«ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΈΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ».

Δ Η Μ Ο Κ Ρ Ι Τ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ρ Α Κ Η Σ Τ Μ Η Μ Α Ν Ο Μ Ι Κ Η Σ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Δ Ι Ε Θ Ν Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η: «Δ Ι Κ Α Ι Ο Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Έ Ν Ω Σ Η Σ» Δ Ι Π Λ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α «ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΈΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ». Συγγραφή Εργασίας: Ευανθία Ι. Βαγιάτη Επιβλέπων Καθηγητής: Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2014

Π Ι Ν Α Κ Α Σ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ω Ν Κυριότερες Συντομογραφίες ΜΕΡΟΣ Α : Ηλεκτρονικό Έγκλημα. Ι. Εισαγωγή ΙΙ. Η Kοινωνία της Πληροφορίας. ΙΙΙ. Το Διαδίκτυο και η λειτουργία του. 1.Τί είναι το διαδίκτυο. 2. Η λειτουργία του διαδικτύου. IV. Οι έννοιες «έγκλημα», «διαδικτυακό έγκλημα», «ηλεκτρονικό έγκλημα». 1.Τί είναι έγκλημα. 2. Ηλεκτρονικό Διαδικτυακό Έγκλημα. 3. Το πρώτο καταγεγραμμένο ηλεκτρονικό έγκλημα. V. Ηλεκτρονική Εγκληματικότητα Τα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο. VI. Κατηγορίες ηλεκτρονικών εγκλημάτων. 1.α. Εγκλήματα που τελούνται τόσο σε κοινό όσο και σε ηλεκτρονικό περιβάλλον. 1.β. Εγκλήματα τελούμενα μόνο σε ηλεκτρονικό περιβάλλον. 2.α. Γνήσια ηλεκτρονικά εγκλήματα (ή εγκλήματα κυβερνοχώρου). 2.α.1. Κακόβουλες εισβολές σε δίκτυα 2.α.2. Ανεπιθύμητη αλληλογραφία (spamming) 2.α.3. Ηλεκτρονικό «Ψάρεμα» (phissing - farming) 2.α.4. Διασπορά κακόβουλου λογισμικού 2.α.5. Πειρατεία ονομάτων χώρου (domain name piracy) 2.α.6. Απάτη με Νιγηριανή Επιστολή (Nigerian scam) 2.α.7. Επιθέσεις Άρνησης Εξυπηρέτησης (DoS, Denial of Service). 2.β. Παραδοσιακά (συμβατικά) εγκλήματα που τελούνται και χωρίς τη χρήση Η/Υ ή και του Διαδικτύου. 2

2.β.1. Ξέπλυμα χρήματος 2.β.2. Πειρατεία λογισμικού 2.β.3. Παιδική πορνογραφία 2.β.4. Διαδικτυακή τρομοκρατία VII. Διεθνές νομικό πλαίσιο για το διαδικτυακό έγκλημα Κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου της Ευρώπης. α. Συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης. β. Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο (Convention on Cyber-crime). ΜΕΡΟΣ Β : Προστασία δεδομένων. Ι. Πλαίσιο και εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Δικαίου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. α. Το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων. β. Στάθμιση των δικαιωμάτων. ΙΙ. Ορολογία σχετική με την προστασία των προσωπικών δεδομένων. α. Προσωπικά δεδομένα β. Επεξεργασία δεδομένων γ. Χρήστες των προσωπικών δεδομένων δ. Συγκατάθεση ΙΙΙ. Οι βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Δικαίου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. α. Η αρχή της νόμιμης επεξεργασίας β. Η αρχή του προσδιορισμού και του περιορισμού του σκοπού γ. Οι αρχές της ποιότητας των δεδομένων δ. Η αρχή της θεμιτής επεξεργασίας ε. Η αρχή της λογοδοσίας IV. Οι κανόνες του Ευρωπαϊκού Δικαίου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. α. Κανόνες περί νόμιμης επεξεργασίας 3

β. Κανόνες περί ασφάλειας της επεξεργασίας γ. Κανόνες περί διαφάνειας της επεξεργασίας δ. Κανόνες προώθησης της συμμόρφωσης V. Τα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων και η επιβολή τους. α. Τα δικαιώματα των υποκειμένων των δεδομένων β. Ανεξάρτητη εποπτεία γ. Ένδικα βοηθήματα και κυρώσεις VI. Διασυνοριακή ροή προσωπικών δεδομένων. α. Φύση της διασυνοριακής ροής προσωπικών δεδομένων β. Ελεύθερη ροή δεδομένων μεταξύ κρατών-μελών ή μεταξύ συμβαλλομένων κρατών γ. Ελεύθερη ροή προσωπικών δεδομένων προς τρίτες χώρες δ. Περιορισμοί στη ροή προσωπικών δεδομένων προς τρίτες χώρες VII. Προστασία των δεδομένων στον αστυνομικό τομέα και τον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης. α. Δίκαιο του ΣτΕ για την προστασία των δεδομένων στον αστυνομικό τομέα και τον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης. β. Το δίκαιο της Ε.Ε. για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στον αστυνομικό τομέα και τον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης VIII. Άλλη ειδική ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. α. Ηλεκτρονικές επικοινωνίες β. Δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα στον τομέα της απασχόλησης γ. Ιατρικά δεδομένα δ. Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για στατιστικούς σκοπούς ε. Χρηματοοικονομικά δεδομένα Επίλογος Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Ι. ΕΛΛΗΝΙΚΗ 4

ΙΙ. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΙΙΙ. ΆΡΘΡΑ ΜΕΛΕΤΕΣ IV. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΕ ΝΟΜΟΘΕTHMATΑ V. ANAΦΟΡΕΣ ΣΕ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ VI. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ 5

Κ Υ Ρ Ι Ο Τ Ε Ρ Ε Σ Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ ΔΕΕ: Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (καλούμενο έως τον Δεκέμβριο του 2009 ΔΕΚ, Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων) ΕΑΚΑΑ: Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών ΕΔΔΑ: Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων Ανθρώπου ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕΠΔ: Ευρωπαϊκός Επόπτης Προστασίας Δεδομένων ΕΖΕΣ: Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών ΕΟΧ: Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος Ε.Σ.Δ.Α.: Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων Ανθρώπου Η/Υ: Ηλεκτρονικός Υπολογιστής ΟΟΣΑ: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας & Ανάπτυξης ΣΕΕ: Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση ΣΛΕΕ: Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΣτΕ: Συμβούλιο της Ευρώπης Σύμβαση 108: Σύμβαση για την προστασία του ατόμου από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (Συμβούλιο της Ευρώπης) Φ.Π.Α.: Φόρος Προστιθέμενης Αξίας Χάρτης: Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης CIS: Τελωνειακό Σύστημα Πληροφοριών C-SIS: Κεντρικό Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν PNR: Φάκελοι ονομάτων επιβατών SIS: Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν SWIFT: Εταιρεία Παγκόσμιων Διατραπεζικών Χρηματοπιστωτικών Τηλεπικοινωνιών. VIS: Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις 6

ΜΕΡΟΣ Α : ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Ι. Εισαγωγή Είναι αναμφισβήτητο ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και το διαδίκτυο αποτελούν πλέον ένα από τα πιο σπουδαία επιτεύγματα της τεχνολογίας. Έχουν φέρει την επανάσταση στην ανθρώπινη καθημερινότητα, στην επιστήμη, στην εκπαίδευση. Η ψηφιακή επανάσταση που συντελείται στην εποχή μας χάρη στην σύγκλιση πληροφορικής, οπτικοακουστικών μέσων και τηλεπικοινωνιών ευνοεί την ολοένα αυξανόμενη διείσδυση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών στην καθημερινότητα των πολιτών. Το νέο ψηφιακό περιβάλλον διευκολύνει την εξ αποστάσεως σύναψη συναλλαγών εκ μέρους των πολιτών καταναλωτών με οικονομία χρόνου και χρήματος. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται συναλλαγές με το Δημόσιο, υποβολή φορολογικών δηλώσεων και Φ.Π.Α., ηλεκτρονικές κρατήσεις και αγορές εισιτηρίων μεταφοράς και θεαμάτων, ηλεκτρονικές πληρωμές, τηλε-αγορές, διαχείριση μέσω διαδικτύου τραπεζικών λογαριασμών (web - banking), τηλε-ιατρική, πρόσβαση σε χρηστικές υπηρεσίες πληροφοριών ή σε υπηρεσίες διασκέδαση και ψυχαγωγίας. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα βοήθημα για τον άνθρωπο, αφού σε πολλές περιπτώσεις εκεί εκθέτονται στοιχεία προσωπικών δεδομένων ενός πολίτη ή στοιχεία που οδηγούν πολύ εύκολα στον εντοπισμό πληροφοριών αυτού. Η πρόσβαση στον κυβερνοχώρο και η μετάβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας συνεπάγεται πολλαπλά οφέλη για κάθε πολίτη ατομικά και για την εθνική οικονομία συνολικά. Εκτός όμως από την εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος που συνεπάγεται, η ανωνυμία του διαδικτύου καλλιεργεί συνθήκες ανάπτυξης νέων μορφών εγκληματικότητας. Σε αυτές ανήκει η διαδικτυακή απάτη, η εξύβριση ή δυσφήμηση τρίτων μέσω μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, η εκβίαση μέσω παρανόμως κτηθέντων φωτογραφιών ή προσωπικών δεδομένων, η διασπορά μέσω δικτύων κακόβουλου λογισμικού υπό μορφή «ιών», η κατοχή και διακίνηση απαγορευμένου υλικού παιδικής πορνογραφίας και η υποκλοπή στοιχείων πιστωτικών καρτών με συνέπεια την αθέμιτη χρέωση του κατόχου τους. Στην ίδια κατηγορία παραβατικής συμπεριφοράς εντάσσεται και η δημιουργία ηλεκτρονικών «προφίλ» καταναλωτών μέσω ανάλυσης των επισκέψεων αυτών σε ιστοσελίδες με συνέπεια την προς αυτούς μαζική αποστολή ανεπιθύμητης εμπορικής αλληλογραφίας, η προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων, η πειρατεία λογισμικού και ονομάτων χώρου, η μεταφορά κεφαλαίων μέσω υποκλοπής κωδικών από τον τραπεζικό λογαριασμό του ανύποπτου καταναλωτή στους λογαριασμούς των εισβολέων. Σε σοβαρές περιπτώσεις ηλεκτρονικού εγκλήματος εντάσσονται ακόμα τρομοκρατικές επιθέσεις με αθέμιτη διείσδυση τρίτων σε πληροφοριακά συστήματα κρατικών επιχειρήσεων και οργανισμών κοινής ωφέλειας. Αυτές έχουν ως συνέπεια την υποκλοπή από τον εχθρό κρατικών ή στρατιωτικών απορρήτων, την παράλυση ζωτικών λειτουργιών στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών ή των επικοινωνιών ή τη βιομηχανική κατασκοπεία. ΙΙ. Η Kοινωνία της Πληροφορίας. 7

Ο άνθρωπος μετά τη βιομηχανική επανάσταση του 19 ου αιώνα, βρίσκεται πλέον στο κατώφλι μιας δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης, στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, που οδήγησε στην εμφάνιση του φαινομένου της συνεχούς διαδικτύωσης πολλών υπολογιστών και τη δημιουργία του λεγόμενου κυβερνοχώρου (cyberspace) ή διαδικτύου (internet). Ο όρος «internet» αποτελεί τη σύντμηση των λέξεων International Networks, που σημαίνει παγκόσμιο δίκτυο υπολογιστών. Σε μια εποχή με χαρακτηριστικό την ευρεία τεχνολογική ανάπτυξη που επηρεάζει τους τομείς της οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας και την αντικατάσταση της παραδοσιακής τεχνολογίας με τη διαρκή ψηφιοποίηση των μέσων και την απεριόριστη δυνατότητα επεξεργασίας των στοιχείων κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, κατέστη κοινός τόπος πως η «Κοινωνία της Πληροφορίας» αποτελεί πλέον μορφή του σύγχρονου πολιτισμού. Όλα αυτά άλλωστε έχουν ήδη γίνει παραδεκτά και από τον νομικό κόσμο, καθώς είναι καταγεγραμμένα σε διεθνή κείμενα, όπως στο άρθρο 10 παρ. 1 της Ε.Σ.Δ.Α. 1 αλλά και σε εθνικά, όπως στο άρθρο 5 Α του Ελληνικού Συντάγματος 2, όπου κατοχυρώνεται η ελευθερία της πληροφορίας, η οποία περιλαμβάνει τόσο την ελευθερία του πληροφορείν όσο και την ελευθερία του πληροφορείσθαι 3. Η ελευθερία αυτή σήμερα αναμφίβολα ισχύει και για τις πληροφορίες που διακινούνται στους διαδικτυακούς τόπους. Αναφορικά με την ελευθερία του πληροφορείσθαι, το εννοιολογικό της περιεχόμενο δεν περιλαμβάνει μόνο την αξίωση πρόσβασης σε όλες τις πηγές πληροφοριών, αλλά και την ελεύθερη και απρόσκοπτη πρόσβαση στις γενικά προσιτές πηγές, χωρίς να αντίκειται στην ελευθερία αυτή η απαίτηση από τους παροχείς πρόσβασης ύπαρξης ειδικής άδειας σε ορισμένους διαδικτυακούς τόπους, προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια και η ευπρέπεια των επικοινωνιών. Παράλληλα με την αλματώδη ανάπτυξη της πληροφορικής, αναδείχθηκε και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των πληροφοριών, δηλαδή το δικαίωμα να αποφασίζει κάποιος ελεύθερα σχετικά με την αποκάλυψη και τη χρήση των προσωπικών του στοιχείων 4. Ωστόσο τα νέα δεδομένα που δημιούργησε η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης της πληροφορικής οδήγησαν στην εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς, οι οποίες μάλιστα ευνοούνται από το έλλειμμα 1 Άρθρο 10 παρ. 1 ΕΣΔΑ: «Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας». 2 Άρθρο 5 Α Συντάγματος: «1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. 2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9 Α και 19». 3 Καράκωστας Ι., «Δίκαιο και internet», σελ. 41. 4 Γέροντας Α., «Πληροφορική και Δίκαιο», σελ. 48. 8

του υπάρχοντος νομικού και πραγματικού καθεστώτος που διέπει το διαδίκτυο. Όπως βεβαίως γίνεται άμεσα αντιληπτό, λόγω της ιδιαίτερης φύσης του διαδικτύου, το οποίο καταργεί κάθε έννοια συνόρων, τα νομικά ζητήματα που ανακύπτουν από τη χρήση του διαδικτύου χρήζουν καθολικής αντιμετώπισης από τη διεθνή κοινότητα και δεν αρκούν μεμονωμένες λύσεις. ΙΙΙ. Το Διαδίκτυο και η λειτουργία του. 1.Τί είναι το διαδίκτυο. Το διαδίκτυο αποτελεί μια από τις βάσεις της σημερινής κοινωνίας. Έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος επικοινωνεί, δουλεύει, μαθαίνει και γενικότερα ζει. Το διαδίκτυο μπορεί να περιγραφεί ως ένα τεράστιο πλέγμα ψηφιακών γραμμών, το οποίο διασυνδέει εκατομμύρια υπολογιστών σε χιλιάδες δίκτυα, διασκορπισμένα σε ολόκληρο τον κόσμο, παρέχοντας σε αυτούς ποικιλία υπηρεσιών και εργαλείων 5. Αποτελεί την κύρια μηχανή με την οποία τα άτομα επικοινωνούν μεταξύ τους ταχύτερα πλέον από ποτέ. Στα σπουδαιότερα πλεονεκτήματά του έχουν περιληφθεί η ταχύτητα και η άνεση. Τα πάντα μπορούν να πραγματοποιηθούν με το πάτημα ενός κουμπιού του πληκτρολογίου ή με ένα κλικ του ποντικιού. Στο διαδίκτυο ο τόπος χάνει τη σημασία του. Η σωστή χρήση του διαδικτύου μπορεί να ανεβάσει το μορφωτικό επίπεδο των χρηστών του, προσφέροντάς τους επίκαιρα στοιχεία από όλους τους τομείς της σύγχρονης γνώσης. Το διαδίκτυο και κατ επέκταση οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν καταστεί αναπόσπαστα κομμάτια της καθημερινότητάς μας, είτε ως μέσα ψυχαγωγίας ενημέρωσης, είτε ως εργαλεία πληροφόρησης και διεκπεραίωσης επαγγελματικών υποχρεώσεων και δραστηριοτήτων. Η πληροφορία στην εποχή του διαδικτύου έχει αποκτήσει τη θέση ενός αυτόνομου αγαθού. Οι ποσότητες πληροφοριών δεδομένων που καθημερινά μεταδίδονται, διαδίδονται και επεξεργάζονται είναι ανυπολόγιστες σε όγκο αλλά και σε αριθμό. Στις μέρες μας, γίνεται σε μεγάλο βαθμό και η χρήση εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter, chat rooms). 2. Η λειτουργία του διαδικτύου. Το διαδίκτυο 6 είναι παγκοσμίως το μεγαλύτερο σύστημα υπολογιστών, το οποίο λόγω της ανοικτής δομής και της απεριόριστης εξάπλωσής του συνδέει εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο. Βασικό του χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένα συντονιστικό κέντρο 7 και τούτο σημαίνει ότι σε περίπτωση που καταστραφεί κάποιο τμήμα του, τότε οι πληροφορίες ακολουθούν άλλη δίοδο που παρακάμπτει το κατεστραμμένο τμήμα, ώστε να επιτυγχάνεται η συνεχής ροή των δεδομένων εντός του συστήματος, δίνοντας έτσι την εντύπωση ενός ενιαίου πλέγματος. 5 Ζάννη Αναστασία, «Διαδικτυακό Έγκλημα», σελ. 23. 6 Άλλες ονομασίες για τη λέξη «διαδίκτυο», εκτός από internet είναι οι εξής: net (δίκτυο), information superhighway (λεωφόρος των πληροφοριών), cyberspace (κυβερνοχώρος). 7 Κιούπης Δ., «Ποινικό Δίκαιο και Internet», σελ. 22 & Καράκωστας Ι., «Δίκαιο και internet», σελ. 3. 9

Ειδικότερα, όλοι οι συνδεδεμένοι με το διαδίκτυο ηλεκτρονικοί υπολογιστές συνεργάζονται για να μεταφέρουν πληροφορίες προς διάφορες κατευθύνσεις σε όλο τον κόσμο. Με την αποστολή μιας τέτοιας ηλεκτρονικής πληροφορίας αυτή χωρίζεται από το TCP (Transmission Control Protocol Πρωτόκολλο Ελέγχου Μεταβίβασης) και το IP (Internet Protocol Πρωτόκολλο του Διαδικτύου) 8 σε μικρότερα κομμάτια που ονομάζονται πακέτα (packets) και το καθένα αποκτά τη δική του ταυτότητα το κάθε μικρότερο κομμάτι της πληροφορίας (πακέτο) ακολουθεί διαφορετικό δρόμο, για να φθάσει στον προορισμό του. Όταν η ηλεκτρονική πληροφορία φθάσει στον προορισμό της, τότε όλα τα διασπασμένα κομμάτια (πακέτα) της πληροφορίας ενώνονται ξανά και υπεύθυνο για την ασφαλή και ορθή επανένωση αυτή είναι το TCP (Transmission Control Protocol) και το IP (Internet Protocol). Την κυκλοφορία μέσω του διαδικτύου διευθύνει ένας ειδικός υπολογιστής που ονομάζεται Router. Ένα πακέτο μπορεί να περάσει από πολλούς Routers έως τον προορισμό του. Για να αποκτήσει κάποιος πρόσβαση στο διαδίκτυο, ώστε να γίνει δέκτης του πλήθους των υπηρεσιών που προσφέρει, πρέπει να επιλέξει έναν από τους εξής τρόπους σύνδεσης με το διαδίκτυο: 1.Διαρκής σύνδεση με το διαδίκτυο υφίσταται όταν ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι μόνιμα και άμεσα συνδεδεμένος με ένα δίκτυο, το οποίο είναι ακολούθως συνδεδεμένο με το διαδίκτυο. Με αυτό τον τρόπο, ο χρήστης έχει στη διάθεσή του διαρκώς όλες τις υπηρεσίες που προσφέρει το διαδίκτυο. Όμως, λόγω του αυξημένου κόστους αυτού του τρόπου σύνδεσης, αυτός είναι απαγορευτικός για τους απλούς χρήστες και προτιμάται από μεγάλες επιχειρήσεις και ιδρύματα. 2. Προσωρινή άμεση σύνδεση με το διαδίκτυο επιτυγχάνεται με τη χρήση ενός υπολογιστή, μιας συσκευής modem 9 και μιας τηλεφωνικής γραμμής και μέσω κλήσεως ενός συνδέσμου εισόδου που οδηγεί ευθέως στο διαδίκτυο. Κλασσικό παράδειγμα αυτού του είδους σύνδεσης είναι οι πανεπιστημιακοί σύνδεσμοι. Έτσι, κάποιος φοιτητής καλώντας τον αριθμό τηλεφώνου του συνδέσμου εισόδου του πανεπιστημίου από τον προσωπικό του υπολογιστή και δίδοντας το όνομα συμμετοχής του και τον προσωπικό του κωδικό εισόδου στο δίκτυο συνδέεται άμεσα με το διαδίκτυο. 3. Ο συνηθέστερος τρόπος σύνδεσης με το διαδίκτυο είναι η προσωρινή έμμεση σύνδεση, που προϋποθέτει έναν υπολογιστή, μια συσκευή modem, μια τηλεφωνική γραμμή και την πληρωμή συνδρομής σε έναν φορέα παροχής πρόσβασης (Internet Service Provider) 10. Πρακτικά, ο χρήστης καλεί τον αριθμό του παροχέα και μόλις επιτευχθεί η σύνδεση, του είναι επιτρεπτή η είσοδος στο διαδίκτυο, όπου μπορεί να κάνει χρήση των διαφόρων λειτουργιών και υπηρεσιών του. 8 Το TCP και το IP είναι η κοινή γλώσσα των συνδεδεμένων με το διαδίκτυο υπολογιστών. 9 Modem: Κωδικοποιητής που μετατρέπει τις πληροφορίες ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή σε τέτοια μορφή που μπορεί να μεταδοθεί μέσω τηλεφωνικών γραμμών και αντίστροφα. 10 Οι φορείς παροχής πρόσβασης διακρίνονται σε: α) παροχείς πρόσβασης που ανοίγουν στους πελάτες δίοδο στο διαδίκτυο μέσω δικής τους πρόσβασης σε αυτό και β) παροχείς περιεχομένου, που προσφέρουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και παράλληλα δυνατότητα πρόσβασης σε δικό τους περιεχόμενο και άλλες πρόσθετες υπηρεσίες. 10

IV. Οι έννοιες «έγκλημα», «διαδικτυακό έγκλημα», «ηλεκτρονικό έγκλημα». 1. Τί είναι έγκλημα. Το έγκλημα έχει σύνθετη φύση, γιατί σε αυτή συναντώνται και την συγκαθορίζουν από τη μία η κοινωνική, βιολογική και ψυχολογική πραγματικότητα του ανθρώπου και από την άλλη, η δεοντολογία που διέπει στο πλαίσιο ορισμένης κοινωνίας την κοινωνική συμπεριφορά του. Έτσι το έγκλημα είναι αξεχώριστα τόσο ως οντολογικό όσο και ως αξιολογικό φαινόμενο. Δεν είναι ούτε μόνο το ένα ούτε μόνο το άλλο. Η σύνθετη φύση του εγκλήματος μπορεί να αποδοθεί από τον χαρακτηρισμό του ως ορισμένου, αρνητικά αξιολογούμενου, φαινομένου της πραγματικότητας 11. Το έγκλημα είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε κοινωνίας και συμπεριφέρεται ως ένας οργανισμός που συνεχώς μεταβάλλονται οι εκφάνσεις, τα μέσα τέλεσης καθώς και το νομικό πλαίσιο που το διέπει. Με διαφορετική μάσκα αλλά και περιεχόμενο πολλές φορές, ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές και ηθικές τάσεις κάθε εποχής και τόπου, το έγκλημα παραμένει παρόν, κινούμενο πάντα σε τρεις βασικούς άξονες, τα απαραίτητα συστατικά στοιχεία του, αυτά που το ορίζουν. Ποια είναι όμως τα στοιχεία αυτά; Δογματικό ορισμό του εγκλήματος μας δίνει ο ίδιος ο Ποινικός Κώδικας στη διάταξη του άρθρου 14 «Έγκλημα είναι πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο». Το ουσιαστικότερο περιεχόμενο του εγκλήματος συνίσταται στο ότι είναι η πράξη εκείνη που θίγει τις αξίες της κοινωνικής ζωής στις γενικότερης αποδοχής πλευρές της, και που η τέλεσή της εκφράζει την έλλειψη σεβασμού του δράστη προς τις αξίες αυτές, έτσι ώστε η ποινική καταστολή της να κρίνεται κοινωνικά απολύτως αναγκαία 12. Το εγκληματικό φαινόμενο αποτελεί ιστορικό, κοινωνικό φαινόμενο καθώς ακολουθεί την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να επισημάνουμε είναι η διαχρονικότητά του στο πέρασμα των αιώνων. Καμία κοινωνία δεν έχει απαλλαχθεί από αυτό, αν και σε κάθε έγκλημα (προσβολή) υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει ποινή (αντίδραση). Αντιθέτως, αυτό που παρατηρείται είναι μια αύξηση του εγκληματικού φαινομένου και συγχρόνως εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς 13. Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν κανόνες, οι οποίοι θεσπίσθηκαν τυπικά ή άτυπα (έθιμα), προκειμένου να προστατευθούν κοινωνικά αγαθά και άνθρωποι, οι οποίοι παραβαίνουν τους κανόνες αυτούς. Αποτέλεσμα της προσβολής αυτών των αγαθών είναι η επιβολή διαφόρων κυρώσεων (ποινών) στους παραβάτες, οι οποίες αποτελούν τον τρόπο αντίδρασης της κοινωνίας στο έγκλημα. Η αντίδραση, καθώς και το είδος της ποινής, βρίσκονται πάντα σε στενή εξάρτηση με την εκάστοτε εποχή και πολιτισμό. 11 Μαγκάκης Γ.Α., «Ποινικό Δίκαιο», Εκδ. γ βελτιωμένη, Εκδ. Παπαζήση, 1984. 12 ό.π. 13 ό.π. 11

Τα βασικά στοιχεία του εγκληματικού φαινομένου, κανόνας, έγκλημα, κύρωση (ποινή), συναποτελούν έναν αδιάσπαστο κύκλο. Εδώ είναι ξεκάθαρη η αλληλεξάρτηση των στοιχείων. Αν δεν υπήρχε έγκλημα, δεν θα υφίστατο η κύρωση. Η μη ύπαρξη κανόνα δεν καθιστά δυνατή την παράβασή του. Ο κανόνας δημιουργήθηκε για να οργανώσει και να προστατέψει τα κοινωνικά αγαθά (υλικά και άυλα) από κάθε προσβολή τους μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής συμβίωσης. Στη συνέχεια, και αφού επέλθει η προσβολή του εννόμου αγαθού (αυτό που προστατεύεται από τον κανόνα - νόμο), έρχεται η κύρωση ποινή. Είναι, εν ολίγοις, η ποινή συνέπεια της παράβασης του κανόνα και δηλώνει προς αυτόν που επιβάλλεται ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή από την κοινωνία. Η ποινή αποτελεί την εκτόνωση της κοινωνικής αντίδρασης στο έγκλημα. 2. Ηλεκτρονικό Διαδικτυακό Έγκλημα 14. Ήδη από τη δεκαετία του 1970 παρουσιάσθηκε η εγκληματικότητα μέσω των ηλεκτρονικών υπολογιστών ως φαινόμενο που άπτεται του ποινικού ενδιαφέροντος, γεγονός που οδήγησε σταδιακά πολλές έννομες τάξεις στη λήψη ειδικών ποινικών νομοθετικών μέτρων. Τα τελευταία χρόνια όμως έκαναν την εμφάνισή τους και περιπτώσεις κατάχρησης του κυβερνοχώρου, που δεν παρουσιάζουν πάντα τα χαρακτηριστικά της εγκληματικότητας μέσω των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Έτσι, είναι πλέον αναγκαίο να γίνεται διάκριση μεταξύ του λεγόμενου ηλεκτρονικού εγκλήματος και του διαδικτυακού (cyber crime 15 ), το οποίο παρουσιάζει ποιοτικά σημαντικές διαφοροποιήσεις από το πρώτο, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του διαδικτύου, που συνοψίζονται στη δυνατότητα ανταλλαγής δεδομένων και προγραμμάτων μεταξύ όλων των συνδεδεμένων υπολογιστών. Εξ αυτού του λόγου, είναι άλλωστε δύσκολη η διατύπωση ενός ενιαίου ορισμού που να περιλαμβάνει όλες τις εκφάνσεις του διαδικτυακού εγκλήματος, κάτι που παρατηρείται και αναφορικά με τον εννοιολογικό προσδιορισμό εν γένει της ηλεκτρονικής εγκληματικότητας. Αυτό συμβαίνει, διότι οι παραβάσεις στο διαδίκτυο παρουσιάζουν ποικιλομορφία ως προς τις μορφές εκδήλωσής τους και κατατείνουν στην προσβολή διάφορων κάθε φορά εννόμων αγαθών. Πάντως, η άποψη ότι το διαδικτυακό έγκλημα αποτελεί τον ίδιο τύπο εγκλήματος με το κοινό και το μόνο στοιχείο που το διαφοροποιεί από το κοινό έγκλημα είναι ότι διαπράττεται σε διαφορετικό περιβάλλον, αυτό δηλαδή του διαδικτύου, μάλλον δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Διότι, υπάρχουν μεν εγκλήματα που διαπράττονται τόσο σε κοινό όσο και σε 14 Οι ξενόγλωσσοι όροι που απαντώνται για το διαδικτυακό έγκλημα είναι cyber crime, internet crime, crime in cyberspace, on line crime και για το ηλεκτρονικό έγκλημα είναι computer crime, communication crime, digital crime, electronic crime, computer related crime. 15 «Cyber crime ή έγκλημα του κυβερνοχώρου» το αναφέρει ο Ι. Αγγελής στο «Διαδίκτυο και ποινικό δίκαιο», ΠοινΧρ Ν/2000, σελ. 675. 12

ηλεκτρονικό και διαδικτυακό περιβάλλον, ωστόσο υπάρχουν και εγκλήματα που τελούνται αποκλειστικά στο περιβάλλον του κυβερνοχώρου 16. Είναι το ηλεκτρονικό έγκλημα διαδικτυακό; Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από τους Forester and Morisson (1994), ηλεκτρονικό έγκλημα είναι «μια εγκληματική πράξη στην οποία ο ηλεκτρονικός υπολογιστής χρησιμοποιείται ως το κυριότερο μέσο τέλεσής της». Ένας άλλος ορισμός, από τους πλέον διαδεδομένους, είναι αυτός που δόθηκε από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, αρκετά χρόνια πριν (1986), «Ηλεκτρονικό έγκλημα συνιστά κάθε παράνομη, ανήθική ή χωρίς έγκριση συμπεριφορά που περιλαμβάνει την αυτόματη επεξεργασία δεδομένων ή / και τη μετάδοση δεδομένων». Απαραίτητο στοιχείο για την τέλεση ηλεκτρονικού εγκλήματος, θεωρείται η ύπαρξη συσκευής επεξεργασίας δεδομένων, όπως είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, το κινητό τηλέφωνο κλπ. Σύμφωνα με τον Schinder (2002), ο ρόλος που διαδραματίζει ο Η/Υ, στα πλαίσια του ηλεκτρονικού εγκλήματος, είναι κυρίαρχος καθώς α) μπορεί να αποτελεί το στόχο κάποιας επίθεσης, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Η/Υ είναι το «θύμα» της επίθεσης, β) δύναται να αποτελεί μέσο για τη διάπραξη κάποιας επίθεσης. Εν προκειμένω, είναι το εργαλείο που χρησιμοποιείται από τον δράστη για την πραγματοποίηση εγκληματικού σκοπού, γ) υπάρχει και η περίπτωση που ο Η/Υ αποτελεί βοηθητικό μέσο για τη διάπραξη του εγκλήματος. Κατά συνέπεια, ένα πρώτο συμπέρασμα αναφορικά με τον εννοιολογικό προσδιορισμό του ηλεκτρονικού και διαδικτυακού εγκλήματος είναι η σαφής διαφοροποίηση αυτών των δυο εννοιών. Το συμπέρασμα αυτό δεν παραβλέπει τη σχέση που τις συνδέει, η οποία είναι σχέση γένους προς είδος. Το ηλεκτρονικό έγκλημα είναι έννοια γένους που περιλαμβάνει εννοιολογικά και το διαδικτυακό έγκλημα, χωρίς όμως να ταυτίζεται με αυτό. Το διαδικτυακό έγκλημα είναι δηλαδή μια ειδικότερη μορφή του ηλεκτρονικού εγκλήματος. Κατά τον ορισμό του Donn Parker, «το διαδικτυακό έγκλημα ή αλλιώς κυβερνοέγκλημα (cybercrime, είναι μια ειδικότερη μορφή του ηλεκτρονικού εγκλήματος, αυτό για την τέλεση του οποίου ο δράστης χρησιμοποιεί ειδικές γνώσεις γύρω από τον κυβερνοχώρο. Σχετίζεται με την οιανδήποτε μορφή κατάχρησης των δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο». Αν θελήσουμε να κατηγοριοποιήσουμε τις βασικές κατηγορίες ηλεκτρονικών εγκλημάτων, σύμφωνα με τον Αργυρόπουλο (2001), θα διακρίνουμε τα παρακάτω ηλεκτρονικά εγκλήματα: -Εγκλήματα που διαπράττονται σε συμβατικό περιβάλλον καθώς και σε περιβάλλον ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σε αυτή την κατηγορία έχουμε εγκλήματα όπως η συκοφαντική δυσφήμηση που μπορεί να διαπραχθεί και σε διαδικτυακό περιβάλλον (ανάρτηση ιστοσελίδας με προσβλητικό περιεχόμενο 16 ό.π. σελ. 676.2001 13

για κάποιο πρόσωπο). Εδώ το διαδίκτυο αποτελεί ένα ακόμα μέσο τέλεσης του εγκλήματος. -Εγκλήματα που τελούνται με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή αλλά χωρίς την ύπαρξη δικτύωσης. Τέτοιο έγκλημα θεωρείται η παράνομη αντιγραφή λογισμικού. -Εγκλήματα που σχετίζονται αποκλειστικά με το διαδίκτυο (διαδικτυακά εγκλήματα). Η χρήση του διαδικτύου είναι απαραίτητο στοιχείο για την εγκληματική συμπεριφορά του δράστη. Εδώ, εντάσσουμε τη διασπορά κακόβουλου λογισμικού. Σύμφωνα με τον Neil Barrett (1997) τα ηλεκτρονικά εγκλήματα διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: α) Σε εκείνα που στρέφονται κατά των Η/Υ και στα οποία περιλαμβάνεται η κλοπή των υλικών μερών ενός Η/Υ, η εισβολή σε ηλεκτρονικά αρχεία και ο ψηφιακός βανδαλισμός καθώς και η διασπορά καταστρεπτικών ιών. β) Σε εκείνα που υποστηρίζονται από Η/Υ και στα οποία περιλαμβάνονται η πορνογραφία, η πειρατεία λογισμικού, οι διάφορες απάτες και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος που γίνονται ηλεκτρονικά. Σύμφωνα με τον Donald Pipkin (2003) τα ηλεκτρονικά εγκλήματα διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: α) Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα παραδοσιακά εγκλήματα, τα οποία τελούνται με τη χρήση Η/Υ και ως τέτοια αναφέρει την απάτη, την κλοπή στοιχείων ιδιοκτητών πιστωτικών καρτών και την κλοπή της ηλεκτρονική ταυτότητας. β) Στη δεύτερη κατηγορία υπάγονται τα ειδικά εγκλήματα των Η/Υ και σαν τέτοια θεωρεί την επίθεση της άρνησης παροχής υπηρεσιών, την άρνηση πρόσβασης σε πληροφορίες και τη διασπορά καταστρεπτικών ιών. γ) Στην τρίτη κατηγορία τοποθετεί τα αδικήματα που στρέφονται κατά της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως είναι η κλοπή πληροφοριών και η εμπορία και καταστροφή πληροφοριών που έχουν κλαπεί. δ) Στην τέταρτη κατηγορία ανήκουν τα εγκλήματα που στρέφονται κατά του προσωπικού απορρήτου. Μια άλλη οπτική είναι η κατηγοριοποίηση των ηλεκτρονικών εγκλημάτων που προτάθηκε από την Εξεταστική Επιτροπή της Μεγάλης Βρετανίας, ένα ανεξάρτητο σώμα που από την ίδρυσή του στις αρχές της δεκαετίας του 1980, διενήργησε έρευνες με στόχο να εξακριβώσει την έκταση του εγκλήματος μέσω Η/Υ σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα 17. Οι κατηγορίες είναι: 17 Steven Furnell, «Κυβερνοέγκλημα, καταστρέφοντας την κοινωνία της πληροφορίας», μετάφραση Φωτεινή Μηλιώνη, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2006, σελ. 26, 28. 14

-Απάτη: για προσωπική ωφέλεια {αλλοίωση των εισαγόμενων με νόμιμο τρόπο, καταστροφή/συμπίεση/ακαταλληλότητα εκροών, αλλοίωση των δεδομένων του Η/Υ, αλλοίωση ή κακή χρήση των προγραμμάτων (εξαιρουμένων των προσβολών από τους ιούς)}. - Κλοπή: των δεδομένων, του λογισμικού. - Χρήση λογισμού χωρίς άδεια: χρήση παράνομων αντιγράφων λογισμικού. - Ιδιωτική εργασία: μη εγκεκριμένη χρήση δυνατοτήτων των συστημάτων Η/Υ του οργανισμού για αποκομιδή κέρδους ή για ίδιον όφελος. - Χάκινγκ: ελεύθερη πρόσβαση σε ένα σύστημα Η/Υ συνήθως με τη χρήση των δυνατοτήτων της επικοινωνίας. - Σαμποτάζ: η διαμεσολάβηση με την πρόκληση ζημίας στον τρέχοντα κύκλο ή εξοπλισμό. - Εισαγωγή: πορνογραφικού υλικού. - Ιοί: διάχυση ενός προγράμματος με σκοπό τη ματαίωση της τρέχουσας εφαρμογής. Ενόψει των ανωτέρω, η δυσκολία της εννοιολογικής προσέγγισης του ηλεκτρονικού και διαδικτυακού εγκλήματος οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ίσως ένα κοινά αποδεκτός ορισμός για το ηλεκτρονικό διαδικτυακό έγκλημα με τον κίνδυνο βέβαια να θεωρηθεί αόριστος θα ήταν ένας ευρύς, που περιλαμβάνει όλες εκείνες τις αξιόποινες πράξεις που τελούνται με τη χρήση του διαδικτύου. Προς την κατεύθυνση αυτή, ως ηλεκτρονικό έγκλημα θα μπορούσε να ορισθεί εκείνο το έγκλημα που σχετίζεται με την οποιαδήποτε μορφή κατάχρησης των δυνατοτήτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ ως διαδικτυακό εκείνο που σχετίζεται με την οποιαδήποτε μορφή κατάχρησης τω δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο 18. Στην έννοια της κατάχρησης θα πρέπει να περιλαμβάνεται κάθε παράνομη, ανήθικη και χωρίς δικαίωμα συμπεριφορά 19. Τα ανωτέρω, μόνο ως εννοιολογικές προσεγγίσεις και ως κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, που σκοπό έχουν να μας εισάγουν στο φαινόμενο της ηλεκτρονικής εγκληματικότητας και δεν αποτελούν ορισμούς εγκλημάτων, διότι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις οριοθέτησης εγκληματικών συμπεριφορών, με την έννοια που το ποινικό δόγμα απαιτεί, αφού δεν περιγράφονται σε αυτούς τους ορισμούς η αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση των εγκλημάτων, γεγονός που τους καθιστά αόριστους. Επαφίεται, λοιπόν, η οριστικοποίηση και η πλήρης 18 ό.π. σελ. 678. 19 Μυλωνόπουλος Χρήστος, «Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και Ποινικό Δίκαιο», σελ. 14. 15

διασαφήνιση των όρων τούτων στους νομοθέτες και κυρίως η ερμηνεία τους στη νομολογία των δικαστηρίων. 3. Το πρώτο καταγεγραμμένο ηλεκτρονικό έγκλημα. Το πρώτο καταγεγραμμένο ηλεκτρονικό έγκλημα χρονολογείται το έτος 1820, όταν ο γάλλος υφαντουργός Joseph-Marie Jacquard κατασκεύασε τον αργαλειό. Η «συσκευή» αυτή επέτρεπε την επανάληψη μιας σειράς ομοίων βημάτων, κατά την ύφανση συγκεκριμένων υφασμάτων. Το γεγονός αυτό προκάλεσε ανησυχία στους υπαλλήλους του Jacquard, που φοβήθηκαν ότι απειλούνταν η παραδοσιακή τους εργασία. Έτσι, προκαλούσαν συχνά δολιοφθορές στο μηχάνημα, προκειμένου να αποθαρρύνουν τον Jacquard να χρησιμοποιήσει τη νέα τεχνολογία. Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό πως με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και συγκεκριμένα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής εγκληματικότητας πολλαπλασιάζονται. V. Ηλεκτρονική Εγκληματικότητα Τα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο. Η εγκληματικότητα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, όπως προαναφέρθηκε, κάνει την εμφάνισή της ως ένα νέο ποινικό φαινόμενο, στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Γρήγορα συνειδητοποιείται από τους νομικούς κύκλους ότι οι υπάρχοντες νομικοί κανόνες δεν είναι δυνατό να καλύψουν εννοιολογικά τις νέες αυτές μορφές εγκληματικής συμπεριφοράς, διότι παρουσιάζουν τόσο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν με τους ήδη θεσπισμένους κανόνες δικαίου. Έτσι, οι εθνικές έννομες τάξεις προέβησαν σε τροποποίηση των ποινικών τους διατάξεων, προκειμένου να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα 20. Με την εμφάνιση όμως του φαινομένου της συνεχούς δικτύωσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα νομικά ζητήματα έγιναν ακόμη πιο πολύπλοκα και η ανάγκη νομικής αντιμετώπισης των συνεχώς νεοεμφανιζόμενων εγκληματικών συμπεριφορών πιο επιτακτική. Ο εντοπισμός, επομένως, των χαρακτηριστικών της «νέας γενιάς» εγκληματικότητας φωτίζει τη ratio της θέσπισης των νέων κανόνων ποινικού δικαίου, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την επικινδυνότητα και τις προεκτάσεις του νέου αυτού ποινικού φαινομένου, βασικά χαρακτηριστικά του οποίου είναι τα εξής: -Η έλλειψη βίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι συνέπειες της δεν σχετίζονται σε ορισμένες περιπτώσεις με βίαιες συμπεριφορές. Ο δράστης του διαδικτύου δεν εισβάλλει στην κατοικία του θύματος, προκειμένου να αποσπάσει από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή του τελευταίου αποθηκευμένα 20 Στη Γερμανία εισήχθησαν οι αντικειμενικές υποστάσεις της απάτης με τη χρήση Η/Υ (263a StGB), της πλαστογραφίας σοβαρών αποδεικτικών δεδομένων (269 StGB), της κατασκοπείας με Η/Υ (303b StGB) και έπειτα στην Ελλάδα με το Ν. 1805/1988 εισήχθησαν οι αντικειμενικές υποστάσεις της απάτης με υπολογιστή (386A ΠΚ), της παραβίασης απορρήτων με Η/Υ (370Β ΠΚ), της χωρίς δικαίωμα αντιγραφής ή χρησιμοποίησης προγραμμάτων και της χωρίς δικαίωμα πρόσβασης σε δεδομένα (370Γ ΠΚ) ενώ διευρύνθηκε η έννοια του εγγράφου (13γ ΠΚ). 16

αρχεία, αλλά αποκτά πρόσβαση στο ηλεκτρονικό σύστημα του θύματος «σπάζοντας» τους κωδικούς πρόσβασης. Αντίστοιχα δεν προκαλεί ζημιά σε δεδομένα ή στη λειτουργία του υπολογιστή του θύματος με φυσικό τρόπο π.χ. αφαιρώντας στον σκληρό δίσκο απλά στέλνει έναν ιό που το ίδιο το θύμα ανυποψίαστο ενεργοποιεί 21. Ενώ η έλλειψη βίας παραπέμπει σε μορφές ήπιας εγκληματικής συμπεριφοράς, στην περίπτωση του διαδικτυακού εγκλήματος κάθε άλλο περί τούτου πρόκειται. Η ιδιαίτερη επικινδυνότητα αυτής της μορφής εγκληματικότητας έγκειται στο γεγονός ότι τα θύματα δεν μπορούν να αμυνθούν στη κατάφωρη προσβολή των εννόμων αγαθών τους, αφού συχνά ούτε την αντιλαμβάνονται και όταν τα αποτελέσματα είναι αντιληπτά, ο εντοπισμός των δραστών συνήθως είναι εξαιρετικά δυσχερής. Επομένως, ο τρόπος τέλεσης των εγκλημάτων αυτών επιφέρει την ατιμωρησία των δραστών. -Το διαδικτυακό έγκλημα διαπράττεται σε χρόνο ελάχιστων δευτερολέπτων. Η αμεσότητα αυτή έχει αποτέλεσμα τέτοια ταχύτητα τέλεσης που πολλές φορές δεν γίνεται αντιληπτό ούτε το ίδιο το θύμα. Ο δράστης, κάνοντας χρήση του Η/Υ που είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο, επιτίθεται και μπορεί να εισβάλλει στα υπολογιστικά συστήματα μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Επομένως, δεν απαιτείται η φυσική παρουσία του δράστη στον τόπο τέλεσης του εγκλήματος, καθώς με το πάτημα ορισμένων πλήκτρων του υπολογιστή του δύναται να τελέσει το έγκλημα ακόμα και από το σπίτι ή το γραφείο του. - Το ηλεκτρονικό έγκλημα πλήττει την πληροφορία που περιέχουν τα ηλεκτρονικά δεδομένα. Βλάβες, φθορές καθώς και αλλοιώσεις που προκαλούνται σε ενσώματα αντικείμενα, όπως σκληρούς δίσκους, μνήμες κλπ., είναι απλά δευτερεύουσες συνέπειες της κύριας προσβολής που αφορά τα δεδομένα. - Η εισβολή σε ένα υπολογιστικό σύστημα διευκολύνεται από το ίδιο το διαδίκτυο και αυτό γιατί διατίθεται σε αυτό ελεύθερα εφαρμογές λογισμικού με τις οποίες οι χάκερς μπορούν να εισβάλλουν εύκολα σε δίκτυα και υπολογιστικά συστήματα και να πραγματοποιήσουν πλήθος ηλεκτρονικών επιθέσεων. - Για τη διερεύνηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος συχνά απαιτείται η συνεργασία τουλάχιστον δυο κρατών (του κράτους στο οποίο γίνεται αντιληπτή η διάπραξη του εγκλήματος και του κράτους όπου βρίσκονται αποθηκευμένα τα αποδεικτικά στοιχεία). Αυτός ο διασυνοριακός χαρακτήρας του ηλεκτρονικού εγκλήματος οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις σε διαφορετική αξιολόγηση του περιεχομένου, αφού αυτό μπορεί να είναι νόμιμο στο κράτος που βρίσκεται ο δράστης ή που υπάρχουν αποθηκευμένα δεδομένα και να είναι παράνομο στο κράτος που τα δεδομένα λαμβάνονται ή βρίσκεται ο αποδέκτης τους. 21 Κιούπης Δ., «Αλλοίωση ηλεκτρονικών δεδομένων και αθέμιτη πρόσβαση σε ηλεκτρονικά δεδομένα Κενά και αδυναμίες της ποινικής νομοθεσίας», Υπεράσπιση 2000, σελ. 961. 17

- Το ηλεκτρονικό έγκλημα έχει εισάγει νέους περιορισμούς, καθώς πολλές φορές είναι δύσκολο να προσδιορισθεί α) ο τόπος τέλεσης του εγκλήματος και αυτό γιατί με τη χρήση ενός μόνο δικτυωμένου Η/Υ ο εγκληματίας μπορεί να το διαπράξει από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου και β) ο ακριβής χρόνος τέλεσης του εγκλήματος και αυτό γιατί τα θύματα κατά κανόνα αντιλαμβάνονται την επίθεση και τη ζημία που προκλήθηκαν πολύ αργότερα από τον χρόνο που πραγματοποιήθηκαν. Εν κατακλείδι, το βασικότερο και μείζονος σημασίας χαρακτηριστικό της εγκληματικής συμπεριφοράς στο διαδίκτυο είναι η διεθνής φύση της, γεγονός που την καθιστά σπουδαίο κίνδυνο πέρα από τα όρια ενός κράτους για τη διεθνή κοινότητα. Η διευρυνόμενη διασύνδεση των Η/Υ καταλύει τα εθνικά σύνορα και οι δράστες διαπράττουν τα εγκλήματά τους χωρίς αυτά να συνδέονται με ένα συγκεκριμένο τόπο. Το ότι το διαδικτυακό έγκλημα ανήκει στην κατηγορία των διεθνών εγκλημάτων αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι τα αποτελέσματα μπορεί να γίνονται ταυτόχρονα αισθητά σε πολλούς τόπους, ενώ λόγω της εκτεταμένης διαδικτύωσης καθίσταται εξαιρετικά δύσκολος ο προσδιορισμός του πραγματικού τόπου τέλεσής του, πόσο μάλλον του ιδίου του δράστη. Από άποψη θυματολογικών χαρακτηριστικών και σε αντιδιαστολή με την εγκληματικότητα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών ο δράστης του διαδικτυακού εγκλήματος συνήθως δεν στοχεύει σε συγκεκριμένο θύμα 22, δεν έχει δηλαδή προεπιλέξει το θύμα του. Αποτέλεσμα τούτου, είναι και ο μεγάλος «σκοτεινός αριθμός» της εγκληματικότητας στο χώρο του διαδικτύου, αφού ελάχιστες περιπτώσεις καταγγέλλονται 23. Η διερεύνηση και η διαλεύκανση διαδικτυακών εγκλημάτων καθίστανται ακόμη πιο δύσκολες και από το γεγονός των πολλαπλών τόπων τέλεσής τους και από το γεγονός ότι η εξωτερίκευση της εγκληματικής συμπεριφοράς μπορεί να εντοπίζεται σε χώρα διαφορετική από εκείνη όπου βρίσκονται τα αποδεικτικά στοιχεία. Ταυτόχρονα, λόγω του μικρού αριθμού ποινικών αποφάσεων σε συνδυασμό με τον αυξημένο αριθμό «σκοτεινό αριθμό» της διαδικτυακής εγκληματικότητας είναι δύσκολο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τον τύπο του δράστη που παρανομεί στο διαδίκτυο. Πάντως λόγω της ευρείας διάδοσης της χρήσης του διαδικτύου και της αντίστοιχης διάδοσης της τεχνογνωσίας, η εγκληματικότητα που εκδηλώνεται στο διαδίκτυο πλέον δεν είναι εγκληματικότητα ειδικών, δηλαδή μιας μεμονωμένης κατηγορίας ατόμων με κάποιο ιδιαίτερο διανοητικό υπόβαθρο και με ειδικές τεχνικές γνώσεις. Δεδομένου της εύκολης και ελεύθερης πρόσβασης στο διαδίκτυο αρκεί μια τηλεφωνική σύνδεση, ένας Η/Υ μεσαίων δυνατοτήτων και σύνδεση στο διαδίκτυο δράστης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε. Αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί ενδεικτικά στο αδίκημα τα δυσφήμησης, η τέλεση του οποίου επιτυγχάνεται μάλλον πιο εύκολα σε διαδικτυακό περιβάλλον, διότι χωρίς την ύπαρξη ιδιαίτερων γνώσεων ηλεκτρονικής και χωρίς τη λήψη ιδιαίτερου ρίσκου δύναται κάποιος να δυσφημεί άλλον τη 22 Βασιλάκη Ε., «Καταχρήσεις των νέων μέσων τηλεπικοινωνίας και θέματα ποινικής τους καταστολής Προετοιμάζοντας το Ποινικό Δίκαιο του 21 ου αιώνα» στο Ν. Κουράκη (εκδ. επιμ.) Αντεγκληματική Πολιτική ΙΙ, σελ. 28-29. 23 Αγγελής Ι., «Διαδίκτυο και ποινικό δίκαιο», ΠοινΧρ Ν.2000, σελ. 677. 18

στιγμή που τα σχετικά συστήματα ασφαλείας αδυνατούν να εξαλείψουν ή έστω να περιορίσουν δραστικά τέτοιου είδους εκδηλώσεις 24. Σε γενικές γραμμές, όσοι παραβατούν στον χώρο του διαδικτύου μπορούν να διακριθούν σε δυο κατηγορίες 25 : α) σε όσους παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά ορμώμενοι από την ανάγκη να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους ή απλά να αποκομίσουν ευχαρίστηση χωρίς να επιδιώκουν κάποιο περιουσιακό όφελος και σε αυτή την κατηγορία ανήκουν κυρίως άτομα νεαρής ηλικίας και β) σε όσους παραβατούν με σκοπό το περιουσιακό όφελος. VI. Κατηγορίες ηλεκτρονικών εγκλημάτων. 1.α. Εγκλήματα που τελούνται τόσο σε κοινό όσο και σε ηλεκτρονικό περιβάλλον. Το διαδίκτυο δεν προσφέρεται μόνο για την τέλεση εγκλημάτων που προϋποθέτουν αποκλειστικά τη χρήση Η/Υ, αλλά προσφέρεται και για την τέλεση των κλασικών εγκλημάτων. Μάλιστα, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η εξέλιξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και η εφαρμογή της στη σημερινή καθημερινότητα διευκόλυνε τη σύγχρονη εγκληματικότητα, διότι οι δράστες προσαρμόζονται στη νέα τεχνολογία και εξελίσσουν τους τρόπους τέλεσης των εγκλημάτων, προσλαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο η εγκληματικότητα νέες διαστάσεις. Όταν ένα «κοινό» έγκλημα τελείται σε ηλεκτρονικό περιβάλλον, δεν έχουμε ένα πρόσθετο στοιχείο στην αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος, αλλά έναν εναλλακτικό τρόπο τέλεσης του αδικήματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η χρήση του Η/Υ και η σύνδεση με το διαδίκτυο είναι δηλαδή το μέσο τέλεσης της εγκληματικής συμπεριφοράς, το modus operandi. Οι δράστες διαπράττουν κοινά αδικήματα με τη διαφορά ότι ενεργούν στο ιδιόμορφο περιβάλλον του διαδικτύου. Κλασικά παραδείγματα εγκληματικής συμπεριφοράς που εκδηλώνεται τόσο σε κοινό περιβάλλον όσο και σε ηλεκτρονικό είναι τα αδικήματα της απειλής, της εκβίασης, της εξύβρισης, της απλής ή συκοφαντικής δυσφήμισης με τη χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, της πλαστογραφίας, της απάτης, της παραβίασης της πνευματικής ιδιοκτησίας με την αντιγραφή πνευματικού έργου (π.χ. ενός προγράμματος Η/Υ). Στις περιπτώσεις των εγκλημάτων αυτών, η ήδη θεσπισμένη νομοθεσία καταρχήν φαίνεται να είναι ικανοποιητική ως προς τη διατύπωση της ειδικής υπόστασής τους, αφού περιγράφονται σε αυτές επαρκώς τα αντικειμενικά και τα υποκειμενικά στοιχεία των ως άνω εγκλημάτων. Επιφυλάξεις όμως διατυπώνονται ως προς την πληρότητα της περιγραφής της ειδικής υπόστασης των μορφών αυτών εγκληματικής συμπεριφοράς και ως προς τον κολασμό των δραστών, όπως αυτή προβλέπεται από την ήδη υφιστάμενη νομοθεσία. 24 Αργυρόπουλος Α., «Ηλεκτρονική εγκληματικότητα», σελ. 24-25. 25 Αγγελής Ι., «Διαδίκτυο και ποινικό δίκαιο», ΠοινΧρ Ν.2000, σελ. 677-678. 19

Γι αυτό θα ήταν σκόπιμη η αναγωγή των κοινών εγκλημάτων που τελούνται στο διαδίκτυο σε ξεχωριστή μορφή εγκληματικότητας. Και τούτο, λόγω των σημαντικών διαφορών που παρουσιάζει το ηλεκτρονικό περιβάλλον σε σχέση με το κοινό, οι οποίες συνίστανται τόσο στην ευρύτητά του (απευθύνεται σε απεριόριστο αριθμό ανθρώπων) όσο και στη διεθνή φύση του (πολλαπλοί τόποι τέλεσης), αλλά κυρίως στον τρόπο λειτουργίας των Η/Υ και του διαδικτύου (αυτοματοποιημένες λειτουργίες, μεγάλη ταχύτητα διάδοσης δεδομένων, όχι συγκεκριμένοι και προκαθορισμένοι αποδέκτες). Διαφορετικές είναι οι συνέπειες π.χ. που επέρχονται από τη δημοσίευση ενός συκοφαντικού άρθρου σε μια εφημερίδα που απευθύνεται σε περιορισμένο αριθμό αναγνωστών, οι οποίοι μάλιστα καλούνται να αγοράσουν τη συγκεκριμένη έκδοση και διαφορετικές από τη δημοσίευση του ιδίου άρθρου σε έναν διαδικτυακό τόπο, τον οποίο δύναται να επισκεφθεί απεριόριστος αριθμός χρηστών χωρίς κανένα κόστος. Επομένως, ορθώς ο νομοθέτης σε ορισμένες περιπτώσεις, επιλέγει τη θέσπιση ειδικών κανόνων δικαίου που διασφαλίζουν τόσο την πρόληψη όσο και την καταστολή της παράνομης εκμετάλλευσης της τεχνολογίας της πληροφόρησης, αφού αυτή η μορφή παραβατικότητας παρουσιάζει τόσο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την καθιστούν μια sui generis εγκληματική συμπεριφορά. Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε ο έλληνας νομοθέτης με τη στοιχειοθέτηση του αδικήματος της απάτης με υπολογιστή (άρθρο 386 Α ΠΚ) 26. 1.β. Εγκλήματα τελούμενα μόνο σε ηλεκτρονικό περιβάλλον. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα εγκλήματα που τελούνται αποκλειστικά σε ηλεκτρονικό περιβάλλον εν ευρεία έννοια. Απαιτείται δηλαδή η χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, προκειμένου να πληρωθεί η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος. Η σύνδεση του Η/Υ με το διαδίκτυο δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για την τέλεσή τους, σε αντιδιαστολή με την περίπτωση των διαδικτυακών εγκλημάτων, τέλεση των οποίων νοείται μόνο στο ηλεκτρονικό περιβάλλον του διαδικτύου. Ειδοποιός διαφορά αυτής της κατηγορίας εγκλημάτων με την κατηγορία εκείνων που τελούνται τόσο σε κοινό όσο και σε ηλεκτρονικό περιβάλλον είναι ότι στα πρώτα απαραίτητο στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασής τους αποτελεί η χρήση Η/Υ, χωρίς την οποία δεν υφίσταται τέλεσή τους, ενώ στα δεύτερα η χρήση του Η/Υ με ή χωρίς σύνδεση με το διαδίκτυο είναι ένα μέσο τέλεσης των εγκλημάτων αυτών 27. Ενδεικτικά, στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα αδικήματα που προβλέπονται στο άρθρα 370Β και 370Γ του ελληνικού ποινικού δικαίου και σύμφωνα με τα οποία αξιόποινη πράξη είναι η αθέμιτη πρόσβαση σε 26 Μυλωνόπουλος Χρ., «Ποινικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος», σελ. 548-559 & Νούσκαλης Γ., «Απάτη με ηλεκτρονικό υπολογιστή (Η/Υ): Το παρελθόν και το μέλλον του άρθρου 386 Α ΠΚ, ιδίως υπό το πρίσμα των εξελίξεων στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στην Ευρωπαϊκή Ένωση», ΠοινΔικ 2/2003, σελ. 178. 27 Κατά τη γνώμη του Ι. Αγγελή, ως εγκλήματα που διαπράττονται σε περιβάλλον ηλεκτρονικών υπολογιστών νοούνται μόνο αυτά που τελούνται χωρίς τη χρήση του διαδικτύου (ορ. Ι. Αγγελή, «Διαδίκτυο και ποινικό δίκαιο Έγκλημα στον κυβερνοχώρο», ΠοινΧρ Ν 2000, σελ. 676-677). 20

δεδομένα ηλεκτρονικών υπολογιστών 28. Επίσης, εγκλήματα που τελούνται σε ηλεκτρονικό περιβάλλον είναι το έγκλημα της αλλοίωσης ηλεκτρονικών δεδομένων (δηλαδή της διαγραφής, απόκρυψης, αχρήστευσης ή μεταβολής ηλεκτρονικών δεδομένων) του άρθρου 303 a του Γερμανικού Ποινικού Κώδικα 29. Πέραν των εθνικών νομοθεσιών, στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο (Convention on Cyber-crime) προβλέπεται επίσης, στο άρθρο 4 του Δευτέρου Κεφαλαίου, η αθέμιτη τροποποίηση δεδομένων. 2.α. Γνήσια ηλεκτρονικά εγκλήματα (ή εγκλήματα κυβερνοχώρου) 30. Τα διαδικτυακά εγκλήματα αποτελούν έννοια είδους σε σχέση με τα ηλεκτρονικά εγκλήματα, τα οποία είναι ευρύτερη έννοια και περιλαμβάνουν εννοιολογικά τα πρώτα. Όταν λοιπόν γίνεται λόγος για τα διαδικτυακά εγκλήματα νοούνται εκείνα που τελούνται αποκλειστικά σε διαδικτυακό περιβάλλον. Απαιτείται λοιπόν για την πλήρωση της αντικειμενικής τους υπόστασης η σύνδεση του Η/Υ με το διαδίκτυο. Δεν αρκεί για τη διάπραξή τους μόνο η χρήση Η/Υ. Σε περίπτωση δηλαδή που ο υπολογιστής δεν είναι συνδεδεμένος με το διαδίκτυο αλλά ενεργεί αυτοτελώς, οποιοδήποτε έγκλημα και αν διαπραχθεί, θεωρείται έγκλημα τελούμενο σε ηλεκτρονικό περιβάλλον. Αξίζει να αναφερθεί η νέα τάση στην ποινική επιστήμη που έχει ως στόχο να αποφεύγει την αυστηρή διάκριση μεταξύ των εγκλημάτων τελουμένων σε ηλεκτρονικό περιβάλλον και αυτών που τελούνται στο διαδίκτυο και να ενοποιεί αυτές τις κατηγορίες σε μια ενιαία των «εγκλημάτων πληροφορικής» 31. Εξάλλου η θέσπιση διατάξεων με όσο το δυνατόν ουδέτερους τεχνολογικούς όρους ενδείκνυται στα εγκλήματα αυτά προκειμένου το γλωσσικό κριτήριο να περιλαμβάνει στο εννοιολογικό περιεχόμενο των όρων 28 Η διάταξη του άρθρου 370Γ ΠΚ αποτελεί τη βασική διάταξη, αφού στο άρθρο 370Β ΠΚ απαιτούνται ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δεδομένων (κρατικά, επιστημονικά ή επαγγελματικά απόρρητα ή απόρρητα επιχείρησης του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα, καθώς και εκείνα που ο νόμιμος κάτοχός τους από δικαιολογημένο ενδιαφέρον τα διαχειρίζεται ως απόρρητα). 29 Κιούπη Δ., «Αλλοίωση ηλεκτρονικών δεδομένων και αθέμιτη πρόσβαση σε ηλεκτρονικά δεδομένα. Κενά και αδυναμίες της ποινικής νομοθεσίας», Υπεράσπιση 2000, σελ. 963-964. 30 Η πλειοψηφία των συγγραφέων χρησιμοποιούν τον όρο «εγκλήματα κυβερνοχώρου» σε πιστή μετάφραση του αντίστοιχου αγγλικού όρου «cyber crimes». Ωστόσο, πιο δόκιμος φαίνεται ο όρος «διαδικτυακά εγκλήματα», διότι στην έννοια αυτή περιλαμβάνονται όλες οι εγκληματικές δραστηριότητες που εκδηλώνονται σε σχέση με το διαδίκτυο και όλες τις υπηρεσίες που αυτό προσφέρει (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, περιήγηση στον κυβερνοχώρο, δίαυλοι συνομιλιών κλπ.) 31 Οι αναφορές στα σύγχρονα νομοθετικά κείμενα κάνουν πλέον λόγο για αξιόποινες πράξεις κατά πληροφορικών συστημάτων, τα οποία περιλαμβάνουν τόσο προγράμματα υπολογιστών όσο και δίκτυα επικοινωνιών μεταξύ συνδεδεμένων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ορ. τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο (Convention on Cyber-Crime) & ορ. την Πρόταση Απόφασης Πλαισίου του Συμβουλίου, COM (2002), 173 για επιθέσεις κατά των συστημάτων πληροφοριών (C203/27-8-2002), Επίκαιρα Νομοθετήματα, ΠοινΔικ 2/2003, σελ. 115. 21

αυτών κάθε νέα τεχνολογική εξέλιξη και να παραμένουν τα νομοθετικά μέτρα επίκαιρα. Τα κυριότερα και πιο διαδεδομένα εγκλήματα που περιλαμβάνονται στην κατηγορία αυτή είναι: 2.α.1. Κακόβουλες εισβολές σε δίκτυα i) Hacking Hacking είναι η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση και η χωρίς δικαίωμα διείσδυση σε συστήματα Η/Υ, σκοπός της οποίας καταρχήν δεν είναι η δολιοφθορά, η καταστροφή ή η αποκόμιση οικονομικού οφέλους, αλλά η ικανοποίηση από την παράκαμψη των συστημάτων ασφαλείας και η επιβεβαίωση της ικανότητας να εισβάλουν σε ένα υπολογιστικό σύστημα. Η έννοια του hacking είναι ευρεία. Μπορεί να αφορά από το νομικό και έγκριτο πληροφορικό προγραμματισμό έως μια σειρά προγραμματιστικών δραστηριοτήτων που απαιτούν διάφορες και διαφορετικές ικανότητες και μπορούν να ορισθούν ως παράνομες και εγκληματικές. Η εισβολή στο δίκυτο ακόμα και αν δεν είναι κακόβουλη, θα λέγαμε ότι ενέχει κακόβουλο χαρακτήρα. Αυτό γιατί ο επιτιθέμενος (hacker), εισχωρώντας στο σύστημα αποκτά γνώσεις για την ασφάλειά του, εντοπίζει πιθανά αδύνατα σημεία του και έτσι μπορεί στη συνέχεια αν θέλει να διαπράξει κακόβουλη επίθεση ή ακόμα και να διαθέσει τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει σε κάποιον τρίτο που θα προχωρήσει στην επίθεση. Η δράση των hackers δεν είναι πάντα καταστροφική και συνδεδεμένη με εγκληματικές πράξεις βανδαλισμού, αλλά μια πτυχή των παραβιάσεων σχετίζεται με την ανάγκη επίδειξης των τεχνικών δυνατοτήτων τους. 32 Ως χάκερ (hacker) μπορεί να ορισθεί το άτομο εκείνο το οποίο χωρίς δικαίωμα αποκτά πρόσβαση σε στοιχεία που έχουν εισαχθεί σε υπολογιστή ή σε περιφερειακή μνήμη υπολογιστή ή μεταδίδονται με συστήματα τηλεπικοινωνιών. Γενικά, υπάρχουν τρεις κατηγορίες hacker: -White hat-hackers: Στόχος τους είναι να καταπολεμούν το ηλεκτρονικό έγκλημα και τους black hat-hackers. Οι grey hats τους ταυτίζουν με τους ειδικούς ασφαλείας και διαχειριστές συστημάτων. Η ηλικία τους κυμαίνεται από 25 έως και 40 έτη. Μερικές φορές, οι grey hats μετατρέπονται σε white hats όταν μεγαλώσουν. -Black hat-hackers: είναι αυτοί που εμπλέκονται στο ηλεκτρονικό έγκλημα. Χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους σε οργανωμένες ομάδες, φτιάχνοντας παράνομα προγράμματα, όπως ηλεκτρονικούς ιούς και κατασκοπευτικά προγράμματα. Διεισδύουν σε δίκτυα και τα κατασκοπεύουν, σπάνε κωδικούς από ιστοσελίδες και τις καταστρέφουν. Το κίνητρό τους είναι χρηματικό τις περισσότερες φορές και όχι ιδεολογικό. -Grey hat-hackers: Εδώ μπαίνουμε στη γκρίζα ζώνη του ίντερνετ. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν χάκερ που παραβιάζουν τον νόμο χωρίς κακόβουλους στόχους. Κίνητρό τους είναι η μάθηση και ο πειραματισμός με 32 www.go-online.gr/e-business/specials/article/html?article_id_370 22