί σε παύση τις εργασίας για δυο ή περισσότερες εβδομάδες. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην ευαίσθητη θέση των γυναικών (εργαζόμενες 2 http://expain.gr/artides/kindinol_ergasias/kindinol_ergasias.php Σελίδα 13
και μητέρες) και των εργαζομένων άνω των 55 ετών, που πληθαίνουν στην Ε.Ε. λόγω συνταξιοδότησης σε όλο και μεγαλύτερες ηλικίες - οι εργαζόμενοι αυτοί υφίστανται τα σοβαρότερα ατυχήματα με θνησιμότητα και παρουσιάζουν ιδιαιτέρως αυξημένη συχνότητα σε καρκίνους και καρδιαγγειακά νοσήματα. Το κόστος εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών σε χώρες με ανεπτυγμένα συστήματα πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου - Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία- ξεπερνά το 2,5% του ΑΕΠ τους. Μπορεί, λοιπόν, κάποιος να φανταστεί πόσο υψηλότερο είναι αυτό το κόστος σε κράτη όπου απουσιάζει η πολιτική πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου. Κράτη όπως η Ελλάδα, που δεν διαθέτει κανένα ουσιαστικό μηχανισμό, ώστε να τηρούνται οι ευρωπαϊκές επιταγές και όπου επαγγελματικές ασθένειες δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες. Όπως λέει ο κ. Ιωάννου, «στην Ευρώπη η εργασίας επηρεάζει πλέον εντυπωσιακά την υγεία του πληθυσμού». Συγχρόνως, «αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι η εντατικοποίηση και ο περιορισμός της αυτονομίας επιφέρουν χαμηλότερη ικανοποίηση από την εργασία και κατ επέκταση χαμηλότερη παραγωγικότητα». Μυοσκελετικά προβλήματα (35%), άγχος (28%), αίσθηση γενικής κόπωσης (23%) είναι, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Europea Occupational Diseases Statistics - EOSD), οι «πρωταθλητές» στα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν σήμερα οι εργαζόμενοι. Μυοσκελετικές παθήσεις (ραχιαλγίες και μυαλγίες, ειδικότερα στον αυχένα και τους ώμους). Παρά την πρόοδο της τεχνολογίας, η έκθεση των εργαζομένων σε επίπονες, κοπιώδεις στάσεις, χειρωνακτική διακίνηση βαρέων φορτίων, αντί να μειωθεί, έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία. Πόνοι στην πλάτη, μυϊκοί πόνοι στον αυχένα και τους ώμους και τραυματισμοί είναι τα προβλήματα που κυρίως παρουσιάζονται σε όσους εργάζονται με ταχείς ρυθμούς και εντός πιεστικών προθεσμιών. Ο συσχετισμός μεταξύ μυοσκελετικών παθήσεων, άγχους και χαρακτηριστικών της εργασίας (επαναλαμβανόμενη εργασία, ρυθμός εργασίας) είναι στενός. Η κατηγορία Σελίδα 14
εργαζομένων που διατρέχει το μεγαλύτερο κίνδυνο από επαναλαμβανόμενες κινήσεις είναι οι χειριστές μηχανημάτων και οι συναρμολογηστές. στην υψηλότερη ομάδα κινδύνου ανήκουν οι ημιαπασχολούμενοι (18,1% του εργατικού δυναμικού των 15 της Ε.Ε., έναντι ενός 14,2% προ δεκαετίας), οι περισσότεροι από τους οποίους εργάζονται ως τεχνίτες στη βιομηχανία, ως χειριστές και στα ξενοδοχεία. Σύνδρομο επαγγελματικής εξάντλησης (ύαγοαί:) Έχει ακόμη μεταφραστεί ως εργασιακή κατάθλιψη ή σύνδρομο εγκεφαλικής υπερφόρτωσης. Επέρχεται όταν το μυαλό του εγκεφαλικά εργαζόμενου «βραχυκυκλώνει» από την υπερφόρτωση. Θεωρείται πλέον εγγενές χαρακτηριστικό των εργασιακών χώρων «πρώτης» ταχύτητας. Σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, από αυτό το 40% των εργαζομένων σε Ευρώπη, Αυστραλία, Η.Π.Α. και Καναδά. Προκαλείται από την υπερ-προσπάθεια που καταβάλλει ο εργαζόμενος μπροστά στο «φάντασμα» της προαγωγής, της στασιμότητας ή της απόλυσης. Πλέον ευπαθείς επαγγελματικές τάξεις θεωρούνται οι γιατροί (κυρίως καρδιοχειρουργοί, νευροχειρουργοί, χειρουργοί), οι επαγγελματίες υγείας (νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργεί, ψυχολόγοι, ψυχίατροι) και οι δημοσιογράφοι (λόγω των πιεστικών ωραρίων). Συμπτώματα: αϋπνίες, πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά προβλήματα, διαταραχές στη σεξουαλική διάθεση, χαμηλά επίπεδα ενέργειας. Περισσότερα από 40 εκατομμύρια άνθρωποι, σχεδόν ένας στους τρείς εργαζόμενους στην Ε.Ε. των 15, δηλώνουν ότι υποφέρουν από εργασιακό άγχος και ένας επιπλέον αριθμός υποφέρει σιωπηλά. Συνάμα, μεγάλος αριθμός επιχειρηματιών δεν αντιλαμβάνεται σε ποιο βαθμό το άγχος επηρεάζει την απόδοση των επιχειρήσεών τους. Η έλλειψη προσωπικού, η γήρανση του εργατικού δυναμικού, η είσοδος στην εργασία πολλών γυναικών με διπλό ρόλο (μητέρα και εργαζόμενη), η ανάπτυξη της τεχνολογίας της πληροφορικής είναι από τους παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία άγχους. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, το άγχος που οφείλεται στην εργασία στοιχίζει πολλά δις. Ευρώ Σελίδα 15
ετησίως. Μόνο στην Ολλανδία, το κόστος των απουσιών από την εργασία και της αδυναμίας για εργασία εξαιτίας άγχους στοίχισε, το 2004, 12 δις. ευρώ. Το άγχος μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, νευρικότητα, αίσθηση κοπώσεως, προβλήματα ύπνου, καρδιακά προβλήματα, προβλήματα στομάχου, εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τους σοβαρότερους κινδύνους από εργασιακό άγχος αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε Ελλάδα, Ιρλανδία και Μ. Βρετανία, ενώ τους μικρότερους σε Φινλανδία, Σουηδία και Ολλανδία. Κι όμως, στη Φινλανδία μέσα σε πέντε χρόνια αυξήθηκε από 17% σε 27% το ποσοστό των εργαζομένων που υποφέρουν από σύνδρομο επαγγελματικής εξάντλησης (όυΐόυί) και διαταραχές ύπνου. Μπορεί, λοιπόν, κάποιος να φαντασθεί τι συμβαίνει στην Ελλάδα. 2.3 Ακατάλληλοι εργασιακοί χώροι Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένα στα τρία νέα ή επισκευαζόμενα κτίρια παρουσιάζουν προβλήματα «εσωτερικής ρύπανσης». Κύριο χαρακτηριστικό των «αρρώστων κτιρίων» είναι η κακή ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων. Βλαπτικοί παράγοντες που ευθύνονται για την εσωτερική ρύπανση είναι η φορμαλδεΰδη (που συναντάται στα μονωτικά υλικά, σε έπιπλα από κόντρα πλακέ, νοβοπάν ή άλλα συνθετικά υλικά, στις συνθετικές μοκέτες), το μονοξείδιο του άνθρακα (που εισέρχεται στα κτίρια από το εξωτερικό περιβάλλον και απελευθερώνεται με καύση των τσιγάρων). Άλλοι βλαπτικοί παράγοντες είναι τα οξείδια του αζώτου, ο αμίαντος (ουσία «δολοφόνος» που έπρεπε να είχε απομακρυνθεί από όλα τα κτίρια έως την 01/01/2005, αλλά φυσικά δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο), τεχνητές ορυκτές ύλες (που αντικαθιστούν τον αμίαντο σαν θερμομονωτικά υλικά).το παθητικό κάπνισμα είναι ένας άλλος σοβαρός βλαπτικός παράγοντας, αφού στον καπνό του τσιγάρου έχουν εντοπισθεί 4.300 χημικές ουσίες, ορισμένες από τις οποίες μπορεί να προκαλέσουν διάφορα πνευμονικά νοσήματα και καρκίνο στους παθητικούς καπνιστές. Συμπτώματα του συνδρόμου άρρωστου κτιρίου είναι: δύσπνοια, ξερόβηχας, πονόλαιμος, ρινόρροια, δακρύρροια, πονοκέφαλοι, ζαλάδες, ναυτία, πνευματική Σελίδα 16
κόπωση και σύγχυση, σωματική κόπωση, λήθαργος και πεπτικές διαταραχές. Η μακροχρόνια παραμονή σε άρρωστο κτίριο μπορεί να προκαλέσει ρινίτιδες (αλλεργικές και μη), ιγμορίτιδες, επιπεφυκίτιδες, πνευμονίες, εκζέματα, παθήσεις του ήπατος, των νεφρών και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Παρενόχληση, βία και κακομεταχείριση - εκφοβισμός (bullying) στους χώρους εργασίας Η φυσική και ψυχική βία, η κακομεταχείριση και η σεξουαλική παρενόχληση στους χώρους εργασίας, από τους εργοδότες αλλά και μεταξύ συναδέλφων, που αυξάνονται σύμφωνα με την Έρευνα Ευρωπαϊκών Συνθηκών Εργασίας (Europea Working Conditions Surver) και έρευνες κρατών - μελών της Ε.Ε., προκαλούν μια σειρά από ασθένειες. Άγχος, κατάθλιψη, μειωμένη αυτοεκτίμηση, ενοχές, φοβίες, διαταραχές στον ύπνο και την πέψη, μυοσκελετικά προβλήματα, μετατραυματικό στρες. Μοιραία οδηγούν σε αύξηση των απουσιών από την εργασία, αναστάτωση του προσωπικού και μείωση της αποτελεσματικότητας και της παραγωγικότητας. Σύμφωνα με πορίσματα έρευνας της Ε.Ε. των 15, το 32% των εργαζομένων - περίπου 34 εκατομμύρια εργαζόμενοι- πέφτουν κάθε χρόνο θύματα εργασιακής βίας, κακομεταχείρισης και εκφοβισμού, σεξουαλικής παρενόχλησης. Ως παρενόχληση στον χώρο εργασίας ορίζεται η επαναλαμβανόμενη, αδικαιολόγητη συμπεριφορά προς έναν εργαζόμενο ή μια ομάδα εργαζομένων. Η συμπεριφορά αυτή συχνά ενέχει τοπ στοιχείο της αθέμιτης χρήσης ή κατάχρησης εξουσίας, από την οποία τα θύματα ενδέχεται να αδυνατούν να προστατευθούν. Όπως διαπιστώνεται από τις έρευνες των Ευρωπαϊκών Συνθηκών Εργασίας (Europea Working Conditions) τα ποσοστά ακολουθούν σταθερά ανοδική πορεία με της γυναίκες να δέχονται σε μεγαλύτερο βαθμό εκφοβισμό, από τους άνδρες, επιθέσεις βίας και τους τομείς των ξενοδοχείων, των εστιατορίων, της δημόσιας διοίκησης, της υγείας και της εκπαίδευσης να παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά κακομεταχείρισης από πελάτες. Λέγοντας «επαγγελματικές ασθένειες», εννοούμε κάθε χρόνιας ασθένεια που συμβαίνει ως αποτέλεσμα της εργασίας ή της επαγγελματικής δραστηριότητας. Σελίδα 17
Αναγνωρίζεται ως τέτοια επειδή πλήττει ένα συγκεκριμένο μέρος των εργαζομένων και όχι το γενικό πληθυσμό. Συνήθως δε, εκδηλώνεται μετά από χρόνια και σε πολλές περιπτώσεις αφού ο εργαζόμενος συνταξιοδοτηθεί. Τα άτομα που εργάζονται σε χώρους με θόρυβο ή χρησιμοποιούν μηχανήματα που προκαλούν θόρυβο, κινδυνεύουν από μείωση της ακουστικής οξύτητας, η οποία δεν ανατάσσεται. Κατηγορίες εργαζομένων όπως οι ανθρακωρύχοι, οι οικοδόμοι και οι μηχανικοί που έρχονται σε επαφή με τον αμίαντο κινδυνεύουν από σοβαρότερες ασθένειες των πνευμόνων. Ο αμίαντος είναι ένα ορυκτό εξαιρετικά επικίνδυνο τόσο για την υγεία όσο και για το περιβάλλον. Μέσω του αέρα μεταφέρεται οπουδήποτε και με την εισπνοή φτάνει στους πνεύμονες, όπου και επικάθεται. Τα άτομα που εκτίθενται στον αμίαντο πρέπει να φορούν ειδική μάσκα και ολόσωμη φόρμα. Οι εργαζόμενοι που χειρίζονται μηχανήματα που παράγουν κραδασμούς (π.χ. κομπρεσέρ) πρέπει να κάνουν συχνά διαλείμματα, ενώ πολλές φορές παραπονιούνται για προβλήματα στα χέρια και τη μέση, καθώς και ταχυκαρδίες, αποτέλεσμα των μηχανικών δονήσεων. Κάποιοι άλλοι, όπως όσοι εργάζονται σε αρτοποιεία, βιομηχανίες πλαστικών και βαρέων μετάλλων, οι ξυλουργοί και οι ελαιοχρωματιστές, έρχονται αντιμέτωποι με το βρογχικό άσθμα. Παθήσεις του αναπνευστικού αλλά και δερματίτιδες αναφέρουν εξάλλου οι εργαζόμενοι που έρχονται σε επαφή με οργανικές ενώσεις. Οι κομμώτριες υποφέρουν από παρόμοια προβλήματα καθώς και από πόνους στη μέση που προκαλούνται από την πολύωρη ορθοστασία. Οι υπάλληλοι γραφείων αντιμετωπίζουν κυρίως μυοσκελετικά προβλήματα. Η κακή στάση του σώματος σε συνδυασμό με τα ακατάλληλα καθίσματα ευθύνονται για την οσφυαλγία και το αυχενικό σύνδρομο που τους ταλαιπωρούν. Στα παραπάνω προβλήματα έρχονται να προστεθούν οι διαταραχές της όρασης και το «σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα» για τους χρήστες ηλεκτρονικών υπολογιστών, που προκαλούνται λόγω της ακατάλληλης οθόνης του υπολογιστή, της πολύωρης καθήλωσης του βλέμματος και των επαναλαμβανόμενων κινήσεων. Για να αποφευχθούν τα παραπάνω, καλό είναι να κάνουν διαλλείματα προκειμένου να ξεκουράσουν το σώμα Σελίδα 18
και τα μάτια τους. Επιπλέον, το άτομο που η εργασία του είναι καθιστική, συστήνεται να ασκείται. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ακατάλληλος φωτισμός, ο κακός εξαερισμός, η μη σωστή θερμοκρασία, αποτελούν πρόσθετους επιβαρυντικούς παράγοντες για την υγεία αυτών των εργαζομένων. Από ποικίλες λοιμώξεις, εξάλλου, κινδυνεύουν οι εργαζόμενοι σε χώρους υγείας, στις φυλακές, όσοι ασχολούνται με την αποκομιδή απορριμμάτων, και εκείνοι που έρχονται σε επαφή με ζώα. Πολλά από τα παραπάνω περιβάλλοντα εργασίας είναι ιδιαίτερα αφιλόξενα για γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία και γυναίκες που κυοφορούν3. Επαγγέλματα που σχετίζονται με φυτοφάρμακα, χρωστικές ύλες, φαρμακευτικές και χημικές ουσίες, έκθεση σε ακτινοβολία, ευθύνονται σε πολλές περιπτώσεις για βλάβες στο αναπαραγωγικό σύστημα και το έμβρυο. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τις διαταραχές στη γονιμότητα, την αποβολή ή γέννηση νεκρού εμβρύου, τις διαταραχές στην ανάπτυξη του κυήματος. 2.4 Αιτίες που προκαλούν τις ασθένειες Είναι λοιπόν προφανές ότι το εργασιακό περιβάλλον κρύβει ποικίλους κινδύνους που μπορούν να πλήξουν όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Αυτό οφείλεται σε πολλές παραμέτρους. Καταρχάς, η διαμόρφωση των περισσότερων χώρων εργασίας δεν πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα αυτοί να γίνονται ακατάλληλοι. Πολλές υπηρεσίες στεγάζονται σε κτίρια που δε διαθέτουν επαρκή φυσικό φωτισμό, κατάλληλη θερμοκρασία, σωστό εξαερισμό. Κάποιες βιομηχανίες διατηρούν παλιά τεχνολογία που έχει υποστεί τις αναμενόμενες φθορές ενώ δε φρόντισαν να κάνουν την απαραίτητη συντήρηση. Αλλά και νεώτερα μηχανήματα είναι δυνατό να εμφανίζουν προβλήματα. Τα νέα επιτεύγματα της τεχνολογίας κάνουν τη ζωή μας όχι μόνο πιο εύκολη, αλλά και πιο επικίνδυνη. Η κατακόρυφη αύξηση της έκθεσης στα ανθρωπογενή 3 http://www.tee.gr/online/afieromata/2000/2121/2121_2/index.shtml Σελίδα 19
ηλεκτρομαγνητικά πεδία, αποτέλεσμα της τεχνολογικής επανάστασης στον τελευταίο αιώνα, μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες στη δημόσια υγεία. Όπως παραδέχονται πολλοί ειδικοί ερευνητές μπορεί να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους δημόσιους κινδύνους. «Μια από τις πιο σοβαρές απειλές για την ανθρωπότητα στην εποχή μας είναι και η ρύπανση παντός είδους η ηλεκτρομαγνητική ρύπανση θα μπορούσε να είναι η πλέον επικίνδυνη, αφού δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή και είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί» επισημαίνει ο δρ. Παν. Κωσταράκης, διευθυντής έρευνας στο Ερευνητικό Κέντρο Δημόκριτος. Η έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στη Βρετανική ιατρική επιθεώρηση «The Lancet», και η οποία κρούει τον «κώδωνα» του κινδύνου για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην υγεία των παιδιών η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων, ήρθε να ρίξει λάδι στη φωτιά της διαμάχης που είχε ξεσπάσει τα τελευταία χρόνια σχετικά με τις συνέπειες στην υγεία μας όχι μόνο των κινητών, αλλά όλων των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Πυλώνες υψηλής τάσεις, πομποί ραντάρ, ηλεκτρικές κουβέρτες, πιστολάκια για τα μαλλιά, φούρνου μικροκυμάτων, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, εκτυπωτές, τηλεοράσεις, κινητά και ασύρματα τηλέφωνα, κεραίες κινητής τηλεφωνίας και πλήθος άλλες συσκευές δημιουργούν ένα αόρατο φάσμα ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, για του οποίου την ύπαρξη, την ένταση και τις επιπτώσεις γνωρίζουμε πολύ λίγα ο κατάλογος με τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις από την υπερβολική έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία είναι μακρός και ζοφερός. Καρκίνος (στον εγκέφαλο, στο στήθος και λευχαιμία ιδίως στα παιδία), γεννητικές ανωμαλίες, δυσλειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος, νευροφυτικές διαταραχές όπως μελαγχολία, κατάθλιψη, κόπωση, ζαλάδες, ναυτία, μειωμένη γενετήσια ορμή, διαταραχές του ανοσοποιητικού, καρδιακές παθήσεις, προβλήματα μνήμης, διαταραχές στον ύπνο, απώλεια ακοής και αρκετά άλλα. Το ότι η υπερέκθεση στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία δεν είναι μια καινούρια θεωρία. Οι πρώτες φωνές ανησυχίας ακούστηκαν το 1972 όταν επιστήμονες από τη Σοβιετική Ένωση ανέφεραν ότι είχαν παρατηρήσει περίεργα συμπτώματα σε εργαζομένους στα κέντα ελέγχου σε Σελίδα 20
εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας οι οποίοι εκτίθονταν σε υψηλά ποσοστά σε αυτά τα πεδία. Τα επόμενα 15 χρόνια άρχισαν να συγκεντρώνονται οι πρώτες πληροφορίες για τους πιθανούς κινδύνους από τα πεδία αυτά, αλλά μόνο στα τέλη της δεκαετίας του 80, μετά τη δημοσίευση ερευνών- κλειδιών, άρχισαν οι ειδικοί να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Στα τέλη της δεκαετίας του 90 η διαμάχη είχε ανάψει για τα καλά με δύο αντίπαλά στρατόπεδα να αντιμάχονται για τους κινδύνους που κρύβουν τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Η μια πλευρά βεβαιώνει το κοινό ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι και οι άλλη συνεχίζει να μιλάει για τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. «Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετά σημαντικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία πάσης συχνότητας, ακόμα και σε χαμηλές εντάσεις, μπορεί να έχουν βιολογικές δράσεις σε κύτταρα και ζωντανούς οργανισμούς. Μάλιστα, τώρα τελευταία όλο και περισσότερες μελέτες επικεντρώνονται στις μη θερμικές συνέπειες των πεδίων αυτών» τονίζει ο κ. Κωσταράκης. Κύριο αποτέλεσμα της απορρόφησης των ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών είναι η αύξηση της θερμοκρασίας του ανθρώπινου σώματος. Ωστόσο, όπως τονίζουν πολλοί ειδικοί, οι μη θερμικές συνέπειες είναι πλέον επικίνδυνες, η κυριότερη από τις οποίες αναφέρεται στην καρκινογένεση. Η μελέτη- κλειδί σχετικά με την καρκινογένεση και τις ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες είναι η εργασία της επιδημιολόγου Νάνσι Βερτχάιμερ και του γιατρού Εντ Λίπερ, η οποία δημοσιεύθηκε το 1979 στην Αμερικανική Επιθεώρηση Επιδημιολογίας και στην οποία αναφερόταν ότι τα πεδία από τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο. Το γεγονός που έκανε και τους δύο ερευνητές να πιστεύουν κάτι τέτοιο ήταν η ανακάλυψη ότι ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών που είχαν πεθάνει από λευχαιμία στο Ντένβερ του Κολοράντο κατοικούσαν κοντά σε πυλώνες υψηλής τάσεως. Σελίδα 21
Τη μελέτη αυτή ακολούθησαν και πολλές άλλες, αλλά το μόνο βέβαιο στη διαμάχη για τις επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών στην ανθρώπινη υγεία είναι ότι κάθε έρευνα που δημοσιεύεται αναφέρεται στις βλαπτικές συνέπειες, υπάρχει και μία άλλη η οποία αναφέρει ότι δεν υπάρχουν «βάσιμες αποδείξεις» για τις συνέπειες αυτές. Με την επιστημονική κοινότητα να διαφωνεί για τις βλαπτικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, το καλύτερο που μπορεί να κάνει το κοινό είναι να μειώσει συνειδητά την έκθεσή του στις ακτινοβολίες αυτές. Καθορίστε την απόσταση που πρέπει να κρατάτε από συσκευές που εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες στο σπίτι και στην εργασία, όπως ο φούρνος μικροκυμάτων, το ηλεκτρικό ξυπνητήρι, η οθόνη του υπολογιστή κ.α., προκειμένου να μειώσετε την έκθεσή σας σε αυτές. Αλλάξτε τη θέση των επίπλων σας (ειδικά τα κρεβάτια, τα γραφεία και τους καναπέδες οπού περνάτε τις περισσότερες ώρες) ώστε να είναι μακριά από ηλεκτρικές θερμάστρες, καλωδιακές εγκαταστάσεις και άλλα «καυτά σημεία» ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Δοκιμάστε αν είναι δυνατών με ένα μετρητή την ένταση της ακτινοβολίας που εκπέμπει η συσκευή που θέλετε να αγοράσετε και προτιμήστε εκείνη που εκπέμπει τη χαμηλότερη. Βγάλτε από την πρίζα, μη χρησιμοποιείτε ή πετάξτε τις συσκευές που δεν σας είναι απαραίτητες. Χρησιμοποιείτε προστατευτικές ασπίδες στην οθόνη του υπολογιστή, ιδίως αν τον χρησιμοποιούν παιδιά. Ελαχιστοποιήστε όσο είναι δυνατών τη χρήση κινητών και ασύρματων τηλεφώνων. Σελίδα 22
Η έλλειψη σαφούς πλάνου για την προστασία του κοινού από την ακτινοβολία που εκπέμπουν οι κεραίες της κινητής τηλεφωνίας δεν απασχολεί μόνο τους Έλληνες αλλά και τους κατοίκους των υπόλοιπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης4. Στη Γερμανία ωστόσο έχουν τεθεί όρια που να διασφαλίζουν τον πληθυσμό από πιθανές επιβλαβείς επιπτώσεις της λειτουργίας τους. Η τυπική ισχύς των κεραιών της κινητής τηλεφωνίας κυμαίνεται από 10 w ως 50 w. Όταν η ισχύς είναι πάνω από 10 w, επιβάλλεται να γίνεται έλεγχος της κατάστασης, όπως για παράδειγμα η λειτουργία άλλων κεραιών που βρίσκονται στον ίδιο χώρο ή πρόκειται να εγκατασταθούν εκεί. Οι αρμόδιες υπηρεσίες πρέπει να φροντίζουν ώστε η απόσταση των κεραιών από κατοικημένες περιοχές να είναι τέτοια ώστε να τηρούνται τα όρια για τη δόση απορρόφησης. 4 http://www.tee.gr/online/afieromata/2000/2121/2121_2/index.shtml Σελίδα 23
Κεφάλαιο 3ο: Βλάβες που σχετίζονται με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, την κινητή τηλεφωνία και τον ηλεκτρισμό 3.1 Ηλεκτρομαγνητικά πεδία Οι κεραίες της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης επίσης, δημιουργούν γύρω μας μια ηλεκτρονική ομπρέλα ηλεκτρονικής ακτινοβολίας. Οι συχνότητες που χρησιμοποιούνται στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση κυμαίνονται από 550 khz για τα μεσαία κύματα στο ραδιόφωνο ως περίπου τα 800 MHz σε ορισμένους τηλεοπτικούς σταθμούς. Η ένταση της ακτινοβολίας εξαρτάται από παράγοντες όπως τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά της κεραίας, η ένταση της συχνότητας, το ύψος της κεραίας και η απόσταση από αυτήν. Αν και οι κεραίες της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης τοποθετούνται μακριά από κατοικημένες περιοχές και τα επίπεδα ακτινοβολίας που παράγουν είναι γενικά αρκετά κάτω από τα διεθνώς επιτρεπτά όρια για τη δημόσια ασφάλεια, σε μερικά σημεία μεγάλων πόλεων έχουν καταγραφεί υψηλές τιμές. Αυτοί που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από την έκθεση σε ακτινοβολία από αυτές τις πηγές είναι οι εργαζόμενοι στα συνεργεία συντήρησης και επιδιόρθωσης κεραιών. Τα σήματα των μικροκυμάτων από τις κεραίες που χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση τηλεφωνικών και τηλεγραφικών μηνυμάτων είναι μικρής έντασης και θεωρούνται ακίνδυνα. Ασφαλείς θεωρούνται επίσης οι δορυφορικές κεραίες (τηλεόρασης, τηλεφωνίας). Η ένταση του σήματος αυτών των κεραιών είναι πολύ μεγαλύτερο αλλά η διαρροή της ακτινοβολίας είναι μικρή. Επιπλέων η πρόσβαση κοντά σε αυτές είναι απαγορευμένη στο κοινό. Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία περιβάλλουν τη ζωή μας εντός και εκτός του σπιτιού μας. Όλοι οι πληθυσμοί στη γη εκτίθενται σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία διαφόρων βαθμών. Οι ανησυχίες για πιθανές επιπτώσεις στην υγεία είναι αναπόφευκτες. Σελίδα 24
Η τεχνολογική πρόοδος, η εξέλιξη των επιστημών, θα συνεχίσουν να συνδέονται με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Για αυτό είναι χρέος όλων μας να παρακολουθούμε τις έρευνες, τις εξελίξεις και τα τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα για της επιπτώσεις τους στον άνθρωπο. Η Medlook σε συνεργασία με την ATHK μας προσφέρουν την τρίτη ειδική έκδοση για τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία με πληροφόρηση για νέα στοιχεία που αφορούν τις σχέσεις τους με την υγεία μας. Η συνεχείς ενημέρωση και διαπαιδαγώγηση για το θέμα απομυθοποιεί σημαντικές πτυχές, επιτρέπει την αντίληψη των ορίων των γνώσεων μας σήμερα και βοηθά στην καλύτερη δυνατή χρήση όλων των χρήσιμων εργαλείων που η τεχνολογία μπορεί να μας προσφέρει. Είναι γεγονός ότι συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, η αίσθημα αύξησης θερμότητας τοπικά, η κούραση και άλλα, αναφέρονται ότι σχετίζονται με τη χρήση κινητών τηλεφώνων ή την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από τη λειτουργία ηλεκτρικών συσκευών. Στην εποχή μας οι ασύρματες και συγκλίνουσες τεχνολογίες, αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς. Η ασύρματη ευρυζωνική πρόσβαση στο διαδίκτυο, το γνωστό wifi, προσφέρεται σε όλο και περισσότερα σημεία στις πόλεις, σε σχολεία, σε χώρους που συχνάζουν πολλοί άνθρωποι όπως αεροδρόμια, λιμάνια, στάδια, εστιατόρια, καφετέριες και αλλού. Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία δεν αυξάνουν τους κινδύνους υγείας σε εργαζόμενους μονάδων ηλεκτρικής ενέργειας. Η έκθεση σε μαγνητικά πεδία λόγω απασχόλησης στη βιομηχανία παραγωγής και μεταφοράς ηλεκτρισμού, δεν σχετίζεται με κινδύνους προσβολής από λευχαιμία, καρκίνο του μαστού και καρκίνο του εγκεφάλου. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από μεγάλη έρευνα σε 28.000 ανθρώπους στη Δανία, χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα υγείας και απασχόλησης εργαζομένων σε 99 διαφορετικές εταιρίες παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στη Δανία. Όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα, είχαν εργαστεί για τουλάχιστον 3 μήνες από το 1968 και μετά και έτυχαν παρακολούθησης κατά μέσο όρο για 23 χρόνια. Τα Σελίδα 25
δεδομένα που προέκυψαν συσχετίστηκαν με τα αρχείο καρκίνου της Δανίας, στο οποίο καταγράφονται όλα τα περιστατικά καρκίνου της χώρας από το 1942. Οι ερευνητές δεν βρήκαν πειστικές αποδείξεις ότι ο τομέας απασχόλησης των ατόμων αυτών ήταν υπεύθυνος και οδηγούσε σε αυξημένο κίνδυνο προσβολής από λευχαιμία, καρκίνο του μαστού ή του εγκεφάλου. Δεν καταγράφηκαν αυξημένα περιστατικά καρκίνου του μαστού σε γυναίκες υπαλλήλους και λευχαιμίας σε άνδρες υπαλλήλους που είχαν εκτεθεί σε μαγνητικά πεδία μέτριας και υψηλής έντασης. Οι γυναίκες που είχαν εκτεθεί σε μέτριας συχνότητας ηλεκτρομαγνητικά πεδία, φάνηκαν να έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν από καρκίνο του εγκεφάλου σε σύγκριση με γυναίκες που εκτίθεντο σε επίπεδα συνήθους ακτινοβολίας περιβάλλοντος. Το εύρημα αυτό όμως δεν επαληθεύτηκε στους άνδρες οι οποίοι εκτίθονταν σε υψηλής συχνότητας μαγνητικά πεδία. Οι τελευταίοι μάλιστα παρουσίαζαν λιγότερες πιθανότητες να προσβληθούν από καρκίνο του εγκεφάλου. Μια άλλη ενδιαφέρουσα εργασία για το θέμα των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και του καρκίνου του εγκεφάλου, μας έρχεται από το Ινστιτούτο Εργασιακής Υγείας του Πανεπιστημίου του Μπίρμινχαμ. Αξιολογήθηκαν και καταγράφηκαν τα αίτια θανάτου σε σχεδόν 84.000 εργαζομένους στους τομής της παραγωγής και μεταφοράς ηλεκτρισμού της Αγγλίας και της Ουαλίας. Η περίοδος έρευνας ήταν από το 1973 έως το 1997. Η σύγκριση των στοιχείων που προέκυψαν με τα στοιχεία που υπάρχουν για το γενικό πληθυσμό δεν κατέδειξαν κίνδυνο για θάνατο λόγω καρκίνου του εγκεφάλου ή λόγω άλλων ασθενειών στους εργαζομένους στην βιομηχανία ηλεκτρισμού λόγω συνολικής έκθεσης κατά τη διάρκεια της ζωής τους ή κατά τα τελευταία 5 χρόνια, σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Αντίθετα ένα ενδιαφέρων εύρημα ήταν ότι πλέον πρόσφατη έκθεση των εργαζομένων στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία φαινόταν να προστατεύει από θάνατο από άλλες αιτίες. Ωστόσο, οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες βρέθηκαν να είναι σημαντικοί για την αύξηση του κινδύνου πρόωρου θανάτου. Τα συμπεράσματα των Βρετανών ερευνητών είναι ότι δεν βρέθηκε να υπάρχει διακριτός, αυξημένος κίνδυνος θανάτου λόγω καρκίνου του εγκεφάλου σε εργαζομένους στη βιομηχανία ηλεκτρισμού. Σελίδα 26
Η παρατεταμένη έκθεση σε πολύ χαμηλά ηλεκτρομαγνητικά πεδία ανάλογα με αυτά που εκπέμπονται από συσκευές όπως ο στεγνωτήρας μαλλιών, τα ηλεκτρικά ξυραφάκια και οι ηλεκτρικές κουβέρτες, είναι δυνατόν να προκαλούν βλάβες στο DNA των εγκεφαλικών κυττάρων. Παράλληλα φαίνεται ότι οι βλάβες που προκαλούνται στα εγκεφαλικά κύτταρα από έκθεση στα μαγνητικά πεδία για μικρά χρονικά διαστήματα, συσσωρεύονται και έχουν διαχρονικά αθροιστικό αποτέλεσμα. Οι σημαντικές αυτές διαπιστώσεις που αναζωπυρώνουν το επίμαχο θέμα των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, προκύπτουν από εργαστηριακή έρευνα από επιστήμονες του πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον. Οι έρευνες υπέβαλαν πειραματόζωα σε μαγνητικά πεδία χαμηλής έντασης των 60 hertz για 24 και 48 ώρες. Το DNA των πειραματόζωων έδειξε βλάβες στις 24 ώρες και ακόμη περισσότερες στις 48 ώρες. Επίσης η έκθεση στα μαγνητικά πεδία έδειξε ότι αύξανε την απόπτωση των εγκεφαλικών κυττάρων. Η απόπτωση είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ένα κύτταρο αυτοκαταστρέφεται διότι το ίδιο δεν μπορεί να επιδιορθώσει τις βλάβες που έχει υποστεί. Σε προηγούμενες έρευνες τους, οι επιστήμονες του πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον είχαν βρει ότι με μαγνητικά πεδία 10 φορές πιο έντονα και με έκθεση μόνο δύο ωρών, παρουσιάζονται στα κύτταρα ανάλογες βλάβες. Σε συνδυασμό οι δύο εργασίες τους αποδεικνύουν ότι η αρνητική επίδραση των μαγνητικών πεδίων είναι συσσωρευτική και αθροιστική. Στην καθημερινή μας ζωή, η έκθεση στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία είναι πολύ μικρής διάρκειας. Για παράδειγμα το στεγνωτήρα μαλλιών το χρησιμοποιούμε συνήθως για περίπου 3 λεπτά ενώ το ηλεκτρικό ξυραφάκι για 5 λεπτά. Οι ερευνητές δηλώνουν ότι υπάρχει η πιθανότητα τα αρνητικά αποτελέσματα να αθροίζονται διαχρονικά και να έχουν κάποιες αρνητικές επιδράσεις στην υγεία μας. Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία χαμηλής έντασης, δεν προκαλούν βλάβες στο DNA επειδή δεν είναι αρκετά ισχυρά για να σπάσουν χημικούς δεσμούς σε ζωντανούς οργανισμούς. Τώρα οι έρευνες τους δείχνουν ότι οι βλάβες στο DNA προκαλούνται όχι άμεσα αλλά λόγω ενεργοποίησης Σελίδα 27
έμμεσων μηχανισμών5. Υποψιάζονται ότι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία χαμηλής έντασης επηρεάζουν το μεταβολισμό και την κατανομή σιδήρου σε ορισμένες κατηγορίες κυττάρων. Αυτό αυξάνει τη συγκέντρωση ελεύθερου σιδήρου στα κύτταρα αυτά. Ο ελεύθερος σίδηρος δια μέσου μιας χημικής αντίδρασης δημιουργεί ελεύθερες ρίζες που είναι τοξικές για το DNA, τα λιπίδια και τις πρωτεΐνες των κυττάρων. Τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι πλούσια σε σίδηρο. Με βάση τα ευρήματα των επιστημόνων του πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον αυτό τα καθιστά περισσότερο ευάλωτα στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία χαμηλής έντασης. Για να ελέγξουν την ορθότητα της επιστημονικής αυτής υπόθεσης, οι ερευνητές έδωσαν στα πειραματόζωα φάρμακα που εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες ή που μειώνουν τον ελεύθερο σίδηρο στα εγκεφαλικά κύτταρα. Τα αποτελέσματα έδειξαν πράγματι μείωση των βλαβών στο DNA των εγκεφαλικών κυττάρων μετά από τη θεραπεία αυτή που δόθηκε προ της έκθεσης στα πεδία. Οι βλάβες στο DNA παρατηρούνται συχνά στα κύτταρα του οργανισμού. Όμως το κύτταρο έχει μηχανισμούς που τις επιδιορθώνουν. Το πρόβλημα είναι ανησυχητικό όταν οι βλάβες στο DNA είναι πολλές ή και στους δύο έλικες του. Η επιδιόρθωση είναι δυσκολότερη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια λόγω απόπτωσης του κυττάρου. Όμως είναι δυνατόν να οδηγήσει σε ασθένειες όπως τον καρκίνο εάν δημιουργηθούν βλάβες που οδηγούν σε όγκους. 3.2 Κεραίες κινητής τηλεφωνίας - Κινητά τηλέφωνα Μπορεί ένα τηλεφώνημα από κινητό τηλέφωνο να προκαλέσει τόση βλάβη στην υγεία του χρήστη του όση προκαλεί ένα τσιγάρο σε έναν καπνιστή; Ο ενθουσιασμός που χαρακτήριζε τους μανιώδεις χρήστες των κινητών τηλεφώνων έχει δώσει τη θέση του στον προβληματισμό, αφού τα νέα για τις επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσει στην υγεία η χρήση τους δεν είναι καθόλου ευχάριστα. 5 http://tovima.dolnet.gr/print_article.php:e=b8&f=13138&m=a54&aa=1 Σελίδα 28
Πρόσφατη έρευνα που έγινε στη Βρετανία προειδοποιεί ότι η χρήση των κινητών τηλεφώνων μπορεί να προκαλέσει βλάβες στην υγεία, κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας, και το Υπουργείο Υγείας έσπευσε να ανακοινώσει ότι από εδώ και στο εξής οι νέες συσκευές θα κυκλοφορούν με την ένδειξη «τα κινητά ενδεχομένως βλάπτουν σοβαρά την υγεία». Αμφισβητείται ακόμα και η ασφάλεια των ειδικών ακουστικών που συνδέονται με το κινητό (hands free), αφού όπως αποδείχθηκε η χρήση τους δεν μειώνει την έκθεση του εγκεφάλου στην ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνη αύξηση της θερμοκρασίας του εγκεφάλου (η μέγιστη επιτρεπτή ισχύς εξόδου στα κινητά τηλέφωνα δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 2 W). Οι μη θερμικές επιδράσεις της χρήσης των κινητών αφορούν τη συμπεριφορά κυρίως των παιδιών. Άλλα προβλήματα υγείας που μπορεί να προκαλέσει η χρήση τους, σύμφωνα με πολλές μελέτες ειδικών ερευνητών, είναι στο μεταβολισμό και στην όραση, ενώ μπορεί να επηρεάσει επίσης την ανάπτυξη των εμβρύων στις έγκυες γυναίκες, να προκαλέσει ορμονικές μεταβολές, μεταβολές στη συγκέντρωση ασβεστίου και διαταραχές στον ύπνο. Επίσης όσοι έχουν βηματοδότη, ακουστικά ή αντλίες ινσουλίνης, πρέπει να προσέχουν ώστε το κινητό τους (όταν λειτουργεί) να μη βρίσκεται κοντά στο επάνω μέρος του σώματος τους. Οι πιθανές επιπτώσεις στην υγεία της χρήσης κινητών τηλεφώνων, είναι φυσιολογικό να απασχολούν το πλατύ κοινό, τους γιατρούς, την επιστημονική ερευνητική κοινότητα γενικότερα και τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές. Πράγματι πρόκειται για μια νέα τεχνολογία που χρησιμοποιεί μαζικά, από όλες τις ηλικίες και οι οποία παρουσιάζει όλο και περισσότερες εφαρμογές με ταχέως αυξανόμενο αριθμό χρηστών. Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που προέρχεται από τα κινητά τηλέφωνα και τους σταθμούς βάσεις, είναι αιτία ανησυχιών για πιθανές αρνητικές επιδράσεις σε διάφορα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Μια νέα ερευνητική εργασία που παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρίας για την Ιατρική της Αναπαραγωγής στη Νέα Ορλεάνη, Σελίδα 29