Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ μέρος 1 Πρόλογος Αγαπητέ μαθητή, αγαπητή μαθήτρια Στο μέρος αυτό θα βρεις την ανάλυση της πρώτης ενότητας του σχολικού σου βιβλίου των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Η πρώτη ενότητα έχει τίτλο «Ο άνθρωπος και η φύση-πόλη-ύπαιθρος» και αναφέρεται σε έξι κείμενα με θέμα τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Η ανάλυσή μας περιλαμβάνει: 1. Βιογραφικά στοιχεία των συγγραφέων - ποιητών, για να γνωρίζεις κάποια πράγματα για τη ζωή και το έργο των δημιουργών. 2. Ερμηνείες των λέξεων που θεωρούμε ότι μπορεί να σου είναι άγνωστες. 3. Νοηματική προσέγγιση του περιεχομένου των κειμένων, για να μπορέσεις να κατανοήσεις καλύτερα και ευκολότερα το μάθημά σου. 4. Σχολιασμό της κεντρικής ιδέας των κειμένων, για να γνωρίζεις τους βασικούς άξονες των έργων. 5. Καταγραφή σκέψεων και συναισθημάτων που θα σε βοηθήσουν να εκφράσεις και εσύ με τη σειρά σου τις προσωπικές σου σκέψεις και απόψεις. 6. Καταγραφή και ερμηνεία των τεχνικών στοχείων του κειμένου, προκειμένου να σε βοηθήσουν στην πιο ουσιαστική ανάλυση και κατανόηση του περιεχομένου. 7. Ενότητες, περίληψη και ανακεφαλαίωση των κειμένων, ώστε να έχεις μια σφαιρική εικόνα των έργων. 8. Απαντήσεις στις ερωτήσεις και στις διαθεματικές δραστηριότητες του σχολικού σου βιβλίου, για να προετοιμαστείς καλύτερα για την προφορική και γραπτή εξέταση του μαθήματός σου. 9. Ερωτήσεις και απαντήσεις εκτός σχολικού βιβλίου, για καλύτερη κατανόηση της ύλης. 10. Παράθεση κειμένων παράλληλων με το σχολικό κείμενο και σχετικές ερωτήσεις και απαντήσεις, προκειμένου να εμπλουτίσεις τις γνώσεις σου και να προβληματιστείς γύρω από τη θεματική του βιβλίου. Καλό διάβασμα Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 1

Ο Άνθρωπος και η Φύση Πόλη Ύπαιθρος o Οδυσσέας Ελύτης, «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» 5 o Γιώργος Σαραντάρης, «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας» 15 o Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, «Αθήνα» 24 o Αμαλία Τσακνιά, «Η πόλη» 25 o Κοσμάς Χαρπαντίδης, «Χαλασμένες γειτονιές» 36 o Ινδιάνος Σιάτλ, «Ένα παλιό μήνυμα για τα σύγχρονο κόσμο» 48 2 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ο Άνθρωπος και η Φύση Πόλη - Ύπαιθρος Paul Gauguin, Nave, Nave Moe, 1894 Εισαγωγή στο θέμα της ενότητας Η έννοια της φύσης μπορεί να είναι πολύπλευρη και ποικίλη. Στην αρχική της σημασία αποτελεί το σύνολο των όντων της δημιουργίας του κόσμου, αναπόσπαστο μέρος του οποίου είναι και ο άνθρωπος. Στη συγκεκριμένη ενότητα αυτό που τονίζεται είναι η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη φύση και η εξέλιξη της πορείας αυτής της σχέσης. Η φύση για τον άνθρωπο υπήρξε πάντοτε η τροφός του. Η επαφή με το φυσικό περιβάλλον ενισχύει την ψυχική και πνευματική υγεία του ανθρώπου, επαναφέρει τις ισορροπίες του και αποτελεί πηγή φιλοσοφικών και αισθητικών αναζητήσεων. Η σύγχρονη πραγματικότητα όμως (φαινόμενο της αστυφιλίας= η τάση αυτών που μένουν στην ύπαιθρο Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 3

να εγκατασταθούν στην πόλη) και οι ανάγκες που αυτή γεννά, απομακρύνουν τον άνθρωπο από την ύπαιθρο και τον εγκλωβίζουν στις μεγαλουπόλεις, με αποτέλεσμα να χάνει την επαφή του με τη φύση, να ταράζεται η ψυχική του ισορροπία και να στερείται όλων των αγαθών που μπορεί αυτή να του προσφέρει. Η φύση υμνήθηκε από τους ανθρώπους του πνεύματος, ενώ αποδόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη να ξαναβρεί ο άνθρωπος νόημα στην επαφή του με το φυσικό του περιβάλλον. Τίτλοι έργων και συγγραφέων της ενότητας Οδυσσέας Ελύτης, «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» Γιώργος Σαραντάρης, «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας» Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, «Αθήνα» Αμαλία Τσακνιά, «Η πόλη» Κοσμάς Χαρπαντίδης, «Χαλασμένες γειτονιές» Ινδιάνος Σιατλ «Ένα παλιό μήνυμα για τα σύγχρονο κόσμο» 4 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Οδυσσέας Ελύτης «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» Ο ποιητής Αναφορά στη ζωή και το έργο του Η ζωή του Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές και δοκιμιογράφους. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1911 και το πραγματικό του όνομα είναι Οδυσσέας Αλεπουδέλης. Η καταγωγή του είναι από τη Λέσβο, αλλά μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου και σπούδασε νομικά. Ο Ελύτης ύπηρξε πολύπλευρη και ανήσυχη προσωπικότητα. Έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Στο χώρο των γραμμάτων εμφανίστηκε το 1935, δημοσιεύοντας ποιήματα, δοκίμια και άρθρα για επίκαιρα καλλιτεχνικά ζητήματα στο περιοδικό «Νέα Γράμματα». Εργάστηκε σε σημαντικές θέσεις στην εφημερίδα «Καθημερινή», επιτέλεσε πρόεδρος του συλλόγου του Ελληνικού Χοροδράματος, υπήρξε σύμβουλος του Οργανισμού Εθνικού Θεάτρου, ενώ το 1960 τιμήθηκε με το πρώτο κρατικό βραβείο για το ποιητικό του έργο «Άξιον εστί» Το έργο του Το έργο του Ελύτη δε μπορεί να καταταχθεί σε σχολές ή είδη. Επηρεάστηκε κυρίως από την αίσθηση του Αιγαίου - από νεαρή ηλικία περνούσε τα καλοκαίρια του στα νησιά του Αιγαίου-, τον υπερρεαλισμό - έκφραση χωρίς λογικό έλεγχο, χωρίς ηθικούς και αισθητικούς περιορισμούς - και την κοινωνική πραγματικότητα των τελευταίων δεκαετιών. Γενικότερα, το έργο του χαρακτηρίζεται ως αισιόδοξο, φωτεινό και εφηβικό, όπου η γυναικεία μορφή παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και προσωποποιείται με τη μορφή μιας νέας κόρης. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι μεικτή δημοτική και αρχαΐζουσα. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 5

Το ποιητικό του έργο αντιπροσωπεύεται από τις παρακάτω συλλογές: Προσανατολισμοί, (1940) Ήλιος ο πρώτος, (1943) Το Άξιον Εστί, (1959) Θάνατος και ανάστασις του Κ. Παλαιολόγου, (1971) Τα ρω του έρωτα (1973) Μονόγραμμα, (1973) Villa Natacha, (1973) Το ποίημα Εισαγωγικό σημείωμα Το ποίημα αποτελεί μέρος μιας ενότητας που ανήκει στην ποιητική συλλογή «Ήλιος ο πρώτος» (1943). Μέσα από το ποίημα φανερώνεται η σχέση λατρείας του ποιητή με τη φύση, ενώ τονίζεται το ελληνικό φυσικό τοπίο και η ευτυχία της ζωής. Αν και η συγγραφή του έργου τοποθετείται χρονολογικά στην περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου, το κλίμα που ο Ελύτης περνά στον αναγνώστη είναι θετικό και αισιόδοξο, μεταφέροντας και το μήνυμα της αλλαγής και της ελπίδας. Άλλωστε αυτή η τάση του ποιητή να προσεγγίζει τα θέματά του με ένα τρόπο φωτεινό είναι και βασικό χαρακτηριστικό της ποίησής του. Λεξιλόγιο - Ερμηνευτικά δρασκελίζοντας = πηδώντας τάμα = τάξιμο αποστηθίζει = μαθαίνει από έξω φυλλωσιές = το σύνολο των φύλλων ενός φυτού ή δέντρου αρδεύουνε = ποτίζουν 6 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ενότητες - Πλαγιότιτλοι Το παρόν απόσπασμα δε μπορεί να χωριστεί σε κάποιες ενότητες. Αυτό που μπορούμε να παρατηρήσουμε, όσον αφορά τη δομή, είναι μια αρμονική εξέλιξη. Ο ποιητής περιγράφει το φυσικό τοπίο και την προσωπική επαφή του με αυτό, μέσα από σκηνές που διαδέχονται η μία την άλλη ομοιόμορφα και δημιουργούν μια ζωντανή εικόνα. Όλη αυτή η εξέλιξη οδηγεί σε μια κορύφωση που αποτυπώνεται με τη νοερή -μέσα από τη σκέψη και τη φαντασία - διάθεση φυγής και ονειροπόλησης του ποιητή σε ένα μελλοντικό, αναγεννημένο κόσμο. Περίληψη Ο ποιητής αντιστέκεται με δύναμη και θάρρος στις δύσκολες εποχές του πολέμου, προβάλλοντας το ελληνικό φυσικό τοπίο. Υμνεί τη χαρά της ζωής, τον έρωτα, τον ελληνικό ήλιο, το αθάνατο και γεμάτο ευλογία φυσικό περιβάλλον. Μιλάει με όμορφες εικόνες και αναφέρεται σε δραστηριότητες της υπαίθρου. Όλο αυτό το σκηνικό αναζωογονεί τον ποιητή και τον γεμίζει με διάθεση και ευτυχία. Στόχος του είναι να μεταφέρει στον αναγνώστη αυτή τη δύναμη του ελληνικού φυσικού τοπίου και να τονώσει τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Για τον ποιητή, η φύση αποτελεί πηγή αναγέννησης. Νοηματική Προσέγγιση Το συγκεκριμένο απόσπασμα από το έργο του Ελύτη αποτελεί από μόνο του μια εικόνα, έναν πίνακα γεμάτο κίνηση, δράση, ζωντάνια και αισιοδοξία. Η έντονη εικονοποία που χρησιμοποιεί ο ποιητής παραπέμπει τον αναγνώστη σε δραστηριότητες της ελληνικής υπαίθρου (ψάρεμα, συγκομιδή καρπών) και σκηνές μιας αρμονικής πραγματικότητας (φυλλωσιές που θροΐζουν, ηλιόλουστοι περίπατοι, ρομαντικές σκηνές, γεύσεις και μυρωδιές της φύσης). Ο ποιητής δεν προσπαθεί να αγνοήσει την πραγματικότητα των καιρών, αλλά αντιστέκεται στις δυσκολίες μέσα από τη δύναμη που του τροφοδοτεί το φυσικό τοπίο. Δεν αναφέρεται γενικά και αόριστα στον άνθρωπο που γεύεται τις χαρές της φύσης, αλλά χρησιμοποιώντας 1 ο (πρώτο) πρόσωπο, δηλώνει την προσωπική του συμμετοχή στη γιορτή του ελληνικού φυσικού τοπίου. Ο ίδιος συμμετέχει μέσα σε αυτό το πανδαιμόνιο και υμνεί τον ήλιο, τη θάλασσα, τον έρωτα, τους ζουμερούς καρπούς και το γάργαρα νερά. Υμνεί ό,τι ζει και αναπνέει μέσα στη φύση. Ο ποιητής μιλάει στον αναγνώστη μέσα από το προσωπικό του παράδειγμα. Η φύση τον αναζωογονεί, τον γεμίζει δημιουργική διάθεση και αρμονία, ενισχύει το σώμα, το πνεύμα και την ψυχή του. Αυτός το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δεχτεί την προσφορά της φύσης, να την μοιραστεί με άλλους και να την υμνήσει σα θεά. Η χρήση των τροπικών μετοχών στους τέσσερις πρώτους στίχους («πίνοντας», «διαβάζοντας», «δρασκελίζοντας», «σημαδεύοντας») και η συσσωρευμένη χρήση ρημάτων με μεταφορική έννοια και σε πρώτο πρόσωπο («βρήκα», «κόβω», «πίνω», «χώνω», «φεύγω») δημιουργούν ένα όμορφο Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 7

αισθητικό αποτέλεσμα και αποδίδουν ξεκάθαρα τη σωματική και άμεση σχέση που έχει ο ποιητής με τη φύση. Μέσα σε όλη αυτή την αναγεννησιακή χαρά της φύσης ο ποιητής μπορεί και ταξιδεύει νοερά σε έναν καινούριο κόσμο. Υπάρχει μια διάθεση φυγής σε ένα νέο κόσμο «όμορφο» και «στα μέτρα της καρδιάς», όπως ο ίδιος αναφέρει. Είναι ο κόσμος, που η φύση τού επιτρέπει να ονειρεύεται, αφού γεμίζει την καρδιά του με ελπίδα και αισιοδοξία. Ο ποιητής «φεύγει με μια ματιά» και ο «κόσμος ξαναγίνεται» έτσι όπως τον φαντασιώνεται, δίχως πολέμους και μίση, αλλά γεμάτος ζωντάνια και αγάπη. Είναι ένας ύμνος, λοιπόν, στο μεγαλείο της φύσης, αλλά και ένα κάλεσμα προς όλους να συμμετέχουν σε αυτό. Τονίζεται, δηλαδή, ιδιαίτερα - πέρα από τη θερμή σχέση του ποιητή με τη φύση - η συνολικότερη σχέση ανθρώπου-φύσης και τα οφέλη από αυτή την επαφή. Κεντρική ιδέα Κεντρική ιδέα του ποιήματος είναι η ειδική σχέση του ποιητή - και κατά συνέπεια του ανθρώπου- με το ελληνικό / μεσογειακό τοπίο, αλλά και η πιο συνολική σχέση ανθρώπου-φύσης. Ο ποιητής θέλει να προβάλλει το μεγαλείο της φύσης και να τονίσει τη δύναμη που έχει να προστατεύει τον άνθρωπο στους κόλπους της, δίνοντάς του αισιοδοξία, χαρά και πίστη για να συνεχίσει να παλεύει μέσα στις καθημερινές του δυσκολίες. Η ψυχή και το σώμα ξαναγεννιούνται με τη βοήθεια της φύσης και ο άνθρωπος μπορεί να ταξιδεύει σε καινούριους μελλοντικούς κόσμους. Σκέψεις - Συναισθήματα Ο ποιητής με τη λυρική του γλώσσα και τις έντονες εικόνες του καταφέρνει να μαγέψει τον αναγνώστη και να τον παρασύρει σε ένα μαγευτικό τοπίο μακριά από τις δυσκολίες και τους προβληματισμούς της καθημερινής ζωής. Η περίοδος μάλιστα που είναι γραμμένο το ποίημα (περίοδος πολέμου - 1943), μας παραπέμπει σε αρνητικά συναισθήματα και σε καταστάσεις θλίψης. Παρόλα αυτά, είναι έντονο το συναίσθημα της αισιοδοξίας, της χαράς, της ευχαρίστησης και της αγαλλίασης. Ο αναγνώστης γίνεται ένα με τη φύση μέσα από τις περιγραφές και νιώθει την ψυχή του να αναζωογονείται και να γεμίζει με τρυφερότητα και γαλήνη. Στο νου του έρχονται όμορφες εικόνες από το ελληνικό φυσικό τοπίο και αισθάνεται ευγνώμων που ζει κοντά σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Τεχνικά στοιχεία Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής είναι λυρική και παραστατική, χρωματισμένη με μια διάθεση ευφορίας. Ο στίχος του είναι ελεύθερος, δίχως ομοιοκαταληξία ή μέτρο. Το φωτεινό και ζωντανό ύφος που υιοθετείται αποτελεί κοινό τόπο - σύνηθες φαινόμενο - στην ποίηση του Ελύτη. Τα εκφραστικά μέσα που παρατηρούνται και επιτείνουν (κάνουν πιο έντονο) το κλίμα και το μήνυμα που θέλει να μεταφέρει ο ποιητής, είναι κυρίως τα εξής παρακάτω: 8 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Έντονες και ζωηρές εικόνες από το φυσικό τοπίο. Τροπικές μετοχές και ρήματα σε ενεργητική φωνή που τονίζουν την κίνηση, τη δράση και δίνουν μεγαλύτερη ζωντάνια. Παρήχηση (επανάληψη φθόγγου ή συλλαβής σε στίχο ή φράση) του ρ στο στίχο 9 -«πίνω νερό, κόβω καρπό»- Αλληγορία (η έκφραση, με το λόγο ή με εικόνα, ιδεών που δε γίνονται άμεσα αντιληπτές, που υπονοούνται) - «τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται»: ερωτική αλληγορία της ζωντανής στεριάς. Ανακεφαλαίωση Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή «Ήλιος ο πρώτος» του Οδυσσέα Ελύτη και είναι γραμμένο στην περίοδο της κατοχής. Ο ποιητής υμνεί τη ζωντάνια και την ομορφιά της ελληνικής-μεσογειακής φύσης και δίνει έμφαση στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Τονίζει ιδιαίτερα τη σημασία της φύσης ως πηγή αναγέννησης και αναζωογόνησης του σώματος και της ψυχής του ανθρώπου. Όλη αυτή η μαγεία προκαλεί στον ποιητή μια απίστευτη αισιοδοξία και τον κάνει να οραματίζεται μια καινούρια αρχή και έναν πιο ανθρώπινο κόσμο. Το ποίημα είναι γεμάτο εκφραστικά μέσα (μετοχές, αλληγορίες, παρήχηση) και έντονες εικόνες, ενώ όλη αυτή η ζεστή εικόνα της φύσης λειτουργεί συμβολικά ως μια νέα αισιόδοξη αρχή για τον άνθρωπο που ζει την εμπόλεμη κατάσταση. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 9

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Σ ε π ο ι α σ η μ ε ί α τ ο υ π ο ι ή μ α τ ο ς δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι η σ χ έ σ η τ ο υ π ο ι η τ ή μ ε τ η φ ύ σ η ; Π ώ ς β ι ώ ν ε ι τ η σ χ έ σ η α υ τ ή ο π ο ι η τ ή ς ; Διαβάζοντας το ποίημα συνολικά μπορούμε να διακρίνουμε την έντονη σχέση του Ελύτη με τη φύση. Πιο συγκεκριμένα η επαφή αυτή φαίνεται ξεκάθαρα στα σημεία εκείνα που ο ποιητής περιγράφει τον ίδιο του τον εαυτό να συμμετέχει στην κίνηση και στη ζωή της φύσης. Στα σημεία, δηλαδή, όπου γίνεται χρήση των τροπικών μετοχών και των ρημάτων σε πρώτο πρόσωπο (όπως αναφερθήκαμε και στο μέρος της ανάλυσης) φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο ποιητής γίνεται ένα με τη φύση. Πίνει ήλιο κορινθιακό, διαβάζει τα μάρμαρα, δρασκελίζει τις θάλασσες, σημαδεύει με το καμάκι του, πίνει νερό και κόβει καρπούς, χώνει το χέρι του στις φυλλωσιές και μαγεύεται από την ομορφιά του φυσικού τοπίου. Τη σχέση αυτή ο ποιητής τη βιώνει ως λυτρωτική και αναζωογονητική. Η φύση είναι για αυτόν και κατά συνέπεια για τον άνθρωπο συνολικά, πηγή χαράς, ζωντάνιας και αναγέννησης. Η φύση άλλωστε του επιτρέπει μέσα από την ομορφιά της και τη δύναμη που έχει να «φεύγει με μια ματιά», να ονειρεύεται και να προσδοκά ένα κόσμο καινούριο, αλλιώτικο, όπως αυτός τον επιθυμεί και όπως αρμόζει να είναι. 2. Κ α τ α γ ρ ά ψ τ ε μ ε τ η σ ε ι ρ ά τ ι ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς π ο υ κ ά ν ε ι ο π ο ι η τ ή ς. Γ ι α τ ί σ τ ο τ έ λ ο ς ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι ν α «φ ε ύ γ ε ι». Σ ε π ο ι α κ α τ ε ύ θ υ ν σ η υ π ο τ ί θ ε τ α ι ό τ ι κ ι ν ε ί τ α ι ; Ο ποιητής μέσα από τη δράση του γεύεται το φυσικό τοπίο. Απολαμβάνει τον ήλιο της Κορίνθου, παρατηρεί τα μνημεία, διασχίζει τις θάλασσες, ψαρεύει, γνωρίζει τη φύση, ξεδιψά με το νερό και μαζεύει καρπούς, αγγίζει τον άνεμο, ακούει τους ήχους των δέντρων και θαυμάζει το μεγαλείο των ζώντων στοιχείων της φύσης. Και ύστερα «φεύγει» αναζητά και φαντασιώνεται έναν κόσμο μακριά από τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου. Έναν κόσμο που θα είναι στα «μέτρα της καρδιάς του», όμορφος και ανθρώπινος. 10 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

3. Η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς Λ ι λ ή Ζ ω γ ρ ά φ ο υ χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ ε τ ο ν π ο ι η τ ή Ε λ ύ τ η «η λ ι ο π ό τ η» ( η λ έ ξ η π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό τ ο έ ρ γ ο τ ο υ π ο ι η τ ή τ ο Ά ξ ι ο ν Ε σ τ ί ). Π ο ι α ε ι δ ι κ ή σ η μ α σ ί α έ χ ε ι τ ο ρ ή μ α «π ί ν ω» τ ι ς δ ύ ο φ ο ρ έ ς π ο υ τ ο σ υ ν α ν τ ά μ ε σ τ ο π ο ί η μ α ; Το ρήμα «πίνω» λειτουργεί μεταφορικά και συμβολικά στο συγκεκριμένο ποίημα. Ο «ηλιοπότης» Ελύτης, σύμφωνα με το χαρακτηρισμό της Λιλή Ζωγράφου, βιώνει έντονα το συναίσθημα της ένωσής του με τη φύση. Έχει μια σχέση μαζί της που περιγράφεται με τρόπο όπου συμμετέχει όλο το σώμα και όλες οι αισθήσεις. Ο ποιητής «πίνει» τον ήλιο, «πίνει» το νερό, «πίνει» την ίδια τη φύση. Βιώνει έντονα και ζωηρά αυτή του την επαφή. Είναι σα να βάζει μέσα του τη φύση, να συμμετέχει σε μια γιορτή μαζί της, να τη γεύεται στο έπακρο και να ενώνεται με αυτή. Απολαμβάνει τις χαρές της και ρουφάει τη δύναμη που του προσφέρει απλόχερα, γεμίζοντας με δημιουργική διάθεση, σωματική και ψυχική ισορροπία. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 11

Διαθεματικές Δραστηριότητες Θ υ μ η θ ε ί τ ε έ ν α τ ο π ί ο τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς φ ύ σ η ς σ τ ο ο π ο ί ο ε ν τ ο π ί ζ ε τ ε α ρ κ ε τ ά σ τ ο ι χ ε ί α π ο υ υ π ά ρ χ ο υ ν κ α ι σ τ ο τ ο π ί ο τ ο υ π ο ι ή μ α τ ο ς. Π ε ί τ ε π ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι κ α ι π ε ρ ι γ ρ ά ψ τ ε τ ο. Τ ο π ί α τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς φ ύ σ η ς θ α β ρ ε ί τ ε κ α ι σ ε π ο λ λ ά φ ω τ ο γ ρ α φ ι κ ά λ ε υ κ ώ μ α τ α. Στο Ν. Πιερίας (στην Κατερίνη) υπάρχει ένα χωριό που βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Ολύμπου. Στο βουνό αυτό συναντάμε ένα φαράγγι, το λεγόμενο φαράγγι του Ενιππέα. Η φύση στο συγκεκριμένο μέρος είναι μαγευτική και παραμυθένια. Σε μια απόσταση που διασχίζεται σε πέντε περίπου ώρες μπορεί κάποιος να απολαύσει καταπράσινες πλαγιές και λιβάδια, να κολυμπήσει στα καθαρά νερά των μικρών βάθρων (σα λιμνούλες με ρηχά νερά και καταρράκτες), να ακούσει τους μελωδικούς ήχους από το θρόισμα των φύλλων και το κελάηδισμα πουλιών, να περάσει από ξύλινες γεφυρούλες, και να αντικρίσει θρησκευτικά μνημεία. Η φύση σε όλο της το μεγαλείο, σε παρασέρνει και σε γεμίζει ενέργεια μοναδική. Π ρ ο σ π α θ ή σ τ ε ν α α ν α π α ρ α σ τ ή σ ε τ ε ζ ω γ ρ α φ ι κ ά τ ο π ο ί η μ α, ε π ι κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ς τ η ν π ρ ο σ ο χ ή σ α ς σ ε ε κ ε ί ν α τ α φ υ σ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α π ο υ μ π ο ρ ο ύ ν ν α α ν α π α ρ α σ τ α θ ο ύ ν. Στη ζωγραφιά είναι ωφέλιμο να υπάρχει έντονα το στοιχείο του ήλιου, της θάλασσας, του πράσινου στοιχείου και του καθαρού ουρανού. Το ίδιο το ποίημα μπορεί να σε κατευθύνει μέσα από τις εικόνες που παρουσιάζει. Φύλλα που ανεμίζουν, άνθη λεμονιάς, στεριά που την δροσίζει το κύμα, άνθρωποι να μαζεύουν καρπούς και ψαρεύουν, ήλιος ζωηρός και όμορφα ανοιχτά λιβάδια που τα αντικρίζεις και η ματιά σου χάνεται. 12 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Η σ χ έ σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ μ ε τ η φ ύ σ η, σ ύ μ φ ω ν α κ α ι μ ε τ ο π ο ί η μ α, ε ί ν α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α σ η μ α ν τ ι κ ή. Μ π ο ρ ε ί τ ε ν α ε ξ η γ ή σ ε τ ε τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς κ α ι ν α π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε τ ε τ η ν σ χ έ σ η α υ τ ή σ τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η ε π ο χ ή ; Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση είναι σχέση αλληλεπίδρασης και έχει σημασία ζωτική για την πορεία της ύπαρξης του ανθρώπου πάνω στη γη. Η φύση τροφοδοτεί τον άνθρωπο με στοιχεία που είναι απαραίτητα για να μπορεί να επιβιώνει ομαλά (οξυγόνο, χλωρίδα και πανίδα), ενώ παράλληλα του εξασφαλίζει και μια διαφορετικής ποιότητας ζωή (ψυχική γαλήνη και ηρεμία, υγιεινός τρόπος ζωής). Όταν οι ισορροπίες του φυσικού περιβάλλοντος διαταράσσονται ο άνθρωπος κινδυνεύει άμεσα, καθώς και ο ίδιος αποτελεί μέρος των ζώντων οργανισμών που γεννιούνται, επιβιώνουν και αναπτύσσονται μέσα στο περιβάλλον που παρέχει η φύση. Δυστυχώς, ο άνθρωπος δε διαφυλάσσει αυτήν τη σχέση. Διαρκώς επεμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον, εκμεταλλεύεται αλόγιστα τις φυσικές πηγές ενέργειας, μολύνει και ρυπαίνει, δίχως να σκέφτεται το κόστος και καταστρέφει δασικές εκτάσεις για λόγους κερδοσκοπικούς. Η φύση υπάρχει για να προστατεύει ό,τι ζει και αναπνέει μέσα σε αυτή. Η συνεχής όμως εκμετάλλευσή της κάνει τη σχέση της με τον άνθρωπο εχθρική και επικίνδυνη. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 13

Παράλληλα κείμενα Μιχάλης Γκανάς, «Σούρουπο», Μαύρα Λιθάρια, Κείμενα 1980, σελίδα 33 Σούρουπο, σε γονυκλισία τα χρώματα Και πως πεθαίνεις χωρίς το πράσινο εκ γενετής Τα μάτια σου με τον κίτρινο λίβα, Καμένη σοδειά τα χρόνια που έζησα. Ας φεύγει ο μικρός σκαντζόχοιρος, δε γλιτώνει τ αγκάθια μεγαλώνουν ανάποδα. Ήμερο βράδυ βελάζει σαν το χαμένο πρόβατο, ζυγώνει στην πόλη και αλλάζει προβιά, σκύλος ή γάτα, με την τρίχα ορθή κάτω από τόσους τροχούς. Τι γυρεύεις εδώ ψυχή τραυλή, Μακριά από τα βοσκοτόπια της πατρίδας; Οι φίλοι πέφτουν από ψηλά μπαλκόνια στο άσπρο μπαμπάκι που τους καταπίνει. 1. Σ χ ο λ ι ά σ τ ε τ η σ ω μ α τ ι κ ή σ χ έ σ η π ο υ έ χ ε ι ο π ο ι η τ ή ς μ ε τ η φ ύ σ η σ τ α π ο ι ή μ α τ α τ ο υ Ε λ ύ τ η κ α ι τ ο υ Γ κ α ν ά. Ο Ελύτης, όπως αναλύσαμε παραπάνω, συμμετέχει ο ίδιος στη ζωή της φύσης, βιώνοντας το μεγαλείο της. Χαίρεται και ευφραίνεται (ευχαριστιέται) η ψυχή του, αναζωογονεί το σώμα του και γεμίζει με δημιουργική διάθεση. Το ίδιο και στο έργο του Γκανά, ο ποιητής ξεδιπλώνει τα συναισθήματά του μέσα από την επαφή του με τη ζωή της φύσης. Χρησιμοποιώντας εικόνες από το φυσικό τοπίο και εξαιρετικές μεταφορές, αποτυπώνει την αλλαγή του ανθρώπου μακριά από τη φύση. Στο ποίημα βέβαια του Γκανά, υπάρχει μια διάθεση καταθλιπτική και απαισιόδοξη για τη ζωή του ανθρώπου στην πόλη και για την άσχημη κατάστασή του, μακριά από την ευλογία της φύσης. 14 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Γιώργος Σαραντάρης «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μέσα μας» Ο ποιητής Αναφορά στη ζωή και στο έργο του Η ζωή του Ο Γεώργιος Σαραντάρης, Έλληνας ποιητής και συγγραφέας φιλοσοφικών δοκιμίων γεννήθηκε το 1908 και πέθανε σε ηλικία 33 ετών από τις κακουχίες του Ελληνοαλβανικού πολέμου. Μάλιστα λέγεται ότι είναι ο πρώτος νεκρός του πολέμου που προέρχεται από το λογοτεχνικό κόσμο. Έζησε για πολλά χρόνια στην Ιταλία, όπου και σπούδασε νομικά. Ήδη από την εποχή που ζούσε στην Ιταλία είχε ασπαστεί τον καθολικισμό, ενώ όταν επέστρεψε στην Ελλάδα το 1931, έγινε εισηγητής του χριστιανικού κλάδου της φιλοσοφίας της ύπαρξης. Το έργο του Στο χώρο των γραμμάτων εμφανίζεται το 1933 με την ποιητική του συλλογή «Οι αγάπες του χρόνου». Αξιόλογες συλλογές είναι και οι εξής παρακάτω: «Γράμματα σε μια γυναίκα» «Στους φίλους μιας άλλης χαράς» κ.ά., ενώ αρκετά υπήρξαν και τα φιλοσοφικά δοκίμια που συνέγραψε: «Συμβολή σε μια φιλοσοφία της υπάρξεως» κ.α. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 15

Το ποίημα Εισαγωγικό σημείωμα Το συγκεκριμένο ποίημα ανήκει στη συλλογή «Ποιήματα» του Γ. Σαραντάρη και γράφτηκε το 1940. Η συνολικότερη ιδέα γύρω από την οποία κινείται το ποίημα είναι η εικόνα του μεσογειακού τοπίου πλημμυρισμένου με ήλιο, φως και θάλασσα που παρασέρνει τον άνθρωπο μακριά από τη βουή της μεγαλούπολης και επαναφέρει τη χαμένη ψυχική του ηρεμία. Είναι, λοιπόν, δύο τα θεματικά κέντρα του ποιήματος: α. η εικόνα ενός μεσογειακού περιβάλλοντος β. η σύνδεση και συσχέτιση τη φύσης συνολικότερα με τη συναισθηματική και ψυχική διάθεση του ποιητή - του ανθρώπου και κυρίως του ανθρώπου που ζει στην πόλη Λεξιλόγιο-Ερμηνευτικά μαιάνδρους = γεωμετρικά σχήματα (μεταφορικά εδώ) αδειάσαμε = αφήσαμε (μεταφορικά εδώ) Ενότητες - Πλαγιότιτλοι Το ποίημα δε μπορεί να χωριστεί σε κάποια μέρη. Είναι μια ολοκληρωμένη ενότητα με κεντρικό θέμα το ελληνικό - μεσογειακό τοπίο, την περιγραφή αυτού και την επίδρασή του στην ψυχική και συναισθηματική ηρεμία του ανθρώπου. Περίληψη Το ποίημα περιστρέφεται γύρω από τις εικόνες του ελληνικού μεσογειακού τοπίου, όπου η θάλασσα κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Η αίσθηση του καθαρού ουρανού, της γαλάζιας θάλασσας και του ζεστού ήλιου δημιουργούν μια ειδυλλιακή εικόνα και ευφραίνουν (ευχαριστούν) την ψυχή του ανθρώπου. Ο ποιητής αναφέρεται κυρίως στους ανθρώπους που ζουν στο αστικό περιβάλλον και μπροστά στη θέα του φωτεινού γαλάζιου της θάλασσας και του ουρανού ανανεώνουν την μνήμη και 16 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

την όρασή τους. Αυτή η αίσθηση της φύσης τονώνει τη συναισθηματική διάθεση του ανθρώπου και συμβολίζει μια καινούρια αρχή. Νοηματική Προσέγγιση Το ποίημα μάς μεταφέρει σε ένα όμορφο πρωινό ξύπνημα με την αύρα της θάλασσας και του ήλιου να συνοδεύει τη μέρα και την καρδιά μας. «Ξυπνάμε», οι άνθρωποι της πόλης, όχι με το γκρίζο του τσιμέντου, αλλά με το φωτεινό γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού. Ο πρώτος πληθυντικός που χρησιμοποιεί ο ποιητής αναφέρεται σε ανθρώπους που ζουν στο αστικό περιβάλλον και αναπτερώνονται στη θέα του θαλασσινού φυσικού τοπίου. Μέσα σε ένα μεσογειακό περιβάλλον κυριαρχεί το φως, ο ήλιος, η ευτυχία και η χαρά της ζωής. Η όραση είναι «καινούρια» και η ματιά πιο καθαρή. Η ψυχή ξεκουράζεται και αγαλλιάζει από το θόρυβο και τα προβλήματα της πόλης. Εκεί που η μέρα ήταν σκοτεινή, τώρα έχει χρώματα και σχήματα, είναι ζωντανή και όμορφη. Το ξύπνημα συμβολίζει για τον ποιητή μια καινούρια αρχή που γίνεται μέσα από την επαφή με τη φύση. Ο άνθρωπος της πόλης δηλητηριάζεται από τους έντονους ρυθμούς της αστικής ζωής και θολώνει το μυαλό του με τις γκρίζες εικόνες της πόλης. Η επαφή του με τη φύση τον βοηθά να έρθει και πάλι σε επαφή με τον εαυτό του, να βρει τη χαμένη του διάθεση και να γεμίσει θετικά συναισθήματα. Το μεσογειακό τοπίο τον ηρεμεί, του επιτρέπει να σκεφτεί και να πορευτεί με «όραση και μνήμη καθαρή» προς μια νέα κατεύθυνση. Υπάρχει μια έντονη ψυχική και συναισθηματική ευδαιμονία σε όλο το ποίημα. Ίσως για τον ποιητή αυτό το «ξύπνημα» να λειτουργεί συμβολικά. Με τη θετική ενέργεια που προσφέρει στον άνθρωπο το θαλασσινό μεσογειακό περιβάλλον, υπάρχει η δυνατότητα και η ευκαιρία να δημιουργήσει καινούριες προοπτικές για τη ζωή του και για την ανθρωπότητα συνολικότερα. Η θάλασσα και ο ήλιος αντιπροσωπεύουν την χαρά, την ζωντάνια, την ψυχική ηρεμία, την αγάπη και τη νέα αρχή. Κεντρική Ιδέα Κεντρικός άξονας του ποιήματος είναι η αιώνια ελληνική φύση με τις εικόνες του ελληνικού φωτός και του απέραντου γαλάζιου της θάλασσας. Ο ποιητής θέτει σα κεντρική του ιδέα τη θάλασσα, τον ήλιο και το φως και τονίζει τη θετική επίδρασή τους στη ψυχική κατάσταση του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται στον άνθρωπο της πόλης που απομακρύνεται από τις γκρίζες εικόνες και γεμίζει αισιοδοξία για μια καινούρια αρχή με τη βοήθεια της φύσης. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 17

Σκέψεις - Συναισθήματα Οι πρώτες σκέψεις που μας έρχονται στο μυαλό, διαβάζοντας το κείμενο είναι θετικές και αισιόδοξες. Ο ποιητής αποτυπώνει με απλό και γλαφυρό ταυτόχρονα τρόπο τη μαγεία της φύσης και μας ταξιδεύει σε τοπία ειδυλλιακά. Για μια στιγμή νιώθουμε μακριά από την βουή της πόλης και τα προβλήματα της καθημερινότητας και αφηνόμαστε στο γαλάζιο της θάλασσας και τη ζέστη του ήλιου. Η δύναμη της φύση μάς αναγεννάει και νιώθουμε αισιοδοξία, ευεξία (καλή διάθεση) και όρεξη για νέα ξεκινήματα. Τεχνικά στοιχεία Ο λόγος του ποιητή είναι απλός, άμεσος και ζωντανός. Ο στίχος του είναι ελεύθερος, δίχως ομοιοκαταληξία. Χωρίς ιδιαίτερες τεχνοτροπίες και με ύφος φωτεινό και αισιόδοξο καταφέρνει να μας μεταφέρει το μήνυμα της αγαλλίασης της ψυχής στη φύση. Οι έντονες εικόνες («μέρα με μαιάνδρους», «η μέρα τούτη κύματα», «θάλασσα με κύματα» κ.ά), τα ρήματα που χρησιμοποιούνται με μεταφορική σημασία («ξυπνάμε», «προχωρούμε» κ.ά), οι μεταφορές («στην καρδιά την πόλη», «ο ήλιος εμέτρησε τη γη μας», «που ο ήλιος να τη χωρέσει») και ο παραστατικός του λόγος είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του τρόπου γραφής του. Ανακεφαλαίωση Το ποίημα είναι γραμμένο το 1940 και αποτυπώνει το μεγαλείο της ελληνικής μεσογειακής φύσης, περιγράφοντας εικόνες γεμάτες με θάλασσα και φως. Η αίσθηση αυτή της φύσης ζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας και τονώνει τη συναισθηματική μας διάσταση. Ο ποιητής δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην επίδραση που έχει η επαφή του ανθρώπου με τη φύση, ενισχύοντας το πνεύμα και την ψυχή του. Ειδικά, μιλάει για τον άνθρωπο της πόλης που έχει ανάγκη να ξεφύγει από το γκρίζο των πολυκατοικιών και να νιώσει όμορφα στην αγκαλιά της φύσης. Γραμμένο με αισιόδοξο ύφος, απλή γλώσσα, χρησιμοποιώντας έντονες εικόνες και ρήματα που δηλώνουν κίνηση και δράση, ο ποιητής υμνεί το μεγαλείο του φυσικού τοπίου. 18 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Τ ι ε ν ν ο ε ί ο π ο ι η τ ή ς γ ρ ά φ ο ν τ α ς «Σ τ η ν κ α ρ δ ι ά μ α ς α δ ε ι ά σ α μ ε ( π ρ ο σ ω ρ ι ν ά ) / Τ η ν π ό λ η ; Ο ποιητής, όπως αναφερθήκαμε και στο μέρος της ανάλυσης, προσεγγίζει μέσα από το έργο του τους ανθρώπους της πόλης (σε αυτούς αναφέρεται ο πρώτος πληθυντικός των ρημάτων) και τονίζει τη θετική επίδραση που μπορεί να έχει σε αυτούς το θαλασσινό τοπίο. Στη θέα του μεσογειακού περιβάλλοντος η καρδιά του ανθρώπου «αδειάζει» από τις άσχημες εικόνες της αστικής ζωής με τους έντονους ρυθμούς και γεμίζει με την ευφορία, που του χαρίζει ο ήλιος και η αύρα της θάλασσας. Καθαρίζει, αναζωογονείται η ψυχή και οδηγείται σε συναισθηματική ανάταση. Η χρήση, βέβαια, του χρονικού προσδιορισμού «προσωρινά» μας κάνει να σκεφτούμε ότι και πάλι ο άνθρωπος θα γυρίσει στη ζωή της πόλης, μακριά από την επίδραση της φύσης. Η στιγμή, όμως, της επαφής με τη θάλασσα μπορεί να είναι μοναδική και να δώσει τη δύναμη στον άνθρωπο να επιστρέψει και πάλι, όταν η καρδιά του το επιθυμεί. 2. Π ε ρ ι γ ρ ά ψ τ ε τ ο π ρ ω ι ν ό ξ ύ π ν η μ α, μ ε β ά σ η τ η δ ι ά θ ε σ η κ α ι τ α σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ α μ ε τ α ο π ο ί α τ ο π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι ο π ο ι η τ ή ς. Το πρωινό ξύπνημα, έτσι όπως το παρουσιάζει ο ποιητής, φαντάζει ειδυλλιακό. Ένα πρωινό μιας μέρας γεμάτης χρώματα που μεγαλώνει στο φως του ήλιου και μοιάζει ατελείωτη. Η διάθεση είναι αισιόδοξη και φωτεινή. Ολόκληρη η φύση συμμετέχει σε αυτό το χαρούμενο πρωινό. Η θάλασσα ξυπνά και αυτή μέσα από τα κύματά της, ο ουρανός είναι καθαρός και ο ήλιος λάμπει και ζεσταίνει την ψυχή του ποιητή. Ξαφνικά μια αίσθηση υπεροχής, συναισθηματικής και ψυχικής ευφορίας κυριαρχεί, καθώς η φύση ζωντανεύει μπροστά στα μάτια του. Είναι ένα πρωινό, απαρχή μιας καινούριας ζωής, όπου όλα φαίνονται πιο ξεκάθαρα, πιο απλά και πιο ανθρώπινα. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 19

3. Σ ε π ο ι α σ η μ ε ί α τ ο υ κ ε ι μ έ ν ο υ φ α ί ν ε τ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο η χ α ρ ο ύ μ ε ν η δ ι ά θ ε σ η σ τ ο ξ ε κ ί ν η μ α τ η ς κ α ι ν ο ύ ρ ι α ς μ έ ρ α ς ; Π ώ ς π ε τ υ χ α ί ν ε ι ο π ο ι η τ ή ς ν α μ ε τ α δ ώ σ ε ι τ η ν α ι σ ι ό δ ο ξ η ε ι κ ό ν α τ ο υ κ ό σ μ ο υ ; Η χαρούμενη διάθεση είναι κυρίαρχη σε ολόκληρο ο ποίημα. Πιο συγκεκριμένα όμως μπορούμε να διακρίνουμε κάποια σημεία που το συναίσθημα της χαράς είναι πιο έντονο. Ο ποιητής ξεκινάει με ένα ρήμα με καθαρά συμβολική σημασία που δηλώνει την αναγέννηση και το καινούριο ξεκίνημα. «Ξυπνάμε» και «προχωρούμε»σε μια «μέρα που έχει μαιάνδρους». Ένα σημείο που παραπέμπει τον αναγνώστη σε σκηνές ζωντανές, με κίνηση, γεμάτες δράση. Η μέρα επιτέλους είναι όμορφη και οι άνθρωποι δε μένουν παθητικοί, αλλά με ματιά καθαρή πορεύονται. Τελειώνοντας το ποίημα ο Γ. Σαραντάρης δηλώνει ότι η μέρα μεγάλωσε τόσο, που ο ήλιος δε μπορεί ούτε να τη μετρήσει, ούτε να τη χωρέσει. Είναι έντονη η αίσθηση ψυχικής και συναισθηματικής ευδαιμονίας και το κορύφωμα συναισθημάτων που αγγίζει ο ποιητής. Όλο αυτό το αισιόδοξο κλίμα μεταδίδεται στον αναγνώστη μέσα από τις έντονες εικόνες του ελληνικού και μεσογειακού τοπίου, τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής (ρήματα ενεργητικά, με μεταφορική σημασία που τονίζουν την κίνηση - δράση, αισιόδοξο ύφος και απλή γλώσσα). Ο τρόπος που είναι γραμμένο το ποίημα σε παρασέρνει και σου μεταδίδει άμεσα και χωρίς ιδιαίτερες τεχνοτροπίες. Σε κερδίζει με το ζωντανό και φωτεινό ύφος γραφής του και τις όμορφες εικόνες του. 20 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Διαθεματικές Δραστηριότητες 1. Χ ω ρ ι σ τ ε ί τ ε σ ε ο μ ά δ ε ς κ α ι ο ρ γ α ν ώ σ τ ε μ ι α έ ρ ε υ ν α γ ι α τ η δ ι α χ ρ ο ν ι κ ή ε π ί δ ρ α σ η τ η ς θ ά λ α σ σ α ς σ τ η ν κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ζ ω ή, σ τ ο ν π ο λ ι τ ι σ μ ό, κ α ι σ τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς σ τ ο υ ς μ ε σ ο γ ε ι α κ ο ύ ς λ α ο ύ ς. Ζ η τ ή σ τ ε α π ό τ ο υ ς κ α θ η γ η τ έ ς τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς, τ ω ν θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ώ ν κ α ι τ η ς Γ ε ω γ ρ α φ ί α ς ν α κ α θ ο δ η γ ή σ ο υ ν τ η ν έ ρ ε υ ν ά σ α ς. Η θάλασσα αποτελεί πολύ συνηθισμένο θέμα στη λογοτεχνία, την ποίηση, τη μουσική και στη δημοτική μας παράδοση γενικότερα. Αφού χωριστείτε σε ομάδες, θα μπορούσε να προταθεί για κάθε ομάδα να ασχοληθεί με ένα συγκεκριμένο τομέα, αναφορικά με τη θάλασσα. Για παράδειγμα, μια ομάδα να αναζητήσει πληροφορίες για τη θάλασσα σε σχέση με το τραγούδι, άλλη σε σχέση με την επίδραση της στον τρόπο ζωής των ανθρώπων κ.τ.λ. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πηγές μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο (google, pathfinder,κ.ά.), βιβλιοθήκες και φυσικά η βασική κατεύθυνση θα δοθεί από τους καθηγητές σας. 2. Δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ τ ε κ ο λ ά ζ μ ε θ έ μ α τ η θ ά λ α σ σ α, τ η ζ ω ή τ ω ν θ α λ α σ σ ι ν ώ ν, τ ι ς ο μ ο ρ φ ι έ ς τ ο υ β υ θ ο ύ ή τ ι ς ο μ ο ρ φ ι έ ς τ ω ν θ α λ α σ σ ώ ν κ α ι τ ω ν ν η σ ι ώ ν μ α ς. Περιοδικά, κάρτες, φωτογραφίες, εκτυπωμένες εικόνες από το διαδίκτυο, κομμάτια από ύφασμα και διάφορα επίπεδα αντικείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το κολάζ, που καλό είναι να γίνει ομαδικά. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 21

Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Σ χ ο λ ι ά σ τ ε τ η φ ρ ά σ η μ ε «ό ρ α σ η κ α ι μ ν ή μ η κ α θ α ρ ή» Ο ποιητής θέλει να δώσει έμφαση στην επίδραση της θετικής ενέργειας που προσφέρει στον άνθρωπο η θέα του μεσογειακού θαλασσινού περιβάλλοντος. Το φυσικό τοπίο τον ανανεώνει και ηρεμεί τη ψυχή του. Είναι τέτοια η γαλήνη που νιώθει, ώστε οι σκέψεις του χάνονται και η ματιά του αλλάζει, γεμίζοντας με το γαλάζιο της θάλασσας. Τίποτα πια δεν τον απασχολεί και ξεκινάει από νέα αφετηρία για να πορευτεί προς το καλύτερο. Τα λόγια αυτά του ποιητή έχουν μεταφορική σημασία. Είναι μια νέα αρχή, ένα αισιόδοξο ξεκίνημα, όπου το παρελθόν μένει πίσω και ο άνθρωπος νιώθει πιο δυνατός για να προχωρήσει, δίχως να κοιτάζει πίσω του. Το πιο σημαντικό ρόλο σε αυτή την ακμαία συναισθηματική κατάσταση που νιώθει ο άνθρωπος, έχει η φύση που ζωντανεύει μπροστά στα μάτια του και μέσα στην ψυχή του. 22 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Παράλληλα Κείμενα Χόρχε Λούις Μπόρχες, «Η θάλασσα», Το χρυσάφι των τίγρεων, μετάφραση: Δημήτρης Καλοκύρης, Ύψιλον 1988, σελίδα 42 Θάλασσα. Πρώιμη θάλασσα. Θάλασσα του Οδυσσέα κι εκείνου του άλλου Οδυσσέα που ο λαός του Ισλάμ αποκαλούσε Σεβάχ Θαλασσινό. Η θάλασσα των γκρίζων κυμάτων του Έρικ του Ερυθρού, ψηλά στην πρύμνη και του ιππότη εκείνου που έγραφε ταυτόχρονα το έπος και την ελεγεία της πατρίδας του στα τενάγη της Γκόας. Θάλασσα του Τραφάλγκαρ. Αυτή που ύμνησε, μες στη μακραίωνη ιστορία της, συχνά η Αγγλία η δύσβατη θάλασσα που βάφτηκε σε ένδοξο αίμα στην καθημερινή πρακτική του πολέμου. Η ασίγαστη θάλασσα που την ήμερη αυγή την αναρίθμητη άμμο αρμενίζει. 1. Ο Χ ό ρ χ ε Λ ο ύ ι ς Μ π ό ρ χ ε ς σ τ ο π ο ί η μ α τ ο υ υ μ ν ε ί τ η θ ά λ α σ σ α. Τ ι δ ι α σ τ ά σ ε ι ς τ η ς δ ί ν ε ι κ α ι τ ι ο μ ο ι ό τ η τ ε ς ή δ ι α φ ο ρ έ ς β ρ ί σ κ ε τ ε μ ε τ ο π ο ί η μ α τ ο υ Σ α ρ α ν τ ά ρ η ; Το ποίημα του Χόρχε Λούις Μπόρχες μπορεί να χαρακτηριστεί ύμνος στη διαχρονική και διαπολιτισμική διάσταση της θάλασσας. Υμνεί τη μυθική θάλασσα (τη θάλασσα του Οδυσσέα, του Σεβάχ του θαλασσινού, του Έρικ του ερυθρού και του ιππότη), τη θάλασσα διαφόρων ιστορικών στιγμών, αλλά και τη θάλασσα διαφορετικών πολιτισμών. Όπως και ο Χόρχε Λούις Μπόρχες, έτσι και ο Σαράντης πλέκουν το εγκώμιο της θάλασσας και τονίζουν την πολυσήμαντη διάστασή της. Ο Σαράντης, βέβαια, δίνει έμφαση στην άμεση επίδραση της θάλασσας - φύσης στον άνθρωπο και στην ψυχική ανάταση που αυτός νιώθει κοντά της. Είναι περισσότερο συναισθηματική και τρυφερή η προσέγγιση του από ό,τι του Χόρχε Λούις Μπόρχες. Αυτός την υμνεί περισσότερο στην ιστορική της διάσταση, επιμένοντας στις αθάνατες στιγμές που διαδραματίστηκαν στους κόλπους της και όχι τόσο στην θετική της επίδραση στον άνθρωπο. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 23

Νίκος - Αλέξης Ασλάνογλου «Αθήνα» Ο ποιητής Αναφορά στη ζωή και στο έργο του Η ζωή του Ο Νίκος - Αλέξης Ασλάνογλου, ποιητής και μεταφραστής, γεννήθηκε το 1931 στη Θεσσαλονίκη από γονείς Μικρασιάτες. Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στο Παρίσι. Στη συνέχεια εργάστηκε ως καθηγητής ξένων γλωσσών στη δημόσια εκπαίδευση. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Πυρσός, Σκέψη, Καινούρια εποχή, Διαγώνιος, Διάλογος, Ευθύνη, Ροτόντα και στις εφημερίδες Δράσις και Ναυτεμπορική. Σημαντικότερη στάθηκε η συνεργασία του με τη Διαγώνιο του Ντίνο Χριστιανόπουλου, στις δύο πρώτες περιόδους της έκδοσής της. Το έργο του Με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Γιώργο Ιωάννου, χαρακτηρίζονται ως "οι ερωτικοί ποιητές της Θεσσαλονίκης". Έχοντας κατακτήσει ένα ιδιαίτερο προσωπικό ύφος, ποτέ δεν κατέφυγε στην ευκολία και στην επανάληψη του εαυτού του. Αντίθετα, είχε την τόλμη να ανανεώνει τον εαυτό του σε κάθε του ποιητικό βιβλίο και πάντοτε με επιτυχία. Επηρεασμένος από τον Ρεμπό και τον Καρυωτάκη, πότισε την ποίησή του με την πικρία της μοναξιάς, την μελαγχολία του ανεκπλήρωτου έρωτα και τη ματαιότητα της ομορφιάς. Σημαντικότερες ποιητικές του συλλογές είναι: Δύσκολος θάνατος (1946) Ο θάνατος του Μύρωνα (1960) Ποιήματα για ένα καλοκαίρι (1963) 44 ποιήματα-επιλογή 1946-1964(1970) Νοσοκομείο εκστρατείας (1972) Αργό πετρέλαιο (1974) 24 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ωδές στον πρίγκηπα (1981) Τρία ποιήματα (1987) Αμαλία Τσακνιά «Η πόλη» Η ποιήτρια Η ζωή και το έργο της Η Αμαλία Τσακνιά, γεννήθηκε το 1932 και μεγάλωσε στη Λαμία. Σπούδασε την επιστήμη της φιλολογίας και ασχολήθηκε κυρίως με την ποίηση και λιγότερο με την πεζογραφία, ενώ έκανε και αρκετές μεταφράσεις ξένων έργων. Με τον σύζυγό της, Σπύρο Τσακνιά, επίσης ποιητή και πεζογράφο, απέκτησε δύο παιδιά. Διδαγμένη, πιθανόν, από την κινέζικη ποίηση, που τόσο αγάπησε και υποδειγματικά μετέφρασε, η Αμαλία Τσακνιά προσπάθησε και, ως ένα βαθμό, το κατόρθωσε, ακόμα και όταν οι σκληρές περιστάσεις της ζωής της κάθε άλλο παρά προσφέρονταν για κάτι τέτοιο, να διατηρήσει το λόγο της διαυγή(=σαφή), χωρίς μελοδραματισμούς, και με κάποια άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο διακριτά στοιχεία σαρκασμού και ειρωνείας. Απεβίωσε το 1984. Τα κυριότερα έργα της είναι: «Τα ποιήματα»(1969-1984) «Το μπαλκόνι» (1982) Τα ποιήματα Εισαγωγικό σημείωμα Το πρώτο ποίημα ανήκει στη συλλογή του Ν.-Α. Ασλάνογλου «Δύσκολος Θάνατος» (1946), στην αρχή της μεταπολεμικής περιόδου και το δεύτερο στη συλλογή «Μπαλκόνι» (1982). Ο κεντρικός άξονας και Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 25

των δύο ποιημάτων είναι η ζωή στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον και οι συνέπειες αυτής. Στην εποχή που χρονολογείται και αναφέρεται το ποίημα του Ν.-Α. Ασλάνογλου, το φαινόμενο της συσσώρευσης των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις (αστυφιλία) δεν είχε αρχίσει να επεκτείνεται, ενώ στο ποίημα της Α.Τσακνιά κάποια προβλήματα φαίνονται πιο ξεκάθαρα. Ωστόσο, οι έντονοι ρυθμοί της ζωής, η κοινωνική αποξένωση, το απρόσωπο περιβάλλον και οι ανθρώπινες σχέσεις που καθορίζονται από χρηματικές συναλλαγές, είναι κάποια από τα στοιχεία που άρχισαν από τότε να εμφανίζονται. Και τα δύο ποιήματα αναφέρονται σε παλαιότερες εποχές, όπου τα παραπάνω προβλήματα δεν ήταν τόσο έντονα. Παρόλα αυτά δημιουργούσαν ένα αρνητικό και δυσάρεστο κλίμα σε διάφορες εκδηλώσεις της καθημερινότητας του ανθρώπου που βίωνε το σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Λεξιλόγιο - Ερμηνευτικά 1 ο ποίημα: «Αθήνα» ερειπωμένα = εγκαταλελειμμένα 2 ο ποίημα: «Η πόλη» λουφάζει = μαζεύομαι από φόβο ή αμηχανία Ενότητες - Πλαγιότιτλοι Τα ολιγόστιχα ποιήματα αποτελούν από μόνα τους μια ολοκληρωμένη ενότητα, αναφερόμενα στους έντονους ρυθμούς της πόλης και τα προβλήματα της αστικής ζωής. Περίληψη (1 ο ποίημα «Αθήνα») Στην αρχή της μεταπολεμικής περιόδου τοποθετείται το ποίημα του Ασλάνογλου που περιγράφει τη δύσκολη ζωή στις μεγαλουπόλεις και τα προβλήματα της αστικής καθημερινότητας. Τόπος μουντός, άνθρωποι απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλο, δυστυχία, μελαγχολία και μια αίσθηση εγκατάλειψης κυριαρχεί σε μια περίοδο που το φαινόμενο της αστυφιλίας δεν είχε αρχίσει καν να εξαπλώνεται. Περίληψη (2 ο ποίημα «Η πόλη») Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και το δεύτερο ποίημα της Αμαλίας Τσακνιά. Περιγράφεται με λακωνικό (σύντομο) και γεμάτο μεταφορές τρόπο οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινής ζωής στην πόλη, το άγχος και η συναισθηματική ένταση των κατοίκων στις μεγαλουπόλεις. Σχέσεις απόμακρες, συναλλαγές που 26 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

στηρίζονται σε οικονομικά κριτήρια, στεναχώρια και μιζέρια, είναι στοιχεία που συνθέτουν τη ζωή στο έργο της Τσακνιά. Νοηματική Προσέγγιση ( 1ο ποίημα «Αθήνα») Ο ποιητής χρησιμοποιεί ως τίτλο στο έργο του το όνομα της πρωτεύουσας, ως μια χαρακτηριστική πόλη που ζει στους ρυθμούς της αστικοποίησης και βιώνει καθημερινά τα προβλήματα της μαζικής οικοδόμησης και της αστυφιλίας. Η ζωή στην πόλη δεν είναι ευχάριστη για τον άνθρωπο. Οι «καρέκλες» είναι «άδειες», τα «παράθυρα» «ερειπωμένα» και ο αέρας μυρίζει «γκάζι» και «λαδομπογιά». Με τρόπο απλό, λιτό και με μεταφορές χαρακτηριστικές ο ποιητής αποτυπώνει την εξαθλίωση της ζωής στην πόλη. Ο άνθρωπος χάνει την ουσία του, απογυμνώνεται από τα συναισθήματά του και παλεύει για να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον αφιλόξενο. Σε μια τέτοια πόλη δεν αρμόζει, μας λέει ο ποιητής, να ζει κάποιος. «Δεν είναι εδώ τόπος για να μείνουμε». Υπάρχει εξαθλίωση και σωματική και ψυχική. Ο άνθρωπος χάνει την ταυτότητά του και υπάρχει ως ξένος ανάμεσα σε ξένους. Οι ρυθμοί είναι τόσο έντονοι, η ζωή γίνεται τόσο δύσκολη και περίπλοκη που οι άνθρωποι απομακρύνονται και ζουν μόνοι τους ανάμεσα σε πολλούς. «Εδώ δεν έχει δρόμους, δεν έχει μάτια», παρά μόνο ατελείωτη μοναξιά. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι σε εκείνη την περίοδο που αναφέρεται ο ποιητής, τα παραπάνω φαινόμενα δεν ήταν τόσο έντονα, αλλά επηρέαζαν αρνητικά τη διάθεση των ανθρώπων και δημιουργούσαν ένα κλίμα μίζερο και καταθλιπτικό, όπως η εικόνα που μας παρουσιάζει ο ποιητής. Νοηματική Προσέγγιση (2ο ποίημα «Η πόλη») Η αναφορά στην καθημερινή ζωή της πόλης και τα σύγχρονα προβλήματα φαίνονται ακόμα πιο έντονα στο ποίημα της Α. Τσακνιά. Η πόλη είναι ένα «κουλουριασμένο φίδι που λουφάζει», που σωπαίνει, μένει ακίνητο και μαζεύεται από φόβο. Η εικόνα αυτή είναι ιδιαίτερα παραστατική, με μεταφορική σημασία για τη σύγχρονη ζωή. Άγχος, επιφυλακτικότητα, κερδοσκοπία, συναισθηματική ένταση και ψυχική εξάντληση, ρύπανση, μοναξιά και φόβος. Όλα περιστρέφονται γύρω από το χρήμα και από τα υλικά αγαθά. («λογαριάζει κέρδη και ζημιές»). Η ψυχή και το πνεύμα είναι σε λήθαργο. Έτσι περιγράφεται η ζωή στην πόλη από την ποιήτρια. Σαν ένα φίδι που δε μπορεί να κοιμηθεί, αλλά καιροφυλακτεί και ζει μόνο του, γιατί φοβάται και παλεύει για να επιβιώσει. Κανένα ίχνος ελπίδας, καμιά νότα αισιοδοξίας δε φαίνεται στο ποίημα. Μόνο ένας βαρύς αναστεναγμός απόγνωσης στο τέλος και μια αίσθηση ασφυξίας. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 27

Κεντρική Ιδέα Και στα δυο ποιήματα κεντρική ιδέα είναι η σύγχρονη ζωή στην πόλη, το φαινόμενο της αστικοποίησης και της αστυφιλίας. Οι τωρινές απόμακρες σχέσεις, το απρόσωπο περιβάλλον, η κοινωνική αποξένωση και η ρύθμιση της καθημερινότητας από το άγχος και τις οικονομικές συναλλαγές κουράζουν σωματικά και ψυχικά τον άνθρωπο και δημιουργούν δυσάρεστες καταστάσεις. Σκέψεις Συναισθήματα Το κλίμα που μεταφέρεται και από τα δύο ποιήματα είναι άκρως απαισιόδοξο και μελαγχολικό. Ο αναγνώστης νιώθει το άγχος του ανθρώπου που ζει στην πόλη και λυπάται για την κατάσταση που επικρατεί. Αυτό που μας έρχεται στο νου είναι η μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, η συναισθηματική ένταση υπό την πίεση της οποίας ζει και η μελαγχολία στην ψυχή του. Ανάλογα είναι τα συναισθήματα που νιώθουμε και ως αναγνώστες. Στεναχώρια, λύπη, φόβος, μοναχικότητα, αποξένωση είναι αυτά που αισθανόμαστε διαβάζοντας αυτά τα ποιήματα. Ο άνθρωπος που ζει στην πόλη νιώθει απογυμνωμένος από τα συναισθήματα (χωρίς συναισθήματα) και ο αναγνώστης ταυτίζεται μαζί του. Τεχνικά στοιχεία Και τα δύο ποιήματα με εκφραστική λιτότητα αποδίδουν εξαιρετικά το μήνυμα των προβλημάτων της σύγχρονης ζωής και των συνεπειών της αστυφιλίας. Χαρακτηριστικά είναι τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο Ν.-Α. Ασλάνογλου για να περιγράψει την πόλη και κατά επέκταση την ψυχή των ανθρώπων (γυμνή, άδειες, ερειπωμένα), καθώς και οι εικόνες που μεταφέρει. (άδειοι δρόμοι, άδεια μάτια, άσχημες μυρωδιές). Απλός, παραστατικός, τολμηρός και άμεσος ο λόγος του, με στίχο ελεύθερο, δίχως ομοιοκαταληξία. Τα ίδια περίπου ισχύουν και για το δεύτερο ποίημα, όπου κυριαρχεί η παρομοίωση του κουλουριασμένου φιδιού, αποτυπώνοντας γλαφυρά την εικόνα απογύμνωσης της πόλης. Η πόλη για την ποιήτρια προσωποποιείται. Είναι ένας άνθρωπος που δεν κοιμάται, παρά μόνο λογαριάζει και αναστενάζει για τα προβλήματά του. Ανακεφαλαίωση 28 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Και τα δύο ποιήματα σχολιάζουν τη σύγχρονη ζωή στην πόλη, τη συναισθηματική πίεση των ανθρώπων που βιώνουν την αστικοποίηση, την κοινωνική αποξένωση και την έκλυση των ηθών και των αξιών που υπήρχαν παλαιότερα. Τονίζεται ο πόνος, η απογοήτευση και η απελπισία που επικρατεί, δίχως να υπάρχει κάποια νότα αισιοδοξίας για το μέλλον. Με λόγο τολμηρό, άμεσο, γεμάτο εικόνες, επίθετα και προσωποποιήσεις οι δύο ποιητές αποδίδουν με ένταση και αξιοπιστία τα σύγχρονα προβλήματα της πόλης και τη σωματική και ψυχική κόπωση των κατοίκων της. Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Γ ι α π ο ι ο υ ς λ ό γ ο υ ς η π ό λ η «δ ε ν ε ί ν α ι τ ό π ο ς γ ι α ν α μ ε ί ν ο υ μ ε» σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Α σ λ ά ν ο γ λ ο υ ; Η πολιτεία για τον ποιητή είναι ένας τόπος που δεν έχει να προσφέρει τίποτα στον άνθρωπο, παρά μόνο σωματική και ψυχική εξάντληση. Όλα κινούνται με ρυθμούς γοργούς, τόσο που κανείς δεν έχει το χρόνο να κάνει ένα διάλειμμα και να σκεφτεί αυτό που συμβαίνει. Το φυσικό περιβάλλον είναι ανύπαρκτο, γεμάτο με εικόνες και μυρωδιές άσχημες που επηρεάζουν τη συναισθηματική κατάσταση και την ψυχολογία των ανθρώπων. Οι ψυχές των ανθρώπων έχουν αδειάσει από όμορφα συναισθήματα και οι σχέσεις τους είναι ψυχρές, απόμακρες και βασίζονται μόνο σε συμφέροντα. Ερημιά, μιζέρια, εξαθλίωση και επιφανειακή υλική ευτυχία είναι αυτά που κυριαρχούν για τον ποιητή. Ένας τέτοιος τόπος δεν ταιριάζει στον άνθρωπο. Απλώς σιγά - σιγά τον φθείρει. 2. Π ο ι α ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ε ι κ ό ν α τ η ς π ό λ η ς π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι ο Α σ λ ά ν ο γ λ ο υ ; Σ υ γ κ ρ ί ν ε τ ε α υ τ ή τ η ν π ε ρ ι γ ρ α φ ή μ ε τ η ν ε ι κ ό ν α τ η ς «ά γ ρ υ π ν η ς» π ό λ η ς π ο υ δ ί ν ε ι τ ο π ο ί η μ α τ η ς Τ σ α κ ν ι ά. Ο Ασλάνογλου περιγράφει μια νεκρή πόλη, σα να βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Είναι τόσο γεμάτη από θόρυβο και από ανθρώπους, αλλά αυτός την βλέπει με τα μάτια του άδεια, ερειπωμένη, κατεστραμμένη, έρημη και κενή. Η Α.Τσακνιά στο επόμενο ποίημα περιγράφει την πόλη άγρυπνη, σα φάντασμα που δεν κοιμάται, αλλά τριγυρνά τρομοκρατημένο και γεμάτο φόβο σε μια πόλη που δεν Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 29

ησυχάζει ποτέ. Στην εικόνα του πρώτου ποιήματος επικρατεί ερημιά, ενώ στο δεύτερο ποίημα η πόλη δεν ηρεμεί, υπάρχει ένταση και κίνηση. Και οι δυο εικόνες, όμως έχουν κάτι το σκοτεινό που προκαλεί συναισθήματα ανησυχίας και τρόμου. Το μήνυμα που θέλουν να μεταφέρουν και οι δύο εικόνες είναι το ίδιο συναισθηματική απογύμνωση και προβλήματα που οδηγούν σε ψυχική εξαθλίωση. 3. Π ο ι α μ ε τ α φ ο ρ ά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί η π ο ι ή τ ρ ι α γ ι α ν α π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε ι τ η ν π ό λ η κ α ι γ ι α τ ί ; Η Α.Τσακνιά περιγράφει την πόλη σαν ένα «κουλουριασμένο φίδι» που λουφάζει. Την φαντάζεται ύπουλη, μοχθηρή, γεμάτη δηλητήριο. Είναι ένα ερπετό που σωπαίνει και μένει ακίνητο και παθητικό. «Κουλουριάζεται» και πνίγει τον άνθρωπο με το φόβο, την επιφυλακτικότητα και τη μοναξιά. (Δες και παραπάνω στην ανάλυση του ποιήματος) 4. Γ ι α τ ί η Τ σ α κ ν ι ά ε π ι μ έ ν ε ι σ τ η ν ε ι κ ό ν α τ η ς ά γ ρ υ π ν η ς π ό λ η ς ; Η «άγρυπνη» πόλη είναι μια πόλη που δεν ηρεμεί ποτέ, που πάντα ανησυχεί, που πάντα αναζητά τρόπο να επιβιώσει. Θέλει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην προβληματική σχέση του ανθρώπου με τη ζωή στην πόλη, στο άγχος και στη συναισθηματική ένταση που προκαλεί ο σύγχρονος τρόπος διαβίωσης στις μεγαλουπόλεις. Αγρυπνεί η πόλη γιατί αγχώνεται, γιατί φοβάται, γιατί σκέφτεται πώς θα επιβιώσει οικονομικά, γιατί βασανίζεται από την αποξένωση και τις δυσκολίες της καθημερινότητας. (Δες και παραπάνω στην ανάλυση). 30 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 31

Διαθεματική Δραστηριότητα Ε π ι σ η μ ά ν ε τ ε τ α σ ο β α ρ ό τ ε ρ α π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ο υ χ ω ρ ι ο ύ ή τ η ς π ό λ η ς σ α ς, σ κ ε φ τ ε ί τ ε λ ύ σ ε ι ς κ α ι γ ρ ά ψ τ ε μ ι α ε π ι σ τ ο λ ή σ τ ο Δ ή μ α ρ χ ο, μ ε τ η ν ε λ π ί δ α ν α π ρ ο σ έ ξ ε ι τ ι ς α π ό ψ ε ι ς σ α ς κ α ι ν α μ ε ρ ι μ ν ή σ ε ι γ ι α τ η β ε λ τ ί ω σ η τ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν τ η ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς σ α ς ζ ω ή ς. Κάποια από τα πιο σοβαρά προβλήματα που συνήθως χρήζουν αποτελεσματικής αντιμετώπισης είναι: (για πόλη) Ρύπανση του περιβάλλοντος Ηχορύπανση Έλλειψη πρασίνου- πάρκων-χώρων αναψυχής Κυκλοφοριακό πρόβλημα Κακές συγκοινωνίες Έλλειψη χώρων όπου θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν κάποιες υγιείς δραστηριότητες (αθλητικοί χώροι, χώροι τεχνών, βιβλιοθήκες, παιδότοποι) Αδυναμία πρόσβασης όλων των ανθρώπων σε δράσεις που διοργανώνονται. Όσον αφορά μια πιο κλειστή κοινότητα θα μπορούσαν να ειπωθούν κυρίως: Έλλειψη εγκαταστάσεων για διάφορες δραστηριότητες. Εγκατάλειψη και αδιαφορία από τους υπευθύνους, λόγω συσσώρευσης των περισσότερων στις μεγάλες πόλεις. Αν οργανωθείτε σε ομάδες και κουβεντιάσετε μεταξύ σας για όλα τα παραπάνω θέματα, ανάλογα και με τα προβλήματα που αντιμετωπίζετε στην καθημερινότητά σας, θα μπορούσατε να προτείνετε και λύσεις που εσείς σκέφτεστε. 32 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Π ο ι α ε ί ν α ι η γ ν ώ μ η σ α ς γ ι α τ ι ς δ ι α π ρ ο σ ω π ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν σ τ ι ς σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς π ό λ ε ι ς ; Χαρακτηριστικό της αστικής ζωής είναι η απομόνωση, με τη μοναξιά να θεωρείται πλέον το μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα της εποχής μας. Οι άνθρωποι στις πόλεις ζουν σε τέτοιους έντονους ρυθμούς και έρχονται αντιμέτωποι με τόσα ζητήματα επιβίωσης, ώστε να μην έχουν τον χρόνο να ασχοληθούν με τον εαυτό τους, την ψυχική τους υγεία και να αναζητήσουν βοήθεια στο συνάνθρωπό τους. Τα πάντα ρυθμίζονται βάσει οικονομικών συναλλαγών και στόχο έχουν την απόκτηση περισσότερων υλικών αγαθών. Είναι πλέον πολυτέλεια για κάποιους να νοιαστούν και να κάνουν κάτι για την πνευματική και ψυχική τους ευεξία. Πολλές σχέσεις τείνουν να χαρακτηρίζονται επιφανειακές, δίχως ουσία, βασιζόμενες στο ατομικό συμφέρον. Δε μπορούμε, βέβαια, να αγνοήσουμε το γεγονός ότι ακόμα και μέσα σε μια τέτοια δυσμενή κατάσταση, υπάρχουν άνθρωποι που παλεύουν και προσπαθούν για το καλύτερο. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 33

Παράλληλα κείμενα Μανόλης Αναγνωστάκης, «Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.χ.» {απόσπασμα}, Ο στόχος (1970). Τα ποιήματα, Πλειάς 1975, σελ.154-155 Στην οδό Αιγύπτου - πρώτη πάροδος δεξιά - Τώρα υψώνεται το μέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως Και τα παιδάκια δεν μπορούνε πια να παίξουνε από τα τόσα τροχοφόρα που περνούνε Άλλωστε τα παιδιά μεγάλωσαν, ο καιρός εκείνος πέρασε που ξέρατε Τώρα πια δε γελούν, δεν ψιθυρίζουν μυστικά, δεν εμπιστεύονται. Κώστας Ταχτσής, «Η γιαγιά μου η Αθήνα», Εκδόσεις Ερμής, 4 η έκδοση, Αθήνα, 1980, σελ. 19-27 «Η ταυτότητά μου λέει ότι γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, αλλά μη δίνετε ποτέ μεγάλη πίστη στις ταυτότητες. Είμαι Αθηναίος. Από τους πέντε χιλιάδες κατοίκους που αριθμούσε η Αθήνα το 1827, ένας ήταν ο πατέρας του εκ μητρός προπάππου μου μ άλλα λόγια ο παππούς της γιαγιάς μου.. Έχω ζήσει σε πολλές πόλεις. Μερικές από αυτές το Sydney, τη New York, τις αγάπησα πολύ και ευχαρίστως θα τις ξανάβλεπα για λίγο, έστω και μια φορά στα πέντε χρόνια. Αλλά όση ζωή μου μένει ακόμα, εδώ προπάντων, στην Αθήνα, θα θελα να τη ζήσω, και εδώ, όταν έρθει κάποτε εκείνη η ώρα, εδώ να τελειώσω τις μέρες μου. Και εκτός αν συμβεί τίποτα απρόοπτο, μάλλον έτσι θα γίνει - κάποια στιγμή που ο πληθυσμός της θα πλησιάζει τα πέντε εκατομμύρια Ως τότε σκέφτομαι καμιά φορά, δε θα έχει μείνει σχεδόν τίποτα από την Αθήνα μου, εκείνη την Αθήνα που αγάπησα. Μα κάτι μέσα μου λέει πως ίσως να έχω και άδικο. Γιατί - εκτός και αν γίνει καμιά κοσμογονική αλλαγή - θα μένουν πάντως για πολύ καιρό ακόμα, για πάντα ελπίζω, ο λόφος του Λυκαβηττού και ο λόφος του Φιλοπάππου. Ως τότε, βέβαια, θα έχουν «αξιοποιηθεί» από κάποια κακόγουστη δημοτική ή κρατική υπηρεσία και θα έχουν μαντρωθεί με 34 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς