Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος

Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος 2012-2013 Θέμα 1. (Κείμενο Ι) Να εντοπίσετε τις ανακρίβειες που υπάρχουν στο κείμενο, διευκρινίζοντας συγχρόνως ποιο είναι το σωστό και γιατί είναι σωστό. Θέμα 2. (Κείμενο ΙΙ, Αριστοφάνης Όρνιθες 904 κε [στιχαρίθμηση αρχαίου κειμένου]). α) Πόσα πρόσωπα βρίσκονται ταυτοχρόνως στον σκηνικό χώρο (σκηνή και ορχήστρα); β) Ο ποιητής είναι επικός, λυρικός, τραγικός ή κωμικός; (Αιτιολόγηση). γ) Από ποια ευρύτερη ενότητα του έργου προέρχονται οι στίχοι. Αναφέρατε συνοπτικά τι γνωρίζετε για τέτοιου τύπου σκηνές. δ) Με βάση τις ενδείξεις του κειμένου (904-959), να καταγράψετε ό,τι συνάγεται για τον Ποιητή από τη συγκεκριμένη ενότητα. ε) Αξιοποιώντας τις ενδείξεις του κειμένου, να περιγράψετε όσο γίνεται ακριβέστερα τι διαδραματίζεται στους στ. 933-959. στ) Πως παράγεται κωμικό αποτέλεσμα στη σκηνή με τον Χρησμολόγο; ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1) Κείμενο Ι = 4 μονάδες. Κείμενο ΙΙ = 6 μονάδες. 2) Στο «Κείμενο Ι», πριν από κάθε απάντηση, να γράφετε τον αριθμό του στίχου. 3) Στη σκηνή με τον Ποιητή όλοι οι πλαγιασμένοι στίχοι, εκτός από τους στ. 912 και 917-919, στο αρχαίο κείμενο είναι γραμμένοι σε λυρικά μέτρα, που σημαίνει ότι είναι γραμμένοι για να τραγουδηθούν, ενώ στη σκηνή με τον Χρησμολόγο όλα τα πλαγιασμένα τμήματα είναι χρησμοί διατυπωμένοι στο συνηθισμένο για χρησμούς δακτυλικό εξάμετρο, δηλαδή στο μέτρο του έπους. 4) Διαβάστε πολύ προσεκτικά τις ερωτήσεις, πριν απαντήσετε. Μην παραλείψετε να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. ΚΕΙΜΕΝΟ Ι Η παράσταση της Ορέστειας υπήρξε πραγματικός θρίαμβος για τον παλαίμαχο τραγικό Αισχύλο, αφού κατάφερε όχι μόνο να καταλάβει την πρώτη θέση ανάμεσα στους συμμετέχοντες στους αγώνες τραγικούς αλλά και να αποσπάσει το «βραβείο υποκριτικής» - υπενθυμίζω ότι ο Αισχύλος έπαιζε ο ίδιος στα έργα του -, υποσκελίζοντας τους υπόλοιπους οκτώ διεκδικητές του βραβείου, οι οποίοι ασχολούνταν μάλιστα αποκλειστικά με την υποκριτική. Το παράδοξο της ιστορίας είναι ότι η θρυλική αυτή παράσταση δόθηκε στο πλαίσιο των Ληναίων, που σημαίνει ότι ο ποιητής είχε στη διάθεσή του όλους κι όλους οκτώ μήνες για να προετοιμάσει παράσταση τεσσάρων έργων, τριών τραγωδιών (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες) και ενός σατυρικού δράματος (Σφιγξ), του οποίου μάλιστα ο

παράξενος χορός αποτελείτο από σφίγγες, κάτι που απαιτούσε εντατικότερες πρόβες, πέρα από το ότι η δαπάνη για τον χορηγό ήταν τόσο μεγάλη, ώστε για πρώτη φορά ανατέθηκε η χορηγία σε δυο άτομα (συγχορηγία). Ο Αισχύλος απέφευγε γενικώς να παίρνει μέρος στου δραματικούς αγώνες των Ληναίων, όμως εκείνη τη χρονιά είχε λόγους να το κάνει. Ένα χρόνο πριν, ο ένας γιος του, ο Ευφορίων, που ήταν επίσης τραγικός ποιητής, είχε καταφέρει στο πλαίσιο των αγώνων της ίδιας γιορτής να νικήσει τους άλλους δυο μεγάλους τραγικούς, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, ενώ ο άλλος γιός του, ο Ευαίων, είχε ως επώνυμος άρχων την ευθύνη για τη συγκεκριμένη γιορτή. Βέβαια, οι άλλοι δυο τραγικοί ποιητές που ηττήθηκαν από τον γιο του Αισχύλου δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια. Χρειάστηκε να δουλέψουν τέσσερα ολόκληρα χρόνια για να ετοιμάσουν τα έργα όπως ήθελαν και κατάφεραν, μάλιστα όχι στα Λήναια αλλά στα Μεγάλα Διονύσια, να νικήσουν όχι τον γιο του Αισχύλου αλλά τον ίδιο τον Αισχύλο, ο οποίος κατέλαβε τελικά την τρίτη θέση. Κάποιοι απέδιδαν την αποτυχία του Αισχύλου, όσον αφορά τουλάχιστον το σκέλος της υποκριτικής, στο γεγονός ότι δεν ήταν ακόμα εξοικειωμένος ούτε με το αναμορφωμένο θέατρο οι υποκριτές τώρα πια έπαιζαν στον «πρώτο όροφο» στον σχετικώς στενό χώρο μπροστά από την πρόσοψη της σκηνής- ούτε με το θεατρικό προσωπείο και κοστούμι το νέο προσωπείο είχε αποκτήσει τον λεγόμενο όγκο, ενώ οι κόθορνοι, σύμφωνα με μια εκδοχή, για να διαφοροποιηθούν από τους εντελώς επίπεδους κοθόρνους της κωμωδίας, είχαν αποκτήσει σόλα που έφτανε τα δέκα εκατοστά, αν δεν τα ξεπερνούσε κιόλας. Οι εξελίξεις στον χώρο της τραγωδίας κατά τα τελευταία χρόνια του Αισχύλου δεν άφηναν ασυγκίνητους τους άλλους που συμμετείχαν στους αγώνες. Έτσι, στους διθυραμβικούς χορούς με την παραλληλεπίδεδη διάταξη των χορευτών (μέτωπο 8/βάθος 5) υιοθετήθηκε γρήγορα το προσωπείο με τον όγκο, με το σκεπτικό ότι βελτίωνε το οπτικό αποτέλεσμα, ενώ οι κωμικοί ποιητές, με πρώτο τον νεαρό Αριστοφάνη, δεν δίστασαν να διακωμωδούν τον Αισχύλο, παρότι είχε προσφέρει τόσα στο θέατρο και βρισκόταν πια σε μεγάλη ηλικία.

Ενδεικτικές Απαντήσεις ΚΕΙΜΕΝΟ Ι 3. Το 458 (παράσταση της Ορέστειας) δεν είχε θεσπιστεί ακόμα «βραβείο υποκριτικής». 5. Για το «βραβείο υποκριτικής» διαγωνίζονταν μόνο οι 3 πρωταγωνιστές, όχι οι 9 ομιλούντες υποκριτές. 7. Το 458 δεν υπήρχαν ακόμη αγώνες τραγωδίας στα Λήναια. 8. Οι πρόβες για τους αγώνες στα Λήναια διαρκούσαν το πολύ 6,5 μήνες (μέσα Ιουλίου[αρχή του αττικού έτους] τέλη Ιανουαρίου). 8-9. Στους αγώνες τραγωδίας στα Λήναια οι τραγικοί συμμετείχαν με 2 έργα πιθανώς τραγωδίες-ο καθένας, όχι με 4. 10. Ο χορός του σατυρικού δράματος αποτελείται πάντα από σατύρους. 12. Η συγχορηγία ίσχυσε πολύ αργότερα (405). 12-13. Βλ. 7. 15. Στα Λήναια, τον 5ο αιώνα, έπαιρναν μέρος 2 τραγικοί, όχι τρεις. 17. Την ευθύνη για τους δραματικούς αγώνες στα Λήναια την είχε ο άρχων βασιλεύς, όχι ο επώνυμος. 19-21. Τέσσερα χρόνια μετά την Ορέστεια (458), δηλαδή το 454, ο Αισχύλος είχε πεθάνει (456). 24. Οι υποκριτές έπαιζαν στον «πρώτο όροφο» πολύ αργότερα, στο θέατρο της ελληνιστικής εποχής. 26. Το προσωπείο με τον λεγόμενο όγκο (είδος κόμμωσης) είναι πολύ μεταγενέστερο. 27-8. Ο κόθορνος είναι το υπόδημα των υποκριτών τραγωδίας, όχι της κωμωδίας, και η σόλα του, αυτή την εποχή, δεν έχει ακόμα αποκτήσει ύψος. 31. Οι διθυραμβικοί χοροί ήταν κυκλικοί (κύκλιοι). 31-2. Τα μέλη του διθυράμβου ήταν 50 και δεν έφεραν προσωπεία. 33. Ο Αριστοφάνης αυτή την εποχή δεν είχε ακόμα γεννηθεί. ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ α) Τουλάχιστον 27 (24 μέλη του Χορού, ο Πεισέταιρος, ο Ποιητής ή ο Χρησμολόγος [οι οποίοι δεν βρίσκονται ποτέ ταυτοχρόνως στη σκηνή] και ο δούλος [κωφόν πρόσωπον] στον οποίο απευθύνεται ο Πεισέταιρος στους στ.932 κε. ). Σε περίπτωση που ο δούλος στον οποίο απευθύνεται ο Πεισέταιρος στον στ. 958 δεν ταυτίζεται με τον προηγούμενο, το σύνολο είναι 28. β) Προφανώς είναι λυρικός ποιητής, όπως συνάγεται, μεταξύ άλλων, από τους στ. 917 κε., όπου αναφέρει ότι έχει συνθέσει διθυράμβους, άσματα για κοπέλες ανύμφευτες (παρθένεια) και άλλα γραμμένα με τον τρόπο του Σιμωνίδη. Τον Όμηρο τον αναφέρει δις για το συγκεκριμένο παράθεμα, δεν τον μιμείται. γ) Προέρχονται από τις λεγόμενες «Ιαμβικές σκηνές» («Σκηνές διεκπεραίωσης»), για τις οποίες βλ. το βιβλίο των Ορνίθων (σελ. 87, πβ. και το «Βιβλίο του εκπαιδευτικού», σελ. 28). δ) Ποιητής: Αν κρίνουμε από τους ποιητές στους οποίους αναφέρεται ή τους αξιοποιεί (Όμηρος, Πίνδαρος, Σιμωνίδης) είναι ποιητής «παλαιάς κοπής», που σπεύδει να προωθήσει, με το αζημίωτο, την «πραμάτεια» του, μόλις παίρνει είδηση ότι ιδρύθηκε μετξύ ουρανού και γης!- νέα πόλη. Εισέρχεται τραγουδώντας και διαλέγεται τραγουδώντας

«υψιπετείς» λυρικές συνθέσεις σπανίως αφιππεύει, αφού πολύ λίγοι είναι οι στίχοι που δεν εκφέρονται τραγουδιστά. Έχει μακριά μαλλιά (στ.911), είναι ρακένδυτος και φορτικότατος -δεν λέει «να τους αδειάσει τη γωνιά» (στ.931, 940), παρά μόνο αφού ικανοποιηθούν οι επιθυμίες του που είναι «ευδιάκριτες» (όσο και ταπεινές), παρά τη λυρική (πινδαρική) επένδυση (926 κε., 941 κε.). Αν βρεθεί σε δύσκολη θέση, δεν έχει πρόβλημα να πει ψέματα (921) ο σκοπός φαίνεται πως αγιάζει γι αυτόν τα μέσα. Αντιμετωπίζεται με κατανόηση από τον Πεισέταιρο. ε) Ο Πεισέταιρος, για να γλυτώσει από τον φορτικότατο ποιητή, που φέρει, όπως έχει προηγουμένως σκωπτικώς υπογραμμιστεί, «γιλεκάκι ολοτρύπητο» (915), στρέφεται στον δούλο (τον ένα από τους δύο; ), που φοράει «γιλέκο δερμάτινο και χιτώνα» (933), και του ζητάει να «γδυθεί» και να «ενισχύσει» τον Ποιητή. Ο δούλος βγάζει το γιλέκο και ο Ποιητής καλείται από τον Πεισέταιρο και το παίρνει. Αφού εκφράσει την ευαρέσκεια της Μούσας για το δώρο, συνεχίζει την «υποβολή αιτημάτων» σε ρυθμούς πινδαρικούς, με στόχο τώρα τον χιτώνα του δούλου. Ο δούλος καλείται πάλι από τον Πεισέταιρο να βγάλει και τον χιτώνα και να «ενισχύσει» περαιτέρω τον Ποιητή. Εκείνος συμμορφώνεται η επανάληψη επαυξάνει, ως γνωστόν, την κωμικότητα- και παραμένει θεατρικά γυμνός. Ο Ποιητής αποχωρεί ενθουσιασμένος τραγουδώντας ήδη δείγματα από τα ποιήματα που πρόκειται να συνθέσει. Ο Πεισέταιρος, έπειτα από ένα σχόλιο, απευθύνεται σε ένα δούλο και του ζητάει να πάρει το σκεύος με το «ιερό νερό» και, σύμφωνα με το τυπικό της θυσίας, να γυρίσει γύρω γύρω, για να συνεχιστεί η διακοπείσα θυσία, η οποία ωστόσο θα διακοπεί και πάλι από τον Χρησμολόγο, και ζητά από όλους να τηρήσουν σιγή. Παρότι στη σκηνή πρέπει να ήταν παρόντες ως κωφά πρόσωπα μάλλον δύο δούλοι, ο δούλος που καλείται από τον Πεισέταιρο να συνεχίσει τα προκαταρκτικά της θυσίας πρέπει να είναι ο ίδιος που προηγουμένως γυμνώθηκε. Το κωμικό αποτέλεσμα είναι δραστικότερο, αν στο πλαίσιο της αυστηρής επισημότητας που απαιτεί η θυσία εμπλέκεται παραφώνως ένας γυμνωμένος δούλος. στ) Κωμικό αποτέλεσμα παράγουν, μεταξύ άλλων, τα εξής: Η απροσδόκητη και χωρίς αναγγελία εμφάνιση ατόμου «απροσδιορίστου ταυτότητος», προτού καλά καλά ο Πεισέταιρος πάρει ανάσα από τον προηγούμενο φορτικότατο επισκέπτη. Το ότι μόλις δηλώνει «ταυτότητα» καταχερίζεται από τον Πεισέταιρο (960). Οι προφανώς μη πειστικές απαντήσεις που με περισσή ευκολία και στόμφο δίνει ο Χρησμολόγος είτε παραπέμποντας στο θείον είτε αναλαμβάνοντας ο ίδιος την ευθύνη της ερμηνείας, όταν ο Πεισέταιρος του θέτει εύλογες και συγχρόνως υπονομευτικές- ερωτήσεις (965, 970), οι οποίες επίσης επαυξάνουν την κωμικότητα. Η χρήση του υψηλού, πομπώδους και εξ ορισμού ασαφούς χρησμικού λόγου, σε συνδυασμό με την απολύτως σαφή διατύπωση των ταπεινών αιτημάτων (χιτώνας, πέδιλα, κρασί, εντόσθια). Η μονότονα επαναλαμβανόμενη αποστομωτική επίκληση της αυθεντίας του βιβλίου με τους χρησμούς, το οποίο μετατρέπεται σε εστιακό σημείο της σκηνής, σε συνδυασμό με την μονότονα επαναλαμβανόμενη ερώτηση του έκπληκτου Πεισέταιρου. Η «ολική ανατροπή», με την υιοθέτηση του (απολύτως σαφούς αυτή τη φορά και περιβεβλημένου με το υπέρτερο κύρος του Απόλλωνος) χρησμικού λόγου από τον Πεισέταιρο και την αντιστροφή των όρων στις επαναλαμβανόμενες -λιγότερες φορές από ό,τι προηγουμένως!- ερωτήσεις και απαντήσεις. Ο τελικός ξυλοδαρμός και η κακήν κακώς αποπομπή του ενοχλητικού επισκέπτη.

Θέματα Εξετάσεων Επαναληπτικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος 2012-2013 Θέμα 1. (Κείμενο Ι) Να εντοπίσετε τις ανακρίβειες που υπάρχουν στο κείμενο, διευκρινίζοντας συγχρόνως ποιο είναι το σωστό και γιατί είναι σωστό. ΚΕΙΜΕΝΟ Ι Η εικόνα που έχουμε σήμερα για το αρχαίο ελληνικό ακριβέστερα: το αθηναϊκόθέατρο είναι συνήθως εξιδανικευμένη. Γι αυτό συχνά συμβαίνει να ξεχνούμε τα ουκ ολίγα προβλήματα που πολλές φορές έπρεπε να αντιμετωπίσουν την εποχή εκείνη. Μεγάλο μέρος των προβλημάτων είχε να κάνει με «ιδιοτροπίες» των εμπλεκομένων, πρωτίστως των ποιητών και των υποκριτών, δευτερευόντως των αρμοδίων αρχόντων, των χορηγών, των μελών του χορού και των υπολοίπων. Για να φανεί η έκταση των προβλημάτων, αναφέρω ενδεικτικές περιπτώσεις. Ένας αρκετά ιδιόρρυθμος τραγικός ποιητής όπως ο Σοφοκλής, έγραφε διαχρονικώς τους κύριους ρόλους «πάνω», όπως λέμε, σε συγκεκριμένους πρωταγωνιστές, που σημαίνει ότι στα έργα του έπαιζαν σταθερά οι εν λόγω πρωταγωνιστές τους οποίους με τον τρόπο αυτό τους δέσμευε, αφού δεν μπορούσαν να τους αξιοποιήσουν και οι άλλοι ομότεχνοί του που έπαιρναν μέρος στους αγώνες. Το κακό παράγινε κάπου 40 χρόνια μετά το θάνατο του μεγάλου τραγικού, όταν δόθηκαν για πρώτη φορά παράλληλα με τους αγώνες νέων τραγωδιών και ανεξάρτητα από τους ξεχωριστούς αγώνες σατυρικών δραμάτων τα οποία είχαν αποκοπεί πια από τις τραγικές τριλογίες- αγώνες τριών «παλαιών» τραγωδιών, μιας από κάθε έναν από τους τρεις μεγάλους, και ο εγγονός του ιδιόρρυθμου τραγικού, ο οποίος, όντας και ο ίδιος τραγικός ποιητής, είχε κάθε φορά την ευθύνη για τη διδασκαλία της «παλαιάς» τραγωδίας του παππού του τόσο στα Μεγάλα Διονύσια όσο και στα Λήναια, προέβαλλε σταθερά ανάλογη αξίωση, απειλώντας ότι διαφορετικά θα απέσυρε το έργο! Ένας περίεργος άρχων επώνυμος, για να εξετάσει οποιοδήποτε αίτημα για διάθεση χορού που υπέβαλλαν οι ποιητές, απαιτούσε και πετύχαινε να του έχουν παραδοθεί ολοκληρωμένα όλα τα έργα, τουλάχιστον ένδεκα μήνες πριν από την πρεμιέρα, ενώ για τους διθυραμβικούς χορούς ζητούσε να μάθει τη σύνθεση, δηλαδή με τι ποσοστό συμμετείχε καθεμία από τις δέκα φυλές σε κάθε διθυραμβικό χορό. Ο Αριστοφάνης πάλι, έχοντας καθιερωθεί με αλλεπάλληλες νίκες νεότατος ως μεγάλος κωμικός ποιητής, απαιτούσε και πετύχαινε να επιλέγει προνομιακά πρώτος από τους διαγωνιζόμενους το χορηγό της αρεσκείας του, να χρησιμοποιεί πέντε ομιλούντες υποκριτές, όταν οι υπόλοιποι τέσσερις ανταγωνιστές του χρησιμοποιούσαν μόνο τρείς, να παίζεται η κωμωδία του πάντα τελευταία, επειδή φοβόταν ότι, αν παιζόταν πρώτη ή δεύτερη, δύσκολα θα θυμούνταν λεπτομέρειες οι κριτές την ώρα της ψηφοφορίας, αφού ενδιαμέσως θα

είχαν παρακολουθήσει έως και τέσσερις κωμωδίες. Μια φορά μάλιστα απαίτησε και πέτυχε να ανατρέψει το πρόγραμμα των αγώνων, όταν ζήτησε οι αγώνες κωμωδίας, οι οποίοι κανονικά προηγούνταν των διθυραμβικών, να δοθούν τελευταίοι, δηλαδή μετά και τους αγώνες τραγωδίας, επειδή πίστευε όχι αδίκωςότι η τελευταία στιγμή του προγράμματος είναι και η κορυφαία. Τέλος, ένας από τους σπουδαιότερους υποκριτές τραγωδίας, που πίστευε ότι είχε και όντως είχεεκπληκτική φωνή, αρνιόταν να παίξει, αν δεν εκτελούσε αυτός όλες τις μονωδίες του έργου, τις οποίες υπό ομαλές συνθήκες εκτελούσε φυσικά ο κορυφαίος του χορού. Θέμα 2. (Κείμενο ΙΙ, Ευριπίδης, Μήδεια 1294 κε.) α) Από ποια ενότητα του έργου προέρχονται οι συγκεκριμένοι στίχοι; Δώστε, ει δυνατόν σε μια πρόταση, ορισμό της συγκεκριμένης ενότητας. β) Με βάση τις ενδείξεις του κειμένου και αξιοποιώντας τις γνώσεις που έχετε για τις συμβάσεις του αρχαίου θεάτρου, να περιγράψετε όσο γίνεται ακριβέστερα τι διαδραματίζεται στους στίχους που σας δόθηκαν (πρόσωπα που βρίσκονται ή εισέρχονται στον σκηνικό χώρο, θέση στον χώρο, κινήσεις, σκηνικά αντικείμενα κτλ.). γ) Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Ευριπίδης με τη συγκεκριμένη εμφάνιση της Μήδειας στους στίχους αυτούς επιτυγχάνει εντυπωσιακό θεατρικό αποτέλεσμα, πρωτίστως επειδή αξιοποιεί με αιρετικό τρόπο γνωστή σύμβαση του αρχαίου θεάτρου. Ποια είναι η σύμβαση αυτή και σε τι συνίσταται η αιρετική επιλογή του; δ) Είναι σαφές ότι ο ποιητής στην ενότητα αυτή εκπλήσσει επανειλημμένα τους θεατές. Αφού διαβάσετε με προσοχή του στ. 1294-1322 και αφού λάβετε υπόψη τι συνέβη στην ενότητα πριν από τον στ. 1294 όπως επίσης και τι συναφείς συμβάσεις του αρχαίου θεάτρου, να περιγράψετε πως εκπλήσσει ο τραγικός τους θεατές στους στ. 1294 κε. (τι θα ανέμενε ο εξοικειωμένος με τις συμβάσεις του θεάτρου αρχαίος θεατής να δει και τι τελικά βλέπει; ). ε) Ποια εικόνα αναδύεται για την Μήδεια, αν πιστέψουμε όσα λέει ο Ιάσων στους στίχους 1323-1351; ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1) Κείμενο Ι = 4 μονάδες. Κείμενο ΙΙ = 6 μονάδες. 2) Στο «Κείμενο Ι», πριν από κάθε απάντηση, να γράφετε τον αριθμό του στίχου. 3) Στο «Κείμενο ΙΙ» υπάρχει κάποιου βαθμού επικάλυψη στις ερωτήσεις β, γ, δ. 4) Διαβάστε πολύ προσεκτικά τις ερωτήσεις, πριν απαντήσετε. Μην παραλείψετε να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις.

Ενδεικτικές Απαντήσεις ΚΕΙΜΕΝΟ Ι 8-9. Οι πρωταγωνιστές αποδίδονταν στους ποιητές έπειτα από κλήρωση. Επομένως ο ποιητής δεν μπορούσε να γνωρίζει εκ των προτέρων με ποιον πρωταγωνιστή θα συνεργαστεί. Μόνο στα πρώτα στάδια (πριν από την καθιέρωση της κλήρωσης) θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. 11 κε. Επαναλήψη παλαιάς τραγωδίας μαρτυρείται πρώτη φορά 20 χρόνια μετά τον θάνατο του Σοφοκλή (386), όχι 40. 12-15. Δεν υπήρχαν ούτε αγώνες παλαιών τραγωδιών ούτε αγώνες σατυρικών δραμάτων. Απλώς στην έναρξη του αγώνα παιζόταν, εκτός συναγωνισμού, ένα σατυρικό δράμα και, αμέσως μετά, μία παλαιά τραγωδία, επίσης εκτός συναγωνισμού. 16-17. Την ευθύνη για το ανέβασμα παλαιών τραγωδιών δεν την είχαν οι ποιητές, αλλά οι υποκριτές. 17-18 Επαναλήψεις παλαιών τραγωδιών υπήρχαν μόνο στα Μεγάλα Διονύσια, όχι και στα Λήναια. 21. Αποκλείεται οποιοσδήποτε άρχων επώνυμος να ζητούσε ολοκληρωμένα τα έργα 11 μήνες πριν από την πρεμιέρα στα Μεγάλα Διονύσια (τέλη Μαρτίου), επειδή την εποχή εκείνη (περίπου Απρίλιο) δεν ήταν ακόμη άρχων. Υπενθυμίζω ότι η θητεία των αρχόντων ήταν ετήσια και ότι αναλάμβαναν καθήκοντα με την έναρξη του αττικού έτους το καλοκαίρι, γύρω στα μέσα Ιουλίου. 21. Για την ακρίβεια, δεν υπήρχε πρεμιέρα, η οποία προϋποθέτει ότι θα ακολουθήσουν και άλλες παραστάσεις, απλώς δινόταν μία και μοναδική παράσταση. 22-23. Κάθε διθυραμβικός χορός απαρτίζονταν αποκλειστικά από μέλη μιας φυλής. 25-26. Τέτοια προνομία δεν ήταν δυνατό να υπάρξει, αφού καθόριζε ο κλήρος ποιος ποιητής θα συνεργαστεί με ποιον χορηγό. 26-27. Δεδομένου ότι το πλαίσιο ήταν αγωνιστικό, δεν ήταν δυνατό να υπάρχει «άνιση μεταχείριση» -οι όροι συμμετοχής έπρεπε να είναι ίδιοι για όλους. 27. Η σειρά με την οποία παίζονταν τα έργα καθοριζόταν με κλήρο. Επομένως δεν υπήρχε ανάλογη δυνατότητα εξαίρεσης. 31-32 Οι αγώνες κωμωδίας δεν προηγούνταν των διθυραμβικών, έπονταν. Τέτοιες ανατροπές του προγράμματος κανένας ποιητής δεν θα μπορούσε να απαιτήσει και να επιτύχει. 32-33 Κανένας κωμικός ποιητής, όσο διάσημος και να ήταν, δεν θα μπορούσε να μετακινήσει τους αγώνες τραγωδίας από την τελευταία θέση, που ήταν όντως και το αποκορύφωμα. 36. Οι μονωδίες εκτελούνταν πάντα από υποκριτές, όχι από μέλη του χορού. KEIMENO II 2α. Οι στίχοι συνιστούν την έξοδο του έργου, δηλαδή το τελευταίο από τα κατά ποσόν μέρη του έργου, μετά το οποίο δεν ακολουθεί άσμα του χορού. 2β. Πριν από τον στ. 1294, στον σκηνικό χώρο βρίσκεται μόνο ο (15μελής) χορός. Από την μία πάροδο προφανώς από την ίδια από την οποία είχε εισέλθει και νωρίτερα- εισέρχεται στην κενή σκηνή ο Ιάσων. Ο πολύ σημαντικός λόγος για τον οποίο έρχεται (η σωτηρία των

παιδιών, 1303-1305) ευνοεί την εικασία ότι εισέρχεται εσπευσμένα. Πιθανώς, με το που εμφανίζεται στο οπτικό πεδίο των θεατών, απευθύνεται στις γυναίκες του χορού, οι οποίες βρίσκονται φυσικά στην ορχήστρα αλλά προς την πλευρά του σκηνικού οικοδομήματος (1294). Το πρώτο σοκ που τον περιμένει είναι ότι τα παιδιά του, που ήθελε να τα προστατεύσει, είναι ήδη νεκρά και μάλιστα από το χέρι της μητέρας τους (1309). Στη στιχομυθία του με τον χορό μαθαίνει ότι η παιδοκτονία έλαβε χώρα πίσω από την κλεισμένη πύλη (1314). Αστραπιαία προφανώς (βλ. τις αλλεπάλληλες προστακτικές, 1314-1315) φτάνει στην είσοδο του σπιτιού, τραντάζει τη θύρα και προσπαθεί να την ανοίξει, ενώ την ίδια στιγμή καλεί επιτακτικά τους δούλους να ανοίξουν την πύλη. (Οι γνώμες των μελετητών διίστανται σχετικά με τους δούλους στους οποίους απευθύνεται ο Ιάσων. Πρόκειται για ακολούθους του ή για δούλους που βρίσκονται στο εσωτερικό του σπιτιού; Δεδομένου ότι οι πύλες άνοιγαν από μέσα [1314] αμπάρες) και ότι η είσοδος του Ιάσονα μόνου είναι θεατρικά πολύ πιο δραστική, είναι πολύ πιθανό ότι απευθύνεται σε δούλους που βρίσκονται μέσα.) 2γ. Η σύμβαση που αξιοποιεί ο ποιητής είναι η σύμβαση του θεού από μηχανής, την οποία ο ίδιος ουσιαστικά καθιέρωσε. Το αιρετικόν της επιλογής του συνίσταται στο ότι εμφανίζει από μηχανής όχι έναν θεό ή κάποιο πρόσωπο που υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα, όπως είναι ο κανόνας, αλλά μια θνητή, η οποία βαρύνεται μάλιστα με την παιδοκτονία και άλλους φόνους. 2δ. O εξοικειωμένος με τις συμβάσεις του αρχαίου θεάτρου θεατής, μετά την παιδοκτονία που έλαβε χώρα αμέσως προηγουμένως στο εσωτερικό του σπιτιού και μετά την εστίαση του βλέμματος στην κλειστή πύλη και την προσπάθεια και τις εκκλήσεις του Ιάσονα, θα περίμενε να ανοίξει η πύλη και να εμφανιστούν στη σκηνή (πάνω στο εκκύκλημα) τα νεκρά σώματα των παιδιών. Η έκπληξη συνίσταται στο ότι, αντ αυτού, εμφανίζεται σε ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο από μηχανής μαζί με τα νεκρά σώματα των παιδιών και από θέση απόλυτης επιβολής η Μήδεια. 2ε. Είναι πρόσωπο αποκρουστικό, αντικείμενο καθολικού μίσους για θεούς και ανθρώπους (1323-4). Είναι ανελέητη (1325-6), σκληρή σαν λέαινα και με ψυχή πιο άγρια και από τη μυθική Σκύλλα (1342-3), ασυγκίνητη και με θράσος απύθμενο (1345), ικανή να διαπράξει κατά συρροήν ακραία και ατιμωτικά ανοσιουργήματα (1327, 1346) που επισύρουν την οργή των θεών (1334), όπως είναι η προδοσία, η αδελφοκτονία (1332, 1336) και η παιδοκτονία, η οποία διεπράχθη «για το κρεβάτι και το πλάγιασμα» (1338) και την οποία - όπως απαιτεί το στερεότυπο - καμιά Ελληνίδα δεν θα διέπραττε (1339).