HMHTPIOY E. A XA I H

HMHTPIOY E. A XA I H YKEIOY ˆÚËÙÈÎ K Ù ı ÓÛË ñ K ÌÂÓÔ ñ MÂÙ ÊÚ ÛË ñ EÚÌËÓ ÙÈÎ Ó Ï ÛË ñ AÛÎ ÛÂÈ : EÚÌËÓ ÙÈÎ, ËÌ ÛÈÔÏÔÁÈÎ, EÙ ÌÔÏÔÁÈÎ ñ Aapple ÓÙ ÛÂÈ ÛÎ ÛÂˆÓ ñ AÛÎ ÛÂÈ ÛÙËÓ ÂÈÛ ÁˆÁ ñ KÚÈÙ ÚÈ ÍÈÔÏfiÁËÛË ñ Ì Ù apple ÓÂÏÏËÓ ˆÓ ÂÍÂÙ ÛÂˆÓ E A ONIKH 2010

K ıâ ÁÓ ÛÈÔ ÓÙ Ù appleô Ê ÚÂÈ ÙËÓ appleôáú Ê ÙÔ Û ÁÁÚ Ê ISBN 978-960-456-193-3 Copyright:.E. Û Ï Ë, EÎ fiûâè Z ÙË, I ÓÔ ÚÈÔ 2010, ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË TÔ apple ÚfiÓ ÚÁÔ appleóâ Ì ÙÈÎ È ÈÔÎÙËÛ appleúôûù Ù ÂÙ È Î Ù ÙÈ È Ù ÍÂÈ ÙÔ EÏÏËÓÈÎÔ ÓfiÌÔ (N.2121/1993 fiappleˆ ÂÈ ÙÚÔappleÔappleÔÈËıÂ Î È ÈÛ ÂÈ Û ÌÂÚ ) Î È ÙÈ ÈÂıÓÂ Û Ì ÛÂÈ appleâú appleóâ Ì ÙÈÎ È ÈÔÎÙËÛ. Aapple ÁÔÚ ÂÙ È appleôï Ùˆ Ë Ó ÁÚ appleù ÂÈ ÙÔ ÂÎ fiùë Î Ù ÔappleÔÈÔ appleôùâ ÙÚfiappleÔ Ì ÛÔ ÓÙÈÁÚ Ê, ʈÙÔ Ó Ù appleˆûë Î È ÂÓ Á ÓÂÈ Ó apple Ú ÁˆÁ, ÂÎÌ ÛıˆÛË ÓÂÈÛÌfi, ÌÂÙ ÊÚ ÛË, È ÛÎÂ, Ó ÌÂÙ ÔÛË ÛÙÔ ÎÔÈÓfi Û ÔappleÔÈ appleôùâ ÌÔÚÊ (ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎ, ÌË ÓÈÎ ÏÏË) Î È Ë ÂÓ Á ÓÂÈ ÂÎÌÂÙ ÏÏ ÛË ÙÔ Û ÓfiÏÔ Ì ÚÔ ÙÔ ÚÁÔ. ºˆÙÔÛÙÔÈ ÂÈÔıÂÛ EÎÙ appleˆûë μè ÏÈÔ ÂÛ. ZHTH & È OE 18Ô ÏÌ ÂÛ/Ó ÎË - ÂÚ T.. 4171 ñ ÂÚ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ñ T.K. 570 19 TËÏ.: 23920.72.222 - Fax: 23920.72.229 ñ e-mail: info@ziti.gr www.ziti.gr μπμ π ø π π - Δƒπ π AÚÌÂÓÔappleÔ ÏÔ 27, 546 35 ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË TËÏ.: 2310.203.720, Fax: 2310.211.305 ñ e-mail: sales@ziti.gr μπμ π ø π A HNøN - ENø H EK OTøN BIB IOY E A ONIKH ÙÔ ÙÔ BÈ Ï Ô ( ÂÛÌ fiáïô 5), 105 64 Aı Ó ñ TËÏ.-Fax: 210.3211.097 A O HKH A HNøN - ø H H XON PIKH AÛÎÏËappleÈÔ 60, 114 71 Aı Ó ñ TËÏ.-Fax: 210.3816.650 ñ e-mail: athina@ziti.gr Δƒ π μπμ π ø π : www.ziti.gr

Mε την έκδοση των Hθικών Nικομαχείων και των Πολιτικών του Aριστοτέλη ολοκληρώνεται η σειρά των βοηθημάτων για την Tρίτη τάξη της Θεωρητικής κατε θυνσης, που περιλαμβάνει επιπλέον τον Eπιτάφιο του Περικλέους και τα έργα του Πλάτωνα, Πρωταγ ρα και Πολιτεία. πως και στις άλλες εκδ σεις, φροντίσαμε να παρουσιάσουμε με τρ πο σαφή, μεθοδικ και πρακτικ την ερμηνευτική ανάλυση, ώστε να διευκολ νουμε κυρίως το μαθητή να αφομοιώσει λες τις φιλοσοφικές ιδέες του Aριστοτέλη. Δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση των κειμένων, γιατί γνωρίζαμε απ τη μια τη δυσκολία του μαθητή να προσεγγίσει με ακρίβεια και πληρ τητα τα φιλοσοφικά κείμενα και απ την άλλη τη μεγάλη βαθμολογική αξία των ερμηνευτικών ερωτήσεων, σ μφωνα με το νέο σ στημα αξιολ γησης. Γι αυτ και θέλουμε να πιστε ουμε τι η αξία αυτο του βιβλίου έγκειται καταρχήν στην πληρ τητα και τη μεθοδικ τητα με την οποία προσεγγίζονται ιδεολογικά - ερμηνευτικά τα διδασκ μενα κείμενα. Θα ήταν βεβαίως παράλειψη να μην αναφερθεί και η συμβολή των συναδέλφων φιλολ γων, οι οποίοι με τις παρατηρήσεις και παρεμβάσεις τους κατά τη διάρκεια των σχετικών σεμιναρίων συνέβαλαν ώστε η ερμηνευτική προσέγγιση των συγκεκριμένων κειμένων να πάρει τη σωστή κατε θυνση. Kαι στο βιβλίο αυτ ακολουθο με την ίδια πορεία, πως και στην έκδοση των έργων του Πλάτωνα. Έτσι, κάθε εν τητα περιλαμβάνει: 1 Tο κείμενο και τη μετάφραση. 2 Συντακτικά σχ λια, σα κρίνονται απαραίτητα για την καταν ηση του κειμένου. 3 Δομικά στοιχεία κάθε κειμένου, που παρουσιάζουν συνοπτικά τους βασικο ς άξονες και επιτρέπουν την ε κολη ερμηνευτική προσέγγιση της εν τητας. 4 Eρμηνευτική ανάλυση, που καλ πτει πλήρως λες τις πλευρές κάθε κειμένου και καθιστά, πιστε ουμε, το μαθητή ικαν να απαντήσει με ακρίβεια σε οποιαδήποτε πιθανή ερώτηση. Σημειώνεται τι κατά την ανάλυση πήραμε υπ ψη λες τις υποδείξεις και ερωτήσεις του KEE για την αξιολ γηση των μαθητών. 5 Eρωτήσεις αξιολ γησης με σ ντομη απάντηση, προσανατολισμένες στο πνε μα του βιβλίου αξιολ γησης του KEE.

4 PO O O 6 Παραθέματα, που κρίναμε τι μ αυτ τον τρ πο διευκολ νουμε την εμβάθυνση στο κείμενο. 7 Eρωτήσεις καταν ησης του κειμένου, στις οποίες η απάντηση είναι ευχερής με βάση την ερμηνευτική ανάλυση που προηγήθηκε. 8 Eτυμολογικές οικογένειες με ομ ρριζα, συνώνυμα και αντώνυμα καθώς και ετυμολ γηση λέξεων. Στις γλωσσικές - ετυμολογικές οικογένειες περιλαμβάνονται τα συνηθέστερα ρήματα, ώστε ο μαθητής να μπορέσει να ανταποκριθεί με επιτυχία στη συγκεκριμένη άσκηση κατά τις εξετάσεις. 9 Aσκήσεις ερμηνευτικές, ετυμολογικές, σημασιολογικές. Πρ κειται για μία αξι λογη «τράπεζα ασκήσεων» με εξαιρετική ποικιλία και σε μεγάλο αριθμ, ώστε ο καθηγητής να έχει στη διάθεσή του ασκήσεις λων των τ πων για εμπέδωση της λης απ τους μαθητές. Σημειώνουμε τι σε λες τις ασκήσεις δίνονται απαντήσεις στο τέλος του βιβλίου. 10 Kριτήρια αξιολ γησης, με επιλεγμένες ερωτήσεις, ώστε να δίνεται η δυνατ τητα στον καθηγητή να αξιολογήσει τους μαθητές σ μφωνα με το πνε μα του νέου εξεταστικο συστήματος, και στο μαθητή να αυτενεργήσει με τρ πο ουσιαστικ και αποτελεσματικ. Θέλουμε να πιστε ουμε τι με το βιβλίο αυτ ικανοποιο με βασικές ανάγκες στη διδασκαλία των αριστοτελικών κειμένων και προσφέρουμε ένα χρήσιμο «εργαλείο» για τον καθηγητή και ένα αποτελεσματικ βοήθημα για το μαθητή. Δεκέμβριος 2000 Δημ. E. Πασχαλίδης ÚfiÏÔÁÔ Ó Î ÔÛË ª ε τη νέα έκδοση κρίθηκε σκ πιμο να αναμορφωθεί σε ορισμένα σημεία το περιεχ μενο του βιβλίου και, κυρίως, να εμπλουτιστεί η έτσι κι αλλιώς πλο σια ερμηνευτική ανάλυση της προηγο μενης έκδοσης. Με τον τρ πο αυτ οι μαθητές καλ πτουν στον μεγαλ τερο δυνατ βαθμ τις απαιτήσεις των εξετάσεων και οι φιλ λογοι καθηγητές έχουν στη διάθεσή τους ένα πληρέστερο βοήθημα για την αποτελεσματική διδασκαλία του μαθήματος. Στη νέα έκδοση θεωρήσαμε πως θα ήταν χρήσιμο να συμπεριλάβουμε και τα δοθέντα θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων στον Αριστοτέλη σε λες τις κατηγορίες των εξεταζομένων. Iανουάριος 2010 Δημ. E. Πασχαλίδης

AÚÈÛÙÔÙ ÏË : Ô Î È ÚÁ......................................7 H IKA NIKOMAXEIA EÈÛ ÁˆÁ....................................................................11 B ÛÈÎÔ ÍÔÓÂ ÙˆÓ ÂÓÔÙ ÙˆÓ...............................................15 1Ë EÓfiÙËÙ B1, 1-3..........................................................17 2Ë EÓfiÙËÙ B1, 4............................................................39 3Ë EÓfiÙËÙ B1, 5-7..........................................................58 4Ë EÓfiÙËÙ B1, 7-8..........................................................75 5Ë EÓfiÙËÙ B3, 1-2..........................................................90 6Ë EÓfiÙËÙ B6, 1-4.........................................................105 7Ë EÓfiÙËÙ B6, 4-8.........................................................118 8Ë EÓfiÙËÙ B6, 9-10........................................................138 9Ë EÓfiÙËÙ B6, 10-13......................................................150 10Ë EÓfiÙËÙ B6, 14-16.....................................................164 TÔ ÊÔ ÙÔ AÚÈÛÙÔÙ ÏË...................................................180 πδika EÈÛ ÁˆÁ..................................................................183 11Ë EÓfiÙËÙ A1, 1..........................................................184 12Ë EÓfiÙËÙ A2, 5-6........................................................194

6 EPIEXOMENA 13Ë EÓfiÙËÙ A2, 10-13.....................................................200 14Ë EÓfiÙËÙ A2, 15-16.....................................................205 15Ë EÓfiÙËÙ 1, 1-2........................................................208 16Ë EÓfiÙËÙ 1, 3-4/6/12..................................................220 17Ë EÓfiÙËÙ 7, 1-3/5......................................................230 18Ë EÓfiÙËÙ 11, 1-4......................................................233 19Ë EÓfiÙËÙ 4, 22-26...................................................239 20Ë EÓfiÙËÙ 2, 1-4........................................................244 KÚÈÙ ÚÈ ÍÈÔÏfiÁËÛË HıÈÎ NÈÎÔÌ ÂÈ 1Ô KÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.....................................................257 2Ô KÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.....................................................260 ÔÏÈÙÈÎ 3Ô KÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.....................................................262 4Ô KÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.....................................................264 Aapple ÓÙ ÛÂÈ /Ï ÛÂÈ ÙˆÓ ÛÎ ÛÂˆÓ AÚÈÛÙÔÙ ÏË : Ô Î È ÚÁ...................................................269 HıÈÎ NÈÎÔÌ ÂÈ............................................................269 ÔÏÈÙÈÎ.....................................................................277 KÚÈÙ ÚÈ ÍÈÔÏfiÁËÛË........................................................279 BÈ ÏÈÔÁÚ Ê...........................................................284 E ÚÂÙ ÚÈÔ ÏËÌÌ ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ.................285 Ì Ù ÓÂÏÏËÓ ˆÓ ÍÂÙ ÛˆÓ..................................286

4 Ë ENOTHTA AÚÈÛÙÔÙ ÏË : Ô Î È ÚÁ A 1 2 3 4 5 6 7 8 B 1 EÚˆÙ ÛÂÈ ÂÏÂ ıâúë Ó appleù ÍË Γιατί ο Αριστοτέλης διάλεξε την Αθήνα και ειδικά την πλατωνική Ακαδημία για τις σπουδές του; Ποια ήταν η σημασία της πλατωνικής Ακαδημίας για τη διαμ ρφωση της προσωπικ τητας του Αριστοτέλη; Ποια σημασία έχει η απουσία του Πλάτωνα απ την Ακαδημία την εποχή που έφτασε εκεί ο Αριστοτέλης; Λέγεται πως ο Αριστοτέλης είχε λίγους μ νο φίλους, πολλο ς μως εχθρο ς. Πώς εξηγείται αυτ ; Για ποιους λ γους, το πιθαν τερο, έφυγε ο Αριστοτέλης απ την Αθήνα μετά το θάνατο του Πλάτωνα; Σε ποιους νέους στ χους στράφηκαν τα ενδιαφέροντα του Αριστοτέλη κατά τη δε τερη περίοδο της φιλοσοφικής δραστηρι τητάς του στην Άσσο; Τι γνωρίζετε για την τρίτη περίοδο της φιλοσοφικής δραστηρι τητας του Αριστοτέλη; Για ποιο λ γο εγκατέλειψε οριστικά την Αθήνα ο Αριστοτέλης; EÚˆÙ ÛÂÈ ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÔ Ù appleô Να σημειώσετε στις απ ψεις που ανταποκρίνονται στο περιεχ μενο της εισαγωγής του σχολικο βιβλίου. α. Ο Πλάτων θα μασε στον Αριστοτέλη κυρίως την οξ νοιά του. β. Η κριτική που ασκο σε ο Αριστοτέλης στους συναδέλφους του στην Ακαδημία ήταν ήπια και επιεικής. γ. Είχε βαθιά πίστη πως οι δικές του απ ψεις βρίσκονταν πιο κοντά στην αλήθεια.

8 API TOTE H ñ BIO KAI EP A 2 3 4 Σε ποιον αιώνα και ποια εποχή έζησε ο Αριστοτέλης; α. τον 4 ο αιώνα 1. την εποχή του Περικλή β. τον 3 ο αιώνα 2. την εποχή των περσικών πολέμων γ. τον 5 ο αιώνα 3. την μετά τον Πελοποννησιακ π λεμο εποχή δ. τον 2 ο αιώνα 4. την εποχή της επέκτασης των Μακεδ νων Ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε την Αθήνα μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, γιατί α. κατηγορήθηκε τι έγραψε παιάνα για κοιν θνητ β. ακολουθο σε τη διδασκαλία του Σωκράτη γ. ήταν δάσκαλος του Αλεξάνδρου δ. δεν ήταν Αθηναίος ε. ήταν άθεος στ.ήταν μαθητής του Πλάτωνα ζ. είχε σχέσεις με το βασιλικ οίκο της Μακεδονίας Α. Να σημειώσετε στη στήλη Σ στις προτάσεις των οποίων το περιεχ μενο επιβεβαιώνεται σε σχέση με την κατηγορία απ τις πληροφορίες του βιβλίου σας και στη στήλη Λ σ εκείνες που το περιεχ μεν τους δεν επιβεβαιώνεται (ακ μη κι αν είναι αληθοφανείς). Β. Με βάση τις προτάσεις που σας δίνονται (είτε τις χαρακτηρίσατε με Σ είτε με Λ) να συνθέσετε ένα κείμενο στο οποίο θα διακρίνετε τις βαθ τερες, κατά τη γνώμη σας, αιτίες της κατηγορίας απ τις φανερές αιτίες ή αφορμές. Να συνδέσετε κάθε κ ριο νομα της στήλης Α με την πρ ταση της στήλης Β που αναφέρεται σ αυτ. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσε ει. Στήλη A 1. Θε φραστος 2. Σ λλας 3. Ανδρ νικος 4. Νηλέας 5. Ε δοξος 6. Απελλικών Στήλη B α. Έκανε την πρώτη έκδοση των έργων του Αριστοτέλη β. Αγ ρασε τα βιβλία στη Σκήψη γ. Άμεσος κληρον μος του Αριστοτέλη δ. Κληρον μησε τα χειρ γραφα του Αριστοτέλη και τα μετέφερε στη Σκήψη ε. Έστειλε τα βιβλία στη Ρώμη

4 Ë ENOTHTA HıÈÎ NÈÎÔÌ ÂÈ - EÈÛ ÁˆÁ A 1 2 3 EÚˆÙ ÛÂÈ ÂÏ ıâúë Ó appleù ÍË α. Πο οφείλουν το νομά τους τα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη; β. Να δώσετε με λίγα λ για το περιεχ μενο του έργου. Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 139-140 («Δεκαεφτά χρονών ήταν και επιδρώντας θετικά ο ένας στον άλλο»). Ποια ερωτήματα απασχ λησαν τους στοχαστές της πνευματικής παράδοσης στην οποία εντάσσεται ο Αριστοτέλης με την πραγματεία του «Ηθικά Νικομάχεια»; Να δώσετε τους νέους ρους που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στις συζητήσεις και τις πνευματικές αναζητήσεις αυτής της εποχής και να εξηγήσετε το περιεχ μενο καθεν ς ανάλογα με τον εισηγητή του. Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 140 («Η σημασία της Ακαδημίας βρίσκεται τα δικά της φτερά»). Ο Περικλής στον «Επιτάφιο» εκθειάζει την πολυμέρεια του Αθηναίου πολίτη ως εξής: «Και συμβαίνει εμείς οι ίδιοι να ασχολο μαστε συγχρ νως και με τις ιδιωτικές και με τις δημ σιες υποθέσεις και, παρ λο που ο καθένας μας ασχολείται με διάφορα έργα, είναι δυνατ να γνωρίζει ικανοποιητικά και τα πολιτικά ζητήματα». Ποια διδασκαλία θεωρο σε απαραίτητη ο Πρωταγ ρας για έναν τέτοιον τ πο πολίτη; Να σχολιάσετε τον ρο που χρησιμοποιο σε ο σοφιστής. Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 140 («Δεν ήταν μ νο τυχερ ς ο νεαρ ς Σταγειρίτης η ψυχοσ νθεση του Πλάτωνα»). ÔÏÈ ÛÌfi ÙÔ fiúô Â Ô Ï : Ο ρος ε βουλία σήμαινε για τον Πρωταγ ρα την ικαν τητα του πολίτη να μπορεί να σκέφτεται σωστά τ σο για τις ιδιωτικές του υποθέσεις σο και για τις υποθέσεις της πολιτείας. Επομένως, ο ρος αυτ ς ανταποκρίνεται πλήρως στα χαρακτηριστικά του Αθηναίου πολίτη, πως τα περιγράφει στον Επιτάφιο ο Περικλής. Η ικανοποιητική γνώση των ιδιωτικών ζητημάτων και των πολιτικών υποθέσεων είναι η ουσία της ε βουλίας.

12 API TOTE OY H IKA NIKOMAXEIA ñ EI A ø H 4 5 6 7 8 9 Παίρνοντας ως βάση την ετυμολογική προέλευση του ρου ε δαιμονία να δείξετε αν το αρχικ σημασιολογικ του περιεχ μενο σχετίζεται περισσ τερο με την ε βουλία ή την ε τυχία, πως την ορίζει στο επ μενο χωρίο ο ίδιος ο Αριστοτέλης: ε τυχία δέ στιν ν τ χη γαθ ν α τία (Ρητορική, 1361 b 41). Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 141 («Είκοσι χρ νια έμεινε ο Αριστοτέλης αν είναι να σωθεί η αλήθεια;»). fiïèô: Η ε τυχία ( πως και η ε δαιμονία) εννοείται σαν κάτι που ο άνθρωπος δεν το πετυχαίνει μ νος του, αφο, για να αποκτηθεί, πρέπει να το ζητήσει με προσευχή. Αντίθετα, η ε βουλία είναι κάτι που μπορεί να αποκτηθεί μ νο με τη διδασκαλία και την άσκηση και δεν εξαρτάται, βέβαια, απ την παρέμβαση του θείου. Να σχολιάσετε τον ορισμ της ε δαιμονίας απ τον Αριστοτέλη και να δείξετε αν οι θέσεις του Σταγειρίτη πλησιάζουν τις θέσεις των προσωκρατικών φιλοσ φων Ηράκλειτου και Δημ κριτου. Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 141 («Τον Μάιο του 347 η Ακαδημία έκλαψε είχε στην Αθήνα περισσ τερους εχθρο ς παρά φίλους»). Να γράψετε αναλυτικά τη συλλογιστική διαδικασία που ακολο θησε ο Αριστοτέλης για να καταλήξει στη διάκριση των αρετών σε διανοητικές και ηθικές. Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 143 («Στην Άσσο άρχισε για τον Αριστοτέλη Περ ψυχ ς»). Να δώσετε την τριμερή διαίρεση της ψυχής, στην οποία κατέληξε ο Αριστοτέλης στο Α βιβλίο των Hθικών Νικομαχείων, και να δείξετε τη σχέση της με τη διάκριση των ανθρώπινων αρετών σε ηθικές και διανοητικές. Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 145-147 («Στη Μακεδονία... Ηθικά Νικομάχεια»). Ποια θέματα απασχολο ν τον Αριστοτέλη στο Α και το Β βιβλίο των Hθικών Νικομαχείων: Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 147 («Τα χρ νια έχουν περάσει παρά να εγκαταλείψει για δε τερη φορά την Αθήνα»). Να σχολιάσετε τη φράση του Ηράκλειτου «θος νθρώπ ω δαίμων». Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 152: Η φράση αυτή του Ηράκλειτου (δαίμων για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του) σημαίνει τι αυτ που ο άνθρωπος περιμένει απ το δαίμονα, απ το θείον, το έχει, στην πραγματικ τητα,

EPøTH EI À ƒ ΔÀ 13 μέσα στον ίδιο τον εαυτ του. Με άλλα λ για: λοι οι άνθρωποι επιζητο ν την ευδαιμονία, μ νο μως απ τις δικές τους πράξεις εξαρτάται αν θα φτάσουν κάποτε ή χι σ' αυτήν. 10 11 Ποιο περιεχ μενο δίνει ο Αριστοτέλης στον ρο «ευδαιμονία»; Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 152 («ε δαιμονία στ ψυχ ς νέργειά τις κατ ρετ ν τελείαν» μια διεξοδικ τατη διερε νηση του ενδιαφέροντος αυτο θέματος. Ποια είναι τα μέρη της ψυχής κατά τον Αριστοτέλη και πώς σχετίζονται με το κάθε μέρος οι αρετές; Βλ. σχολικ βιβλίο, σελ. 152-153 «Πριν απ λα μως... σε ηθικές και διανοητικές». (Πανελλαδικές 2008) B 1 EÚˆÙ ÛÂÈ ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÔ Ù appleô Να σημειώσετε στις απ ψεις που ανταποκρίνονται στο περιεχ μενο της εισαγωγής του σχολικο βιβλίου. α. Στο Α βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων ο Αριστοτέλης μιλά διεξοδικά για το πιο μεγάλο αγαθ που επιδιώκουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι. β. Το πιο μεγάλο αγαθ που επιδιώκουν οι άνθρωποι με τις πράξεις τους είναι, κατά τον Αριστοτέλη, η ε βουλία. γ. Ο Αριστοτέλης δεν ανήκει στη χορεία εκείνων των στοχαστών που προσπάθησαν να ορίσουν το περιεχ μενο και τους στ χους της ηθικής και της αγωγής. δ. Κατά τον Αριστοτέλη, η ευδαιμονία του ανθρώπου είναι ενέργεια της ψυχής του ( χι κατάσταση) με τους καν νες της τέλειας αρετής. ε. Ο Αριστοτέλης πίστευε τι οι άνθρωποι μπορο ν να εξασφαλίσουν την ευδαιμονία τους μ νο με την κατάκτηση της αρετής. στ. Κατά τον Αριστοτέλη, το πρώτο μέρος της ψυχής έχει σχέση με τη διατροφή και την α ξηση του ανθρώπινου οργανισμο, το δε τερο με τις διανοητικές αρετές και το τρίτο με τις ηθικές αρετές.

14 API TOTE OY H IKA NIKOMAXEIA ñ EI A ø H 2 Να τοποθετήσετε δίπλα σε κάθε στοχαστή της στήλης Β το γράμμα του ρου της στήλης Α που τον αντιπροσωπε ει. (Δ ο στοιχεία της στήλης Α περισσε ουν) Στήλη A α) ε εξία β) ε δαιμονία γ) ε βουλία δ) ε τυχία Στήλη B 1) σοφιστής Πρωταγ ρας 2) Δημ κριτος 3) Αριστοτέλης 3 Α. Η ψυχή του ανθρώπου αποτελείται κατά τον Αριστοτέλη: 1. απ το................................................. 2. και απ το............................................. Β. Ο Αριστοτέλης, απ τη διμερή διαίρεση της ψυχής κατέληξε σε μια τριμερή διαίρεση και διέκρινε: 1. ένα................................... μέρος της ψυχής 2. ένα................................... μέρος της ψυχής 3. ένα μέρος που.........................................

PA MATO O IKA - EPMHNEYTIKA XO IA 15 BA IKOI A ONE TøN ENOTHTøN EÓfiÙËÙ 1 ñ Tα είδη της αρετής. ñ Kαμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φ σεως. ñ,τι γεννιέται απ τη φ ση με μια ιδι τητα δεν μπορεί να συνηθίσει να συμπεριφέρεται με άλλο τρ πο. ñ Oι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φ σεως. EÓfiÙËÙ 2 ñ Για σα έχουμε εκ φ σεως πρώτα έχουμε τη δυνατ τητά τους να ενεργήσουν και στερα προχωρο με στις αντίστοιχες ενέργειες. ñ Tις αρετές (και τις τέχνες), αντίθετα, τις αποκτο με, αφο πρώτα τις εφαρμ σουμε στην πράξη, δηλαδή γιν μαστε δίκαιοι κάνοντας δίκαιες πράξεις. EÓfiÙËÙ 3 ñ Eπιβεβαιώνεται η προηγο μενη διαπίστωση τι οι νομοθέτες κάνουν καλο ς τους πολίτες ασκώντας τους να αποκτο ν τις συγκεκριμένες συνήθειες. ñ H γένεση κάθε αρετής (ή τέχνης) και η φθορά της έχουν την ίδια αρχή και γίνονται με τα ίδια μέσα. ñ Γι αυτ είναι απαραίτητος ο (καλ ς) δάσκαλος. EÓfiÙËÙ 4 ñ,τι συμβαίνει με τις τέχνες (χτίζω με καλ τρ πο - γίνομαι καλ ς οικοδ μος) συμβαίνει και με τις αρετές (ανάλογα με το τι κάνουμε στις καθημερινές συναναστροφές γιν μαστε δίκαιοι, οργίλοι κτλ.). ñ Oι έξεις δηλαδή γεννιο νται απ την επανάληψη μοιων ενεργειών. ñ Γι αυτ πρέπει οι ενέργειές μας να έχουν κάποια ποι τητα. ñ Eπειδή η ποι τητα των ενεργειών μας διαμορφώνει τις έξεις μας, πρέπει απ την πολ μικρή ηλικία να αποκτο με τις κατάλληλες συνήθειες. EÓfiÙËÙ 5 ñ Aπ δειξη πως διαμορφώθηκαν οι έξεις είναι η ευχαρίστηση ή η δυσαρέσκεια που συνοδε ει τις πράξεις μας (π.χ. σώφρων είναι - ποιος απέχει απ τις σωματικές ηδονές και ευχαριστιέται γι αυτ ). ñ H ηθική αρετή σχετίζεται με την ευχαρίστηση (για το καλ ) και τη δυσαρέσκεια (για το κακ ). ñ Γι αυτ ακριβώς πρέπει απ μικροί να πάρουμε την αγωγή (τη σωστή παιδεία) που θα μας κάνει να ευχαριστι μαστε και να δυσαρεστο μαστε με,τι πρέπει. EÓfiÙËÙ 6 ñ Tι λογής έξη είναι η αρετή. ñ H αρετή, ποιου πράγματος είναι αρετή α) κάνει και το πράγμα

16 API TOTE OY H IKA NIKOMAXEIA EÓfiÙËÙ 7 EÓfiÙËÙ 8 EÓfiÙËÙ 9 αυτ να φτάσει στην πιο τέλεια μορφή και β) το βοηθάει να εκτελέσει με το σωστ τρ πο το έργο του. ñ Eπομένως, και η αρετή του ανθρώπου κάνει τον άνθρωπο καλ και ικαν να εκτελεί σωστά το έργο του. ñ Για να εξηγήσουμε πώς θα γίνει αυτ, πρέπει να δο με πρώτα ποια είναι η ιδιαίτερη φ ση της αρετής. ñ Σε κάθε πράγμα συνεχές και διαιρετ υπάρχει το μέσον το σε σχέση με εμάς, το υποκειμενικ, και το μέσον το σε σχέση με το πράγμα, το αντικειμενικ. ñ Kάθε ειδικ ς αποφε γει την υπερβολή και την έλλειψη και επιδιώκει το μέσον το σε σχέση προς εμάς. ñ Aν σε κάθε τέχνη οι καλοί τεχνίτες επιδιώκουν το μέσον, και χι την υπερβολή ή την έλλειψη, ñ αν η αρετή, πως και η φ ση, είναι ακριβέστερη και ανώτερη απ κάθε τέχνη, ñ τ τε είναι βέβαιο πως και αυτή πολ περισσ τερο έχει ως στ χο της το μέσον. ñ Λέγοντας βέβαια αρετή, εννοο με την ηθική αρετή, γιατί αυτή αναφέρεται στα πάθη και στις πράξεις, στα οποία υπάρχει υπερβολή, έλλειψη και μέσον. ñ Παραδείγματα σχετικά με τη διαπίστωση τι στα πάθη υπάρχει υπερβολή, έλλειψη και μεσ τητα. ñ Ποιο είναι το μέσον και το άριστο στα πάθη. ñ Aφο η αρετή αναφέρεται στα πάθη και στις πράξεις (στα οποία η υπερβολή και η έλλειψη είναι λάθος και ψέγονται, ενώ η μεσ τητα είναι το σωστ και επαινείται), τ τε και αυτή είναι ένα είδος μεσ τητας, καθώς έχει ως στ χο της το μέσον. EÓfiÙËÙ 10 ñ Συμπληρωματικά προς την προηγο μενη διαπίστωση τι η υπερβολή και η έλλειψη αποτελο ν λάθος, πρέπει να τονιστεί πως το λάθος γίνεται με πολλο ς τρ πους, το κακ και το άπειρο πάνε μαζί, το κακ γίνεται ε κολα. ñ Aντίθετα, το καλ δεν είναι άπειρο, το σωστ γίνεται δ σκολα και με έναν τρ πο. ñ Συμπέρασμα (ορισμ ς της αρετής) και απ τις προηγο μενες εν τητες: H αρετή είναι έξη που επιλέγεται ελε θερα απ το άτομο, βρίσκεται στο μέσον το σε σχέση με μας, το οποίο καθορίζεται απ τη λογική του φρ νιμου ανθρώπου και είναι μεσ τητα ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη.

Ú ÁÚ ÊÔÈ B1, 1-3 1Ë ÂÓfiÙËÙ È ÓÔËÙÈÎ Î È ËıÈÎ ÚÂÙ. T ÈÚÈ ÂÈ ÛÙË Ê ÛË Ì Ë ËıÈÎ ÚÂÙ ; Διττ ς δ τ ς ρετ ς ο σης, τ ς μ ν διανοητικ ς τ ς δ θικ ς, μ ν διανοητικ τ πλε ον κ διδασκαλίας χει κα τ ν γένεσιν κα τ ν α ξησιν, δι περ μπειρίας δε ται κα χρ νου, δ θική ξ θους περιγίνεται, θεν κα το νομα σχηκε μικρ ν παρεκκλ νον π το θους. Eξ ο κα δ λον τι ο δεμία τ ν θικ ν ρετ ν φ σει μ ν γγίνεται ο θ ν γ ρ τ ν φ σει ντων λλως θίζεται, ο ον λίθος φ σει κάτω φερ μενος ο κ ν θισθείη νω φέρεσθαι, ο δ ν μυριάκις α τ ν θίζ η τις νω ιπτ ν, ο δ τ π ρ κάτω, ο δ λλο ο δ ν τ ν λλως πεφυκ των λλως ν θισθείη. O τ ρα φ σει ο τε παρ φ σιν γγίνονται α ρεταί, λλ πεφυκ σι μ ν μ ν δέξασθαι α τάς, τελειουμένοις δ δι το θους. Διττ ς δ τ ς ρετ ς ο σης, τ ς μ ν διανοητικ ς τ ς δ θικ ς, μ ν διανοητικ χει κα τ ν γένεσιν κα τ ν α ξησιν τ πλε ον κ διδασκαλίας, δι περ δε ται μπειρίας κα χρ νου, δ θική ξ θους περιγίνεται, θεν κα το νομα σχηκε μικρ ν παρεκκλ νον π το θους. Eξ ο κα δ λον τι ο δεμία τ ν θικ ν ρετ ν φ σει μ ν γγίνεται H αρετή λοιπ ν είναι δ ο ειδών, η διανοητική και η ηθική. H διανοητική (αρετή) χρωστάει και τη γένεση και την α ξησή της κατά κ ριο λ γο στη διδασκαλία, και γι αυτ χρειάζεται πείρα και χρ νο, ενώ η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα συνήθειας (έθους), απ που έχει πάρει και το νομα, που παρουσιάζει μικρή μ νο διαφορά απ τη λέξη έθος (συνήθεια). Aπ αυτ ακριβώς είναι φανερ τι καμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φ σεως.

18 ENOTHTA 1 Ë API TOTE OY H IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3 ο θ ν γ ρ τ ν φ σει ντων λλως θίζεται, ο ον λίθος φ σει κάτω φερ μενος ο κ ν θισθείη νω φέρεσθαι, ο δ ν μυριάκις α τ ν θίζ η τις ιπτ ν νω, ο δ τ π ρ κάτω, ο δ λλο ο δ ν τ ν πεφυκ των λλως θισθείη ν λλως. O τ ρα α ρεταί γγίνονται φ σει ο τε παρ φ σιν, λλ ( γγίνονται) μ ν πεφυκ σι μ ν δέξασθαι α τάς, τελειουμένοις δ δι το θους. Πραγματικά, τίποτε απ σα υπάρχουν εκ φ σεως δεν μπορεί να αποκτήσει με εθισμ μιαν άλλη ιδι τητα 1, πως για παράδειγμα η πέτρα: επειδή απ τη φ ση της κινείται προς τα κάτω 2, δεν είναι δυνατ να συνηθίσει να κινείται προς τα πάνω, έστω κι αν χιλιάδες φορές προσπαθήσει κανείς να της το μάθει πετώντας την (και ξαναπετώντας την) προς τα πάνω ο τε η φωτιά (μπορεί να συνηθίσει να πηγαίνει) προς τα κάτω ο τε κανένα άλλο απ αυτά που γεννιο νται απ τη φ ση με μιαν ορισμένη ιδι τητα θα μπορο σε να συνηθίσει να συμπεριφέρεται με άλλον τρ πο. Eπομένως, οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φ σεως ο τε αντίθετα με αυτήν (τη φ ση μας), αλλά (υπάρχουν) σ εμάς που έχουμε απ τη φ ση την ιδι τητα να τις δεχτο με 3, τέλειοι μως σ αυτ γιν μαστε με τη διαδικασία του έθους. 1. δεν μπορείς να το συνηθίσεις να αποκτήσει άλλες ιδι τητες 2. καμωμένη απ τη φ ση της να πηγαίνει προς τα κάτω 3. η φ ση μάς έκανε επιδεκτικο ς στις αρετές ÓÙ ÎÙÈÎ Ó Ï ÛË 1 Διττ ς δ τ ς ρετ ς ο σης α ξησιν: κ ρια πρ τ. κρίσης ο σης: αιτιολογική μτχ., γεν. απ λυτη τ ς ρετ ς: υποκ. διττ ς: κατηγ. τ ς μ ν διανοητικ ς, τ ς δ θικ ς: (επιμεριστική) επεξήγηση στο διττ ς ρετ ς. 2 δι περ χρ νου: αναφορική ονομ. πρ τ. μπειρίας, χρ νου: αντικ. του δε ται.

KEIMENO, METAºPA H, YNTAKTIKH ANA Y H 1 Ë ENOTHTA 19 3 4 5 6 7 8 9 δ θική περιγίγνεται: κ ρια πρ τ., συνδέεται αντιθετικά (μ ν - δ ) με το χει. θεν π το θνους: αναφορική επιρρημ. πρ τ. παρεκκλ νον: επιθετική μτχ. μικρ ν: επιρρημ. προσδ. του ποσο. Eξ ο κα δ λ ν ( στιν): κ ρια πρ τ. ( ξ ο = κ το του) τι γγίνεται: ειδική πρ τ., υποκ. στην απρ σ. έκφρ. δ λ ν ( στι) μ ν: αντικ. του ρ. φ σει: δοτ. τρ που. ο θ ν γάρ θίζεται: κ ρια πρ τ. ο θέν: υποκ. του ρ. τ ν ντων: επιθετ. μτχ., γεν. διαιρετ. ο ον φέρεσθαι ο δ τ π ρ κάτω ( ν θισθείη φέρεσθαι) ο δ λλο ο δ ν ν θισθείη: αναφορικές παραβολικές προτ. φερ μενος: επιθ. μτχ. φέρεσθαι: αντικ. του ρ. τ ν πεφυκ των: επιθ. μτχ., γεν. διαιρετική. ο δ ν ιπτ ν: εναντιωματική πρ τ. ιπτ ν: τροπ. μτχ. O τ ρα δι το θους: κ ρια πρ τ. πεφυκ σι, τελειουμένοις: επιθετικές μτχ. (ή αιτιολογ.) μ ν: αντικ. του ρ. και υποκ. των μτχ. δέξασθαι: απαρ. αποτελέσματος. ÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â 1 2 3 4 5 Tα είδη της αρετής: α. η διανοητική (< διδασκαλία, πείρα, χρ νος), β. η ηθική (< έθος, συνήθεια) Kαμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φ σεως.,τι έχει απ τη φ ση κάποιες ιδι τητες δεν μπορεί με τη συνήθεια να αποκτήσει άλλες: π.χ. η πέτρα, η φωτιά (δεν είναι δυνατ να συνηθίσουν να πάνε προς τα πάνω ή προς τα κάτω, αντιστοίχως) Συμπέρασμα: α. Oι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φ σεως, β. η φ ση μάς έκανε επιδεκτικο ς στις αρετές, τέλειοι μως γιν μαστε με τη διαδικασία του έθους (της συνήθειας).

20 ENOTHTA 1 Ë API TOTE OY H IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3 EÚÌËÓÂ ÙÈÎ Ó Ï ÛË 1 OÈ ÛÎ ÂÈ ÙÔ AÚÈÛÙÔÙ ÏË ÁÈ ÙËÓ : apple Ú ÙËÙ ÛÙÔÈ Â, ÁÈ Ó appleúô- ÛÂÁÁ ÛÔ ÌÂ Â ÎÔÏfiÙÂÚ ÙËÓ ÓÓÔÈ ÙË ÚÂÙ. πως είναι γνωστ, ο Aριστοτέλης στο A βιβλίο των Hθικών Nικομαχείων υποστηρίζει τι λα τείνουν σε ένα αγαθ. Tο ψιστο αγαθ που μπορο με να αποκτήσουμε μέσω της πράξης είναι η ευδαιμονία. H ευδαιμονία είναι «ψυχής ενέργεια κατ ρετ ν τελείαν». Aφο λοιπ ν η ευδαιμονία είναι κάποια δραστηρι τητα της ψυχής, για να ξεκαθαριστεί το περιεχ μενο της ευδαιμονίας και να διευκρινιστεί ο ορισμ ς της, πρέπει: α) να ειπωθο ν λίγα πράγματα περί ψυχής και β) να εξεταστεί τι είναι αρετή και μάλιστα ανθρώπινη αρετή, μια και η ανθρώπινη αρετή είναι αρετή της ψυχής και χι του σώματος. Έτσι τίθεται το βασικ πρ βλημα που θα εξετάσει ο Aριστοτέλης στα «Hθικά Nικομάχεια»: το πρ βλημα της αρετής, τι είναι αρετή. Για να προσεγγίσουμε ευκολ τερα το πρ βλημα της αρετής, πρέπει να γίνουν κατανοητές ορισμένες σκέψεις του Aριστοτέλη για την ψυχή. 1 2 3 H ψυχή, κατά τον Aριστοτέλη, αποτελείται α) απ το «λογον» και β) απ το «λ γον χον», το λογικ ν. Tο «λογον» μέρος της ψυχής διαιρείται: α) στο κυρίως «λογον», δηλαδή εκείνο στο οποίο δεν υπάρχει καθ λου παρουσία λογικής, β) σ εκείνο στο οποίο υπάρχει κάποια παρουσία λογικής. Tο πρώτο το ονομάζει «φυτικ ν θρεπτικ ν» και είναι κοιν σε κάθε ον που τρέφεται, και το δε τερο το ονομάζει «πιθυμητικ ν» και «ρεκτικ ν». Kανένα απ αυτά δεν έχει σχέση με την ανθρώπινη αρετή. Tο «λ γον χον», εκείνο δηλαδή που έχει παρουσία λογικής, διαιρείται: α) στο «καθαυτ λογικ» («τ κυρίως λ γον χον») β) στο «σπερ το πατρ ς κουστικ ν», εκείνο δηλαδή που έχει τη λογική εν ς παιδιο που πείθεται στον πατέρα του. Aυτ έχει σχέση με το «πιθυμητικ ν» και το «ρεκτικ ν» μέρος της ψυχής. M αυτ το μέρος της ψυχής, το «λ γον χον», έχει σχέση η ανθρώπινη αρετή. H ανθρώπινη αρετή διακρίνεται σε δυο κατηγορίες: α) στις «διανοητικές αρετές» (π.χ. σοφία, σ νεση και φρ νηση), που έχουν σχέση με το «κυρίως λ γον χον», β) στις «ηθικές αρετές» (π.χ. ελευθερι τητα, δηλ.γενναιοδωρία, και σωφροσ νη). Aυτές έχουν σχέση με το δε τερο μέρος του λογικο

EPMHNEYTIKH ANA Y H 1 Ë ENOTHTA 21 μέρους της ψυχής, που μετέχει και στο επιθυμητικ και ορεκτικ μέρος της ψυχής. ΨYXH α) το «λογον» β) το «λ γον χον» α. κυρίως λογον «ο δαμ ς κοινωνε λ γου» β. πιθυμητικ ν και ρεκτικ ν μετέχει κάπως του λ γου α. «τ σπερ το πατρ ς κουστικ ν τι» μετέχει στο επιθυμητικ και ορεκτικ (ηθικές αρετές) β. το «κυρίως λ γον χον» (διανοητικές αρετές) 2 T Ô Â Ë ÙˆÓ ÚÂÙÒÓ Διανοητικές Oι διανοητικές αρετές έχουν σχέση με το μέρος της ψυχής που ο Aριστοτέλης ονομάζει το «κυρίως λ γον χον». Tέτοιες είναι η σοφία, η σ νεση και η σωφροσ νη. Tο κ ριο γνώρισμά τους είναι τι χρωστο ν τη γένεση και την α ξησή τους κατά κ ριο λ γο στη διδασκαλία. Γι αυτ ακριβώς η απ κτησή τους προϋποθέτει πείρα και χρ νο. Eίναι φανερ τι για την απ κτηση των αρετών αυτών το βάρος πέφτει στον διδάσκοντα. Hθικές Oι ηθικές αρετές, πως π.χ. η ελευθερι τητα (γενναιοδωρία) και η σωφροσ νη, έχουν σχέση με το δε τερο μέρος του λογικο μέρους της ψυχής, που μετέχει και στο επιθυμητικ και ορεκτικ μέρος της ψυχής. Tις ηθικές αρετές τις αποκτά ο άνθρωπος με τον εθισμ, τη συνήθεια, την άσκηση σε ένα συγκεκριμένο τρ πο συμπεριφοράς («ξ θους»). O Aριστοτέλης, μάλιστα, για να ενισχ σει αυτή την άποψη, τονίζει την ετυμολογική συγγένεια που υπάρχει ανάμεσα στις λέξεις «ηθική» και «έθος». Eίναι γνωστ, εξάλλου, τι ο Aριστοτέλης πίστευε πως ανάμεσα στις λέξεις θικ, θος (=χαρακτήρας) και θος (=εθισμ ς, συνήθεια, άσκηση σε ένα συγκεκριμένο τρ πο συμπεριφοράς) δεν υπάρχει απλώς συνάρτηση, αλλά εξάρτηση σε απ λυτο βαθμ του θους απ το θος.

22 ENOTHTA 1 Ë API TOTE OY H IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3 Σε αντίθεση με τις διανοητικές αρετές, στις ηθικές αρετές το βάρος για την απ κτησή τους πέφτει κατά κ ριο λ γο στο ίδιο το άτομο που ενδιαφέρεται να αποκτήσει αυτές τις αρετές, αφο η απ κτησή τους εξαρτάται σε μέγιστο βαθμ απ τον εθισμ και τη δική του αδιάκοπη άσκηση. Kατά τον Aριστοτέλη καμιά αρετή δεν είναι έμφυτη. Τέτοιες είναι οι: ÙËÁÔÚ Â ÙˆÓ ÓıÚˆapple ÓˆÓ ÚÂÙÒÓ. È ÓÔËÙÈÎ φρ νηση, σ νεση, σοφία. ıèî δικαιοσ νη, σωφροσ νη, εγκράτεια, ανδρεία, γενναιοδωρία, πρα τητα μεγαλοψυχία... Ανήκουν στο Σχετίζονται Αναπτ σσονται Η απ κτησή τους απαιτεί κυρίως Για την απ κτησή τους το βάρος πέφτει κυρίως καθαρά έλλογο μέρος της ανθρώπινης ψυχής με τη ν ηση με τη διδασκαλία χρ νο και εμπειρία στον διδάσκοντα Άλογο μέρος της ψυχής που ελέγχεται απ το έλλογο το χαρακτήρα του ανθρώπου με τον εθισμ άσκηση σε ένα συγκεκριμένο τρ πο συμπεριφοράς στο ίδιο το άτομο 3 OÈ ÏÔÁÈÎ Û Ó appleâèâ ÙÔ ÔÚÈÛÌÔ ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ÚÂÙÒÓ - O Û ÏÏÔÁÈÛÌfi ÙÔ AÚÈÛÙÔÙ ÏË Για τις ηθικές αρετές ο Aριστοτέλης διατ πωσε την άποψη τι είναι αποτέλεσμα εθισμο, συνήθειας («ξ θους περιγίγνονται»). Aμέσως μετά συνάγει και τις συνέπειες αυτο του ορισμο : Aν οι ηθικές αρετές είναι αποτέλεσμα εθισμο, συνήθειας ( θους), τ τε: Kαμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φ σεως, εκ γενετής (φ σει), αφο σε κανένα ον δεν μπορο ν να αλλάξουν με τη διαδικασία του εθισμο τα φυσικά του χαρακτηριστικά («ο θ ν τ ν φ σει ντων λλως θίζεται»). Oι άνθρωποι είναι προικισμένοι απ τη φ ση με την ικαν τητα να δεχτο ν τις ηθικές αρετές και είναι δυνατ στο θέμα της αρετής να φτάνουν στην τελείωση («τελειο νται») με την άσκηση.