EK8 ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Στυλιανός Χριστοδουλάκης και Παναγιώτης Μαχαίρας Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Τµήµα Γεωλογίας, Τοµέας Μετεωρολογίας-Κλιµατολογίας Περίληψη Χρησιµοποιούνται οι µηνιαίες τιµές βροχόπτωσης από εννέα (9) σταθµούς της Κρήτης για την χρονική περίοδο 95-. Οι σταθµοί αυτοί βρίσκονται κατανεµηµένοι κατά το δυνατόν οµοιόµορφα στη γεωγραφική περιοχή της Κρήτης και τα υψόµετρά τους κυµαίνονται από έως 8 µέτρα. Η οµοιογένεια των στοιχείων διαπιστώθηκε µε το t - test του Bartlett. Με τη χρήση τόσο του γραµµικού µοντέλου όσο και του test των Mann-Kendal, µελετώνται οι τάσεις της βροχόπτωσης σε όλους τους σταθµούς, τόσο σε ετήσια όσο και σε εποχιακή βάση. Με τη χρήση της µεθόδου των κινούµενων µέσων 7 ετών (χαµηλοπερατό φίλτρο) και των αθροιστικών διαφορών ερευνώνται για κάθε σταθµό οι διάφορες ξηρές ή υγρές περίοδοι, τόσο σε ετήσια όσο και σε εποχιακή βάση. Γίνεται προσπάθεια σύγκρισης των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την χρήση των δύο αυτών µεθόδων. Η βροχόπτωση εµφανίζει γενικά πτωτική πορεία, φαινόµενο περισσότερο έντονο από τα µέσα της δεκαετίας του 98 µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 99, οπότε σε ορισµένους σταθµούς εµφανίζονται ενδείξεις ανάκαµψης. TRENDS OF RAINFALL OVER CRETE Stylianos Christodoulakis and Panagiotis Maheras Aristotelian University of Thessaloniki, School of Geology, Department of Meteorology and Climatology Abstract Monthly data of rainfall from nine (9) stations of Crete are used, during the period 95-. These stations are distributed as evenly as possible in the geographic region of Crete and their altitudes vary from m to 8m. The homogeneity of data was checked with the t - test of Bartlett. The method of linear regression and the test of Mann-Kendal are used in order to study the trends of rainfall in all stations, in yearly and in seasonal base. The methods of low - pass filter (7 year running mean) and cumulative deviation from the mean are used, in order to find if, for each station, there are dry or wet periods for annual as well as for seasonal amount of rainfall. An attempt is made to compare the results that come out after using these two methods. Rainfall decreases, especially from the middle 8s to the middle 9s. Indications for rainfall s increase seem to be at the end of the time series. Λέξεις κλειδιά: Κρήτη, βροχόπτωση, ανάλυση τάσεων, υγρές και ξηρές περίοδοι Key words: Crete, rainfall, trend analysis, wet and dry periods. Εισαγωγή Η Κρήτη, το µεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το τέταρτο σε έκταση στη Μεσόγειο, έχει έκταση 8 km και περιλαµβάνεται µεταξύ των συντεταγµένων ο 5 και 5 ο βόρειο γεωγραφικό πλάτος και ο και 6 ο ανατολικό γεωγραφικό µήκος. Έχει έντονο ανάγλυφο, δεδοµένου ότι η κεντρική της περιοχή χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη αρκετά υψηλών ορεινών όγκων (Λευκά όρη, 5m, Ίδη, 56m, ίκτη, 8m, Όρη Σητείας, 76 m), ενώ στα νότια κυριαρχεί η οροσειρά των Αστερουσίων (m) (Πέννας, 977). Οι πεδινές περιοχές στο νησί περιορίζονται στις παραθαλάσσιες περιοχές, ενώ δε λείπουν και οι κοιλάδες µικρής έκτασης. Σύµφωνα µε τον de Martonne, το κλίµα της Κρήτης είναι µεσογειακό ετησίων ανέµων, εκτός φυσικά από τις ορεινές περιοχές, όπου το κλίµα µπορεί να χαρακτηριστεί ορεινό. Επειδή η οικονοµία της περιοχής στηρίζεται σε πολύ µεγάλο ποσοστό στη γεωργία, είναι προφανές ότι η µελέτη της βροχόπτωσης της Κρήτης αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ως εκ τούτου, έχουν πραγµατοποιηθεί στο παρελθόν αρκετές µελέτες προς αυτή την κατεύθυνση (Πέννας, 977; Μάρκου-Ιακωβάκη, 979; Μαχαίρας και Κολυβά-Μαχαίρα, 99; Καραταράκης και Σκριµιζέας, ), ενώ οι τάσεις αυτής µε το χρόνο έχουν µελετηθεί στα πλαίσια εργασιών που αφορούν την Μεσόγειο (Χατζηιωάννου et al., 998) και την Ελλάδα (Maheras, 98; Xoplaki et al., ; Αρσένη et al., ; Maheras and Anagnostopoulou, ).
EK8. εδοµένα Για τις ανάγκες της µελέτης αυτής χρησιµοποιήθηκαν µηνιαίες τιµές βροχόπτωσης της περιόδου 95 από εννέα σταθµούς, κατά το δυνατόν οµοιόµορφα κατανεµηµένους στην Κρήτη. Οι γεωγραφικές συντεταγµένες, τα ύψη και τα µέσα ετήσια ύψη βροχόπτωσης των σταθµών αυτών παρατίθενται στον Πίνακα, ενώ εποπτικά η θέση τους γίνεται εµφανής από το χάρτη του Σχήµατος. Οι σταθµοί Ηράκλειο και Χανιά ανήκουν στην Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και οι υπόλοιποι στην Περιφέρεια Κρήτης, Τµήµα Εγγείων Βελτιώσεων. Πίνακας. Το δίκτυο των σταθµών. Σταθµός Γ. Μήκος Γ. Πλάτος Υψόµετρο Μέση τιµή ( ο ) ( ο ) (m) (mm) Ανώγεια,88 5,8 7 78, Έξω Ποταµοί 5,5 5, 8 8,8 Ηράκλειο 5,8 5, 9 77,7 Καλό Χωριό 5,7 5, 5,6 Καστέλι 5, 5, 55 7,8 Μαρωνειά 6,8 5, 5 6, Νεάπολη 5,6 5,5 65 86,9 Πόµπια,87 5, 5 9, Χανιά, 5,5 6 67, 5.5 9 5 7 6 8 5.5.5 5 5.5 6 Σχήµα. Το δίκτυο των σταθµών. Ανώγεια Έξω Ποταµοί Ηράκλειο Καλό Χωριό 5 Καστέλι 6 Μαρωνειά 7 Νεάπολη 8 Πόµπια 9 Χανιά. Μεθοδολογία και αποτελέσµατα Χρησιµοποιήθηκε το t - test του Bartlett (Mitchell, 966) για να διαπιστωθεί αν τα στοιχεία που χρησιµοποιήθηκαν είναι οµοιογενή, τόσο σε ετήσια όσο και σε εποχιακή βάση. Η εφαρµογή του test αυτού έδειξε ότι όλες οι ετήσιες χρονοσειρές που χρησιµοποιήθηκαν είναι οµοιογενείς. Πρόβληµα όσον αφορά την οµοιογένεια των εποχιακών χρονοσειρών παρουσιάστηκε µόνο στις χρονοσειρές του θέρους σε ορισµένους σταθµούς (Ανώγεια, Ηράκλειο, Καλό Χωριό, Καστέλι, Νεάπολη, Πόµπια). Πιστεύεται ότι η ανοµοιογένεια αυτή οφείλεται στα πολύ µικρά ύψη βροχής της εποχής αυτής και όχι σε πραγµατική ανοµοιογένεια των στοιχείων.. Γραµµική τάση βροχόπτωσης Υπολογίστηκε για κάθε σταθµό (σε ετήσια και εποχιακή βάση) η γραµµική τάση της βροχόπτωσης κατά τη χρονική περίοδο 95, δεδοµένου ότι η γραµµική παλινδρόµηση (µε τη βοήθεια της οποίας προέκυψαν οι τάσεις) είναι η πιο συχνά χρησιµοποιούµενη τεχνική για την περιγραφή της σχέσης µεταξύ δύο µεταβλητών και συγκεκριµένα στην περίπτωση αυτή ύψους βροχής χρόνου (De Luis et al., ). Οι τάσεις της βροχόπτωσης που προέκυψαν για κάθε σταθµό παρατίθενται στον Πίνακα. Στον Πίνακα αυτόν, µε έντονη γραφή σηµειώνονται οι στατιστικά σηµαντικές τάσεις (επίπεδο εµπιστοσύνης 95%), όπως αυτές προέκυψαν µετά την εφαρµογή του test του Spearman (Chamussy et al., 97; Sneyers, 99). Γραφικά η γραµµή τάσης για τις ετήσιες βροχοπτώσεις κάθε σταθµού (εκτός της Νεάπολης, για οικονοµία χώρου) παρατίθεται στο Σχήµα.
EK8 Πίνακας. Οι τάσεις της βροχόπτωσης για κάθε σταθµό (χιλιοστά/έτος). Έτος Χειµώνας Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Ανώγεια -,5 -,9 -,7 -, -,8 Έξω Ποταµοί -, -,7 -, -, -, Ηράκλειο -, -,5,, -,5 Καλό Χωριό,6,,,, Καστέλι -, -,9,, -,6 Μαρωνειά -,, -,, -, Νεάπολη -,9 -, -,, -,6 Πόµπια -, -,, -, -,8 Χανιά -,8 -, -,9 -, -,8 Από τις τιµές του Πίνακα προκύπτει ότι, σε ετήσια βάση, στη µεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η τάση της βροχόπτωσης εµφανίζεται πτωτική. Στον σταθµό των Χανίων, η τάση αυτή είναι στατιστικά σηµαντική. Μοναδική εξαίρεση στις πτωτικές τάσεις αποτελεί ο σταθµός Καλό Χωριό, όπου η τάση εµφανίζεται ανοδική, µη στατιστικά σηµαντική. Οι τάσεις κατά τον χειµώνα εµφανίζονται επίσης πτωτικές στην πλειοψηφία των σταθµών, τάσεις που όµως δεν είναι στατιστικά σηµαντικές. Εξαίρεση αποτελούν οι σταθµοί Καλό Χωριό και Μαρωνειά, όπου οι τάσεις εµφανίζονται ανοδικές, µη στατιστικά σηµαντικές. Για τους σταθµούς Έξω Ποταµοί, Καλό Χωριό, Καστέλι και Νεάπολη η εποχή αυτή συνεισφέρει περισσότερο από κάθε άλλη στη διαµόρφωση της ετήσιας τάσης της βροχόπτωσης, στο σταθµό Ηράκλειο η συνεισφορά του χειµώνα και του φθινοπώρου είναι της ίδιας τάξης µεγέθους, ενώ µόνο στο σταθµό Μαρωνειά οι τάσεις του χειµώνα και του έτους είναι αντίθετες. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την ισχυρή εξάρτηση των ετήσιων υψών βροχής από τις χειµερινές βροχοπτώσεις στην Κρήτη. Οι τάσεις κατά την άνοιξη εµφανίζουν µικρότερο εύρος τιµών, τιµές που, µε εξαίρεση τους σταθµούς Ανώγεια και Χανιά, βρίσκονται µεταξύ των τιµών ±, χιλιοστά/έτος, πτωτικές στους σταθµούς Ανώγεια, Έξω Ποταµοί, Μαρωνειά, Νεάπολη και Χανιά και ανοδικές στους υπόλοιπους. Οι τάσεις σε όλους τους σταθµούς δεν είναι στατιστικά σηµαντικές. Οι τάσεις κατά το καλοκαίρι είναι γενικά µικρές κατ απόλυτο τιµή και, µε εξαίρεση το σταθµό Έξω Ποταµοί, κυµαίνονται µεταξύ των τιµών ±, χιλιοστά/έτος, γεγονός αναµενόµενο λόγω των πολύ µικρών υψών βροχής την εποχή αυτή στην Κρήτη. Ο σταθµός Πόµπια είναι ο µόνος από τους σταθµούς που εµφανίζει στατιστικά σηµαντική τάση, πτωτική, αυτή την εποχή. Τέλος, κατά το φθινόπωρο οι τάσεις είναι σε όλους τους σταθµούς πτωτικές, µε εξαίρεση τον σταθµό Καλό Χωριό, όπου δεν παρατηρήθηκε µεταβολή στο ύψος βροχής την εποχή αυτή κατά την περίοδο µελέτης. Παρατηρείται δηλαδή ότι γενικά και οι τάσεις του φθινοπώρου συµφωνούν µε τις ετήσιες, γεγονός που δείχνει ότι οι φθινοπωρινές βροχοπτώσεις είναι (µαζί µε τις χειµερινές) καθοριστικές για τη διαµόρφωση του ετήσιου ύψους βροχής στους σταθµούς της Κρήτης. Για τους σταθµούς Ανώγεια, Ηράκλειο (µαζί µε τον χειµώνα), Μαρωνειά, Πόµπια και Χανιά, το φθινόπωρο είναι η εποχή που συνεισφέρει περισσότερο από τις υπόλοιπες στην διαµόρφωση της τάσης της ετήσιας βροχόπτωσης. Η πτωτική τάση που εµφανίζεται στον σταθµό Χανιά είναι στατιστικά σηµαντική. Από τη µελέτη της γραµµικής τάσης της βροχόπτωσης στην Κρήτη κατέστη σαφές ότι γενικά αυτή εµφανίζει πτωτική πορεία, στατιστικά σηµαντική σε ορισµένες περιπτώσεις, τόσο σε ετήσια όσο και σε εποχιακή βάση. Η διαπίστωση αυτή έρχεται σε συµφωνία µε αποτελέσµατα ερευνών που αφορούν την Ελληνική περιοχή (Maheras et al., ; Xoplaki et al., ; Αναγνωστοπούλου, ; Maheras and Anagnostopoulou, ). Η παρατηρούµενη µείωση της βροχόπτωσης συνδέεται µε την αύξηση της ατµοσφαιρικής πίεσης καθώς επίσης και µε τη µείωση της συχνότητας εµφάνισης κυκλωνικών και αντίστοιχη αύξηση αντικυκλωνικών τύπων κυκλοφορίας που επηρεάζουν το νησί και γενικότερα την Ελλάδα (Maheras et al., ; Maheras and Anagnostopoulou, ). Η διαφοροποίηση που παρατηρείται στις τιµές των τάσεων µεταξύ των σταθµών µπορεί να αποδοθεί σε άλλους παράγοντες που επηρεάζουν τη βροχόπτωση, όπως η τοπογραφία και το υψόµετρο του σταθµού.. Η εφαρµογή του test Mann-Kendal εδοµένου ότι η χρήση της γραµµικής παλινδρόµησης δεν µπορεί να περιγράψει λεπτοµερώς τις υποπεριόδους όπου παρατηρήθηκε αύξηση ή µείωση της βροχόπτωσης, κρίθηκε σκόπιµο να εφαρµοστεί στις χρονοσειρές κάθε σταθµού το test των Mann-Kendal (Goossens and Berger, 986). Με τη βοήθεια του test αυτού, κατέστη δυνατή η λεπτοµερέστερη µελέτη των τάσεων της βροχόπτωσης σε όλους τους
EK8 σταθµούς, τόσο σε ετήσια, όσο και σε εποχιακή βάση. Για λόγους οικονοµίας χώρου, αντί όλων των γραφηµάτων που προέκυψαν από την εφαρµογή του test αυτού, παρατίθενται µόνο αυτά που αφορούν τις ετήσιες τιµές βροχόπτωσης όλων των σταθµών εκτός της Νεάπολης (Σχήµα ). Κρίθηκε σκόπιµο να γίνει αναφορά µόνο στις απότοµες κλιµατικές αλλαγές και στις στατιστικά σηµαντικές τάσεις της βροχόπτωσης, όπως αυτές προέκυψαν από τη µελέτη των αποτελεσµάτων της εφαρµογής του test. Ανώγεια Έξω Ποταµ οί - - - - - - - - - - - - Ηράκλειο Καλό Χωριό - - - - Καστέλι - - - - Μαρωνειά - - - - Πόµπια - - - - Χανιά - - - - Σχήµα. Η ορθή (έντονη) και η ανάδροµη καµ πύλη που προέκυψε από την εφαρµογή του t- test των Mann- Kendal στις ετήσιες τιµές βροχόπτωσης των σταθµ ών µελέτης.
EK8 Αναλυτικότερα, από τη µελέτη των γραφηµάτων του Σχήµατος και του αντίστοιχου που αφορά τον σταθµό Νεάπολη, γίνεται σαφές ότι σε ετήσια βάση στους σταθµούς Ανώγεια, Καλό Χωριό, Καστέλι, Νεάπολη και Πόµπια δεν παρατηρείται απότοµη κλιµατική αλλαγή ή στατιστικά σηµαντική τάση. Αντίθετα, στους σταθµούς Έξω Ποταµοί, Ηράκλειο και Μαρωνειά, τα έτη 956-96, 95-968 και 975-988 αποτελούν περιόδους κατά τις οποίες η βροχόπτωση παρουσίασε στατιστικά σηµαντική αύξηση. Τέλος, στον σταθµό Χανιά το έτος 97 παρατηρείται απότοµη κλιµατική αλλαγή, µε σηµαντική µείωση των βροχοπτώσεων, η οποία συνεχίζεται, µε µικρές αυξοµειώσεις, µέχρι το τέλος της χρονοσειράς. Η κλιµατική αυτή αλλαγή συνδέεται µε τη στατιστικά σηµαντική πτώση που προέκυψε από την εφαρµογή του γραµµικού µοντέλου στο σταθµό αυτό. Η εποχιακή µελέτη των τάσεων της βροχόπτωσης µε τη χρήση του test των Mann-Kendal, έδειξε ότι οι χρονικές περίοδοι κατά τις οποίες οι ετήσιες βροχοπτώσεις των σταθµών Έξω Ποταµοί, Ηράκλειο και Μαρωνειά εµφανίζουν στατιστικά σηµαντικές ανοδικές τάσεις αποτελούν, µε µικρές αποκλίσεις στα όριά τους, και κατά το χειµώνα περιόδους µε αντίστοιχες τάσεις, γεγονός που αποδίδεται στην ισχυρή εξάρτηση των ετήσιων από τις χειµερινές βροχοπτώσεις στην Κρήτη. Περίοδοι κατά τις οποίες οι χειµερινές βροχοπτώσεις σηµείωσαν στατιστικά σηµαντική άνοδο χωρίς αντίστοιχη άνοδο στις ετήσιες είναι η περίοδος 958-96 και 97-98 στο σταθµό Ανώγεια, 95-95 στο Ηράκλειο και την Πόµπια, 959-965 στο Καλό Χωριό, το Καστέλι, την Μαρωνειά και τη Νεάπολη. Την άνοιξη, για το σταθµό Πόµπια η περίοδος 95-956 εµφανίζει στατιστικά σηµαντική µείωση της βροχόπτωσης. Στο σταθµό Ανώγεια, κατά το έτος 98 παρατηρείται απότοµη κλιµατική αλλαγή, µε σηµαντική µείωση των βροχοπτώσεων, η οποία τερµατίζεται το 995. Στους υπόλοιπους σταθµούς δεν εµφανίζονται στατιστικά σηµαντικές τάσεις ή απότοµες κλιµατικές αλλαγές κατά την εποχή αυτή. Για το καλοκαίρι δεν σχολιάζονται τα γραφήµατα της µεθόδου Mann-Kendal εξαιτίας των πολύ µικρών υψών βροχής της εποχής αυτής. Το φθινόπωρο στους περισσότερους σταθµούς δεν παρατηρείται απότοµη κλιµατική αλλαγή ή στατιστικά σηµαντική τάση. Εξαίρεση αποτελεί ο σταθµός Χανιά, στον οποίο το έτος 98 παρατηρήθηκε απότο µη κλιµατική αλλαγή, µε σηµαντική µείωση των βροχοπτώσεων, η οποία τερµατίστηκε το 99. Παρατηρείται ότι σε µεγάλο βαθµό η αλλαγή αυτή συµπίπτει χρονικά µε την αντίστοιχη ετήσια, ενώ η αλλαγή αυτή αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην διαµόρφωση της στατιστικά σηµαντικής γραµµικής τάσης που παρατηρείται την εποχή αυτή στα Χανιά.. Ξηρές και υγρές περίοδοι Με τη χρήση της µεθόδου των κινούµενων µέσων 7 ετών (Mitchell, 966), χαµηλοπερατό φίλτρο και των αθροιστικών διαφορών ερευνώνται για κάθε σταθµό οι διάφορες ξηρές ή υγρές περίοδοι (περίοδοι µε µέση βροχόπτωση µικρότερη ή µεγαλύτερη από τη µέση τιµή αντίστοιχα), τόσο σε ετήσια όσο και σε εποχιακή βάση, ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια σύγκρισης των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την χρήση των δύο αυτών µεθόδων. Τονίζεται ότι η επιλογή του κινούµενου µέσου 7 ετών έγινε µετά από εφαρµογή στα δεδοµένα κινούµενων µέσων, 5, 7 και 9 ετών και σύγκριση των αποτελεσµάτων που προέκυψαν. Από τις δοκιµές αυτές κατέστη σαφές ότι ο κινούµενος µέσος 7 ετών δίνει συγκριτικά τα καλύτερα αποτελέσµατα. Μέρος των αποτελεσµάτων που προέκυψαν από την εφαρµογή των µεθόδων αυτών φαίνονται στα διαγράµµατα του Σχήµατος. Οµοίως µε τα αποτελέσµατα του test των Mann-Kendal, παρατίθενται στο Σχήµα αυτό µόνο τα γραφήµατα που αφορούν τις ετήσιες βροχοπτώσεις όλων των σταθµών εκτός της Νεάπολης. Η σύγκριση όλων των αποτελεσµάτων που προέκυψαν από την εφαρµογή των δύο αυτών µεθόδων έδειξαν ότι µε πολύ µικρές αποκλίσεις οι χρονικές περίοδοι που χαρακτηρίζονται ξηρές ή υγρές συµπίπτουν, γεγονός που επιβεβαιώνει την αξιοπιστία των µεθόδων. Πρόβληµα υπάρχει µόνο στην αρχή και στο τέλος της χρονοσειράς (στα τρία πρώτα και στα τρία τελευταία έτη αυτής), όπου δεν είναι δυνατόν να εξαχθούν συµπεράσµατα από τη µέθοδο των κινούµενων µέσων. Επίσης, λόγω της χρήσης χαµηλοπερατού φίλτρου στον κινούµενο µέσο, η µέθοδος των αθροιστικών διαφορών εµφανίζεται πιο «ευαίσθητη» στις µικρής διάρκειας (µεγάλης συχνότητας) µεταβολές της βροχόπτωσης.
EK8 7 5 9 7 Ανώγεια 5 Έξω Ποταµοί 8 6 8 6 76 66 56 6 6 Ηράκλειο 85 75 65 55 5 5 Καλό Χωριό 6 95 96 97 98 99 5 9 8 7 6 5 Καστέλι 9 8 7 6 5 Μαρωνειά 9 8 7 6 5 Πόµπια Χανιά 9 8 7 6 5 Σχήµα. Η καµπύλη αθροιστικών διαφορών (λεπτή γραµµή), η καµπύλη τ ου κινούµενου µέσου (έντονη γραµµή), τα πραγµατικά ετήσια ύψη βροχής (διακεκοµµένη γραµµή) και η γραµµή τάσης αυτών για τους σταθµούς µελέτης. Ο άξονας x δηλώνει τα έτη και ο άξονας y τα ύψη βροχής (σε χιλιοστά). Από τη µελέτη των διαγραµµάτων του Σχήµατος και του αντίστοιχου του σταθµού της Νεάπολης, προέκυψε ότι σε ετήσια βάση για την πλειοψηφία των σταθµών τα πρώτα χρόνια της χρονοσειράς (µέχρι το 959) αποτελούν ξηρή περίοδο. Εξαίρεση αποτελούν η Πόµπια όπου η αντίστοιχη περίοδος είναι 95-96
EK8 (µέχρι το 95 η περίοδος είναι υγρή), το Ηράκλειο, όπου η ξηρή περίοδος τερµατίζει το 956 και τα Χανιά, όπου η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται υγρή, ενώ στο σταθµό Καλό Χωριό η περίοδος αυτή ξεκίνησε το 95. Την ξηρή αυτή περίοδο διαδέχεται µια υγρή, η οποία στην πλειοψηφία των σταθµών τερµατίζει στο τέλος της δεκαετίας του 96. Εξαίρεση αποτελούν ο σταθµός Καλό Χωριό, όπου η περίοδος 96-975 χαρακτηρίζεται ξηρή και οι σταθµοί Έξω Ποταµοί και Χανιά, όπου η περίοδος αυτή είναι µεγαλύτερη (959-979 µε εξαίρεση την τριετία 97-97 για τον πρώτο και 95-97 για τον δεύτερο). Η περίοδος από τα µέσα ή τα τέλη της δεκαετίας του 97 µέχρι περίπου τα µέσα της δεκαετίας του 98 είναι για τους περισσότερους σταθµούς υγρή, µε µοναδικές εξαιρέσεις τους ορεινούς σταθµούς (Ανώγεια και Έξω Ποταµοί), όπου η υγρή περίοδος τερµατίζει στα τέλη της δεκαετίας του 97. Μεταξύ των δύο αυτών υγρών περιόδων, µεσολάβησε µια ξηρή, µε εξαίρεση τους σταθ µούς Ανώγεια, Έξω Ποταµοί και Πόµπια, όπου τέτοια περίοδος πρακτικά δεν υπήρξε. Προς το τέλος της χρονοσειράς, µετά την τελευταία υγρή περίοδο, ακολούθησε µια ξηρή σε όλους τους σταθµούς εκτός του Καλού Χωριού, στον οποίο τα ύψη βροχής κυµαίνονται γύρω από τη µέση τιµή. Στους σταθµούς Έξω Ποταµοί, Ηράκλειο, Καστέλι και Πόµπια η περίοδος αυτή τερµατίζει στα µέσα της δεκαετίας του 99, ενώ στους υπόλοιπους συνεχίζεται µέχρι το τέλος της χρονοσειράς. Η µελέτη των αποτελεσµάτων που προέκυψαν από την εφαρµογή των µεθόδων αυτών στις βροχοπτώσεις του χειµώνα, έδειξε ότι οι ξηρές ή υγρές περίοδοι ( ετήσιες τιµές) συνοδεύονται από ξηρούς ή υγρούς χειµώνες, δεδοµένου ότι οι αντίστοιχες χειµερινές περίοδοι ελάχιστα διαφέρουν από τις ετήσιες. Εξαίρεση αποτελούν µόνο η περίοδος 965-97 για το σταθµό Έξω Ποταµοί, κατά την οποία οι χειµώνες είναι ξηροί και σε ετήσια βάση χαρακτηρίζεται υγρή, η περίοδος 97-996, η οποία φαίνεται ότι χαρακτηρίζεται (µ ε διακυµάνσεις) από υγρούς χειµώνες ενώ στις ετήσιες τιµ ές υγρή περίοδος αναγνωρίζεται η 978-988 και η περίοδος 968-977 για το σταθµό Πόµπια, η οποία χαρακτηρίζεται από ξηρούς χειµώνες ενώ οι αντίστοιχες ετήσιες τιµές απλά κυµαίνονται γύρω από τη µέση τιµή. Η αντίστοιχη µελέτη για την άνοιξη έδειξε ότι στους σταθµούς Ανώγεια, Έξω Ποταµοί, Καστέλι, Μαρωνειά και Νεάπολη, µε µ ικρές αποκλίσεις, η πρώτη δεκαετία της χρονοσειράς είναι ξηρή, η δεύτερη υγρή, ενώ ξηρά είναι τα έτη από τα τέλη της δεκαετίας του 98 µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 99. Από τις αρχές της δεκαετίας του 97 µέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 98 οι βροχοπτώσεις την άνοιξη βρίσκονται κοντά στη µέση τιµή της εποχής. Στους σταθµούς Ηράκλειο, Καλό Χωριό και Πόµπια, η πρώτη δωδεκαετία είναι ξηρή και ακολουθείται από µια υγρή πενταετία. Η περίοδος από τα τέλη της δεκαετίας του 96 µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 97 είναι ξηρή, ακολουθούµενη από µια υγρή περίοδο που τερµατίζει στα τέλη της δεκαετίας του 98. Από τότε και µέχρι περίπου το 995 η περίοδος χαρακτηρίζεται και πάλι από βροχοπτώσεις χαµηλότερες από τη µέση τιµ ή της εποχής. Τέλος, στα Χανιά αναγνωρίζεται µ ια µεγάλης διάρκειας υγρή περίοδος στην αρχή της χρονοσειράς (95-967), ακολουθούµενη από µια επίσης µεγάλης διάρκειας ξηρή περίοδο (967-986). Μετά από βραχεία αύξηση των βροχοπτώσεων (986-989), ακολουθεί ακόµα µία ξηρή περίοδος, η οποία τερµατίζει το 996. Οι ελάχιστες βροχοπτώσεις που σηµειώνονται το καλοκαίρι στην Κρήτη έχουν ως αποτέλεσµα την µικρή χρονική διάρκεια των υγρών περιόδων την εποχή αυτή. Οι µόνες αξιοσηµείωτης χρονικής διάρκειας υγρές περίοδοι που αναγνωρίστηκαν την εποχή αυτή είναι 978-98 (Ανώγεια, Καστέλι), 96-97 (Έξω Ποταµοί), 976-986 (Νεάπολη), 96-97 (Πόµπια) και 96-968 (Χανιά). Οι υπόλοιπες περίοδοι είτε είναι ξηρές είτε απλά παρατηρούνται αυξοµειώσεις γύρω από την (πολύ µικρή ) µέση τιµή βροχόπτωσης της εποχής αυτής. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του σταθµού Πόµπια, όπου από το 976 µέχρι το το ύψος βροχής το καλοκαίρι είναι πρακτικά µηδέν. Η µελέτη των βροχοπτώσεων του φθινοπώρου έδειξε ότι υπάρχουν µεγάλες χρονικές περίοδοι οι οποίες δεν µπορούν να χαρακτηριστούν ούτε υγρές ούτε ξηρές, λόγω του ότι τα ύψη βροχόπτωσης απλά παίρνουν τιµές εκατέρωθεν της µέσης εποχιακής τιµής. Το φαινόµενο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στον σταθµ ό Νεάπολη, όπου δεν αναγνωρίστηκε καµία αξιοσηµείωτη ξηρή ή υγρή περίοδος. Επίσης παρατηρήθηκε το φαινόµενο οι ξηρές και υγρές περίοδοι να µη συµ πίπτουν χρονικά σε κανένα σταθµό. Έτσι, οι υγρές περίοδοι είναι για το σταθµό Ανώγεια: 956-96, για το σταθµό Έξω Ποταµοί: 965-979 (µ ε διακυµάνσεις), για το σταθµό Ηράκλειο: 96-968 και 975-986, για το σταθµό Καλό Χωριό: 98-99, για το σταθµό Μαρωνειά: 985-99 και για το σταθ µό Πόµπια: 95-96 και 97-979. Οι ξηρές περίοδοι είναι για το σταθµό Ανώγεια: 979-985, για το σταθµό Έξω Ποταµοί: 979-99, για το σταθµ ό Ηράκλειο: 968-975 και 99-, για το σταθµό Καλό Χωριό: 96-98, για το σταθµό Καστέλι: 968-975 και 979-987, για το σταθµό Μαρωνειά: 95-985 (µε διακυµάνσεις), για το σταθµό Πόµπια: 979- και για το σταθµό Χανιά: 97-. Η µ εγάλης διάρκειας ξηρή περίοδος που παρατηρείται το φθινόπωρο στα Χανιά στο τέλος της χρονοσειράς συνδέεται µε τη στατιστικά σηµαντική πτωτική τάση που µε το γραµµικό µοντέλο φαίνεται ότι παρατηρείται στο σταθµό αυτό.
EK8. Συµπεράσµατα Από τη µελέτη που πραγµατοποιήθηκε σχετικά µε τις βροχοπτώσεις στην Κρήτη, προέκυψαν τα εξής συµπεράσµατα: Η γραµµική τάση της βροχόπτωσης στην Κρήτη είναι γενικά πτωτική, σε ορισµένες περιπτώσεις στατιστικά σηµαντική, γεγονός που οφείλεται στην µείωση των κυκλωνικών και αύξηση των αντικυκλωνικών τύπων κυκλοφορίας που επηρεάζουν τις βροχοπτώσεις του νησιού. Οι στατιστικά σηµαντικές τάσεις ανόδου της βροχόπτωσης (όπου υπάρχουν) παρατηρούνται γενικά στην αρχή της χρονοσειράς, ενώ προς το τέλος της οι τάσεις που παρατηρούνται είναι πτωτικές. Η µέθοδος των κινούµενων µέσων 7 ετών (χαµηλοπερατό φίλτρο) και η µέθοδος των αθροιστικών διαφορών δίνουν πρακτικά τα ίδια αποτελέσµατα, µε τη δεύτερη να εµφανίζεται πιο «ευαίσθητη» στις µεγάλης συχνότητας µεταβολές της βροχόπτωσης. Η περίοδος από τα µέσα της δεκαετίας του 98 και µεταγενέστερα εµφανίζεται γενικά ξηρή, σε ορισµένες δε περιπτώσεις το φαινόµενο είναι έντονο. Ενδείξεις για αύξηση των βροχοπτώσεων σε ορισµένους σταθµούς υπάρχουν προς το τέλος της χρονοσειράς. Βιβλιογραφία Αναγνωστοπούλου, Χ. Γ., : Συµβολή στη µελέτη της ξηρασίας στον Ελληνικό Χώρο. ιδακτορική ιατριβή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Αρσένη-Παπαδηµητρίου, Α., Β. Καραντζόγλου και Π. Μαχαίρας, : Ανάλυση των ηµερήσιων βροχοπτώσεων στην Ελλάδα. 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μετεωρολογίας Κλιµατολογίας και Φυσικής της Ατµόσφαιρας της Ελληνικής Μετεωρολογικής Εταιρείας, Ιωάννινα 5-8 Σεπτεµβρίου. Καραταράκης, Ν. και Π. Σκριµιζέας, : Ανάλυση των βροχοµετρικών δεδοµένων της πεδιάδας της Μεσαράς. 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μετεωρολογίας Κλιµατολογίας και Φυσικής της Ατµόσφαιρας της Ελληνικής Μετεωρολογικής Εταιρείας, Ιωάννινα 5-8 Σεπτεµβρίου. Μάρκου-Ιακωβάκη, Π., 979: Υετός εις την νήσον Κρήτη. ιδακτορική ιατριβή, Πανεπιστήµιο Αθηνών. Μαχαίρας, Π. και Φ. Κολυβά-Μαχαίρα, 99: Στατιστικά χαρακτηριστικά των βροχοπτώσεων στο Ηράκλειο κατά τη διάρκεια του παρόντα αιώνα. ο Πανελλήνιο υδροτεχνικό συνέδριο της Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης, Ηράκλειο -7 Μαρτίου 99. Πέννας, Π.Ι., 977: Το κλίµα της Κρήτης. ιδακτορική ιατριβή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Χατζηιωάννου, Λ.,. Ρετάλης, Σ. Πασιαρδής,. Νικολάκης, Ν. Σακελλαρίου,. Ασηµακόπουλος και Ν. Λουράντος, 998: Μελέτη των χρονοσειρών βροχόπτωσης στην ΝΑ Ελλάδα και Κύπρο. ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μετεωρολογίας Κλιµατολογίας και Φυσικής της Ατµόσφαιρας της Ελληνικής Μετεωρολογικής Εταιρείας, Αθήνα -5 Οκτωβρίου 998. Chamussy, H., P. Dumolard, J. Charre, M.G. Durand and M. Le Berre, 97: Initiation aux méthodes statistiques en géographie. Masson et Cie, Paris. De Luis, M., J. Raventos, J.C. Gonzales-Hidalgo, J.R. Sanchez, and J. Cortina, : Spatial analysis of rainfall trends in the region of Valencia (East Spain). Int. J. Climatol., :5-69. Goossens, Ch., and A. Berger, 986: Annual and seasonal climatic variations over the northern hemisphere and Europe during the last century. Annales Geophysicae,, B,, 85-. Maheras, P., 98: Climatologie de la mer Egée et de ses marges continentals. Etude de Climatologie descriptive et de Climatologie dynamique. Thèse d Etat, Atelier de reproduction de Thèses de Lille III, 787. Maheras, P., I. Patrikas, Th. Karacostas and Chr. Anagnostopoulou, : Automatic classification of Circulation types in Greece: methodology, description, frequency, variability and trend analysis. Theor. Appl. Climatol. 67, 5-. Maheras, P. and C. Anagnostopoulou, : Circulation Types and Their Influence on the Interannual Variability and Precipitation Changes in Greece. Mediterranean climate variability and trends. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 5-9. Mitchell, J.M., 966: Climatic Change, WMO Tech. Note 79. WMO No. 95. TP-, Geneva, 79 pp. Sneyers, R., 99: Use and measure of statistical methods for detection of climatic change. In: climate change detection Project, Report on the Informal Planning meeting a statistical procedures for climate change detection. WCDMP, :76-8. Xoplaki, E., J. Luterbacher, R. Burkard, I. Patrikas and P. Maheras, : Connection between the largescale 5 hpa geopotential height fields and precipitation over Greece during wintertime. Clim. Res. : 9-6.