1850 1918 : ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΥΨΗΛΗ ΡΑΠΤΙΚΗ

1850 1918 : Βιομηχανική επανάσταση και υψηλή ραπτική 1850 1918 : ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΥΨΗΛΗ ΡΑΠΤΙΚΗ Τα μέσα του 19 ου αιώνα είναι η χρονική στιγμή όπου η ιστορία του σχεδιασμού των ενδυμάτων παίρνει μια άλλη διάσταση ωθούμενη από τα ραγδαία κοινωνικά φαινόμενα. Η βιομηχανική επανάσταση απ τη μια, που προκαλεί τη συσσώρευση ανθρώπων στα αστικά κέντρα και η ανερχόμενη αισθητική δύναμη της αστικής τάξης, διαμορφώνουν το πλαίσιο αυτής της περιόδου. Η Μόδα λοιπόν λειτουργεί σε δύο πόλους. Από τη μία, μαζική παραγωγή για την κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων που μετοίκησαν στην πόλη. Από την άλλη, υψηλή ραπτική παντοδύναμη για την ελίτ της αστικής τάξης. Σελίδα 9

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής 1850 1900 : ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΥΨΗΛΗΣ ΡΑΠΤΙΚΗΣ Πολιτική και οικονομική κατάσταση Κατά την περίοδο αυτή, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις σημαντικότερες του αιώνα, οι πόλεμοι που συντάρασσαν την ήπειρο ( στην Κριμαία, Ιταλία, Αυστρία & Πρωσία, Αυστρία & Ιταλία ) είχαν πολύ μικρό αντίκτυπο στην εξέλιξη του κοστουμιού. Το κοστούμι που συνδέεται τώρα πια ιδιαίτερα με το χρήμα επηρεάζονταν πολύ λιγότερο από τα πολιτικά γεγονότα και περισσότερο από τη γενική οικονομική κατάσταση. Η τελειοποίηση των σημαντικότερων δικτύων επικοινωνίας και η πρόοδος στις μεταφορές (κατασκευή νέων δρόμων, καναλιών και κυρίως ανάπτυξη ατμόπλοιων και σιδηροδρόμων) επέτρεψε στην Ευρώπη να φτάσει σε όλον τον κόσμο προκειμένου να αναζητήσει τα προϊόντα που χρειάζονταν. Αυτή η διεθνής ανάπτυξη είχε οπωσδήποτε επιρροή στην εξέλιξη του κοστουμιού, με έμμεσο τρόπο. Για παράδειγμα, η εκτροφή προβάτων συντελούνταν σε εκτάσεις χαμηλής αξίας, με αποτέλεσμα να αλλάξει η πολιτική αγοραπωλησίας του μαλλιού. Η καλλιέργεια του λιναριού μετατοπίστηκε προς ανατολάς. Η αναπτυσσόμενη βιομηχανοποίηση, που δικαίωνε τη ρήση ότι «τα εργαστήρια του κόσμου χτίστηκαν στην Ευρώπη», προκάλεσε μία αύξηση στις εισαγωγές. Η εισαγωγή του μεταξιού αυξήθηκε, μετά από την αρρώστια που κατέστρεψε τα ευρωπαϊκά εκκολαπτήρια, όπως αυξήθηκαν και οι εισαγωγές στο βαμβάκι και στο μαλλί. Η Ευρώπη τότε εξήγαγε τελειοποιημένα προϊόντα. Οι μηχανές, που εξελίσσονταν ασταμάτητα, αύξησαν την παραγωγικότητα όλων των κλάδων της βιομηχανίας. Στο πλέξιμο, η σαΐτα λειτουργούσε με μεγαλύτερη ταχύτητα, ενώ στο γνέσιμο ο αριθμός των βελονιών ανά αργαλειό αυξήθηκε από 400 σε 1.200. Η μηχανή Bonaz για ράψιμο και κέντημα που ανακαλύφθηκε το 1463, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ενδύματα ή για υφάσματα επιπλώσεων. Η βελτιωμένη κεντητική μηχανή κυριαρχούσε στη βιομηχανία ενδυμάτων και χρησιμοποιούνταν στην παραγωγή γαντιών. Στην υποδηματοποιία, οι μηχανές πρόσθεταν το τακούνι, έραβαν Σελίδα 10

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής το πάνω μέρος και το συνέδεαν με τη σόλα. Το 1851, ο Bali ξεκίνησε μαζική παραγωγή υποδημάτων στο Schoenenwerd. Άλλες δύο πολύ σημαντικές εξελίξεις σηματοδοτούν αυτήν την περίοδο, Το 1856, άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο στην ιστορία της βαφής. Στην Αγγλία, ο Perkins ανακάλυψε το πρώτο συνθετικό υλικό βαφής, τη μωβίνη, η οποία απέδιδε βιολέ τόνους που δεν μπορούσαν να επιτευχθούν από φυσικές βαφές. Την ίδια χρονική στιγμή, ο Verguin τελειοποιούσε το φούξια στη Lyon. Έτσι σταδιακά, μοντέρνες συνθετικές αντικατέστησαν τις φυσικές. Επιπλέον, το 1858, ο Worth εγκαινίασε την πρώτη σύγχρονη φίρμα υψηλής ραπτικής στο Παρίσι, καθώς παράλληλα η μαζική παραγωγή είχε καλά οργανωθεί και εξαπλωθεί. Ο Worth και το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής Μέχρι τα μέσα του 19 ου αιώνα, η παραγωγή ενδυμάτων παραμένει μία δραστηριότητα στο επίπεδο της χειροτεχνίας. Την εξασκούν ράφτες για τους άντρες και μοδίστρες για τις γυναίκες. Προετοιμάζουν το κάθε ρούχο ξεχωριστά, σύμφωνα με τις αναλογίες του σώματος του ατόμου που το έχει παραγγείλει. Αυτό βέβαια συμβαίνει στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Όλες οι γυναίκες της μικροαστικής τάξης γνωρίζουν ραπτική και μπορούν να κατασκευάζουν οι ίδιες τα ρούχα τους και τα ρούχα της οικογένειάς τους. Στις πιο φτωχές ακόμη οικογένειες, το ράψιμο είναι μία γνώση που οφείλει να κατέχει κάθε γυναίκα, αφού η αγορά οποιουδήποτε ρούχου είναι απαγορευτική. Η παραγωγή ξεκινά δειλά στο τέλος του 18 ου αιώνα από τη στιγμή που αρχίζουν να κατασκευάζονται μαζικά κάπες, παλτό και άλλα ρούχα που δεν έχουν ανάγκη από τις συγκεκριμένες αναλογίες αυτού που θα τα φορέσει για να ραφτούν ακριβώς στα μέτρα του. Οι κυρίες της αστικής τάξης μπορούν στο εξής να αγοράζουν τα ρούχα τους μισοτελειωμένα, να τα ολοκληρώνουν στο σπίτι τους και να τα διακοσμούν όπως αυτές επιθυμούν. Με τον τρόπο αυτόν, δε χρειάζεται να μπουν στον κόπο να κόβουν το ρούχο τους, ενώ με την προσωπική τους δουλειά τη διακόσμηση ξεχωρίζει σίγουρα το ρούχο τους από οποιοδήποτε άλλο. Σελίδα 11

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής Εικόνα 1 : Βραδινή τουαλέτα από τον Οίκο Worth (1886) Στα μέσα του 19 ου αιώνα, ο Worth, ο οποίος γεννήθηκε στην Αγγλία, δημιουργεί την Παρισινή υψηλή ραπτική, ανακατεύοντας και ταράζοντας έτσι τους κύκλους της Μόδας. Δε ράβει πια ρούχα κατά παραγγελία και σύμφωνα με τις επιθυμίες των πελατών του, αλλά προετοιμάζει τις δικές του κολεξιόν, τις οποίες παρουσιάζει στις κυρίες της υψηλής κοινωνίας, που δεν έχουν παρά να διαλέξουν ένα ύφασμα ή ένα σχέδιο από αυτά που προτείνει ο Worth και ο ίδιος στη συνέχεια να το κατασκευάσει στα μέτρα τους. Με τον τρόπο αυτό, ο Worth κάνει ένα σημαντικό βήμα στην ιστορία του σχεδιασμού των ενδυμάτων, αφού καταφέρνει να προάγει τον ράφτη σε δημιουργό Μόδας και τον χειροτέχνη σε καλλιτέχνη. Ο Worth δεν ράβει απλά ρούχα, δημιουργεί Μόδα. Ντύνει τις βασίλισσες και τις πριγκίπισσες, τις ηθοποιούς και τις μεγαλοαστές. Το προσωπικό του γούστο είναι αναφορά για την υψηλή κοινωνία. Οι δημιουργίες του, που ήταν πάντοτε της Μόδας, θα συνεχίσουν να δίνουν το στίγμα της υψηλής ραπτικής μέχρι τη δεκαετία του 1920. Η Μόδα για τις γυναίκες και το ένδυμα για τον άνδρα Αυτό λοιπόν που αποκαλούμε σήμερα Μόδα, δεν ξεκινά παρά μόνο από τη δημιουργία του πρώτου οίκου από τον Worth. Έτσι, την εποχή εκείνη, το να ντυθεί κανείς μέσα ση Μόδα σήμαινε το να φορέσει μοντέλα του πιο δημοφιλούς σχεδιαστή, το οποίο θα δήλωνε κιόλας την υψηλή κοινωνική του προέλευση. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, από την εποχή του Worth, η λέξη «Μόδα» είναι συνώνυμη με το «γυναικεία Μόδα». Μετά τη γαλλική επανάσταση, η αντρική Μόδα σιγά-σιγά Σελίδα 12

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής απλοποιήθηκε σε όλη την Ευρώπη, κάτω από την επιρροή των λειτουργικών ρούχων της μικρής αριστοκρατίας της Αγγλίας, μέχρι το ξεκίνημα του 19 ου αιώνα, όπου συναντούμε μία ομοιομορφία στο αντρικό ντύσιμο, που θα επικρατήσει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό συμβαίνει γιατί τον αιώνα αυτόν έχουμε τη βιομηχανική επανάσταση (που ξεκινάει από την Αγγλία), η οποία θα οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στα μεγάλα αστικά κέντρα και θα τους αναγκάσει να αναζητήσουν νέο ένδυμα, για να απομακρυνθούν από το εθνικό και το τοπικό τους κοστούμι. Θα αναζητήσουν ένα ένδυμα λειτουργικό, πιο απλό και κοινό για όλους. Εικόνα 2 : Δύο κομψοί κύριοι παίρνουν το απεριτίφ τους : τυπική βρετανική ενδυμασία που αποτελείται από φράκο, με το «queue de pie» (ψαλιδωτή ουρά), πουκάμισο με ανεβασμένο γιακά, ημίψηλο, καλογυαλισμένα σκαρπίνια και μπαστούνι. Η όλη ενδυμασία συμπληρώνεται με τη μαύρη κάπα με μεγάλο γιακά Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στον 18 ο αιώνα, οι αριστοκράτες φορούσαν ρούχα το ίδιο πολύπλοκα, χρωματιστά όπως και οι γυναίκες. Όλοι τους ντύνονταν μέσα σε πλούσια υφάσματα, σε δαντέλες, βολάν και κορδέλες. Στο εξής, οι άνδρες υπογραμμίζουν τη δεοντολογία τους για τη Μόδα, με ρούχα σοβαρά και λειτουργικά και αφήνουν στις γυναίκες να δείχνουν με το ντύσιμό τους τον πλούτο και την τάξη τους. Έτσι λοιπόν η Μόδα γίνεται ο τομέας των γυναικών, ακόμη και καθήκον τους. Η καταναλωτική δυνατότητα των γυναικών έχει να κάνει με την οικονομική επιφάνεια των συζύγων τους. Κατά τον 19 ο αιώνα, επιβάλλεται το στυλ της αστικής ζωής. Εκδηλώνεται το ίδιο και στην αντρική ενδυμασία, που μας είναι γνωστή ακόμη και σήμερα. Η βασική γκαρνταρόμπα των καλοντυμένων ανδρών συνίσταται πάντα σε ένα κοστούμι γκρι ή μαύρο με σακάκι, γενικά με κάποιο γιλέκο από μέσα που συμπληρώνεται με μία γραβάτα, και για πολύ μεγάλη περίοδο και με ένα καπέλο. Μέχρι τον 20 ο αιώνα, φοριέται σε επίσημες περιστάσεις μία ρεντινγκότα, που είναι πιο μακριά από το σακάκι, και συνδυάζεται με παντελόνι ριγέ. Επίσης φοριέται μία παραλλαγή της ρεντινγκότας, το «queue-de-pie», το οποίο το βλέπουμε ακόμη και Σελίδα 13

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής σήμερα σε κάποιες εξεζητημένες γαμήλιες τελετές. Στις περιστάσεις που ο άνδρας έπρεπε να είναι πολύ καλά ντυμένος, φορούσε, όπως και αυτός του 20 ου αιώνα, ένα μαύρο φράκο. Το ψυχολογικό πλαίσιο : το δημιουργικό πνεύμα Στην εντεινόμενη βιομηχανική, εμπορική και καπιταλιστική εξέλιξη της περιόδου αυτής, προστέθηκαν κοινωνικά φαινόμενα που ευνόησαν το κοστούμι και είχαν ήδη εκδηλωθεί από το 1815 : μία γενική στροφή προς τη δημοκρατία, εξέχοντα διεθνή γεγονότα και η τάση προς την πολυτέλεια στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Κατά συνέπεια, η περίοδος αποκαλύπτει δύο συμπληρωματικές πλευρές της ιστορίας του κοστουμιού. Από τη μια, το κοστούμι ήταν αντικείμενο βιομηχανοποίησης για τις οικονομίες των αναπτυσσόμενων κρατών. Από την άλλη, η εμφάνιση της υψηλής ραπτικής καταδεικνύει τη διάθεση για δημιουργικότητα και γούστο. Έτσι, ενώ η μεγάλη Έκθεση του Λονδίνου το 1851 ανέδειξε την ανωτερότητα της αγγλικής βιομηχανίας ενδύματος που είχε το πλεονέκτημα της φθηνής πρώτης ύλης, η γαλλική ποιότητα κυριαρχούσε με την κομψότητα και την ευρηματικότητά της. Το κοστούμι στη Γαλλία : η «αυτοκρατορική γιορτή» Η περίοδος αυτή της 2 ης Αυτοκρατορίας έχει συνδεθεί με τη γυναικεία κομψότητα και με το κρινολίνο. Πράγματι το κρινολίνο, το οποίο αναβίωσε τα τελετουργικά ενδύματα των εορτών του 17 ου αιώνα, χωρίς να υιοθετήσει την οβάλ γραμμή τους, σίγουρα ανέδειξε τη μεγαλοπρέπεια της Αυτοκρατορίας. Όμως δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι το αυθεντικό κρινολίνο, το οποίο έχει πολύ μεγαλύτερη ηλικία από αυτήν της 2 ης Αυτοκρατορίας, δε φορέθηκε για αρκετά χρόνια και έδωσε το όνομά του σε ένα υπερβολικά μεγάλο σε όγκο αξεσουάρ, το «κλουβί», που ήταν ευρέως διαδεδομένο εκείνη την εποχή. Για ακόμη μια φορά στην ιστορία του κοστουμιού, το όνομα ενός υλικού υιοθετήθηκε από το αντικείμενο που κατασκευάστηκε από αυτό, και το οποίο διατήρησε το όνομα όταν παραγκωνίστηκε το ίδιο το υλικό. Σελίδα 14

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής Εικόνα 3 : Είδη κορσέ (1903 1904) Αν και αντιπροσωπεύει μόνο το τελικό στάδιο στην εξέλιξη ενός συγκεκριμένου τύπου ενδύματος, το κρινολίνο (ή κλουβί) χρωστά τη φήμη του στην περίοδο της 2 ης Αυτοκρατορίας, και συνδέθηκε με την ατμόσφαιρα της «Αυτοκρατορικής Γιορτής». Μετά την επανάσταση του 1848, οι γυναίκες ονειρεύονταν την πολυτέλεια, το ευ ζειν και τα ρούχα που είχαν οι προγιαγιάδες τους. Μία όμορφη αριστοκράτισσα εγκαινίασε μία σειρά από δεξιώσεις, χορούς και επισκέψεις, η οποία περιτριγυρίζονταν πάντα από τις δέκα πιο όμορφες γυναίκες της αυλής της, και αναδεικνύονταν μέσα από μεγαλόπρεπες αντρικές στολές και διακοσμήσεις. Οι επιχειρήσεις γίνονταν μέσα σε ένα πνεύμα οικονομικής αντιπαλότητας, παρ όλες τις εντυπωσιακές χρεωκοπίες. Οι άνθρωποι μπορούσαν να κερδίσουν ή να χάσουν σπίτια, άμαξες, κοσμήματα ή εραστές, σε μια νύχτα ευχαρίστησης. Ξένοι, από τον παλιό ή νέο κόσμο έρχονταν στο Παρίσι για να απολαύσουν μία πριγκηπική ζωή κι έπειτα εξαφανίζονταν ένα πρωί, χωρίς ν αφήσουν ίχνος, οικονομικά κατεστραμμένοι, ή αυτοκτονούσαν. Οι διεθνείς εκθέσεις προσέλκυαν πολύ κόσμο από την Ευρώπη, η πρωτεύουσα εξωραΐστηκε με νέους δρόμους και μνημεία, η ευημερία ενίσχυε το εμπόριο και τη βιομηχανία και αύξησε τη φήμη της Γαλλίας. Από αυτήν την ατμόσφαιρα γεννήθηκε το κρινολίνο. Ήταν επίσης ο θρίαμβος της βιομηχανικής κατασκευής ενδυμάτων που χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τη Διεθνή Έκθεση του 1855. Οι ράφτρες, με τη βοήθεια ραπτικών μηχανών, είχαν επιτέλους το χρόνο να καλύψουν φαρδιές φούστες με Σελίδα 15

1850 1900 : Το ξεκίνημα της υψηλής ραπτικής ραφές και διακοσμήσεις, πιέτες, κρόσια, βολάν και να δώσουν το στυλ «ταπισερί» που ακολούθησε τη 2 η Αυτοκρατορία. Σελίδα 16

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας 1900 1918 : ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΟΔΑΣ Ανανεωτικές κινήσεις στην Τέχνη και στη Μόδα Παρ όλες τις αισθητικές, όσο και ουσιαστικές, καινοτομίες του Worth στον κόσμο της Μόδας, το παλιό ιδεώδες της γυναικείας ομορφιάς, με την πολύ λεπτή μέση, δεν ισχύει πια στον ίδιο βαθμό. Στην πραγματικότητα, μόνο ο κορσές διατηρεί τη θηλυκή φόρμα S που γνωρίζουμε. Αν δούμε τη γυναίκα σε προφίλ στις αρχές του 20 ου αιώνα, η σιλουέτα φαίνεται κομμένη στα δύο. Απ τη μια μεριά το στήθος, από την άλλη το πίσω μέρος από τη μέση και κάτω, χωρίζονται από τη μέση, από την κοιλιά και από τους γοφούς που είναι εγκλωβισμένοι. Γύρω στο 1900, μέσα στο πνεύμα αυτό των ανανεωτικών - κοινωνικών και καλλιτεχνικών - τάσεων, υπάρχουν κάποιες διαμαρτυρίες ενάντια σ αυτό το συμβατικό ενδυματολογικό κατεστημένο. Οι ανανεωτές (γιατροί, παιδαγωγοί, καλλιτέχνες και κοινωνιολόγοι) όχι μόνο επικρίνουν τις επιπτώσεις στην υγεία της γυναίκας σαν αποτέλεσμα της στενής αυτής σιλουέτας, αλλά επιπλέον τη βρίσκουν επίπλαστη, ψεύτικη. Γι αυτούς, ο κορσές αιχμαλωτίζει το σώμα, εμποδίζει οποιαδήποτε φυσική κίνηση και στην πραγματικότητα, καταντάει τη γυναίκα δύσμορφη. Τελικά, η κομψευόμενες γυναίκες των αρχών του αιώνα πάσχουν από προβλήματα υγείας εξαιτίας του κορσέ τους, ο οποίος έχει ενισχύσεις από μπαλένες μεταλλικές ή κοκάλινες. Η αναπνοή εμποδίζεται και οι μύες της πλάτης χαλαρώνουν. Σε πολλά διαφορετικά πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης, το 1890, βλέπουμε να εμφανίζονται καλλιτεχνικά ρεύματα, σε αντίθεση με τον μέχρι τότε ιστορισμό τον οποίον κρίνουν ως υπερβολικά φορτωμένο με στολίδια και ξεπερασμένο. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα Arts & Craft, Art Nouveau και Jugendstil κάνουν την εμφάνισή τους. Οι θεωρίες τους, που αφορούν όλους τους τομείς των καλών τεχνών, προσπαθούν να απαλείψουν τα σύνορα μεταξύ τέχνης και χειροτεχνίας. Το καινούργιο διακοσμητικό στυλ που εμπνέεται από τη φύση εμφανίζεται και στην διακόσμηση των υφασμάτων και πλησιάζει πολύ, στο ξεκίνημά του, στις αυστηρές Σελίδα 17

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας και απλές φόρμες. Ο Henri Van de Velde, βέλγος αρχιτέκτονας, διακοσμητής και ζωγράφος, βάλλεται εναντίον της μόδας, την οποία θεωρεί «περιστασιακή παρότρυνση για ανανέωση της γκαρνταρόμπας». Θεωρεί ότι η Μόδα είναι εντελώς ανήθικη και προτείνει ρούχα τα οποία δεν υπόκεινται στο πέρασμα του χρόνου ούτε στις συχνές αλλαγές που προτάσσει η Μόδα. Είναι της άποψης ότι αν ένα φόρεμα είναι πραγματικά όμορφο, τότε πηγαίνει σε όλες τις γυναίκες. Είναι περισσότερο αισθητικοί κανόνες παρά οι κίνδυνοι για την υγεία της γυναίκας που τον ωθούν, από το 1900 και κατόπιν, να εκφράσει πολύ αυστηρή κριτική για τον κορσέ : «Ο κορσές δημιουργήθηκε όχι για να υπογραμμίσει τη σιλουέτα της γυναίκας ή για να τη βοηθήσει να κινείται μέσα στα ρούχα της, αλλά μόνο και μόνο για να δώσει αξία στα ρούχα που οι σχεδιαστές δημιούργησαν». Κατηγορεί μ αυτόν τον τρόπο τους σχεδιαστές που πρότειναν αυτό το αξεσουάρ στη γυναικεία ενδυμασία. Ο Van de Velde δεν θεωρεί ότι αναγκαστικά πρέπει να εγκαταλείψουμε τον κορσέ, αλλά ότι πρέπει να του δώσουμε μία καινούργια φόρμα, πιο συμμαζεμένη και ταιριαστή με τη γυναικεία σιλουέτα. Σχετικά με τα ανανεωτικά καλλιτεχνικά ρεύματα πριν και μετά το γύρισμα του αιώνα, τα ρούχα ακολουθούν ως αισθητική την αντίστοιχη για το χώρο και τη διακόσμηση, προσαρμοσμένη στον κάθε άνθρωπο. Μία νέα αρχιτεκτονική κι ένας νέος τρόπος για να επιπλώνει κανείς το χώρο του υπάρχουν πάντα δίπλα σ ένα νέο ενδυματολογικό στυλ. Ο Henri Van de Velde θεωρούσε κατάρα να φορά η γυναίκα του ρούχα υψηλής ραπτικής, ιδιαίτερα σ έναν εσωτερικό χώρο που ο ίδιος δημιούργησε. Τα νέα φορέματα, της «μεταρρύθμισης» όπως τα ονομάζουν, που μοιάζουν με σάκο και τα οποία κυκλοφορούν στο εξής στην αγορά, δε θα καταφέρουν να επιβάλλουν την παρουσία τους για πολύ καιρό. Παρ όλ αυτά, αποτελούν ένα αποφασιστικό γύρισμα, αφού επιβάλλουν μία νέα άποψη στον κόσμο σε σχέση με την αισθητική και με την άνεση που πρέπει να νιώθει κανείς μέσα στα ρούχα ακολουθώντας τη Μόδα. Σήμερα, θεωρούμε πως αυτά τα ανανεωτικά ρεύματα αφορούσαν αποκλειστικά τη γυναικεία Μόδα. Φαίνεται ότι η αντρική Μόδα ήταν πάντα αρκετά άνετη και δεν είχε ανάγκη από κάποια μεταρρύθμιση. Στην πραγματικότητα, παρ όλες τις ανανεωτικές θέσεις, οι ίδιοι οι ανανεωτές συνεχίζουν να πιστεύουν πως η Μόδα αφορά κατ ουσίαν αποκλειστικά τις γυναίκες. Η μόνη εξαίρεση είναι ο Αυστριακός ζωγράφος Gustav Klimt. Φοράει φαρδιές μπλούζες Σελίδα 18

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας δικής του δημιουργίας που δεν ανταποκρίνονται καθόλου στο αντρικό ντύσιμο της εποχής. Paul Poiret : καλλιτέχνης και ανανεωτής Ποιο είναι το κοινό σημείο ανάμεσα στο μεγάλο Γάλλο μόδιστρο και στα ανανεωτικά ρεύματα των αρχών του αιώνα; Η ίδια αποστροφή για τον κορσέ. Αλλά βέβαια, τα κίνητρα του Poiret δεν είναι λόγοι υγείας. Φιλοδοξία του είναι να ανανεώσει τη Μόδα από μία άποψη εντελώς αισθητική, και γι αυτό θα γίνει πολύ σημαντικός στις αρχές του αιώνα, δημιουργώντας μία γραμμή σε φορέματα που είναι τελείως καινοτόμος, αν και αντίθετη με τους κανόνες πολυτέλειας που βαραίνουν στην εποχή του. Χάρη στον Poiret και τις δημιουργίες του, εγκαταλείπεται ολωσδιόλου ο κορσές, που μέχρι εκείνη τη στιγμή χρησίμευε ως εσώρουχο για μία καλοντυμένη γυναίκα. Ο Poiret επιμένει στην ανάδειξη της φυσικής ομορφιάς του σώματος. Έτσι, μόνο ένας στηθόδεσμος και μία ζώνη που συγκρατεί τη μέση δίνουν μία άλλη εικόνα στο φυσικό σώμα της γυναίκας. Αν και ακόμη και αυτά τα δύο φαίνονται στις μέρες μας ως όργανα βασανιστηρίων, θεωρούνται μολαταύτα ως μία επαναστατική απελευθέρωση για το γυναικείο σώμα. Έπειτα από τη μαθητεία του σε εργαστήρι του Jacques Doucet, όπου απέκτησε κάποιο όνομα δημιουργώντας κοστούμια για το θέατρο για τις φημισμένες ηθοποιούς Rejeanne και Sarah Bernard, και ύστερα από μία σύντομη περίοδο μαθητείας στου Worth, ο Poiret ανοίγει το 1903 τον πρώτο του Οίκο στο Παρίσι. Δημιουργεί έτσι μία αισθητική εντελώς καινούργια, σκανδαλωδώς απλή για την εποχή του. Η χρυσή εποχή της Μόδας του Poiret τοποθετείται ανάμεσα στα 1908 και 1914. Το ξέσπασμα του Α Παγκοσμίου Πολέμου ανακόπτει την πορεία του. Στη συνέχεια, μετά τον πόλεμο, οι δημιουργίες του μοιάζουν ξεπερασμένες, δε συμβαδίζουν πλέον με την ατμόσφαιρα της εποχής. Σελίδα 19

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας Εικόνα 4 : Βραδινή τουαλέτα του Paul Poiret σε σκίτσο του Georges Lepape (1912) Νέες φόρμες, νέα υφάσματα, νέα χρώματα Τα φορέματα που δημιουργήθηκαν από τον Poiret πέφτουν σε όλο το σώμα και δίνουν σε αυτές που τα φορούν μία ελευθερία στην κίνηση. Η γραμμή τους εμπνέεται από το στυλ Empire των αρχών του 19 ου αιώνα, δηλαδή φορέματα χωρίς μέση, δεμένα κάτω από το στήθος, που πέφτουν σε ίσια γραμμή μέχρι κάτω. Σε μία εποχή όπου τα μοντέλα υπογραμμίζουν τη μέση, το νέο στυλ του Poiret κάνει μεγάλη αίσθηση. Ο Poiret λατρεύει τα φορέματα τυνίκ, θα εισάγει ακόμη τα «φουσκωτά» παντελόνια και θα εισάγει τη γραμμή kimono σε manteau και σε σακάκια. Θα προτείνει τυρμπάν για το κεφάλι των γυναικών. Το turban είναι επίσης μία Σελίδα 20

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας καινοτομία για την εποχή του, μια εποχή όπου κυριαρχούν τα πλατύγυρα καπέλα και που θα παραμείνουν μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις δημιουργίες του Poiret βλέπουμε ήδη από πριν το 1914 πολλά από τα στοιχεία της Μόδας του 1920. Η ανατολίτικη επιρροή στις δημιουργίες του Poiret είναι ιδιαίτερα έντονη, όπως και αυτή του φολκλόρ, καθώς και διαφορετικών στυλ που γνώρισε η Μόδα στην ιστορία. Ο σχεδιαστής και δημιουργός συγκεντρώνει όλα αυτά τα στοιχεία για να δώσει ένα στυλ καινούργιο και πολύ προσωπικό. Τα υφάσματά του είναι εύθραυστα και ντελικάτα. Ο Poiret λατρεύει να δουλεύει το βελούδο και το μετάξι, τις ελαφρές μουσελίνες, τα βουάλ που μοιάζουνε με τούλια και διαλέγει χρώματα έντονα, άλικο κόκκινο και ροζ, πράσινο και κίτρινο, πολλές φορές τόνους έντονους, όπως το καφέ, που συνδυάζει συχνά με τόλμη. Τα φορέματα του Poiret είναι πραγματικά πυροτεχνήματα από χρώμα. Και αυτό σε μία εποχή που οι γυναίκες συνηθίζουν να ντύνονται σε τόνους ουδέτερους και καταθλιπτικούς, όπως είναι το μωβ, το γκρι και το μπλε. Στις δημιουργίες του Poiret, κεντήματα και διακοσμήσεις με παγιέτες, με πέρλες, με χρυσές κλωστές και ασήμι εντείνουν ακόμη περισσότερο την εντύπωση της ανατολίτικης μεγαλοπρέπειας και ενός θηλυκού αισθησιασμού. Είναι οι δημιουργίες του Poiret που για πρώτη φορά επιβάλλουν τα έντονα χρώματα στο γυναικείο ντύσιμο. Όπως λοιπόν τα χρώματα κατέχουν μία εξέχουσα θέση στο έργο του, ο Poiret δεν είναι ευχαριστημένος με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες της εποχής του. Καλεί το νεαρό καλλιτέχνη Paul Iribe και δημιουργεί το 1908 μαζί του ένα άλμπουμ Μόδας με χρώματα. Το 1911, ο Georges Lepape θα δημιουργήσει το δεύτερο έγχρωμο άλμπουμ. Τα γραφιστικά αυτά, πολύ έντονα επηρεασμένα από την Art Nouveau, προχωρούν πέρα από την απλή απεικόνιση ρούχων, αντιπροσωπεύουν γενικά μικρά σκηνικά που μεταφέρουν τον παρατηρητή σε έναν κόσμο ονειρικό. Ο εξωτισμός της Ανατολής στη Μόδα Ο Paul Poiret δε θα είναι ο μόνος σχεδιαστής που θα εμπνευστεί από το ανατολίτικο στυλ μεταξύ 1900 και 1914. Την εποχή αυτή, θα δημιουργηθεί ένα γενικότερο κλίμα επιρροής από την Ανατολή, το οποίο χρωστάει πολλά στα ρώσικα μπαλέτα. Τα ρώσικα μπαλέτα, υπό τη διεύθυνση του Diagilev, γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία στο Παρίσι. Η ατμόσφαιρα που αποπνέουν, οι χορογραφίες, τα χρώματα στη διακόσμηση, Σελίδα 21

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας τα κοστούμια και οι άγριες ερμηνείες του Nijinsky, θα αγγίξουν βαθιά το γαλλικό κοινό. Στη συνέχεια, μπορούμε να μιλήσουμε για μία πραγματική εμμονή στην Ανατολή, η οποία, πέρα από το θέατρο, θα επηρεάσει και τη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική, την εσωτερική διακόσμηση και βέβαια τη Μόδα. Έτσι λοιπόν, αυτό που θα ονομάσουμε εξωτισμό της Ανατολής είναι ένα κράμα από επιρροές διαφορετικές, που προέρχονται από την Ινδία, την Αίγυπτο, το Βυζάντιο, τον αραβικό κόσμο, την Κίνα ή, τέλος, από τη Ρωσία. Οι λέξεις που θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν αυτήν την τάση είναι : έντονα χρώματα, πολυτέλεια, εξωτικός χαρακτήρας. Αυτός ο ετερογενής εξωτισμός της Ανατολής έχει τις ρίζες του στον 19 ο αιώνα. Ήδη, από τον 18 ο αιώνα, στοιχεία της κινέζικης τέχνης σε υφάσματα ή σε αντικείμενα διακόσμησης εισρέουν στην Ευρώπη από τις αποικίες. Το χαρακτηριστικό τους είναι γραμμές απλές, καθαρές και γίνονται της μόδας. Από τα μισά του 19 ου αιώνα, παρατηρείται και μία στροφή των γάλλων ζωγράφων στις ξένες χώρες, εμπνέονται από αυτές, από τον εξωτισμό τους, της Αφρικής και της Ανατολής. Χαρακτηριστικοί οι πίνακες του Paul Gauguin που εμφανίζεται γύρω στο 1890 και κάνει μεγάλη αίσθηση στο κοινό. Έτσι, ο εξωτισμός αυτός των αρχών του αιώνα είναι ουσιαστικά μία συνέχεια από ανάλογες τάσεις που συναντήσαμε παλαιότερα στον 19 ο αιώνα, και ακόμη παλιότερα, στο τέλος του 18 ου αιώνα. Mariano Fortuni Ο Mariano Fortuni, δημιουργός Μόδας, γεννήθηκε στην Ισπανία και εγκαταστάθηκε στη Βενετία το 1899. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του εξωτισμού της Ανατολής για την εποχή του. Σαν πηγή έμπνευσής του υπήρξαν και οι αρχαιο-ελληνικοί χιτώνες, που έδωσαν ζωή στα πλισαριστά του φορέματα τα οποία ονόμαζε «Δελφοί» και ήταν κατασκευασμένα από πάρα πολύ λεπτό μετάξι και σε φωτεινά χρώματα. Τελευταία, ξανασυναντούμε μία μίμηση του στυλ του και των υφασμάτων του στον Ιάπωνα Issey Miyake, ο οποίος έκανε αυτό το στυλ, του Fortuni, πιο εμπορικό. Ο Fortuni δημιουργεί επίσης βαριά φορέματα από μπροκάρ ή βελούδο, εμπνεόμενος από το στυλ των ιταλικών πορτρέτων της Αναγέννησης, ή τα Σελίδα 22

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας χρησιμοποιεί με μία επιρροή από την Άπω Ανατολή στα κοψίματα και στις φόρμες. Δημιουργεί ο ίδιος τα υφάσματά του και τα κατασκευάζει σε δικό του ατελιέ. Οι γραμμές που είναι στη μόδα πριν από τον πόλεμο Τα εκκεντρικά μοντέλα του Fortuni ή του Poiret δεν έχουν βέβαια καμία σχέση με το καθημερινό ντύσιμο των γυναικών, όπως δεν έχει στις μέρες μας και η υψηλή ραπτική. Τα μοντέλα των μεγάλων αυτών δημιουργών παραμένουν το προνόμιο της υψηλής τάξης. Παρ όλ αυτά, θα εξασκήσουν κάποια επιρροή στην καθημερινή Μόδα, όπως συμβαίνει βέβαια και στις μέρες μας με την υψηλή ραπτική. Οι σιλουέτες του Poiret θα κυριαρχήσουν στην γκαρνταρόμπα των κομψών γυναικών, λίγο πιο μετριασμένες από το 1907 περίπου και στο εξής, οι φούστες θα στενέψουν λίγο και θα κοντύνουν. Στο εξής, δεν καλύπτουν το πόδι μέχρι κάτω. Η γραμμή γενικά του ρούχου είναι πιο ίσια, πιο λειτουργική και πιο αυστηρή ακόμη. Τα φορέματα γενικά αποτελούνται από δύο κομμάτια και έχουν κουμπιά μέχρι επάνω. Τα βαθιά ντεκολτέ δεν επιτρέπονται παρά μόνο το βράδυ. Τα καπέλα από την άλλη, φοριούνται όλες τις ώρες της ημέρας και είναι διακοσμημένα με πούπουλα και φτερά. Είναι πολύ αγαπητές οι tunique, τα ταγιέρ και ακόμη τα σύνολα φόρεμα σακάκι. Οι κουπ των σακακιών των γυναικών εμπνέεται από αυτά των ανδρών. Το κοστούμι ιππασίας, που έχει εμφανιστεί τον 19 ο αιώνα είναι ο πρόδρομος του ταγιέρ, ραμμένο στα μέτρα του καθενός, το οποίο βέβαια θα παραμείνει αποκλειστικά ένα σπορ ένδυμα. Η επιρροή του φουτουρισμού και του Α Παγκοσμίου Πολέμου στη Μόδα Ο φουτουρισμός είναι το κύριο καλλιτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε πριν από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο ήρθε να αλλάξει τα ήθη και τις παραδόσεις των μικροαστών και να ανακοινώσει την αρχή του μοντερνισμού. Μοντερνισμός ονομάστηκε οτιδήποτε υποστηρίζονταν από την τεχνολογική πρόοδο, την ταχύτητα και γενικότερα τις τεχνολογικές ανακαλύψεις. Θα επηρεάσει βαθιά τις Καλές Τέχνες, και ορισμένοι από τους καλλιτέχνες θα ασχοληθούν και με τη Μόδα, όπως για παράδειγμα και ο Giacomo Balla, ο οποίος παρουσιάζει για τον άνδρα εντελώς Σελίδα 23

1900 1918 : Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και της Μόδας πρωτοποριακά κοστούμια, χρωματιστά με έντονα χρώματα, ασύμμετρα και με περίεργες γραμμές. Η τάση όμως αυτή του Balla δεν θα αλλάξει την μέχρι τότε ενδυμασία των ανδρών, που ήταν σοβαρή και μετρημένη, θα συμβάλλει όμως στο να κάνει το ανδρικό ντύσιμο στο εξής πιο δυναμικό και κατά κάποιον τρόπο πιο επιθετικό. Το γεγονός που θα επηρεάσει ουσιαστικά τη Μόδα αυτήν την εποχή είναι ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος. Γενικά, ο πόλεμος δεν θα διακόψει τις καλλιτεχνικές προσπάθειες, θα ανακόψει όμως την πορεία της Μόδας. Κατ αρχάς, θα αλλάξει πρώτ απ όλα το καθημερινό ντύσιμο των ανδρών, οι οποίοι με τον ένα ή τον άλλον τρόπο συμμετέχουν στον πόλεμο και θα τους βλέπουμε στο εξής με τη στρατιωτική στολή ή με ρούχα δανεισμένα από την στρατιωτική στολή. Ανεπηρέαστη βέβαια από τον πόλεμο θα μείνει η υψηλή ραπτική, η οποία θα εξακολουθεί να λανσάρει μόδες, ανεξάρτητα από πολιτικές ή οικονομικές καταστάσεις. Εκτός λοιπόν από το ανδρικό ντύσιμο, το οποίο θα αλλάξει εντελώς αυτήν την περίοδο, θα επηρεαστεί και το γυναικείο, το οποίο θα γίνει ακόμη πιο αυστηρό και πιο λειτουργικό : μία σιλουέτα πιο στενή με φούστες πιο κοντές. Τα μαντώ και τα σακάκια δανείζονται στοιχεία από το στρατιωτικό ντύσιμο. Τα καπέλα μικραίνουν, γίνονται πιο σοβαρά και η κόμμωση πιο απλή. Αμέσως θα εμφανιστεί ένα ρούχο το οποίο θα ονομάσουμε το «κρινολίνο του πολέμου», μια φαρδιά φούστα, μέχρι τον αστράγαλο, με πολλά μεσοφόρια από μέσα που την κάνουν να φουσκώνει. Η φούστα αυτή είναι ο προάγγελος του new look της δεκαετίας του 40. Μ αυτήν τη φούστα λοιπόν, οι γυναίκες νιώθουν μεγαλύτερη θηλυκότητα και τη συνοδεύουν με μποτίνια δετά, που ανεβαίνουν ψηλά στον αστράγαλο. Προς το τέλος του πολέμου, οι φούστες θα ξαναγίνουν στενές και ίσιες. Σ αυτήν την τάση στις φούστες και τα φορέματα, ίσια χωρίς πολλά διακοσμητικά, θα δώσει σαν συνέχεια ένα εντελώς ιδιαίτερο στυλ η δεκαετία του 20. Σελίδα 24