Εμπορικό & Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΕΒΕΘ Μάρτιος 2012 Palmos Analysis Μάρτιος 12
ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΕΒΕΘ (Executive Summary) Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της διαρκούς προσπάθειας που καταβάλλει για την πληρέστερη πληροφόρηση και ενημέρωση, τόσο του επιχειρηματικού κόσμου και των φορέων (κρατικών ή μη) της πόλης της Θεσσαλονίκης, όσο και των κατοίκων της, συνεχίζει την περιοδική διεξαγωγή Έρευνας Οικονομικής Συγκυρίας - σε επίπεδο Νομού Θεσσαλονίκης- που αφορά επιχειρήσεις των τεσσάρων τομέων της οικονομίας και καταναλωτές. Η Έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας του Νομού Θεσσαλονίκης ( Βαρόμετρο ΕΒΕΘ ) διεξάγεται δύο φορές το χρόνο, κατά το 2 ο 15νθήμερο των μηνών Μαρτίου και Σεπτεμβρίου, σε συνολικό δείγμα 1.500 ερωτώμενων (800 επιχειρήσεων και 700 καταναλωτών). Η έρευνα καλύπτει και τους τέσσερις τομείς της οικονομίας (βιομηχανία-μεταποίηση, υπηρεσίες, λιανικό εμπόριο και κατασκευές). Η έρευνα για το Βαρόμετρο ΕΒΕΘ διεξάγεται με τηλεφωνικές συνεντεύξεις με τους υπευθύνους των επιχειρήσεων (Γενικούς Διευθυντές ή Διευθυντές Οικονομικών ή Διευθυντές Πωλήσεων ή τους ιδιοκτήτες, αν πρόκειται για μικρότερες επιχειρήσεις) και με τη χρήση των ερωτηματολογίων που χρησιμοποιούνται από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και την Ευρωπαϊκή Ένωση (DG ECFIN), προκειμένου τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα με τις αντίστοιχες έρευνες που διεξάγονται σε Εθνικό (ΙΟΒΕ) και Ευρωπαϊκό (DG ECFIN) επίπεδο. 1. ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ Ο Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών υπολογίζεται με βάση τις προβλέψεις τους για τη γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας, την οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού τους, την πρόθεση αποταμίευσης και την πρόβλεψη για την ανεργία. Διευκρινίζεται ότι οι προβλέψεις κινούνται στο διάστημα +100 (όλοι προβλέπουν αύξηση) έως -100 ( όλοι προβλέπουν μείωση) και εμφανίζονται ως διαφορές μεταξύ θετικών αρνητικών απαντήσεων. Πιο συγκεκριμένα, αρνητική διαφορά σημαίνει ότι το ποσοστό αυτών που προβλέπουν μείωση ενός μεγέθους είναι υψηλότερο του ποσοστού εκείνων που προσδοκούν αύξηση και αντίστροφα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, οι καταναλωτές στο Νομό Θεσσαλονίκης εμφανίζονται σχεδόν απόλυτα απαισιόδοξοι, καθώς ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης στο Νομό Θεσσαλονίκης διαμορφώνεται στις -72 μονάδες, σε παρόμοιο επίπεδο με τον αντίστοιχο Εθνικό δείκτη ο οποίος διαμορφώνεται στις -79 μονάδες ενώ ο δείκτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαμορφώνεται στις -19 μονάδες, κατά το μήνα Μάρτιο 2012. Σε σχέση με τον περασμένο Σεπτέμβριο 2011, παρατηρείται σταθερά κακό κλίμα μεταξύ των καταναλωτών στο Νομό Θεσσαλονίκης (-72 από -76), ενώ επιδείνωση εμφανίζει ο σχετικός δείκτης σε Εθνικό επίπεδο (-79 από -74). Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ο σχετικός δείκτης εμφανίζει σταθερότητα (-19 από -19). Ειδικότερα, οι Καταναλωτές του Νομού Θεσσαλονίκης αναφέρουν: 2
Σταθερή επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης και βαθιά (αν και ηπιότερη σε σχέση με τον Σεπτέμβριο του 2011) απαισιοδοξία για την περαιτέρω εξέλιξή της. Σταθερή επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας κατά το τελευταίο έτος αλλά ελαφρά μειωμένη απαισιοδοξία για το μέλλον. Για πρώτη φορά από την καθιέρωση του «Βαρόμετρου ΕΒΕΘ» τον Μάρτιο του 2009, παρατηρείται αισιοδοξία για την μελλοντική εξέλιξη του πληθωρισμού, καθώς η καταναλωτές (έστω και με οριακή πλειοψηφία), θεωρούν ότι οι τιμές καταναλωτή κατά το επόμενο δωδεκάμηνο θα σημειώσουν κάμψη. Ωστόσο, υπάρχει η αίσθηση ότι η εξέλιξη των τιμών κατά το τελευταίο 12μηνο ήταν ανοδική (αν και η σχετική εκτίμηση είναι ηπιότερη σε σχέση με τον Σεπτέμβριο του 2011). Καθολική απαισιοδοξία για την εξέλιξη της ανεργίας στη χώρα. Σταθερή (σε σχέση με τον προηγούμενο Σεπτέμβριο του 2011) απροθυμία για την πραγματοποίηση σημαντικών αγορών προς το παρόν και αυξημένη απροθυμία για την πραγματοποίηση τέτοιων αγορών στο μέλλον. Εξαιρετικά χαμηλή και επιδεινούμενη πρόθεση για αποταμίευση. Σημειώνεται ότι, σε σχέση με τον Σεπτέμβριο του 2011 παρατηρείται σταθερά πλειοψηφικό ποσοστό όσων δηλώνουν ότι ζουν εις βάρος των αποταμιεύσεών τους ή με δανεικά (49%), ενώ το 43% τα φέρνουν ίσα ίσα με το εισόδημά τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνει ότι αποταμιεύει (λίγο ή πολύ) εξακολουθεί να μειώνεται και βρίσκεται στο 8%. Εκτίμηση για διατήρηση των πολύ χαμηλών πωλήσεων στην αγορά αυτοκινήτου στο Νομό Θεσσαλονίκης στο επόμενο 12μηνο. Δεν διαφαίνεται καμιά τάση ανάκαμψης της αγοράς αυτοκινήτου, αντιθέτως μειώνεται περαιτέρω η πρόθεση αγοράς αυτοκινήτου το επόμενο 12μηνο. Συνεχιζόμενη και εντεινόμενη καθήλωση της αγοράς ακινήτων και της οικοδομικής δραστηριότητας γενικότερα. 2. ΕΡΕΥΝΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Σε αρνητικό επίπεδο βρίσκεται ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών για τη Βιομηχανία στο Νομό Θεσσαλονίκης, βελτιωμένος ωστόσο σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011 και στο ίδιο επίπεδο από τον Εθνικό δείκτη, ο οποίος εμφανίζει σταθερότητα σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011. Ο Ευρωπαϊκός δείκτης εμφανίζει επίσης σταθερότητα σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011, σε αρνητικό έδαφος. Έτσι, το ισοζύγιο θετικών αρνητικών εκτιμήσεων του Δείκτη Επιχειρηματικών Προσδοκιών της Βιομηχανίας βρίσκεται στις -22 μονάδες στο Νομό Θεσσαλονίκης (-22 σε Εθνικό και -7 σε Ευρωπαϊκό επίπεδο). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος δείκτης παρουσιάζει αισθητή βελτίωση σε σχέση με τον προηγούμενο Σεπτέμβριο 2011 σε τοπικό (-22 από - 34), και σταθερότητα σε Εθνικό επίπεδο (-22 από -24) και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (-7 από - 6). Περαιτέρω επιδείνωση (σε σχέση με τον περασμένο Σεπτέμβριο 2011 ) παρουσιάζει η αξιολόγηση των βιομηχανιών της Θεσσαλονίκης για το εξάμηνο που πέρασε, αλλά βελτιώνονται αισθητά οι εκτιμήσεις για το προσεχές εξάμηνο για την παραγωγή. Πρέπει να σημειωθεί ότι εμφανίζεται σημαντική βελτίωση των προσδοκιών για την βιομηχανική παραγωγή στο άμεσο μέλλον, ενώ κλείνει η «ψαλίδα» μεταξύ των εκτιμήσεων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Επίσης, βελτιώνονται οι εκτιμήσεις σε σχέση με την εξέλιξη της εξαγωγικής δραστηριότητας στο μέλλον σε τοπικό επίπεδο και συγκλίνουν με τις 3
αντίστοιχες σε εθνικό επίπεδο, αν και παραμένει η διαφοροποίηση των εκτιμήσεων σε σχέση με το εθνικό επίπεδο για το τρέχον συνολικό επίπεδο των εξαγωγών. Σταθερά απαισιόδοξες παραμένουν οι εκτιμήσεις για την απασχόληση, ενώ επιδείνωση εμφανίζεται στις εκτιμήσεις για το επίπεδο των τιμών. Ειδικότερα, οι απόψεις των βιομηχανιών του Νoμού Θεσσαλονίκης συνοψίζονται στα εξής: Υπάρχει πτώση της παραγωγής, με αντίστοιχη μείωση των παραγγελιών. Έχει γίνει εξορθολογισμός των αποθεμάτων και της παραγωγικής τους δυναμικότητας, σε καλύτερο επίπεδο απ ότι ο Εθνικός μέσος όρος. Αποτυπώνεται μια αισθητά μειωμένη απαισιοδοξία για το μέλλον, σε σχέση με την παραγωγή και το επίπεδο των παραγγελιών (κυρίως από το εξωτερικό), ενώ υπάρχει σταθερή απαισιοδοξία σε σχέση με την απασχόληση. Η ανταγωνιστική τους θέση, κατά δήλωσή τους, εμφανίζεται σταθεροποιημένη στην εσωτερική αγορά αλλά και στην εξωτερική αγορά. 3. ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Σταθερά αρνητικό είναι το κλίμα που καταγράφεται στις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών στο Νομό Θεσσαλονίκης. Έτσι, ο σχετικός Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών για τον τομέα των Υπηρεσιών βρίσκεται στις -51 μονάδες, έναντι -32 μονάδων σε Εθνικό επίπεδο και -4 μονάδων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε σχέση με τον προηγούμενο Σεπτέμβριο 2011 υπάρχει σταθερά κακό κλίμα σε τοπικό επίπεδο (-51 έναντι -51), επιδείνωση σε Εθνικό επίπεδο (-32 έναντι -25) και σταθερότητα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (-4 έναντι -4). Η επικείμενη καλοκαιρινή περίοδος, δεν φαίνεται να οδηγεί σε βελτίωση του κλίματος στις υπηρεσίες. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών του Ν. Θεσσαλονίκης αναφέρουν: Πτώση στη ζήτηση και περαιτέρω επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης. Ελαφρά βελτίωση των προσδοκιών για το επόμενο εξάμηνο σε σχέση με τη ζήτηση, σταθερά αρνητικές προβλέψεις για την απασχόληση αλλά και εμφανής τάση μείωσης για τις τιμές των υπηρεσιών. 4. ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Σε σταθερά αρνητικό επίπεδο παραμένει ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών για το Λιανικό Εμπόριο στο Νομό Θεσσαλονίκης, σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011, όπως και ο αντίστοιχος Εθνικός αλλά και ο Ευρωπαϊκός δείκτης. Έτσι, το ισοζύγιο θετικών-αρνητικών εκτιμήσεων του Δείκτη Επιχειρηματικών Προσδοκιών Λιανικού Εμπορίου βρίσκεται στις -37 μονάδες (από -37 μονάδες το Σεπτέμβριο 2011 ) στο Νομό Θεσσαλονίκης, έναντι -36 μονάδων (από -41 μονάδες τον Σεπτέμβριο 2011 ) σε Εθνικό και -11 μονάδων (από -13 μονάδες τον Σεπτέμβριο 2011 ) σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, οι απόψεις των εμπορικών επιχειρήσεων του Νομού Θεσσαλονίκης συνοψίζονται στα εξής: 4
Αισθητά μειωμένη απαισιοδοξία καταγράφεται σε σχέση με την εξέλιξη των πωλήσεών τους και των παραγγελιών κατά το επόμενο εξάμηνο, σημαντικά μειωμένη σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011. Παρά τις απαισιόδοξες εκτιμήσεις για την εξέλιξη της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας, το επίπεδο των αποθεμάτων χαρακτηρίζεται ως κάτω από το φυσιολογικό, αν και πιο κοντά στο φυσιολογικό επίπεδο σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011. Εξακολουθούν να προβλέπουν μείωση της απασχόλησης στον κλάδο τους, ενώ προβλέπουν και περαιτέρω ελαφρά μείωση των τιμών των προϊόντων κατά το αμέσως επόμενο διάστημα. 5. ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Σταθερά χαμηλός, στο πιο χαμηλό του επίπεδο από την καθιέρωση των μετρήσεων του Βαρόμετρου ΕΒΕΘ όπου βρέθηκε από τον Σεπτέμβριο 2010, είναι ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών για τις Κατασκευές στο Νομό Θεσσαλονίκης σε επίπεδο καλύτερο, ωστόσο, του Εθνικού δείκτη, αλλά σαφώς χειρότερο του Ευρωπαϊκού δείκτη. Έτσι, το ισοζύγιο θετικών αρνητικών εκτιμήσεων του Δείκτη Επιχειρηματικών Προσδοκιών Κατασκευών βρίσκεται στις -55 μονάδες στο Νομό Θεσσαλονίκης, με -61 μονάδες σε Εθνικό και -29 μονάδες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ιδιαίτερα αρνητική εξακολουθεί να είναι η εξέλιξη της κατασκευαστικής δραστηριότητας κατά το τελευταίο εξάμηνο σε σχέση, τόσο με την υπόλοιπη Ελλάδα, όσο και με την Ευρωπαϊκή Ένωση και σαφώς αρνητικότερη σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011. Εμφανίζεται σταθερή τάση πτώσης των τιμών σε σχέση με τον Σεπτέμβριο 2011 τόσο σε τοπικό όσο και σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο.. Η πρόθεση μείωσης του προσωπικού, κατά το επόμενο εξάμηνο, παραμένει ισχυρή αν και ηπιότερη. Ειδικότερα, οι απόψεις των κατασκευαστικών επιχειρήσεων του Νομού Θεσσαλονίκης συνοψίζονται στα εξής: Καταγράφεται μια περαιτέρω πτώση της κατασκευαστικής δραστηριότητας με αντίστοιχη εκ νέου μείωση των νέων παραγγελιών. Εμφανίζεται μια τάση μείωσης των τιμών των ακινήτων, καθώς συγκλίνει σταδιακά το επίπεδο των τιμών με το επίπεδο της ζήτησης, ενώ προβλέπεται και περαιτέρω μείωση της απασχόλησης στον κατασκευαστικό τομέα. 6. ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΕΒΕΘ AD HOC ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ Στο πλαίσιο της καλύτερης αξιοποίησης του Βαρόμετρου ΕΒΕΘ ως ερευνητικού εργαλείου για την καλύτερη πληροφόρηση του επιχειρηματικού κόσμου του Νομού Θεσσαλονίκης, ενσωματώθηκαν στα ερωτηματολόγια του Βαρόμετρου ΕΒΕΘ ad-hoc ερωτήσεις για διάφορα θέματα καταναλωτικής συμπεριφοράς αλλά και επιχειρηματικής επικαιρότητας. Τα ερωτήματα τέθηκαν με τέτοιο τρόπο, στο τέλος των τυποποιημένων ερωτηματολογίων που χρησιμοποιεί το Βαρόμετρο ΕΒΕΘ, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια και η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων του Βαρόμετρου ΕΒΕΘ. Εμπορικά Κέντρα vs. Τοπικές Αγορές Οι ερωτήσεις που τέθηκαν στους καταναλωτές του Νομού Θεσσαλονίκης για τα Εμπορικά Κέντρα και τις Τοπικές Αγορές, ήταν οι ίδιες με αυτές που τέθηκαν στη μεγάλη έρευνα του 5
ΕΒΕΘ για τα Εμπορικά Κέντρα και τις Τοπικές Αγορές τον Ιούνιο του 2008, προκειμένου να διερευνηθούν τυχόν μεταβολές τις οποίες έχει επιφέρει η σφοδρή οικονομική κρίση της τελευταίας τριετίας. Μεταξύ άλλων, διαπιστώθηκε ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει σημαντικά τις επισκέψεις των καταναλωτών στα εμπορικά κέντρα, καθώς το ποσοστό όσων απαντάει ότι δεν επισκέπτεται εμπορικά κέντρα πολυκαταστήματα εκτοξεύτηκε από το 4% στο 19%. Ταυτόχρονα, η κρίση έχει πλήξει ιδιαίτερα την αγορά του κέντρου της πόλης, καθώς το ποσοστό των επισκέψεων σε τοπικές αγορές που κατευθύνεται προς την αγορά του κέντρου της Θεσσαλονίκης μειώθηκε από το 41% τον Ιούνιο του 2008 στο 26% σήμερα, ενώ ενισχύθηκαν αναλογικά οι επισκέψεις στις τοπικές αγορές κατοικίας των καταναλωτών (από 54% στο 68%). Ταυτόχρονα, το ποσοστό των επισκεπτών εμπορικών κέντρων πολυκαταστημάτων που έχουν ως κύριο λόγο επίσκεψης την αγορά συγκεκριμένου προϊόντος βρίσκεται στο 26% από 51% τέσσερα χρόνια πριν, ενώ ταυτόχρονα το ποσοστό εκείνων που επικαλούνται ως κύριο λόγο επίσκεψης τη βόλτα ψυχαγωγία ανεβαίνει από το 35% το 2008 στο 46% σήμερα. Αντίστοιχες αλλά ηπιότερες τάσεις καταγράφονται σήμερα και στους επισκέπτες των τοπικών αγορών. Τέλος, εμφανώς μειωμένη είναι τόσο η επισκεψιμότητα των εμπορικών κέντρων πολυκαταστημάτων όσο και των τοπικών αγορών αλλά και η μέση δαπάνη για την αγορά προϊόντων υπηρεσιών. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι δεν ξόδεψαν χρήματα κατά την πιο πρόσφατη επίσκεψή τους σε εμπορικό κέντρο πολυκατάστημα για την αγορά προϊόντων ανέβηκε στο 30% σήμερα έναντι 19% το 2008 και για την αγορά υπηρεσιών ανέβηκε στο 47% από το 32% το 2008. Ερωτήσεις καταναλωτικής συμπεριφοράς Μόλις το 15% των καταναλωτών του Νομού Θεσσαλονίκης δηλώνει ότι δεν πραγματοποιεί έρευνα αγοράς σε σχέση με την τιμή κάποιου προϊόντος ή υπηρεσίας πριν το αγοράσουν. Ταυτόχρονα, το 55% των καταναλωτών δηλώνουν ότι ζητούν πάντα απόδειξη όταν δεν τους τη δώσουν και το 31% τη ζητάει μερικές φορές, ενώ το 14% δεν τη ζητάει. Το πρόβλημα της μη έκδοσης αποδείξεων εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονο στους οδηγούς ταξί, στους τεχνίτες και τεχνικούς (υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι κτλ) και δευτερευόντως στους ελεύθερους επαγγελματίες (ιατρούς, δικηγόρους κτλ). Στον αντίποδα, τη μεγαλύτερη συνέπεια στην έκδοση αποδείξεων εμφανίζουν τα εμπορικά καταστήματα και τα καταστήματα εστίασης (ταβέρνες, εστιατόρια κτλ). Πάνω από 1 στους 4 καταναλωτές (27%) του Νομού Θεσσαλονίκης δηλώνουν ότι προτιμούν να αγοράζουν προϊόντα από καταστήματα πολυεθνικών εταιρειών, επικαλούμενοι κυρίως τις καλύτερες τιμές (68%) και πολύ λιγότερο την καλύτερη ποιότητα (15%). Ένας στους έξι (16%) περίπου κατοίκους του Νομού Θεσσαλονίκης δηλώνουν ότι πραγματοποιούν ενίοτε αγορές από πλανόδιους που δεν διαθέτουν σχετική άδεια, επικαλούμενοι σε ποσοστό 67% τις χαμηλότερες τιμές και σε ποσοστό 25% συναισθηματικούς λόγους και λόγους συμπάθειας προς τον πλανόδιο. Ωστόσο, οι καταναλωτές έχουν σχεδόν πλήρης επίγνωση των καταστροφικών συνεπειών του παρεμπορίου στην Ελληνική Οικονομία. Τέλος, οι καταναλωτές εκφράζουν σε γενικές γραμμές την ικανοποίησή τους από την πρόσφατη περίοδο των εκπτώσεων. 7. ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΕΒΕΘ AD HOC ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟΥ Απογοητευμένοι δηλώνουν οι έμποροι του Νομού Θεσσαλονίκης από την πρόσφατη περίοδο των εκπτώσεων, ενώ ταυτόχρονα το 95% δηλώνει ότι θεωρεί «Καθόλου» ή «Λίγο» 6
αποτελεσματικά τα μέτρα που λαμβάνει η Πολιτεία για την αντιμετώπιση του παρεμπορίου και του λαθρεμπορίου. Το 50% των εμπορικών επιχειρήσεων που στεγάζονται σε ενοικιαζόμενους χώρους δηλώνουν ότι έχουν ήδη προβεί σε μείωση του κόστους του ενοικίου ενώ το 28% βρίσκεται σε διαπραγμάτευση ή σκοπεύει να προχωρήσει σε διαπραγμάτευση για την μείωση του κόστους του ενοικίου. Ταυτόχρονα, το 36% των εμπορικών επιχειρήσεων δηλώνει ότι μεταξύ των μέτρων που λαμβάνει για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι η μείωση του ενοικίου της επαγγελματικής στέγης, το 33% προχωρά σε μείωση μισθών, το 31% ενισχύει το marketing και τις προωθητικές ενέργειες της επιχείρησης, το 30% αλλάζει τιμολογιακή πολιτική και το 25% προχωρά σε απολύσεις προσωπικού. Θεσσαλονίκη, 9 Απριλίου 2012 7