ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: Υγεία και μετανάστευση στη Θεσσαλονίκη Υπεύθυνη καθηγήτρια Περσεφόνη Πολυχρονίδου Σπουδάστριες Κουτσουρά Πηνελόπη, 8893 Πατσιά Νίνα, 8675 ΚΑΒΑΛΑ 2011

Πίνακας περιεχομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1...1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 1.1. Πλαίσιο Μελέτης...1 1.2. Στόχοι της μελέτης είναι:... 2 1.3. Ερευνητική Μεθοδολογία... 3 1.4. Διάρθρωση Πτυχιακής... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Ιστορική αναδρομή... 5 2.1. Εισαγωγή... 5 2.1.1. Αποσαφήνιση των όρων «κράτος πρόνοιας» και «σύστημα υγείας»... 6 2.1.2. Ιστορική εξέλιξη του συστήματος υγείας... 7 2.1.3. Ιστορική εξέλιξη του συστήματος υγειονομικής φροντίδας στην Ελλάδα...8 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ : Σύστημα υγειονομικής φροντίδας στην Ελλάδα...13 2.2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 13 2.2.1. Οργάνωση και λειτουργία υπηρεσιών υγείας...13 2.2.2. Η χρηματοδότηση του Συστήματος...14 2.2.3. Υγειονομική περίθαλψη...16 2.2.4. Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας...17 2.2.5. Φορείς και υπηρεσίες Δημόσιας υγείας στην Ελλάδα...18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 20 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 20 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 20 3.2. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 21 3.3. ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥΣ... 23 3.4. Ζητήματα ασφάλισης και υγείας των αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών 25 3.4.1. Αλλοδαποί οικονομικοί μετανάστες ( νόμιμοι)... 26 3.4.2. Παλιννοστούντες ομογενείς... 27 3.4.3. Οι αναγνωρισμένοι πολιτικοί πρόσφυγες... 28

3.4.4. Οι μη νόμιμοι αλλοδαποί οικονομικοί μετανάστες 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4... 31 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ... 31 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 31 4.2 Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 32 4.3. ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΟ Π.Σ.Θ... 37 4.4. ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΟ Π.Σ.Θ...43 4.5. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΟ Π.Σ.Θ... 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5... 56 ΧΡΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ... 56 5.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 56 5.2 ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΕ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ... 57 5.3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ... 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6... 82 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 82 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 87 ΕΛΛΗΝΙΚΗ... 87 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ... 90 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ 91

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 1 - Σύσταση του ξένου πληθυσμού στο Π.Σ.Θ. ανά χώρα προέλευσης 36 ΓΡΑΦΗΜΑ 2 - Ποσοστά υπηκόων δυτικών χωρών (Κύπρου, Ε.Ε., Η.Π.Α., κλπ) και υπηκόων τρίτων χωρών στο Π.Σ.Θ. Ανά Δήμο / Κοινότητα το 2001...38 ΓΡΑΦΗΜΑ 3 - Σύσταση ξένου πληθυσμού (από τρίτες χώρες) στο Π.Σ.Θ. ανά χώρα προέλευσης Δήμο / Κοινότητα το 2001...40 ΓΡΑΦΗΜΑ 4 - Ποσοστά αλλοδαπών στο Π.Σ.Θ. ανά Δήμο / Κοινότητα το 1991 και το 2001)... 45 ΓΡΑΦΗΜΑ 5 - Κατανομή των αλλοδαπών από τρίτες χώρες στο Π.Σ.Θ...46 ΓΡΑΦΗΜΑ 6 - Κατανομή των αλλοδαπών από Ε.Ε. και άλλες δυτικές χώρες στο Π.Σ.Θ. ανά Δήμο / Κοινότητα το 2001... 47 ΓΡΑΦΗΜΑ 7 - Διασπορά υπηκόων Αλβανίας στο Π.Σ.Θ. ανά Δήμο /Κοινότητα το 2001... 48 ΓΡΑΦΗΜΑ 8 - Εσωτερική κατανομή των ομογενών (παλιννοστούντων) από την πρώην Ε.Σ Σ.Δ. ανά χώρα προέλευσης...51 ΓΡΑΦΗΜΑ 9 - Εσωτερική κατανομή των μεταναστών (ξένων υπηκόων) από την πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. ανά χώρα προέλευσης...52 ΓΡΑΦΗΜΑ 10 - Διασπορά υπηκόων χωρών της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. στο Π.Σ.Θ... 52 ΓΡΑΦΗΜΑ 11 - Διάγραμμα Δ4. Διασπορά παλιννοστούντων στο Π.Σ.Θ. ανά Δήμο /Κοινότητα το 2000... 53 ΓΡΑΦΗΜΑ 12 = Ποσοστά παλιννοστούντων ομογενών στο Π.Σ.Θ. ανά Δήμο / Κοινότητα το 2000... 54 ΓΡΑΦΗΜΑ 13 - Γεωγραφική προέλευση μεταναστευτικού πληθυσμού στο Π.Σ.Θ συμπεριλαμβανομένων των ομογενών από την πρώην Ε.Σ.Σ.Δ)... 55

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Πλαίσιο Μελέτης Οι πληθυσμιακές μετακινήσεις προς τα οικονομικά κέντρα της Δύσης οφείλονται σε συγκεκριμένες ιστορικές και κοινωνικο-πολιτικές καταστάσεις και πραγματοποιούνται σε διάφορες χρονικές περιόδους. Κατά τη σύγχρονη περίοδο, από τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι επείγουσες ανάγκες για την ταχύρρυθμη ανάπτυξη των δυτικοευρωπαϊκών χωρών και πιο συγκεκριμένα για την επέκταση των βιομηχανικών τους δραστηριοτήτων συντελούν στην εντυπωσιακή εργατική μετανάστευση και στην αναζήτηση φτηνής εργατικής δύναμης. Παρατηρείται λοιπόν μαζική μετανάστευση τόσο σε χώρες υπερατλαντικές (ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία) όσο και σε ευρωπαϊκές χώρες (ιδίως Γερμανία, Βέλγιο, Ελβετία, Ολλανδία, Σουηδία, Γαλλία). Με τη μετανάστευση προς τη Δύση, στις δεκαετίες 60-70 φτωχές χώρες, όπως η Ελλάδα, βρίσκουν διέξοδο στα δικά τους οικονομικά και κοινωνικά μεταπολεμικά προβλήματα. Η μετανάστευση της περιόδου αυτής σφράγισε την Ελλάδα και συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της σύγχρονης κοινωνικής, δημογραφικής, οικονομικής και πολιτισμικής πραγματικότητας Από τη δεκαετία του 90, η Ελλάδα όμως, από χώρα εξαγωγής μεταναστών μετατρέπεται σε χώρα εισαγωγής μεταναστών, γεγονός που συνδέεται με τις ανάγκες και εξελίξεις της ελληνικής αγοράς εργασίας, την αναζήτηση φτηνών εργατικών χεριών, τη γειτνίαση της χώρας μας με τις χώρες της Βαλκανικής και γενικότερα με τη γεωπολιτική της θέση. Οι οικονομικοί μετανάστες ξεπερνούν πλέον σήμερα το εκατομμύριο, και αποτελούν μια πρόκληση για την πολιτεία που αφενός καλείται να [1]

διαφυλάξει τη συνοχή της και αφετέρου να σχεδιάσει μια αποτελεσματική πολιτική για τη μετανάστευση. Ωστόσο, η απότομη και ξαφνική μετατροπή της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής οικονομικών μεταναστών βρήκε απροετοίμαστους κράτος και πολίτες. Η μαζική είσοδος στην Ελλάδα οικονομικών μεταναστών στις αρχές της δεκαετίας του 90 χτύπησε «ως κεραυνός εν αιθρία» την ελληνική κοινωνία, η οποία ως τότε είχε ενιαίο και ομοιογενή στην πλειοψηφία του πληθυσμό και αποτελούσε ταμπού κάθε δημόσια συζήτηση για μειονότητες Οι συνήθεις μετανάστες, οι λεγόμενοι οικονομικοί, προβάλλουν οικονομικούς παράγοντες για να αιτιολογήσουν τη μετακίνησή τους. Ωστόσο, και άλλοι λόγοι, όπως καταστροφές, πόλεμοι, συνένωση οικογένειας, εκπαιδευτικές ανάγκες κλπ. συνδέονται με την προσωρινή ή τη μακροχρόνια μετανάστευση Η παρούσα διπλωματική εργασία διερευνά τα ζητήματα σχετικά με την πολιτική που εφαρμόζεται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας των αλλοδαπών και τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών από αυτούς. 1.2. Στόχοι της μελέτης είναι: Βασικός στόχος της εργασίας είναι να καταγραφεί η πραγματική κατάσταση που επικρατεί στα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης σε σχέση με τις υπηρεσίες που παρείχαν στον αλλοδαπό πληθυσμό της πόλης. Επίσης, η διερεύνηση και η ύπαρξη του είδους της ασφαλιστικής κάλυψης των αλλοδαπών υπηκόων, οι οποίοι χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες υγείας. Η καταγραφή της ποιότητας και της ικανοποίησης από τη χρήση των υπηρεσιών αυτών από τους αλλοδαπούς. Ακόμα στόχος μας είναι να αναλύσουμε και τον τρόπο αντιμετώπισης των αλλοδαπών ασθενών από τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό των φορέων υγείας. [2]

1.3. Ερευνητική Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που ακολουθείται στην συγκεκριμένη εργασία καταρχήν είναι αυτή της δευτερογενούς ανάλυσης στατιστικών δεδομένων από διάφορες πηγές, της επεξεργασίας και της συνθετικής ανάλυσης των επεξεργασμένων δεδομένων. Επίσης βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων που μοιράστηκαν και απαντήθηκαν από 100 μετανάστες που ζουν και εργάζονται στο νομό Θεσσαλονίκης. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν χρησιμοποιώντας έντυπα ερωτηματολόγια, κατόπιν επίσκεψης μας σε μέρη όπου διαμένουν και εργάζονται αλλοδαποί. Τα ερωτηματολόγια βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό σε κλειστές ερωτήσεις, ενώ χρησιμοποιήθηκε και ένα σύνολο ανοικτών ερωτήσεων, όπου οι αποκρινόμενοι ήταν ελεύθεροι να απαντήσουν όπως επιθυμούσαν. Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές καταγράφηκαν με ακρίβεια και κωδικοποιήθηκαν όλες μαζί αργότερα, εφόσον είχαν συμπληρωθεί όλα τα ερωτηματολόγια. 1.4. Διάρθρωση Πτυχιακής Στο πρώτο Κεφάλαιο ορίζεται το πλαίσιο της μελέτης, που είναι οι αλλοδαποί υπήκοοι που ζούνε στη χώρα μας. Γίνεται αναφορά στους στόχους της παρούσας μελέτης και αναλύεται η ερευνητική μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να γίνει η καταγραφή όλων των μεταναστών που έκαναν χρήση των υπηρεσιών υγείας στο νομό Θεσσαλονίκης Στο δεύτερο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας στο πως είναι δομημένο και οργανωμένο. Έτσι αφού εξετάσουμε τα βασικά υποσυστήματα υπηρεσιών υγείας στη συνέχεια παρουσιάζουμε το τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των υπηρεσιών καθώς και τους φορείς και τις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα. Στο τρίτο Κεφάλαιο εξετάζεται το φαινόμενο της μετανάστευσης. Αφού γίνει μια προσέγγιση σχετικά με τη παγκόσμια αποδοχή του φαινομένου [3]

αναλύουμε τη μετανάστευση στο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδος. Αναφέρουμε ορισμένα ποσοτικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό και τον εργασιακό τομέα των μεταναστών σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001. Ακόμα στο κεφάλαιο αυτό αναφέρεται το νομικό καθεστώς που ισχύει για τους αλλοδαπούς και τέλος τα ζητήματα ασφάλισης και υγείας των αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών. Στο τέταρτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση στο νομό Θεσσαλονίκης. Τα ποσοστά των αλλοδαπών που κατοικούν στην πόλη, ο κύριος τομέας απασχόλησης τους, η χώρα προέλευσης τους καθώς και άλλα χαρακτηριστικά τους. Επίσης γίνεται μια σύγκριση μεταξύ της Θεσσαλονίκης και των πανελλαδικών στοιχείων σχετικά με τους μετανάστες. Στο πέμπτο Κεφάλαιο αναλύεται η χρήση των υπηρεσιών υγείας από τους μετανάστες στο νομό Θεσσαλονίκης. Για το σκοπό αυτό εξετάστηκε η νοσηλευτική κίνηση ενός Γενικού Νοσοκομείου της Θεσσαλονίκης και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν. Ακόμα παραθέτονται τα αποτελέσματα από τα ερωτηματολόγια που μοίρασε η ερευνητική μας ομάδα σχετικά με την άποψη των μεταναστών για το Σύστημα Υγείας και την τον βαθμό ικανοποίησης τους από αυτό. Τέλος στο έκτο Κεφάλαιο υπάρχουν τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την διεκπεραίωση την παρούσας εργασίας. [4]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Ιστορική αναδρομή 2.1. Εισαγωγή Η ενότητα αυτή αποσκοπεί στο να παρουσιάσει την ιστορική εξέλιξη τόσο των συστημάτων υγείας σε μια ευρύτερη γεωγραφική κλίμακα όσο και του συστήματος υγειονομικής φροντίδας στην Ελλάδα. Προτού παρουσιαστούν τα παραπάνω θα πρέπει να επισημανθεί ότι το σύστημα υγείας είναι ένα υποσύστημα του κράτους πρόνοιας και όπως θα παρατηρηθεί παρακάτω είχαν ταυτόσημη πορεία ανάπτυξης. Είναι φανερό λοιπόν πως δημιουργείται η ανάγκη να αποσαφηνιστούν οι όροι αυτοί και να συνεξεταστούν κατά την ανασκόπηση της ιστορικής εξέλιξής τους. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, στην υποενότητα 2.1.1. επιχειρείται η εννοιολογική προσέγγιση των όρων όπως «κράτος πρόνοιας» και «σύστημα υγείας» ενώ στην υποενότητα 2.1.2 παρουσιάζεται η ιστορική εξέλιξή τους. Καθώς όμως κοντά στον κύριο στόχο της έρευνας είναι η ανάλυση του συστήματος υγειονομικής φροντίδας στην Ελλάδα, η επικέντρωση θα γίνει στην Ελληνική πραγματικότητα. Στην υποενότητα 2.1.3 λοιπόν, θα παρουσιαστούν νομοθεσίες και γεγονότα που διαμόρφωσαν την εξέλιξη του συστήματος υγείας στην Ελλάδα. Τέλος, είναι ευρέως αποδεκτό ότι η ιστορία επηρεάζει το παρόν και το μέλλον, για το λόγο αυτό η κατανόηση οποιουδήποτε σύγχρονου φαινομένου προϋποθέτει την καλή γνώση της ιστορικής εξέλιξής του. [5]

2.1.1. Αποσαφήνιση των όρων «κράτος πρόνοιας» και «σύστημα υγείας» Το σύγχρονο κράτος πρόνοιας προβλέπει κοινωνικές υπηρεσίες για χρήση είτε από άτομα είτε από οικογένειες. Η κοινωνική πολιτική περιλαμβάνει ζητήματα υγείας, παιδείας, συντάξεων, προσωπικών υπηρεσιών, απασχόλησης κτλ. Σύμφωνα με τον Esping-Andersen, υπάρχουν τρία «καθεστώτα κράτους πρόνοιας», το «φιλελεύθερο», το «συντηρητικό- κορπορατιστικό» και το «σοσιαλδημοκρατικό». Η διάκριση αυτή έγινε βάση τη αναγνώριση των κοινωνικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο της πλήρους ανάπτυξης της ιδιότητας του πολίτη και τον βαθμό αποεμπορευματοποίησης που συντελείται μέσα από την κατοχύρωση αυτών των δικαιωμάτων, τη σύνδεση της κοινωνικής στρωμάτωσης με το κράτος, και της σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στο κράτος, την αγορά και την οικογένεια ως προς την παροχή κοινωνικής προστασίας. Έτσι λοιπόν το κράτος πρόνοιας θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως «ο κυρίαρχος θεσμός στην οικοδόμηση των διαφόρων μοντέλων του μεταπολεμικού καπιταλισμού» (G0sta Esping- Andersen,2006). Όπως είναι αντιληπτό το σύστημα υγείας είναι ένα από τα κυριότερα υποσυστήματα του κοινωνικού κράτους καθώς το επίπεδο υγείας των λαών επηρεάζει την ανθρώπινη ευημερία και κατ επέκταση την οικονομία, την πολιτική και την ασφάλεια του κάθε τόπου. Οι υπηρεσίες υγείας περιλαμβάνουν τις υπηρεσίες περίθαλψης, τις υπηρεσίες προαγωγής υγείας τόσο και τις υπηρεσίες πρόληψης. Για να προσδιοριστεί εννοιολογικά το σύστημα υγείας θα πρέπει να διευκρινιστεί τι είναι το «σύστημα». Το «σύστημα» σύμφωνα με το Oxford English Dictionary αποτελεί μια σειρά πραγμάτων αλληλεξαρτώμενων και συνδεόμενων με τέτοιο τρόπο ώστε να διαμορφώνουν μια σύνθετη ενότητα. Επομένως το σύστημα υγείας είναι ένα σύνολο αλληλεξαρτώμενων υποσυστημάτων που στοχεύουν στη διατήρηση και την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού μέσω των παρεμβάσεων της πολιτείας. [6]

2.1.2. Ιστορική εξέλιξη του συστήματος υγείας Η ιατρική σύμφωνα με την σύγχρονη επιστημονική άποψη ασκείται μόλις δύο αιώνες, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πιο μπροστά δεν είχαν εφαρμοστεί αποτελεσματικές θεραπείες. Ξεκινώντας από τους προϊστορικούς χρόνους οι άνθρωποι είχαν βρει τρόπους να παρέχουν ιατρική φροντίδα προς άτομα της κοινότητάς τους βάσει της κατανόησης του τρόπου με τον οποίον εκδηλωνόταν και εξαπλωνόταν η ασθένεια. Τότε οι «θεραπευτές» ασκούσαν εμπειρικά την ιατρική, η οποία συνδεόταν συνήθως με θυσίες ζώων, ιεροτελεστίες, προλήψεις και θρησκευτικές δοξασίες. Αυτό που παρατηρείται είναι ότι η ιατρική επιστήμη προσανατολίστηκε αρχικά στις υπηρεσίες περίθαλψης και κυρίως στη νοσοκομειακή περίθαλψη παρά στις υπηρεσίες πρόληψης. Με το πέρασμα του χρόνου τα νοσοκομεία γνώρισαν μεγάλη εξέλιξη. Όμως μόλις το 1956 η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υποστήριξε ότι πέραν από τις υπηρεσίες περίθαλψης θα πρέπει να παρέχονται και οι υπηρεσίες πρόληψης, αποκατάστασης και προαγωγής υγείας. Συνεπώς οι υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας και δημόσιας υγείας καθιερώθηκαν αρκετά πρόσφατα. Ραγδαία εξέλιξη των παροχών υπηρεσιών υγείας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του σύγχρονου κράτους πρόνοιας. Η βιομηχανική επανάσταση συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας. Η ραγδαία οικονομική άνθηση κατά την περίοδο 1950-1970 και μετά, δημιούργησε την ανάγκη κυρίως στις βιομηχανικές χώρες να ασκηθεί κοινωνική πολιτική για να προστατευθούν τα ασθενέστερα στρώματα από τις δυνάμεις της αγοράς. Εκίνησε λοιπόν, η ανάπτυξη προγραμμάτων υγείας, παιδείας, ασφάλισης, στέγασης, εργασίας κα.. Το υγειονομικό σύστημα διευρύνθηκε ταχέως καθώς οι δαπάνες για την υγεία αυξάνονταν με γοργούς ρυθμούς, μάλιστα για τις χώρες του ΟΟΣΑ το 1960 οι δαπάνες αυτές έφταναν το 4,2 % του ΑΕΠ. Η ανάπτυξη αυτή όμως κλονίστηκε από την οικονομική κρίση του 70. Η κρίση αυτή επεκτάθηκε στο κράτος πρόνοιας και κατ επέκταση και στο υγειονομικό σύστημα. [7]

Το γεγονός αυτό, προκάλεσε σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης και έντονη αμφισβήτηση του υγειονομικού συστήματος. Μάλιστα υποστηρίζεται ότι η σημερινή υγειονομική κρίση σχετίζεται με την κρίση του 70 καθώς οι μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν τις δεκαετίες του 80 και 90 δεν επέφεραν ακόμη τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Παρ όλα αυτά, η συνεχής εξέλιξη στον τομέα της ιατρικής και της έρευνας, θέτει νέους στόχους χρόνο με τον χρόνο. 2.1.3. Ιστορική εξέλιξη του συστήματος υγειονομικής φροντίδας στην Ελλάδα Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του Ελληνικού κράτους, εμφανίζονται οι πρώτες προσπάθειες οργάνωσης υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα. Θα μπορούσαν να καθοριστούν τέσσερις περίοδοι κατά τις οποίες εξελίχθηκε ο υγειονομικός τομέας στην Ελλάδα: 1833-1922, 1922 1945, 1945-1974 και 1974 έως σήμερα. Ξεκινώντας από την πρώτη περίοδο διαπιστώνουμε ότι μόλις το 1833 η Γραμματεία των Εσωτερικών επιφορτίζεται, μεταξύ άλλων, με τα καθήκοντα της «Υγειονομικής Αστυνομίας» και αναλαμβάνει να ιδρύσει την πρώτη υγειονομική υπηρεσία της χώρας. Παράλληλα, με το Διάταγμα της 30.10.1833 θεσπίζεται ο θεσμός του νομίατρου, ως υπεύθυνου για τα υγειονομικά θέματα κάθε νομού. Το 1845, ψηφίζεται ο «Υγειονομικός νόμος» ΚΒ71845, ο οποίος αποτελεί τον πρώτο ολοκληρωμένο υγειονομικό κανονισμό και παράλληλα, ο νόμος ΚΓ71845 «Περί υγειονομικών αρχών εν γένει», ο οποίος καθορίζει την οργάνωση των υγειονομείων και λοιμοκαθαρτηρίων στα λιμάνια της χώρας. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20ου, παρατηρείται μία μακρά περίοδος στασιμότητας τόσο για τις υγειονομικές υπηρεσίες, όσο και για την πρόοδο της υγειονομικής νομοθεσίας. Το 1870, ο θεσμός του νομίατρου καταργείται και σταδιακά ακολουθεί η κατάργηση των επαρχιακών γιατρών και των εμβολιαστών. Το 1914, [8]

ψηφίζεται ο νόμος 346/1914 «Περί επιβλέψεως της Δημοσίας Υγείας», ο οποίος αποτελεί την πρώτη αξιόλογη προσπάθεια αναδιοργάνωσης των υγειονομικών υπηρεσιών. Ο νόμος αυτός προέβλεπε μια κεντρική υγειονομική υπηρεσία εγκατεστημένη στο Υπουργείο Εσωτερικών και νομαρχιακά υγειονομικά συμβούλια και νομιάτρους σε κάθε νομό. Κατά την δεύτερη περίοδο το 1922, με το Ν. 2882, ιδρύεται για πρώτη φορά, ένα ξεχωριστό υπουργείο που θα διαχειρίζεται τα θέματα υγείας, το Υπουργείο Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας, που αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη των υγειονομικών υπηρεσιών. Ώθηση στην εξέλιξη αυτή έδωσε η έλευση των προσφύγων από την Μ. Ασία και τα υγειονομικά προβλήματα που παρατηρούνται την περίοδο εκείνη. Και το 1928, ιδρύεται αυτοτελές Υφυπουργείο Υγιεινής μέσα στο Υπουργείο Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας. Στη συνέχεια με τον νόμο 6298/1934 χαράσσεται ασφαλιστική πολιτική υγείας, καθώς βάσει αυτού δημιουργείται το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων που θα ασφαλίζει από το 1937 μέχρι σήμερα τους μισθωτούς ιδιωτικών υπαλλήλων και εργατών. Ολοκληρώνοντας την ανασκόπηση της δεύτερης περιόδου θα πρέπει να αναφερθεί ένας ακόμα σημαντικός νόμος που ψηφίστηκε, ο Α.Ν. 965/37 «περί οργανώσεως των δημοσίων νοσηλευτικών και υγειονομικών ιδρυμάτων». Με τον νόμο αυτό δινόταν η ευκαιρία στα δημόσια νοσοκομεία να έχουν ενιαία οργάνωση και λειτουργία. Η τρίτη περίοδος συνοδεύεται από Γερμανική κατοχή, εμφύλιο πόλεμο, τεράστιες υλικές καταστροφές και ελλείψεις στις υποδομές και όχι μόνο. Παρ όλα αυτά το 1948 δρομολογήθηκε πρόγραμμα ανόρθωσης της χώρας που προέβλεπε περιορισμένες επενδύσεις στον τομέα της υγείας. Έτσι το 1953 ψηφίζεται το Ν.Δ. 2592/1953 «Περί οργανώσεως της ιατρικής αντιλήψεως», με το οποίο καθορίζεται η οργάνωση και λειτουργία των νοσηλευτικών ιδρυμάτων, πού έχει ως στόχο ένα αποκεντρωμένο σύστημα υγείας. Μέχρι το 1974 που ξεκινάει η τέταρτη περίοδος δεν είχαν γίνει σημαντικές αλλαγές και οι δαπάνες υγείας υπέστησαν μείωση. Τέλος η τέταρτη περίοδος χαρακτηρίζεται από άνθηση σχεδόν σε όλους τους τομείς [9]

και ο τομέας της υγείας είναι μέσα σ αυτούς. Το 1983 ψηφίζεται ο Ν. 1397/1983 «Εθνικό Σύστημα Υγείας», που αποτελεί το θεμελιώδη νόμο του Εθνικού Συστήματος Υγείας και τη βάση της σύγχρονης οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα. Βασικές αρχές του νόμου ήταν: η αποκέντρωση των υπηρεσιών υγείας, ο κοινωνικός έλεγχος, ο ενιαίος προγραμματισμός, έμφαση στην ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας με δημιουργία κέντρων υγείας, και καθιέρωση του γιατρού πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης. Σήμερα, μια σειρά νομοθετημάτων που θεσπίστηκαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες καθορίζουν το νομικό πλαίσιο που ισχύει για τη Δημόσια Υγεία. Ως προς το περιεχόμενο, η νομοθεσία μπορεί να διακριθεί σε πέντε μέρη: τη νομοθεσία για τις Κεντρικές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, τη νομοθεσία για τις Νομαρχιακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, τη νομοθεσία για τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, τη νομοθεσία για τους Εθνικούς Οργανισμούς που σχετίζονται με τη Δημόσια Υγεία και τη νομοθεσία για το περιεχόμενο και τα μέτρα προστασίας της Δημόσιας Υγείας. Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο να αναφερθεί ότι είχε γίνει προσπάθεια από το Υπουργείο Υγείας να εισάγει μια μεταρρύθμιση μεγάλης σημασίας που ξεκινούσε το 2000 και είχε χρονικό περιορισμό 6 χρόνια. Αν και η μεταρρύθμιση έμεινε ημιτελής, ωστόσο είχαν επιτευχθεί κάποιοι από τους στόχους τις. Πραγματοποιήθηκε μεταρρύθμιση στον τομέα της περιφερειακής συγκρότησης με το Ν. 2889/2001 και τη σύσταση των Περιφερειακών Συστημάτων Υγείας - Πε.Σ.Υ. και τον ορισμό των Νοσοκομείων και των Κέντρων Υγείας σε αποκεντρωμένες μονάδες κάθε Πε.Σ.Υ.. Με το νόμο της αναδιοργάνωσης του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας (Ν. 3106/2003) προστέθηκε στο σκοπό σύστασης και λειτουργίας των Πε.Σ.Υ. η δημιουργία ολοκληρωμένων συστημάτων παροχής υπηρεσιών πρόνοιας σε επίπεδο περιφέρειας. Στο πλαίσιο τα Πε.Σ.Υ. μετονομάστηκαν σε Πε.Σ.Υ.Π. (Περιφερειακά Συστήματα Υγείας και Πρόνοιας) κα οι υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής Φροντίδας μετατράπηκαν σε αποκεντρωμένες και ανεξάρτητες [10]

υπηρεσίες του Πε.Σ.Υ.Π. με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, με τον ορισμό Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας. Ο νέος θεσμός απεικονίζει τον διοικητικά αποκεντρωμένο πλέον χαρακτήρα του ΕΣΥ, με σημείο αναφοράς τη διασφάλιση της αποδοτικής λειτουργίας των μονάδων και τη βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού σε επίπεδο περιφέρειας. Στον ίδιο νόμο οι υγειονομικές περιφέρειες ταυτίζονται πλέον με τις διοικητικές (13) αλλά για λόγους εύρυθμης λειτουργίας και χωροταξικής κατανομής των μονάδων υγείας τα αντίστοιχα Πε.Σ.Υ. Ανέρχονται σε 17. Επόμενη νομοθετική ρύθμιση μετονομάζει τα Πε.Σ.Υ.Π. σε Δ.Υ.ΠΕ. με κάποιες αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των περιφερειακών δομών. Πρόκειται για τον ισχύοντα νόμο 3329/2005 για το Εθνικό Σύστημα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, και τη σύσταση των Δ.Υ.ΠΕ. (Διοικήσεις Υγειονομικών Περιφερειών) στις αντίστοιχες Υγειονομικές Περιφέρειες. Η δομή των Δ.Υ.ΠΕ. συμπληρώθηκε πρόσφατα με το Νόμο 3370/2005 με τη μεταφορά από την Περιφέρεια αρμοδιοτήτων δημόσιας υγείας και τη σύσταση της Περιφερειακής Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας, διευρύνοντας το εύρος του πεδίου δράσης των αποκεντρωμένων θεσμών στην αντίστοιχη υγειονομική περιφέρεια. Εξακολουθεί όμως να μην έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, παρά τις συνεχείς νομοθετικές παρεμβάσεις, ο τομέας της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας που αποτελεί τη βάση για την λειτουργία ενός αποκεντρωμένου συστήματος υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης που στοχεύει στην πλήρη και ολοκληρωμένη κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο. Επίσης μια άλλη σημαντική επίτευξη της μεταρρύθμισης είναι η σύσταση του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (Σ.Ε.Υ.Υ.Π.), έτσι γίνεται ένα σημαντικό βήμα στη λειτουργία της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, ώστε να εναρμονίζεται με τα διεθνή πρότυπα και να ακολουθεί παράλληλη πορεία με τις διοικήσεις άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Το Σώμα Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας είναι νεοσύστατος θεσμός που υπάγεται απευθείας στον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας. Ιδρύθηκε με το Ν. 2920/2001 τεύχος Α' ΦΕΚ 131/27.6.2001 και άρχισε να [11]

λειτουργεί στις 16/09/2002. Αποστολή του ΣΕΥΥΠ είναι η πραγματοποίηση συστηματικών επιθεωρήσεων, ελέγχων και ερευνών σε όλες τις υπηρεσίες και τους φορείς αρμοδιότητας ή εποπτείας του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας, καθώς και στις υπηρεσίες υγείας των ασφαλιστικών φορέων. Η αρμοδιότητα του ΣΕΥΥΠ εκτείνεται σε όλη την ελληνική επικράτεια, αυτό καθιστά το έργο του ΣΕΥΥΠ σημαντικό. Ανακεφαλαιώνοντας θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι, αν και έχουν γίνει πολλές σημαντικές προσπάθειες στο τομέα της υγείας στην Ελλάδα, παραμένουν όμως αρκετά προβλήματα άλυτα που έχουν να κάνουν με την δομή, την οργάνωση και λειτουργία, τη χρηματοδότηση και την περιφερειακή κατανομή των πόρων, τις ανισότητες και την ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας. [12]

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ : Σύστημα υγειονομικής φροντίδας στην Ελλάδα 2.2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αρχικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι υπηρεσίες υγείας αποτελούν ένα σύνολο υπηρεσιών μέσω των οποίων παρέχονται ιατρικές φροντίδες, προληπτικές και θεραπευτικές. Ο τρόπος λειτουργίας των υπηρεσιών αυτών εξαρτάται από τους μηχανισμούς παραγωγής και διανομής τους. Το σύστημα υγειονομικής φροντίδας που μας απασχολεί, συμπεριλαμβάνει την πρόληψη ασθένειας, την αντιμετώπιση ασθένειας, τη διαχείριση ασθένειας και την διατήρηση της πνευματικής και φυσικής ευεξίας των ατόμων. Το σύστημα υγείας θα μπορούσε να χωριστεί σε τρία υποσυστήματα. Το πρώτο υποσύστημα σχετίζεται με τους παράγοντες που σχετίζονται με την εξέλιξη του επιπέδου υγείας του πληθυσμού, το δεύτερο αφορά τις υπηρεσίες παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών και το τρίτο με τους μηχανισμούς κάλυψης δαπανών υγείας. Έτσι, στην ενότητα αυτή επιχειρείται η προσέγγιση των υποσυστημάτων του συστήματος υγείας. Στην υποενότητα 2.2.1 παρουσιάζονται τα βασικότερα υποσυστήματα υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των υπηρεσιών. H υποενότητα 2.2.2 πραγματεύεται το θέμα της χρηματοδότησης του συστήματος, η υποενότητα 2.2.3 προσεγγίζει το θέμα της υγειονομικής περίθαλψης, η υποενότητα 2.2.4 επισημαίνει την σημασία της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και τέλος η υποενότητα 2.2.5 παρουσιάζει τους φορείς και τις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα. 2.2.1. Οργάνωση και λειτουργία υπηρεσιών υγείας Στην Ελλάδα μπορεί να διακρίνει κανείς τρία υποσυστήματα υπηρεσιών υγείας. Τα υποσυστήματα αυτά δεν έχουν δυνατή μεταξύ τους [13]

σύνδεση και δεν ισχύουν και για τα τρία, ίδιοι κανόνες λειτουργίας, οργάνωσης, χρηματοδότησης και ανάπτυξης. Τα υποσυστήματα αυτά είναι: το Εθνικό Σύστημα Υγείας, υπηρεσίες δημοσίου εκτός του ΕΣΥ και υπηρεσίες ιδιωτικού τομέα. Σύμφωνα με τα στοιχεία το ΕΣΥ περιλαμβάνει: 130 γενικά, ειδικά και ψυχιατρικά Νοσοκομεία, 35.000 κλίνες (65% του συνόλου), 172 Κέντρα Υγείας, 1.400 Περιφερειακά Ιατρεία, Ε.Κ.Α.Β. (κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα) και η χρηματοδότηση προέρχεται κατά 75% από τον κρατικό προϋπολογισμό και κατά 15% από την Κοινωνική Ασφάλιση. Οι υπόλοιπες υπηρεσίες υγείας του δημοσίου περιέχουν: 28 γενικά Νοσοκομεία (Στρατιωτικά, Ασφαλιστικών Οργανισμών, Ιδιωτικού Δικαίου), 5.000 κλίνες (9 % του συνόλου), 200 Πολυιατρεία (Ι.Κ.Α., άλλων Ασφαλιστικών Φορέων) και 300 Ιατρεία (Ι.Κ.Α., άλλων Ασφαλιστικών Φορέων, δημοτικά). Τέλος οι υπηρεσίες ιδιωτικού τομέα περιέχουν: 250, μικρά κατά κανόνα Νοσοκομεία και Κλινικές, 14.000 κλίνες (26 % του συνόλου), 350 Διαγνωστικά Κέντρα, 20.000 Ιατρεία και Εργαστήρια, 9.000 Οδοντιατρεία και 8.000 Φαρμακεία. Πέραν όμως της παρουσίας του ιδιωτικού τομέα, το ελληνικό σύστημα υγείας διασφαλίζει το μίνιμουμ επίπεδο υπηρεσιών υγείας για όλους τους πολίτες. 2.2.2. Η χρηματοδότηση του Συστήματος Ο τρόπος και οι πηγές χρηματοδότησης στην Ελλάδα καθιστούν ένα πολύπλοκο σύστημα. Αυτό οφείλεται στο ότι στην Ελλάδα το σύστημα υγείας είναι μικτό με πολύ αδύνατη δομή από όπου απουσιάζουν οι παγιωμένοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί. Τρεις είναι σήμερα οι κύριες πηγές χρηματοδότησης του Ελληνικού υγειονομικού συστήματος: ο κρατικός προϋπολογισμός που αποτελείται από άμεσους και έμμεσους φόρους, η κοινωνική ασφάλιση που συμπεριλαμβάνει τις εισφορές των εργαζομένων και εργοδοτών και τέλος οι ιδιωτικές πληρωμές. [14]

Ο κρατικός προϋπολογισμός αποτελεί την κύρια πηγή χρηματοδότησης για τις δημόσιες μονάδες υγείας δηλαδή τα νοσοκομεία και κέντρα υγείας του ΕΣΥ, στρατιωτικά νοσοκομεία κτλ. Καθώς επίσης, όσον αφορά τον τομέα της υγείας, μέσω αυτού καλύπτεται η ασφάλιση υγείας των αγροτών και το μεγαλύτερο κόστος ασφάλισης των δημοσίων υπαλλήλων, οι δαπάνες για την δημόσια υγεία και η έρευνα στον τομέα υγείας. Τα ασφαλιστικά ταμεία καθίστανται η δεύτερη μεγάλη πηγή χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας. Προέρχεται από τις εισφορές εργοδοτών, εργαζομένων, και αυτοαπασχολουμένων και καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του κόστους της εξωνοσοκομειακής και ένα σημαντικό μέρος του κόστους της νοσοκομειακής περίθαλψης των ασφαλισμένων. Σήμερα τα μεγαλύτερα ασφαλιστικά ταμεία με κλάδο υγεία είναι το ΙΚΑ, το ΤΕΒΕ και το ταμείο δημοσίων υπαλλήλων. Επίσης η κρατική επιχορήγηση αποτελεί και αυτή με την σειρά της πηγή εσόδων των ταμείων υγείας. Το ύψος των εισφορών καθορίζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση και εισπράττεται με τους μηχανισμούς που το κάθε ταμείο διαθέτει. Το κόστος της υπηρεσίας που παρέχεται υπολογίζεται βάσει του κρατικού τιμολογίου, το οποίο το καλύπτει εξολοκλήρου το ασφαλιστικό ταμείο, μερικές φορές όμως υπάρχει διαφορά μεταξύ κρατικού τιμολογίου και πραγματικής τιμής, και αυτήν καλείται να καλύψει ο ίδιος ο ασφαλισμένος. Αυτές οι δαπάνες συγκαταλέγονται στις ιδιωτικές. Η χρηματοδότηση από ιδιωτικές πληρωμές αποτελείται από τις πληρωμές που γίνονται από ασφαλισμένους με χρήματα τα οποία προέρχονται από το οικογενειακό ή το προσωπικό τους εισόδημα. Οι πληρωμές αυτές, για την συμμετοχή του ασθενή στο κόστος των υπηρεσιών που παρέχονται από το ΕΣΥ, μπορεί να καλύπτουν τη φαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη, τις δαπάνες για επισκέψεις σε ιδιώτες γιατρούς μη συμβεβλημένους με τα ταμεία, τη διαφορά της πραγματικής τιμής από την τιμή που εγκρίθηκε ότι θα καταβληθεί από τα ασφαλιστικά και τέλος σε ιδιωτική ασφάλιση υγείας. Το ύψος των ιδιωτικών δαπανών στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερο σε σύγκριση με αυτήν της Ευρώπης, και γι αυτό ευθύνεται η αδυναμία του δημόσιου συστήματος να καλύψει όλες τις ανάγκες του [15]

πληθυσμού. 2.2.3. Υγειονομική περίθαλψη Η υγειονομική περίθαλψη αφορά την αποκατάσταση των διαταραχών της υγείας και διακρίνεται σε εξωνοσοκομειακή (ή ανοιχτή) περίθαλψη και νοσοκομειακή (ή κλειστή) περίθαλψη. Η ανοιχτή περίθαλψη αποτελείται από τις υπηρεσίες που παρέχονται κυρίως από τους γενικούς - οικογενειακούς γιατρούς και άλλους ειδικούς στην υγεία, οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν το πρωτοβάθμιο επίπεδο περίθαλψης. Ενώ την κλειστή περίθαλψη αποτελούν οι υπηρεσίες που παρέχονται από ειδικευμένους γιατρούς εντός των νοσοκομείων. Τα επίπεδα περίθαλψης καθορίζονται σύμφωνα με τον πληθυσμό ανά γεωγραφικό διαμέρισμα. Υπάρχουν στο σύνολο τρία επίπεδα φροντίδας, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως είναι τέσσερα λαμβάνοντας υπόψη την αυτοφροντίδα στο κοινωνικό του περιβάλλον. Στο πρώτο επίπεδο περίθαλψης το μέγεθος του πληθυσμού που καλύπτεται κυμαίνεται από 500 έως 50.000 άτομα. Ο τρόπος οργάνωσης, παραγωγής και διανομής των υπηρεσιών πρωτοβάθμιας περίθαλψης καθορίζει το μέγεθος του πληθυσμού που μπορεί να καλυφθεί. Στο επίπεδο αυτό συνήθως το 90% των προβλημάτων αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά. Γι αυτό, στο επίπεδο αυτό πρέπει να εξασφαλίζεται προσπελασιμότητα και διαθεσιμότητα υπηρεσιών ώστε το άτομο να έχει 24ωρη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας χωρίς φραγμούς. Το δευτεροβάθμιο επίπεδο περίθαλψης απευθύνεται σε ασθενείς που χρήζουν ενδονοσοκομειακής περίθαλψης. Η περίθαλψη παρέχεται από γιατρούς βασικών ειδικοτήτων, οι οποίοι εκτελούν τα καθήκοντά τους στο γενικό νοσοκομείο της περιοχής είτε στο τοπικό είτε στο νομαρχιακό. Τέλος το τριτοβάθμιο επίπεδο περίθαλψης παρέχεται από γιατρούς περιφερειακού (πανεπιστημιακού) νοσοκομείου και καλύπτει από 500.000 έως 1,5 εκατομμύριο άτομα. Ασθενείς που απευθύνονται σ αυτό το επίπεδο περίθαλψης αντιμετωπίζουν σύνθετα ή εξειδικευμένα προβλήματα υγείας γι αυτό, το περιφερικό νοσοκομείο πρέπει να είναι εξοπλισμένο με μηχανήματα [16]

σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας. 2.2.4. Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Η ΠΦΥ διαμορφώνεται σύμφωνα με τις κοινωνικές αρχές και αξίες και το επιδημιολογικό πρότυπο που καθορίζουν οι υγειονομικές ανάγκες κάθε χρονική περίοδο, όποτε κατά καιρούς μπορεί να έχει διαφορετικό περιεχόμενο. Η ΠΦΥ παίζει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του συστήματος υγείας καθώς εκφράζει μια στρατηγική που προωθεί τη διατήρηση και βελτίωση του επιπέδου υγείας δίνοντας έμφαση στις υπηρεσίες πρόληψης και αγωγής υγείας, με αποκέντρωση και ενεργητική συμμετοχή της κοινότητας και του ίδιου του πολίτη. Για να γίνει κατανοητός ο ρόλος της ΠΦΥ δίνεται ο παρακάτω ορισμός της ΠΦΥ που διατυπώθηκε μέσα στη διακήρυξη της Alma- Ata, «ΠΦΥ είναι βασική φροντίδα βασισμένη σε πρακτικές, επιστημονικά τεκμηριωμένες και κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους και τεχνολογία. Η φροντίδα αυτή είναι στη διάθεση όλων των πολιτών της κοινότητας και των οικογενειών τους και παρέχεται με την πλήρη συμμετοχή τους και σε κόστος που η κοινότητα και η χώρα μπορούν να επωμισθούν σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής της, μέσα στο πνεύμα αυτοδυναμίας και της αυτοδιάθεσης. Η ΠΦΥ αποτελεί ένα βασικό συστατικό στοιχείο, όχι μόνο του συστήματος υγείας μιας χώρας, του οποίου είναι το κεντρικό σύστημα αναφοράς, αλλά και του γενικότερου κοινωνικοοικονομικού οικοδομήματος. Η ΠΦΥ φέρνει τη φροντίδα υγείας όσο δυνατόν πλησιέστερα στους χώρους όπου οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται και αποτελεί το πρώτο στοιχείο σε μια συνεχή διαδικασία παροχής υπηρεσιών υγείας» (WHO, 1978) Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί πως η ΠΦΥ διαφοροποιείται από τη έννοια της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, η διαφορά τους έγκειται στο ότι η πρωτοβάθμια περίθαλψη αναφέρεται σε υπηρεσίες που προσφέρονται σε άτομα που έχουν εκδηλώσει τα συμπτώματα της νόσου,ενώ η ΠΦΥ αφορά υπηρεσίες που προσφέρονται και σε υγιή άτομα ώστε να αποτραπεί η νόσος. Γι αυτό και η σωστή συνύπαρξη της ΠΦΥ με την πρωτοβάθμια περίθαλψη μπορεί να επιφέρει εξαιρετικά αποτελέσματα, [17]

άλλωστε η «έννοια της φροντίδας εμπεριέχει την έννοια της περίθαλψης, χωρίς να ταυτίζεται μ αυτήν». ( Λιαρόπουλος, 1989). 2.2.5. Φορείς και υπηρεσίες Δημόσιας υγείας στην Ελλάδα Οι υπηρεσίες Δημόσιας υγείας μπορούν να χωριστούν στις παρακάτω κατηγορίες: Κεντρικές Υπηρεσίες, Περιφερειακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, Νομαρχιακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, άλλες Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας σε τοπικό επίπεδο και τέλος υπάρχουν Εθνικοί Οργανισμοί Δημόσιας Υγείας. Με βάση τις ισχύουσες διατάξεις των νόμων 3172/2003 και 3370/2005, οι Κεντρικές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας είναι οι εξής: η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας (Ε.ΣΥ.Δ.Υ), η Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και τέλος οι Εθνικοί Οργανισμοί που προσφέρουν υπηρεσίες στον τομέα της Δημόσιας Υγείας. Στις Περιφερειακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας εντάσσονται: οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας και Πρόνοιας και τα Περιφερειακά Συμβούλια Δημόσιας Υγείας. Όσον αφορά τις Νομαρχιακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας ο νόμος Ν. 3172/2003, θεσμοθέτησε ένα ενιαίο πλαίσιο οργανισμού των Νομαρχιακών Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, προς αυτό θα πρέπει να προσαρμοστούν όλες οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Εντούτοις, από την ψήφιση του Ν. 3172/2003, δεν υπήρξαν μέχρι τώρα μεταβολές στους υφιστάμενους οργανισμούς των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων. Ως προς τις άλλες Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, σ αυτές ανήκουν, οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης που ασκούν ορισμένες αρμοδιότητες σημαντικές για τη Δημόσια Υγεία (π.χ ύδρευση). Επίσης σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται για κάποιους τομείς της υγείας σε τοπικό επίπεδο από Κέντρα Υγείας και τα υποκαταστήματα του Ιδρύματος Κοινωνικής Ασφάλισης. Υπάρχουν και άλλες πολλές υπηρεσίες Δημόσιας υγείας όμως δεν εμπίπτουν στο στόχο της [18]

έρευνας να αναφερθούν όλες. Τέλος οι Εθνικοί Οργανισμοί Δημόσιας Υγείας περιλαμβάνουν: Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας και Κέντρα Αναφοράς, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων, Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών, Ελληνικό Κέντρο Ελέγχου Βιολογικών Υλικών. [19]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μετανάστευση είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο και από την εποχή του «Homo Sapiens» μέχρι σήμερα δεν αποτελεί μια ιδιαιτερότητα. Εκατομμύρια άνθρωποι, μεταξύ αυτών πολλά παιδιά, ήταν και είναι αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν το μέρος διαμονής τους λόγω πολέμου, ανάγκης, εξαθλίωσης, βίας και καταστροφών της φύσης. Η μετανάστευση ως φαινόμενο εγγενές της ανθρώπινης εξέλιξης επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα ολοένα και βαθύτερα βασικές πτυχές του σύγχρονου κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι και απαιτεί ποικίλες μορφές κοινωνικής παρέμβασης. Οι μεταναστευτικές κινήσεις στο εσωτερικό των χωρών υποδοχής προκαλούν σε πολλούς πολίτες αβεβαιότητα και αγανάκτηση. Αφήνουν να εμφανισθούν αισθήματα απειλής και συγκεχυμένου φόβου. Αν και πολλοί «ξένοι» έχουν ενταχθεί στις κοινωνίες αυτές, οι σχέσεις μεταξύ των «ντόπιων» και «ξένων» χαρακτηρίζονται, κατά κύριο λόγο, από εχθρότητα, βία και μίσος. Προβλήματα συμβίωσης μπορούν κυρίως να παρατηρηθούν σε εκείνα τα άτομα ή σε εκείνες τις ομάδες «ξένων», τα οποία ή οι οποίες οροθετούνται απέναντι στην «εθνική» κουλτούρα. Στην Ελλάδα η εισροή των μεταναστών έχει αλλοιώσει τη γνωστή μέχρι πρότινος πληθυσμιακή ομοιογένεια. Είναι πλέον γνωστό ότι η Ελλάδα, όπως και οι γειτονικές της νοτιοευρωπαϊκές χώρες-μέλη της Ε.Ε. (Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία), μετατράπηκε από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών μέσα σε λίγα μόλις χρόνια στα τέλη της δεκαετίας του 80. Με την άφιξη εκατοντάδων χιλιάδων οικονομικών και πολιτικών μεταναστών-προσφύγων από τις Βαλκανικές χώρες, όπως και από χώρες του τρίτου κόσμου, στην αρχή με κατεύθυνση προς την υπόλοιπη Ευρώπη, [20]

στη συνέχεια με σαφή και εμφανή πρόθεση να εγκατασταθούν μόνιμα στην Ελλάδα, άλλαξαν «οι εσωτερικές ισορροπίες και το κοινωνικό ισοζύγιο» της χώρας. Έτσι, διευρύνθηκε ο πολιτισμικός χάρτης της Ελλάδας και από «μονοπολιτισμικός» έγινε «πολυπολιτισμικός» (Αθανασίου 2001). Για την Ελλάδα ήταν πρωτόγνωρο αυτό το φαινόμενο γιατί η Ελλάδα, κατά κανόνα ήταν χώρα αποστολής μεταναστών στη μακραίωνη ιστορία της, Σήμερα στην Ελλάδα συναντούμε ένα «μωσαϊκό μεταναστών» που προέρχονται από χώρες διαφορετικού πολιτισμικού, ιστορικού, πολιτικού και κοινωνικού επιπέδου. Αυτό είναι επόμενο να δημιουργεί προβλήματα συνύπαρξης με τους ντόπιους, προβλήματα που έχουν ως αφετηρία τη διαφορετικότητά τους σε πολλούς τομείς, όπως είναι η θέση τους στην ελληνική αγορά εργασίας και οικονομία και η περιορισμένη κοινωνική τους παρουσία στην τοπική κοινωνία. 3.2. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η μετανάστευση ως κοινωνικό φαινόμενο αποτελεί μία περίπλοκη και σύνθετη διαδικασία σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ελλάδα υπάρχουν δυο «ιστορικές μειονότητες», η μουσουλμανική και εκείνη των Αθίγγανων. Σ'αυτές τις δυο εθνοτικές-πολιτισμικές ομάδες προστέθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και κυρίως τη δεκαετία του 1990 μετανάστες ελληνικής εθνολογικής καταγωγής όπως οι Ρωσοπόντιοι παλιννοστούντες και οι Βορειοηπειρώτες, μετανάστες από τις πρώην κομμουνιστικές χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης αλλά και πολίτες χωρών της Ασίας και της Αφρικής. Σε μικρότερο βαθμό εξακολούθησε δε και ο επαναπατρισμός Ελλήνων μεταναστών από τη Δυτική Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, καθώς και η μετανάστευση πολιτών αναπτυγμένων χωρών (όπως για παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και άλλες). Η ακριβής ποσοτική διάσταση των μεταναστευτικών ροών είναι δύσκολο να απεικονισθεί από τα επίσημα στοιχεία, επειδή οι περισσότεροι από τους αλλοδαπούς που εισήλθαν στην Ελλάδα στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 ήταν παράνομοι. Αντίθετα, το μεταναστευτικό απόθεμα [21]

μπορεί να προκύψει από τα αποτελέσματα τω απογραφών. Έτσι, με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2001, σήμερα διαμένουν στην Ελλάδα περίπου 11 εκατομμύρια άνθρωποι (10.964.020) από τους οποίους 797.091 είναι αλλοδαποί, νόμιμοι και παράνομοι μετανάστες. Σε αυτούς περιλαμβάνονται 47.000 πολίτες από άλλες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι προφανές ότι η δημογραφική ανάπτυξη της χώρας κατά την τελευταία δεκαετία οφείλεται εξ ολοκλήρου στην εισροή από τρίτες χώρες ξένων εργαζόμενων και των οικογενειών τους. Ο ξένος πληθυσμός εντάσσεται στην συντριπτική του πλειοψηφία (περίπου 80%) στο ηλικιακό φάσμα των 15-64 ετών, είναι δηλαδή δυνάμει οικονομικά ενεργός πληθυσμός. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, 90% των αλλοδαπών εργάζονται με σχέση εξαρτημένης εργασίας και μόνο 6,5% αυτοαπασχολούνται. Περίπου 25% των μεταναστών απασχολείται στις οικοδομές, 20% στις λεγόμενες άλλες υπηρεσίες, συνήθως δηλαδή σε οικιακές εργασίες, φροντίδα ηλικιωμένων και παιδιών, 17,5% στον αγροτικό τομέα και λίγο περισσότερο από το 15% σε τουριστικές και εμπορικές υπηρεσίες. Από τους 762.000 καταγραμμένους αλλοδαπούς περισσότεροι από τους μισούς (438.000, 57% του συνόλου) είναι Αλβανοί πολίτες. Περίπου 1/3 των Αλβανών εργάζονται στις οικοδομές και 20% στον αγροτικό τομέα. Δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα είναι οι Βούλγαροι με 35.000 καταγραμμένους. Ένα τρίτο των Βούλγαρων πολιτών εργάζεται στον αγροτικό τομέα ενώ άλλο ένα τρίτο περίπου (29%) στις οικιακές και άλλες υπηρεσίες. Μετά την Βουλγαρία ακολουθούν οι ακόλουθες εθνικότητες: Γεωργία, Ρουμανία (με περίπου 20.000 άτομα η καθεμία), Ρωσική Ομοσπονδία (17.500), Ουκρανία, Πακιστάν και Ινδία (με λίγο περισσότερους από 10.000 εγγεγραμμένους η καθεμία) και Πολωνία (13.000). Στην Ελλάδα κατοικούν λοιπόν σήμερα περίπου ένα εκατομμύριο μετανάστες (συμπεριλαμβανόμενων και των ομογενών), που αντιστοιχούν στο 9% περίπου του συνολικού πληθυσμού και σε περισσότερο από το 12% της εργατικής δύναμης της χώρας. Η συνέχιση του φαινομένου της μετανάστευσης προς την Ελλάδα [22]

δείχνει ότι η χώρα χρειάζεται μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και συνολική πολιτική προσέγγιση του φαινομένου για να αντιμετωπίσει τις διεθνείς μετακινήσεις πληθυσμών. Θα μπορούσε να διακρίνει κανείς τρεις φάσεις στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού φαινομένου από την ελληνική πολιτεία: Η πρώτη μέχρι τα τέλη του '80 (περίοδος ανοχής) Η δεύτερη που καθορίζεται από το νόμο 1975/91 (φάση της ποινικοποίησης) Η τρίτη συνδέεται με τη διαδικασία της νομιμοποίησης, που ξεκίνησε το Νοέμβρη του 1997 (φάση της εγκληματοποιήσης της μετανάστευσης) 3.3. ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥΣ Για τη μελέτη του θέματος σχετικά με τη μετανάστευση και την υγεία και πρόνοια είναι απαραίτητο να αναφερθούμε στο νομοθετικό πλαίσιο και να καταγράψουμε τις νομοθετικές παρεμβάσεις και προσπάθειες που έχουν συντελεστεί για την αντιμετώπιση και ρύθμιση των προβλημάτων, που προέρχονται από τη μετανάστευση και εγκατάσταση αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας. Ο κύριος νόμος για την μεταναστευτική πολιτική είναι ο νόμος 1975/1991 «Είσοδος-έξοδος, παραμονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπών προσφύγων και άλλες διατάξεις». Όπως έχει υποστηριχτεί, πολλά σημεία του νόμου αυτού αποτελούν αντιγραφή του παλαιότερου (ν. 4310/1929) και γενικά τον διακρίνει η αστυνομική λογική. Βασικές αρχές αποτελούν η απαγόρευση εργασίας, όταν δεν υπάρχει άδεια εργασίας, η απέλαση ως τιμωρία για τους αλλοδαπούς και ο περιορισμός των κινήσεων ακόμη και των νόμιμων αλλοδαπών για «λόγους ασφαλείας του κράτους» (άρθρο 14 του ν. 4310 και άρθρο 26 του ν. 1975) Η έμφαση που δίδεται στην κατασταλτική πολιτική και στον κοινωνικό έλεγχο αντανακλά τη στάση της πολιτείας απέναντι στη μετανάστευση και [23]

αναδεικνύει τη βασική φιλοσοφία που είναι «η προσωρινότητα της παραμονής του αλλοδαπού στη χώρα μας», πράγμα που καθιστά δυσμενή τη θέση του αλλοδαπού και την εξαρτά τόσο από την εργασία του όσο και από τον εργοδότη του. Το νομικό καθεστώς για τους αλλοδαπούς σήμερα διέπεται από τον πιο πρόσφατο Νόμο 2910/2001 με τίτλο «Είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας με πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις», που αντικατέστησε τον προηγούμενο Νόμο 1975/1991. Ο νέος νόμος 2910/2001 αν και κινείται στα ίδια πλαίσια με τον προγενέστερο, επιχειρεί την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει διατάξεις σχετικά με: α) τις γενικές προϋποθέσεις εισόδου και παραμονής αλλοδαπών, β) την είσοδο αλλοδαπών για λόγους σπουδών, γ) την είσοδο και παραμονή αλλοδαπών για την παροχή εξαρτημένης εργασίας καθώς και διατάξεις που ρυθμίζουν το ζήτημα της άσκησης ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριότητας. Προβλέπεται επίσης η οικογενειακή συνένωση αλλοδαπών που είναι νόμιμα εγκατεστημένοι στη χώρα μας. Άλλες διατάξεις του πιο πάνω νόμου αφορούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των αλλοδαπών, τη δυνατότητα πρόσβασης των ανήλικων αλλοδαπών στην εκπαίδευση καθώς και τις διαδικασίες κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας με πολιτογράφηση. Όπως και στον προηγούμενο νόμο, σημαντικό μέρος του πρόσφατου νόμου αναφέρεται στους περιορισμούς-ανάκληση άδειας και παραμονής και στις απελάσεις των ανεπιθύμητων αλλοδαπών. Σχετικά με τους «μη νόμιμα εισερχόμενους αλλοδαπούς» στη χώρα μας προβλέπονται και πάλι αυστηρές πειθαρχικές κυρώσεις, ποινές, απελάσεις κλπ.. Ο νέος νόμος, 2910/2001 εισήγαγε μικρές αλλαγές και νεωτερισμούς στα θέματα της μεταναστευτικής πολιτικής. Με το νόμο αυτό θεσμοθετήθηκε η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων στο Υπουργείο Εσωτερικών από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, ενώ παραχωρείται στους Δήμους η εξουσία για την έκδοση αδειών εργασίας και διαμονής. Επίσης, περιλαμβάνει μια [24]

δεύτερη ευκαιρία νομιμοποίησης των παράνομα εγκατεστημένων, γεγονός που αποσκοπεί στον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης και τη μείωση των εισροών, ενώ προβλέπει την ενίσχυση της αστυνόμευσης των συνόρων και τον αυστηρότερο εσωτερικό έλεγχο. Λόγω της ύπαρξης διαφορετικών κατηγοριών μεταναστών (νόμιμοι και παράνομοι οικονομικοί μετανάστες, παλιννοστούντες ομογενείς και πρόσφυγες), θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί ένας ενιαίος τρόπος ρύθμισης των ζητημάτων σχετικά με τους αλλοδαπούς. Αναφορικά με τους παλιννοστούντες ομογενείς Ποντίους και τους Βορειοηπειρώτες, ισχύει πιο ευνοϊκό καθεστώς και αποκτούν άδεια παραμονής και εργασίας καθώς και την ελληνική ιθαγένεια χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις, αν αποδείξουν ότι έχουν ελληνική καταγωγή (Κασιμάτη Κ. 2003). Ας σημειωθεί επίσης ότι υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ προσφύγων και οικονομικών μεταναστών. Το πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής για τους πρόσφυγες ορίζεται από τα άρθρα 24, 25 του Ν. 1975/1991, όπως αυτά συμπληρώθηκαν από τα άρθρα 1 και 2 του Ν. 2452/1996 σε συμφωνία με τις διεθνείς συμβάσεις για το καθεστώς των προσφύγων. Έτσι, οι χαρακτηρισμένοι ως πρόσφυγες απολαμβάνουν αυξημένα προνόμια σε σχέση με τους λοιπούς αλλοδαπούς (παροχή άμεσων μέτρων βοήθειας και προστασίας, έκδοση ταξιδιωτικού εγγράφου, εθελοντικός επαναπατρισμός, δικαίωμα επανασύνδεσης με τις οικογένειές τους μετά τον χαρακτηρισμό, προτεραιότητα στο δικαίωμα εργασίας κλπ) (Γεωργούλας Στρ. 2003). 3.4. Ζητήματα ασφάλισης και υγείας των αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών Μετά τη σύντομη αυτή επισκόπηση του νομοθετικού πλαισίου αναφορικά με τους οικονομικούς μετανάστες εγκατεστημένους στη χώρα μας, θα αναφερθούμε στο ειδικότερο θέμα που αφορά τη μελέτη μας, δηλαδή τα ζητήματα υγείας- πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης αυτών. [25]

Θα πρέπει να επισημανθεί εξαρχής ότι και στα ζητήματα κοινωνικής πρόνοιας και ασφάλισης λόγω της ύπαρξης διαφορετικών κατηγοριών μεταναστών (νόμιμοι και παράνομοι οικονομικοί μετανάστες, παλιννοστούντες ομογενείς και πρόσφυγες), όπως ήδη αναφέραμε, δεν υπάρχει ένας ενιαίος τρόπος ρύθμισης. Στην ενότητα αυτή, θα γίνει προσπάθεια να παρουσιαστεί το ισχύον θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά τις παροχές υγειονομικής περίθαλψης καθώς και κοινωνικής φροντίδας για τις τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες. 3.4.1. Αλλοδαποί οικονομικοί μετανάστες ( νόμιμοι) Στον ισχύοντα νόμο 2910/2001, και συγκεκριμένα στο άρθρο 39 παρ.1 του κεφαλαίου για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των αλλοδαπών, αναφέρεται ότι «οι αλλοδαποί που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα ασφαλίζονται στους οικείους ασφαλιστικούς οργανισμούς και απολαμβάνουν των ιδίων ασφαλιστικών δικαιωμάτων με τους ημεδαπούς». Επομένως, οι αλλοδαποί εκείνοι που έχουν εισέλθει στη χώρα και παραμένουν νόμιμα, εφόσον απασχολούνται με σχέση εξαρτημένης εργασίας ή ασκούν ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα, έχουν το δικαίωμα και την υποχρέωση να ασφαλίζονται στους διάφορους ασφαλιστικούς οργανισμούς, όπως ακριβώς και οι Έλληνες πολίτες και δικαιούνται τις ίδιες παροχές. Προκειμένου όμως να τους χορηγηθεί η άδεια παραμονής πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά κάποιες προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων, να είναι ασφαλισμένοι για την κάλυψη εξόδων νοσηλείας, ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης και για την κάλυψη εργατικού ατυχήματος ή να έχουν ήδη υποβάλει σχετική αίτηση. Επίσης, απαιτείται να είναι υγιείς, γεγονός που αποδεικνύεται με το πιστοποιητικό υγείας, που εκδίδεται από ημεδαπά κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα ή κέντρα υγείας ή θεραπευτήρια και ιατρεία του ΙΚΑ. Σε αυτό, πρέπει να πιστοποιείται ότι ο αλλοδαπός δεν πάσχει από νόσημα, το οποίο σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας [26]

(ΠΟΥ), μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Τα έξοδα για τις εξετάσεις που απαιτούνται για την έκδοση του πιστοποιητικού βαρύνουν τον ενδιαφερόμενο αλλοδαπό (άρθρο 21 και 26 Ν. 2910/2001). Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι οι αλλοδαποί που κατοικούν νόμιμα στην Ελλάδα, για δυο τουλάχιστον χρόνια, έχουν τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της οικογενειακής συνένωσης, να ζητήσουν την είσοδο και εγκατάσταση των μελών της οικογένειάς τους στη χώρα (σύζυγος, άγαμα τέκνα κάτω των 18 ετών). Στην περίπτωση αυτή, τα μέλη της οικογένειάς του, που συντηρούνται από αυτόν έχουν το δικαίωμα να ασφαλιστούν έμμεσα στον ασφαλιστικό φορέα του αλλοδαπού (άρθρ. 28 Ν. 2910/2001). Για την παροχή νοσοκομειακής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σ αυτή την κατηγορία αλλοδαπών, απαιτείται η προσκόμιση βιβλιαρίου υγείας ασφαλιστικού φορέα για να καλυφθεί η δαπάνη από αυτόν. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει βιβλιάριο υγείας ασφαλιστικού φορέα, υποχρεούνται να πληρώσουν τη δαπάνη της νοσηλείας τους. Κατ εξαίρεση γίνονται δεκτά για νοσηλεία μόνο επείγοντα περιστατικά και πάντοτε μέχρι την σταθεροποίηση της υγείας τους. Για εισαγωγή στο νοσοκομεία τακτικού περιστατικού προκαταβάλλεται υποχρεωτικά το 50% του εκτιμώμενου κόστους νοσηλείας. 3.4.2. Παλιννοστούντες ομογενείς Αναφορικά με τους παλιννοστούντες ομογενείς Ποντίους και τους Βορειοηπειρώτες, ισχύει ευνοϊκότερο καθεστώς. Η έμφαση στην προστασία αυτής της ομάδας φαίνεται και από τη δημιουργία ειδικών θεσμών όπως το Εθνικό Ίδρυμα Υποδοχής και Αποκατάστασης Αποδήμων και Παλιννοστούντων Ομογενών Ελλήνων, (ΕΙΥΑΠΟΕ), την ίδρυση και λειτουργία κέντρων φιλοξενίας και τη δημιουργία κέντρου Συμπαράστασης Παλιννοστούντων Μεταναστών από την Εκκλησία της Ελλάδος. Η προστατευτική πολιτική σε σχέση με τα ζητήματα υγείας επικεντρώνεται στα εξής : Υ στη δυνατότητα κοινωνικής ασφάλισης στον ΟΓΑ (για ανασφάλιστους [27]

υπερήλικες, άρθρο 48, Ν. 2084/1992) και ειδικός λογαριασμός αυτασφάλισης στο ΙΚΑ (άρθρο 36, Ν. 1902/1990). ^ Δικαίωμα δωρεάν ιατροφαρμακευτικής-νοσοκομειακής περίθαλψης (Υ.Α. Α3β/Φ15/720/7/2/1990, Υπουργείο Υγείας) ^ Χορήγηση έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης από το Υπ. Εργασίας (Υ.Α. 33155/3012/1985) και βοηθήματα επαναπατρισμού από το Υπ. Υγείας (Υ.Α. ΦΕΚ 242, τ. Β', 26/41988). Οι παλιννοστούντες ομογενείς αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις, αν αποδείξουν ότι έχουν ελληνική καταγωγή. Μετά την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας τα άτομα αυτά έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους Έλληνες πολίτες. Στην περίπτωση που δεν μπορούν να αποδείξουν την ελληνική καταγωγή τους, εξομοιώνονται με τους παράνομους αλλοδαπούς. Και στην περίπτωση των ομογενών, για παροχή νοσοκομειακής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης απαιτείται η ύπαρξη βιβλιαρίου υγείας ασφαλιστικού φορέα. 3.4.3. Οι αναγνωρισμένοι πολιτικοί πρόσφυγες Οι αναγνωρισμένοι αλλοδαποί πολιτικοί πρόσφυγες απολαμβάνουν όλων των παροχών που απολαμβάνουν και οι Έλληνες πολίτες με τους οποίους εξομοιώνονται ως προς τα δικαιώματα σε παροχές κοινωνικής ασφάλισης. Συνεπώς έχουν δικαιώματα πρόσβασης στις παροχές υγείας, ίδια με αυτά των Ελλήνων πολιτών. Επίσης δικαιούνται δωρεάν ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη, εφόσον τους έχει δοθεί το δελτίο ταυτότητας πρόσφυγα ή το δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού ή το ειδικό δελτίο παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. 3.4.4. Οι μη νόμιμοι αλλοδαποί οικονομικοί μετανάστες Παρά τη νομιμοποίηση μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών, εντούτοις εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί παράνομα διαμένοντες αλλοδαποί και οικονομικοί μετανάστες. Σχετικά με την κοινωνική ασφάλιση [28]