Ι ΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH

Ι ΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάµη Καρατάση 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.:210 92 11 200-10, Fax:210 92 33 977 11 Tsami Karatassi, 117 42 Athens, Greece, Tel.:+30-210-92 11 200-10, Fax:+30-210-92 33 977 28 Φεβρουαρίου 2012 ΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Έρευνα Οκτωβρίου Νοεµβρίου 2011 Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εναρμονισμένου προγράμματος της ΕΕ (DG ECFIN), το ΙΟΒΕ διεξάγει δύο φορές το χρόνο έρευνες επενδύσεων στη Βιομηχανία, με στόχο την αποτύπωση της πορείας τους και των επιμέρους χαρακτηριστικών τους. Πρόκειται για εμπειρική προσέγγιση που αποδίδει το «επενδυτικό κλίμα» κατά τη στιγμή υλοποίησης της έρευνας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά στα επίσημα στατιστικά στοιχεία επενδύσεων. Οι έρευνες αυτές όμως έχουν το πρόσθετο πλεονέκτημα να εξετάζουν και ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά της επενδυτικής δραστηριότητας, τα οποία δεν καταγράφονται σε άλλες πηγές. Επιπλέον, οι εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για την πορεία των επενδύσεων κάθε έτους προσδιορίζονται έξι φορές με διαδοχικές έρευνες. Έτσι ενσωματώνουν κάθε φορά τις νέες εξελίξεις και αντανακλούν τις μεταβολές του επενδυτικού κλίματος, προσεγγίζοντας με μεγαλύτερη ακρίβεια την πραγματική πορεία τους. Στο τρέχον δελτίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την δεύτερη έρευνα του 2011, η οποία διεξήχθη την περίοδο Οκτωβρίου Νοεμβρίου. Αναθεωρηµένη πρόβλεψη για το ύψος των επενδύσεων για το 2011 Στη δεύτερη έρευνα επενδύσεων Οκτωβρίου Νοεµβρίου του ΙΟΒΕ για το 2011, οι επιχειρήσεις προβαίνουν σε αναθεωρηµένη πρόβλεψη για τις επενδυτικές δαπάνες που πραγµατοποίησαν κατά το ίδιο έτος. Οι εκτιµήσεις της έρευνας αυτής θεωρείται ότι προσεγγίζουν περισσότερο την πραγµατική πορεία των δαπανών του 2011, καθώς τη στιγµή της έρευνας υπάρχει σαφέστερη εικόνα για την πορεία των επενδυτικών σχεδίων εντός του έτους αναφοράς. Σχεδόν κάθε έτος, παρατηρείται µε συστηµατικότητα η προς τα κάτω αναθεώρηση για την πορεία των επενδύσεων στην έρευνα που γίνεται προς το τέλος του έτους, σε σχέση µε τις προβλέψεις που διατυπώνονται στην πρώτη έρευνα - Απρίλιος), όπου συνήθως υπερεκτιµώνται οι επενδυτικές δαπάνες. Έτσι, η εικόνα που 1

καταγράφεται για τις επενδύσεις του 2011 στη δεύτερη αυτή έρευνα, είναι σηµαντικά δυσµενέστερη έναντι της προηγούµενης πρόβλεψης, λόγω των αρνητικών εξελίξεων στην οικονοµική κατάσταση της χώρας και την εντεινόµενη ύφεση της ελληνικής οικονοµίας που επιβραδύνουν την επενδυτική δραστηριότητα. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε τις προβλέψεις της έρευνας Οκτωβρίου Νοεµβρίου 2011 για το ύψος των επενδύσεων του ίδιου έτους, οι επενδυτικές δαπάνες στο σύνολο της Μεταποίησης το 2011 κατέγραψαν υποχώρηση της τάξης του 2,9% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, όταν οι προβλέψεις για την πορεία των επενδύσεων σε αυτό το έτος στην προηγούµενη έρευνα κατέληγαν σε άνοδο (17,7%) (Πίνακας 1). Η τελευταία και ακριβέστερη ωστόσο εκτίµηση για την εξέλιξη της επενδυτικής δραστηριότητας το 2011 θα προκύψει στην επόµενη έρευνα του ΙΟΒΕ που θα διεξαχθεί τον Μάρτιο Απρίλιο του 2012, όταν δηλαδή θα έχει ολοκληρωθεί και η λογιστική διαχείριση των οικονοµικών αποτελεσµάτων των επιχειρήσεων. Πίνακας 1 Έρευνα Επενδύσεων στη Βιοµηχανία (ετήσιες ποσοστιαίες µεταβολές) Έτος 2008 2009 2010 2011 2012 Κλάδος / Έρευνα Εκτίμηση 09) Εκτίμηση 10) Εκτίμηση Πρόβλεψη Πρόβλεψη (Οκτώβριος Πρόβλεψη (Οκτώβριος Τρόφιμα, Ποτά, Καπνός -6,1-40,9-0,1-12,5 1,7 12,2 Κλωστοϋφαντουργία -73,7-47,9-13,6 127,4 6,3-92,9 Ένδυση-Υπόδηση 4,5-42,5-68,0-65,8-88,5-4,4 Χημικά 21,4-18,7-29,2 44,4-19,6-9,9 Μη μεταλλικά Ορυκτά 1,0-62,1-1,1 33,4 21,9-22,7 Λοιποί Κλάδοι 15,1-48,8-18,4 2,5-19,1-25,5 Σύνολο Μεταποίησης 3,7-44,4-13,2 17,7-2,9-5,6 ΕΕ-26* 7,0-12,3 0,6 13,1 14,9 7,5 Ευρωζώνη 2,7-19,5-2,5 11,4 13,0 6,3 * εν περιλαµβάνεται στην έρευνα η Μάλτα. Τα µεγέθη είναι σε προβλεπόµενες αξίες Πηγή: IOBE, European Commission DG ECFIN Η πρόβλεψη για τη σχετικά ήπια εξασθένηση της επενδυτικής δραστηριότητας το 2011 πάντως συγκλίνει και µε τα επίσηµα εθνικολογιστικά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., ενώ σε κλαδικό επίπεδο, δεν αφορά το σύνολο των µεταποιητικών κλάδων, αφού ορισµένοι εξ αυτών συνεχίζουν που προβλέπουν άνοδο των επενδυτικών τους δαπανών το 2011. Συγκεκριµένα, στα Μη Μεταλλικά Ορυκτά αναµένεται η µεγαλύτερη ανάκαµψη σε σχέση µε τους υπόλοιπους κλάδους (+21,9%), εξέλιξη παρόµοια άλλωστε µε την προηγούµενη έρευνα του Μαρτίου, όταν και πάλι οι επιχειρήσεις του κλάδου προέβλεπαν άνοδο της επενδυτικής δραστηριότητάς τους το 2

2011, αν και µεγαλύτερη (33,4%). Στον κλάδο Τρόφιµα Ποτά Καπνός, οι τελευταίες προβλέψεις επίσης υποδηλώνουν άνοδο, αν και οριακή, στην επενδυτική δαπάνη των επιχειρήσεων (1,7%), ενώ ανάκαµψη αναµένεται και στην επενδυτική δραστηριότητα στην Κλωστοϋφαντουργία (6,3%), κλάδος ο οποίος ωστόσο καταγράφει σηµαντικές διακυµάνσεις στις προβλέψεις της επενδυτικής του δραστηριότητας. Στους υπόλοιπους κλάδους του δείγµατος καταγράφεται συρρίκνωση των προβλεπόµενων επενδυτικών δαπανών για το 2011. Η πτώση αυτή αναµένεται και πάλι εντονότερη στον κλάδο Ένδυση υπόδηση (-88,5%), όπως και στην προηγούµενη έρευνα (-65,8%). Υποχώρηση όµως καταγράφεται και στις προβλέψεις για επενδυτικές δαπάνες των Χηµικών προϊόντων (-19,6%), µείωση παρόµοια µε εκείνη που σηµειώνουν οι αντίστοιχες προβλέψεις στους Λοιπούς Κλάδους που συµπληρώνουν το δείγµα (-19,1%). Στους κλάδους αυτούς ανήκουν τα ιυλιστήρια Άνθρακας και η Βασική Μεταλλουργία, κλάδοι ωστόσο των οποίων οι επενδυτικές προβλέψεις βελτιώνονται για το 2011, σύµφωνα µε την τρέχουσα έρευνα, ενώ η υποχώρηση εκπορεύεται από κλάδους όπως τα Πλαστικά-Ελαστικά, οι Εκτυπώσεις-Εκδόσεις κλπ. Οι εκτιµήσεις για την πορεία των επενδύσεων στην Ελλάδα το 2011 σε σχέση µε το 2010 διαφοροποιούνται σηµαντικά σε σχέση µε την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου καταγράφονται θετικές προβλέψεις για το 2011, τόσο στην ΕΕ, όσο και την Ευρωζώνη. Συγκριµένα, σε ΕΕ και Ευρωζώνη προβλέπεται άνοδος της επενδυτικής δραστηριότητας σε αυτήν την έρευνα για το 2011, η οποία φθάνει σχεδόν το 15% και 13% αντίστοιχα, στα ίδια σχεδόν επίπεδα σε σύγκριση µε την προηγούµενη ευρωπαϊκή έρευνα Μαρτίου Απριλίου 1. Πρώτη πρόβλεψη για το ύψος των επενδύσεων το 2012 Στην παρούσα έρευνα πραγµατοποιείται και η πρώτη, πρώιµη ωστόσο πρόβλεψη για την πορεία των επενδύσεων το 2012. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας, οι πρώτες προβλέψεις κάνουν λόγο για µείωση της επενδυτικής δραστηριότητας στη Μεταποίηση το 2012 κατά 5,6%, εντονότερη δηλαδή σε σύγκριση µε την αντίστοιχη των τελευταίων προβλέψεων για το 2011. Τα περιθώρια προσδοκιών ανάκαµψης της επενδυτικής δραστηριότητας είναι άλλωστε εξαιρετικά στενά κάτω από το υπάρχον, αλλά και προβλεπόµενο δυσµενές οικονοµικό κλίµα προσεχώς. Ειδικότερα σε ότι αφορά τις διαθέσιµες πηγές χρηµατοδοτήσεων για επενδύσεις, οι διαδικασίες ανταλλαγής οµολόγων και αποτίµησης των ακινήτων που διαχειρίζονται οι τράπεζες, έχουν επιπτώσεις και θα συνεχίσουν να επηρεάζουν σηµαντικά τον τραπεζικό δανεισµό. Επιπλέον, οι παρεχόµενες ενισχύσεις από το Π..Ε. θα κινηθούν σε πολύ χαµηλά επίπεδα για τρίτο συνεχόµενο έτος το 2012, ενώ 1 Από τον Μάιο του 2010, τα στοιχεία των ερευνών των επιχειρήσεων ταξινομούνται πλέον στην Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με τη νέα ταξινόμηση NACE Rev. 2 που αντιστοιχεί στην εθνική ΣΤΑΚΟΔ 08. Οι αλλαγές που έχουν γίνει, οδήγησαν σε αναταξινόμηση κάποιων επιχειρήσεων από τον ένα τομέα στον άλλο (π.χ. από υπηρεσίες σε εμπόριο, κτλ). Ωστόσο, η Ευρ. Επιτροπή αναθεώρησε τη χρονοσειρά προς τα πίσω και οι ασυνέχειες στους δείκτες της ΕΕ δεν υφίστανται πλέον. Τα στοιχεία του ΙΟΒΕ διατηρούν και σε αυτήν την έρευνα την κωδικοποίηση της ΣΤΑΚΟΔ 2003. 3

παρατηρείται σηµαντική καθυστέρηση στην εκταµίευσή τους για επιλεγµένα προς χρηµατοδότηση επενδυτικά σχέδια. Ως εκ τούτου, η ροή χρηµατοδοτικών πόρων προς τις επιχειρήσεις για επενδύσεις το 2012 περιβάλλεται από πολλές αβεβαιότητες και θα είναι κατά πάσα πιθανότητα χαµηλή. Εποµένως, δηµιουργούνται σηµαντικά προσκόµµατα στις δυνατότητες προγραµµατισµού και µακρόπνοου επενδυτικού σχεδιασµού, κυρίως των µικρότερων επιχειρήσεων. Σε κλαδικό επίπεδο, εκτός από τα Τρόφιµα Ποτά καπνός (12,2%), όπου αρχικά αναµένεται επενδυτική επέκταση από τις επιχειρήσεις του κλάδου, στους υπόλοιπους εξεταζόµενους κλάδους προβλέπεται πτώση των επενδυτικών δαπανών το 2012. Συγκεκριµένα, η υποχώρηση της δαπάνης για επενδύσεις το 2012 προβλέπεται εντονότερη στην Κλωστοϋφαντουργία (-92,9%) και µικρότερη στα Μη µεταλλικά Ορυκτά (-22,7%) και στους Λοιπούς Κλάδους (-25,5%). Πτωτικά, αν και ηπιότερα σύµφωνα µε τις πρώτες προβλέψεις, αναµένεται να κινηθεί η επενδυτική δραστηριότητα το 2012 και στην Ένδυση Υπόδηση, ακολουθώντας την υπάρχουσα τάση του κλάδου (-4,4%), αλλά και στα Χηµικά (-9,9%). Οι αρνητικές προβλέψεις των εγχώριων µεταποιητικών επιχειρήσεων έρχονται σε αντίθεση µε την πορεία του επενδυτικού κλίµατος στο διεθνές περιβάλλον, τόσο στην ΕΕ, όσο και την Ευρωζώνη. Συγκεκριµένα, ενώ οι ελληνικές επιχειρήσεις προεξοφλούν αρνητικά και το 2012 στην επενδυτική τους δραστηριότητα τις επιπτώσεις της κρίσης χρέους της χώρας και της οικονοµικής ύφεσης, οι ευρωπαϊκές µεταποιητικές επιχειρήσεις προβλέπουν άνοδο των επενδύσεών τους κατά 7,5% στην ΕΕ και κατά 6,3% στην Ευρωζώνη. Εκτός της Ελλάδας, η Πορτογαλία, η Πολωνία και η Λετονία επίσης προβλέπουν πτώση στην επενδυτική τους δραστηριότητα το 2012. Κατανοµή των επενδύσεων µε βάση το σκοπό Οι έρευνες επενδύσεων του ΙΟΒΕ προσφέρουν σηµαντική «διαρθρωτική» πληροφόρηση για τη φύση των επενδύσεων, καθώς οι επιχειρήσεις προχωρούν σε κατάταξη των επενδυτικών τους δαπανών ανάλογα µε το σκοπό τους, την κατεύθυνση δηλαδή που αυτές έχουν. Πέντε µεγάλες κατηγορίες επενδύσεων χρησιµοποιούνται, αν και ως έναν βαθµό οι κατηγορίες αυτές αλληλοσυµπληρώνονται (π.χ. αύξηση ή διεύρυνση της δυναµικότητας µπορεί να συµβεί µέσω βελτίωσης των µεθόδων παραγωγής ή εισαγωγής νέων µεθόδων). Σε κάθε περίπτωση πάντως, η αναλυτική απεικόνισή τους οδηγεί σε χρήσιµα συµπεράσµατα για την πορεία της βιοµηχανίας προς εκσυγχρονισµό ή επέκταση, το άνοιγµα σε νέες αγορές ή την τόνωση της θέσης τους στις ήδη υπάρχουσες αγορές. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας, οι ελληνικές βιοµηχανίες το 2011 µεταβάλλουν ελαφρά το επενδυτικό τους µίγµα σε σχέση µε το 2010 ( ιάγραµµα 1), ενώ σε σχέση µε την προηγούµενη µέτρηση, φαίνεται να δίνουν σχεδόν διπλάσια βαρύτητα στην αύξηση της παραγωγικής δυναµικότητας για τα ήδη 4

παραγόµενα προϊόντα, δαπάνες οι οποίες κρίνονται ως οι σηµαντικότερες από τις επιχειρήσεις, µε διαφορά από τις υπόλοιπες κατηγορίες (44% το 2011 από 40% το 2010). Το επενδυτικό µίγµα των επιχειρήσεων αποτελείται επίσης από δαπάνες για αντικατάσταση του υφιστάµενου κεφαλαιουχικού εξοπλισµού (23%) και διεύρυνση της παραγωγικής δυναµικότητας για νέα προϊόντα (13%), η οποία έχει απολέσει σηµαντικό τµήµα της αναλογίας της σε σχέση µε προηγούµενες µετρήσεις. Τέλος, ακολουθούν οι δαπάνες για βελτίωση των µεθόδων παραγωγής που ήδη εφαρµόζονται (10%) και οι επενδύσεις που αφορούν περαιτέρω σκοπούς (9%), όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η ενίσχυση των συνθηκών ασφαλείας στην παραγωγική διαδικασία κλπ. Τα χαµηλότερα ποσοστά στο σύνολο των επενδύσεων κατέχουν και πάλι οι δαπάνες για εισαγωγή νέων παραγωγικών µεθόδων (2%), οι οποίες άλλωστε συγκεντρώνουν τα τελευταία έτη τα χαµηλότερα ποσοστά στο σύνολο του επενδυτικού µίγµατος. ιάγραµµα 1 Κατανοµή Επενδύσεων ανάλογα µε το σκοπό τους (% συνόλου δαπάνης) Αύξηση παραγωγικής δυναμικότητας για ήδη παραγόμενα προιόντα 40 40 44 Αντικατάσταση υφισταμένου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού 24 23 21 Διεύρυνση παραγωγικής δυναμικότητας για την παραγωγή νέων προιόντων Βελτίωση μεθόδων παραγωγής που ήδη εφαρμόζουν 13 10 10 11 15 17 Αλλοι σκοποί (π.χ.προστασία περιβάλλοντος,όροι ασφαλείας κλπ) 8 9 8 Εισαγωγή Νέων μεθόδων παραγωγής 3 2 3 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 2010 2011 2012 Πηγή: IOBE Όλες οι προτεραιότητες παραµένουν οι ίδιες και για το 2012 ως προς την ιεράρχησή τους, αλλά και την αναλογία στην κατανοµή τους, µε µικρές διαφορές. Συγκεκριµένα, για το 2012, οι δαπάνες για αύξηση της παραγωγικής δυναµικότητας για τα ήδη 5

παραγόµενα προϊόντα προβλέπεται να περιοριστούν ελαφρά (40%), ενώ οριακά µειώνονται και οι δαπάνες για περαιτέρω σκοπούς. Ταυτόχρονα, αυξάνονται οι επενδύσεις για διεύρυνση της παραγωγικής δυναµικότητας για νέα προϊόντα (15%) και ελαφρά οι αντίστοιχες για αντικατάσταση του υφιστάµενου κεφαλαιουχικού εξοπλισµού (24%). Παράγοντες που επηρεάζουν την επενδυτική δραστηριότητα Σηµαντική πληροφόρηση για τη διαδικασία της επενδυτικής απόφασης προσφέρουν και οι απόψεις των επιχειρήσεων για τους παράγοντες που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την επενδυτική τους δραστηριότητα. Καταγράφονται έτσι οι πιθανοί λόγοι που ενδεχοµένως ερµηνεύουν την απόφασή τους να αυξήσουν, να διατηρήσουν αµετάβλητες ή να µειώσουν τις αντίστοιχες δαπάνες τους. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της τρέχουσας έρευνας, µόνο οι τεχνολογικές εξελίξεις επηρέασαν θετικά τις επενδυτικές αποφάσεις των επιχειρήσεων το 2011 και προβλέπεται να κάνουν το ίδιο και το 2012 ( ιάγραµµα 2). Η συµβολή της προσδοκώµενης ζήτησης για προϊόντα επηρέασε οριακά ανοδικά τις επενδύσεις της µεταποίησης το 2010, ενώ µέχρι το 2009, η επίδραση του συγκεκριµένου παράγοντα ήταν σαφώς θετική. Το 2011, η µεγάλη πτώση στη ζήτηση εξαιτίας της οικονοµικής ύφεσης, δεν µπορεί να κινητοποιήσει τις επιχειρήσεις να λάβουν σηµαντικές επενδυτικές αποφάσεις και έτσι επηρεάζει αρνητικά το επενδυτικό µίγµα. Οι υπόλοιποι πέντε παράγοντες ασκούν επίσης αρνητική επιρροή στα επενδυτικά σχέδια των επιχειρήσεων, τόσο κατά το 2010, όσο και για το 2011 και το 2012. Μετά τη ζήτηση, ο λιγότερο αρνητικός παράγοντας φαίνεται να είναι για το 2011 τα κίνητρα για επενδύσεις και τα κέρδη της επιχείρησης, παράγοντες οι οποίοι µέχρι το 2009 ενίσχυαν τις επενδυτικές αποφάσεις. Η αντιστροφή της τάσης σε ότι αφορά τα κέρδη προφανώς οφείλεται στη µεταβολή των αποτελεσµάτων για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων που παρουσίαζαν κέρδη µέχρι και το 2009 σε ζηµιές κατά τα δύο τελευταία χρόνια. Η διαθεσιµότητα και το κόστος κεφαλαίων, καθώς και η φορολογία των κερδών επηρεάζουν και αυτά µε αρνητικό τρόπο τις επιχειρήσεις, τόσο για το 2011 όσο και για το 2012, ενώ ο ρόλος τους είναι σηµαντικά εξασθενηµένος σε σχέση µε το 2010, ιδιαίτερα ως προς τη διαθεσιµότητα των κεφαλαίων. Ο κυρίαρχος και πλέον δυσµενής παράγοντας επί των επενδυτικών σχεδιασµών των επιχειρήσεων είναι σταθερά τα τελευταία έτη η οικονοµική πολιτική στο σύνολό της, της οποίας ο αρνητικός ρόλος επιτείνεται σηµαντικά κάθε έτος µέχρι το 2011. 6

ιάγραµµα 2 Παράγοντες που επηρεάζουν την επενδυτική δραστηριότητα στη βιοµηχανία (Συντελεστές σηµαντικότητας) 1 2009 2010 2011 2012 30 20 10 13 0-10 -1-4 -7-20 -15-30 -40-29 -32-50 -60 Τεχνολογικές εξελίξεις Άλλοι λόγοι Ζήτηση Κίνητρα για επενδύσεις Kέρδη Διαθεσιμότητα & κόστος κεφαλαίων Φορολογία κερδών -51 Οικονομική πολιτική 1 Ο συντελεστής λαµβάνει τιµές στο διάστηµα +100, όταν όλες οι επιχειρήσεις εκτιµούν πολύ θετική την επίπτωση του αντίστοιχου παράγοντα και 100 αντιστρόφως. Πηγή: ΙΟΒΕ Έρευνα Επενδύσεων στη Βιοµηχανία 7