Δρ. Παρασκευή Βασάλα. Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Νομός Κεφαλληνίας

ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Δρ. Παρασκευή Βασάλα Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Νομός Κεφαλληνίας Περίληψη Στην εργασία αυτή αναφέρεται η σημασία της εφαρμογής προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ) στο Σχολείο, επισημαίνεται η σημασία εφαρμογής προγραμμάτων ΠΕ κατά τη διάρκεια σχολικών περιβαλλοντικών επισκέψεων και αναφέρονται οι λόγοι για τους οποίους τα σπήλαια αποτελούν αντικείμενο ΠΕ. Στην επιτυχία της εφαρμογής προγραμμάτων ΠΕ, ιδιαίτερη σημασία έχει το εκπαιδευτικό υλικό. Η εφαρμογή προγραμμάτων ΠΕ για τα σπήλαια αναμένεται να βοηθήσει τους μαθητές να αποκτήσουν γνώσεις και να κατανοήσουν τη σημασία των σπηλαίων, να αναπτύξουν ικανότητες, να διαμορφώσουν θετικές στάσεις και αξίες για τα σπήλαια και επίσης να ενθαρρυνθούν στο σχεδιασμό δράσεων, τη λήψη απόφασης και τη συμμετοχή σε δράσεις προς την κατεύθυνση της διαχείρισης των σπηλαίων σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Στην εργασία αυτή θα παρουσιάσουμε το εκπαιδευτικό υλικό «Σπήλαια της Κεφαλονιάς», το οποίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και αποβλέπει να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς να υλοποιούν σχετικά προγράμματα ΠΕ στο σχολείο και κατά τη διάρκεια περιβαλλοντικών επισκέψεων στην Κεφαλονιά. CAVES AS A TEACHING SUBJECT OF ENVIRONMENTAL EDUCATION CAVES OF CEPHALONIA EDUCATIONAL MATERIAL FOR SECONDARY EDUCATION SCHOOLS Paraskevi Vassala, Ph.D. Directorate of Secondary Education, Kefallinia Abstract This paper describes the implemention of Environmental Education (EE) Projects in schools, pointing out the importance of EE projects during environmental school visits and the interest of caves as a subject of EE. Educational material is an important factor for the success of EE projects. Implementing EE projects about caves is expected to help students in acquiring knowledge and understanding the importance of caves, as well as in developing skills and positive attitudes and values towards caves. It is also expected to encourage students in planning, decision-making and participating in actions for the sustainable management of caves. In this paper, we will present educational material en-titled Caves of Cephalonia, addressed to teachers and pupils of Secondary Education. This educational material has been designed to help teachers in implementing relevant EE projects at school and in the field, during environmental visits in Cephalonia. Λέξεις κλειδιά: σπήλαια, Κεφαλονιά, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, εκπαιδευτικό υλικό, διαθεματικότητα, Key words: caves, Cephalonia (Kefalonia), Environmental Education, educational material, thematic approach (cross curricular thematic approach) 1. Εισαγωγή Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ), λόγω της σπουδαιότητάς της στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και την οικοδόμηση της αειφορίας (Elliot, 1993; Fien, 1993) έχει εισαχθεί από το 1992 στα προγράμματα των Σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Φλογαίτη, 1993). Επίσης προγράμματα ΠΕ υλοποιούνται στα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Παπαδημητρίου, 1994). Ευκαιρίες όμως για την εφαρμογή προγραμμάτων ΠΕ παρέχουν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και οι περιβαλλοντικές επισκέψεις (εκδρομές) σχολείων σε διάφορες περιοχές της χώρας. Πρόκειται για περιηγήσεις μαθητών, οι οποίες συνδυάζοντας αναψυχή και μόρφωση δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να γνωρίσουν τη φυσική (και πολιτιστική) κληρονομιά της Ελλάδας. Η εφαρμογή της ΠΕ στο Σχολείο συνδέεται με την υλοποίηση «προγράμματος ΠΕ», όρος που έχει καθιερωθεί από τα πρώτα βήματα της ΠΕ. Ο όρος «πρόγραμμα ΠΕ» είναι ταυτόσημος με το Project, μία

από τις αποδόσεις του οποίου στην ελληνική γλώσσα είναι «Σχέδιο Εργασίας» (Κλεάνθους-Παπαδημητρίου, 1980; Frey, 1984; Χρυσαφίδης, 1994). Τα βασικά χαρακτηριστικά του Project στο σχολείο συνδέονται με τη βιωματική επικοινωνιακή διδασκαλία (Sauve, 1994; Χρυσαφίδης, 1994). Αντικείμενο των Project ΠΕ είναι το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά προβλήματα καθώς και εκείνα τα θέματα που η μελέτη τους οδηγεί στη διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος στο πλαίσιο των αρχών της αειφορίας. Τα σπήλαια ανήκουν στα αντικείμενα της ΠΕ, διότι ως μνημεία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αξίζει να διατηρηθούν και να προστατευτούν. Επιπλέον η Ελλάδα είναι χώρα που λόγω της φύσης των πετρωμάτων διαθέτει τεράστιο σπηλαιολογικό πλούτο (Πετροχείλου, 1994; Σάμψων, 1985; Ρηγοπούλου, 1985). Επομένως, τα σπήλαια της Ελλάδας πρέπει να γίνουν γνωστά στους μαθητές και η ΠΕ μπορεί να συμβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Στην εφαρμογή προγραμμάτων ΠΕ στο σχολείο ιδιαίτερη σημασία έχει το εκπαιδευτικό υλικό, διότι βοηθά τους εκπαιδευτικούς να αναλάβουν και να υλοποιήσουν σχετικά προγράμματα (Φλογαίτη, 2003; Ματσαγγούρας και Χέλμης 2003). Ιδιαίτερα απαραίτητο είναι το εκπαιδευτικό υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια περιβαλλοντικών επισκέψεων σχολείων σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αφού η εκπαίδευση των μαθητών σε περίοδο εκδρομής παραμένει ακόμη εξαιρετικά δύσκολη στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Σε μια προσπάθεια να συμβάλλουμε στην εκπαίδευση των μαθητών σε περίοδο εκδρομών δημιουργήσαμε το υλικό «Σπήλαια της Κεφαλονιάς», το οποίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Το υλικό εστιάζει στην Κεφαλονιά, λόγω του εξαιρετικού σπηλαιολογικού της πλούτου. Στην Κεφαλονιά, υπάρχουν πολλά διάσπαρτα σπήλαια (π.χ. σπήλαιο Δράκαινας, στην περιοχή του Πόρου, Καταβόθρες του Αργοστολίου), τα περισσότερα όμως είναι συγκεντρωμένα στην ευρύτερη περιοχή της Σάμης, σε μια έκταση περίπου 1000 τετραγωνικών μέτρων. Οι πρώτες σπηλαιολογικές δραστηριότητες στην περιοχή αυτή χρονολογούνται από το 1951 και πραγματοποιήθηκαν από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, ενώ μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί εκτός των αξιοποιημένων σπηλαίων της Δρογγαράτης και της Μελισσάνης, περισσότερα από είκοσι σπήλαια, σε σχετικά μικρές αποστάσεις μεταξύ τους (Αγγαλάκι, Άγιοι Θεόδωροι, Βρούσπα, Ζερβάτη, Αγία Ελεούσα, Σωτήρα Χιριδόνι, Φυτίδι κ.ά.). Σε γενικές γραμμές τα σπήλαια αυτά στο αρχικό τους τμήμα εμφανίζονται βαραθρώδη (εκτός από το Φυτίδι) και συνεχίζουν με μία ή περισσότερες γαλαρίες που καταλήγουν σε λίμνη με νερό υφάλμυρο και παρουσιάζουν ερευνητικό και τουριστικό ενδιαφέρον. Η περιοχή αυτή μάλιστα λόγω του πλήθους και της ποικιλομορφίας των σπηλαίων, έχει προταθεί για τη δημιουργία σπηλαιολογικού πάρκου (ανάπτυξη υποδομής για δραστηριότητες που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με σπήλαια π.χ. έρευνα, εκπαίδευση, τουρισμός, αθλητισμός κ.ά. ) (Hooper, 1982; Πετροχείλου, 1994; Βασάλα, 1995). 2. Δομή και στόχοι του υλικού Το εκπαιδευτικό υλικό «Σπήλαια της Κεφαλονιάς» απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με δυνατότητα χρησιμοποίησης και από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς, στην κατεύθυνση της εφαρμογής προγραμμάτων ΠΕ σχετικά με τα σπήλαια στο σχολείο και κατά τη διάρκεια περιβαλλοντικών επισκέψεων στην Κεφαλονιά. Όσον αφορά στους μαθητές, το υλικό αποβλέπει να αποκτήσουν γνώσεις για τα σπήλαια και να γνωρίσουν τα σπήλαια της Κεφαλονιάς. Επίσης να κατανοήσουν τη σημασία των σπηλαίων, να αναπτύξουν ικανότητες, να διαμορφώσουν θετικές στάσεις για τον κόσμο των σπηλαίων και να τους δοθεί η ευκαιρία και ενθαρρυνθούν στο σχεδιασμό δράσεων, τη λήψη απόφασης και τη συμμετοχή σε δράσεις για την προστασία και διαχείριση των σπηλαίων σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Το υλικό αποτελείται από υλικό για το μαθητή και τον εκπαιδευτικό και περιλαμβάνει: Σχέδια εργασίας Συμπληρωματικό υλικό 2.1 Σχέδια Εργασίας (Projecs) Τα Σχέδια Εργασίας είναι αυτοτελή και δομούνται σε τρεις ενότητες. Κάθε ενότητα αποτελείται από Σχέδια Εργασίας, τα οποίας απευθύνονται στο μαθητή και παράλληλα για την υλοποίηση κάθε Σχεδίου δίνονται οδηγίες στον εκπαιδευτικό. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει Σχέδια Εργασίας, τα οποία αναφέρονται γενικά στα σπήλαια και εφαρμόζονται στο σχολείο, πριν την εκπαιδευτική επίσκεψη προκειμένου οι μαθητές να εισαχθούν στον κόσμο των σπηλαίων. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει σχέδια εργασίας, που αναφέρονται αποκλειστικά στα σπήλαια της Κεφαλονιάς και τα οποία θα υλοποιηθούν από τους μαθητές κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους (Το βαραθροσπήλαιο της Δρογγαράτης, Το λιμνοσπήλαιο της Μελισσάνης, Σπηλαιολογικό Πάρκο Σάμης, Από τις Καταβόθρες του Αργοστολίου στο

σπήλαιο Καραβόμυλος στη Σάμη). Τέλος η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει σχέδια εργασίας, τα οποία θα υλοποιηθούν στο σχολείο, μετά την επίσκεψη των μαθητών στην Κεφαλονιά. Η διάρθρωση αυτή είναι σύμφωνη με το θεωρητικό πλαίσιο και την πορεία εξέλιξης της μελέτης στο πεδίο (εργασία στην τάξη, εργασία στο πεδίο, εργασία στην τάξη) (Αtyeo, 1939; Moles, 1988). Για κάθε Σχέδιο Εργασίας διαμορφώνεται αντίστοιχο Φύλλο Εργασίας για το μαθητή. Κάθε Φύλλο Εργασίας περιλαμβάνει κατάλληλα επιλεγμένες δραστηριότητες και ο μαθητής εργάζεται σύμφωνα με συγκεκριμένες γραπτές οδηγίες ή σύμφωνα με τις υποδείξεις και οδηγίες του εκπαιδευτικού. Τα θέματα των Σχεδίων Εργασίας επιλέχτηκαν με τρόπο που να καλύπτουν διαθεματικά το ζήτημα των σπηλαίων (Ματσαγγούρας, 2003). Οι δραστηριότητες είναι επιλεγμένες με τρόπο που να εξυπηρετούν τους επιμέρους στόχους κάθε Φύλλου Εργασίας και για την υλοποίησή τους υιοθετούνται αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής. Συγκεκριμένα για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων εφαρμόζονται εναλλακτικές διδακτικές, όπως η μελέτη στο πεδίο, το παιχνίδι ρόλων, ο καταιγισμός ιδεών, η μελέτη περίπτωσης, η χαρτογράφηση εννοιών, η βιβλιογραφική έρευνα, ο χάρτης εννοιών, οι συζητήσεις και τα debate. Οι διδακτικές αυτές τεχνικές εφαρμόζονται ανεξάρτητα η μία από την άλλη ή σε συνδυασμό και αναπτύσσουν την αλληλεπίδραση μεταξύ του εκπαιδευτικού και του μαθητή αλλά και μεταξύ των ίδιων των μαθητών. Δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να εργαστούν τόσο στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και στο πεδίο και να αναζητούν και επεξεργάζονται πληροφορίες, από ποικίλες πηγές πληροφόρησης, να αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα, να επεξεργάζονται λύσεις, να μαθαίνουν πράττοντας. (Φλογαίτη και Βασάλα, 1999; Ματσαγγούρας, 2003; Κοσσυβάκη, 2003) (1) Πριν την υλοποίηση ενός Project ο εκπαιδευτικός συζητά το θέμα με τους μαθητές και τους ενημερώνει για τους στόχους που επιδιώκονται. Εντοπίζει και καταγράφει τις γνώσεις που ήδη έχουν (σωστές ή λανθασμένες). Συζητά στην τάξη σχετικά με τον τρόπο εργασίας και δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να εκφράσουν και τις δικές τους απόψεις προκειμένου ο τρόπος εργασίας, αλλά και οι τελικοί στόχοι να διαμορφωθούν με τη συμμετοχή και τη σύμφωνη γνώμη των μαθητών. Κατά την υλοποίηση των Project οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες και ατομικά. Σε κάθε περίπτωση καθορίζονται επιμέρους θέματα εργασίας, και διαμορφώνεται ένα "συμβόλαιο" διαπροσωπικών σχέσεων και κανόνων ομαδικής εργασίας μεταξύ των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός προετοιμάζει τις δραστηριότητες στο πεδίο, λύνει απορίες, ενθαρρύνει τους μαθητές και φροντίζει να διαμορφώνεται κλίμα ευχάριστο και ενδιαφέρον. Συντονίζει τις εργασίες, παρεμβαίνει μόνο όταν οι μαθητές χρειάζονται βοήθεια και αξιολογεί μαζί με τους μαθητές τα αποτελέσματα των εργασιών (Φλογαίτη και Βασάλα, 1999). Για κάθε Σχέδιο Εργασίας έχει διαμορφωθεί υλικό για τον εκπαιδευτικό, το οποίο περιέχει τους στόχους του Σχεδίου, κατάλογο των απαιτούμενων υλικών για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων, διδακτικές ενέργειες (επισημάνσεις) για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων καθώς και προτάσεις αξιολόγησης κατά ενότητα. Πρέπει να επισημανθεί, όμως ότι οι δραστηριότητες των Σχεδίων Εργασίας συνιστούν ιδέες και προτάσεις για τον εκπαιδευτικό. Επισημαίνεται ότι ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα, ανάλογα με χρόνο που έχει στη διάθεσή του, τις ιδιαιτερότητες του σχολείου και της περιοχής του και την ηλικία των μαθητών, να προσθέσει, να αφαιρέσει, να δώσει έμφαση και να εμβαθύνει σε επιμέρους δραστηριότητες και επίσης να τροποποιήσει, να προσθέσει ή να αφαιρέσει Σχέδια Εργασίας. 2.2 Συμπληρωματικό υλικό Το συμπληρωματικό υλικό αποτελείται από: Βιβλιογραφία για τα σπήλαια (ενδεικτικά βιβλία για ενηλίκους και μαθητές τα οποία κυκλοφορούν στην ελληνική γλώσσα) Λεξιλόγιο όρων (βασική ορολογία σε σχέση με τα σπήλαια) Επιστημονικές Ενώσεις για τα σπήλαια (δίνεται κατάλογος επιστημονικών ενώσεων, συλλόγων, εταιρειών που υπάρχουν στην Ελλάδα, προκειμένου εκπαιδευτικοί και μαθητές να γνωρίσουν ποιες είναι και να επιζητήσουν επαφή) Μεγάλες μορφές σπηλαιολόγων στην Ελλάδα (αναφέρεται το έργο σπηλαιολόγων, που συνέδεσαν τη ζωή τους με την σπηλαιολογική έρευνα) Πληροφορίες για τα σπήλαια της Κεφαλονιάς (δίνονται επιπλέον πληροφορίες για τα σημαντικότερα σπήλαια της Κεφαλονιάς) Το συμπληρωματικό υλικό θα μπορούσε να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να διαμορφώσει επιπλέον Φύλλα Εργασίας σχετικά με τα σπήλαια της περιοχής που βρίσκεται το σχολείο του ή να τροποποιήσει τα υπάρχοντα. Ωστόσο το συμπληρωματικό υλικό προσφέρει μόνο βασικές πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα περιγράφονται τρόποι με τους οποίους εκπαιδευτικοί και μαθητές θα μπορούσαν να τις εμπλουτίσουν, δηλ. ζητούμενο δεν είναι η παροχή έτοιμων πληροφοριών αλλά η έγερση του ενδιαφέροντος εκπαιδευτικών και

μαθητών για περαιτέρω αναζήτηση πληροφοριών. Σε κάθε περίπτωση το συμπληρωματικό υλικό αποβλέπει να εγείρει το ενδιαφέρον του εκπαιδευτικού και του μαθητή, για περαιτέρω ενασχόληση με τον κόσμο των σπηλαίων. 3. Αξιοποίηση και χρήση του υλικού Σύμφωνα με τη δομή του υλικού, ο εκπαιδευτικός μπορεί να το αξιοποιήσει στο σχολείο και στο πεδίο, επιλέγοντας όλα ή κάποια από τα προτεινόμενα Project. Στο Σχολείο, το υλικό μπορεί να αξιοποιηθεί στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, στο πλαίσιο των Σχολικών Δραστηριοτήτων. Επίσης μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της Ζώνης Καινοτόμων Δράσεων (ΥΠΕΠΘ, 2001) καθώς και στην καθημερινή διδακτική πράξη. Επισημαίνεται ότι το υλικό δίνει την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό, να διαμορφώσει και ο ίδιος Σχέδια Εργασίας, ή να τροποποιήσει τα προτεινόμενα. Επιπλέον, η διάρθρωση του υλικού σε τρεις ενότητες, επιτρέπει τη χρησιμοποίησή του από οποιοδήποτε φορέα παρέχει εκπαιδευτικά προγράμματα και ιδιαίτερα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Θα μπορούσε να αποβεί χρήσιμο μεταξύ των άλλων σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις, περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς συλλόγους σε κατασκηνώσεις νέων και γονείς καθώς και στο το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών και Προσκόπων. 4. Συμπεράσματα Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει εισαχθεί στα προγράμματα των Σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, προκειμένου οι μαθητές να αποκτήσουν γνώσεις και ενδιαφέρον για το περιβάλλον του τόπου τους και τα προβλήματά του. Επίσης να διαμορφώσουν στάσεις και συμπεριφορές προς την κατεύθυνση της αειφορίας. Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα κατά τη διάρκεια περιβαλλοντικών επισκέψεων να γνωρίσουν τις ιδιαιτερότητες άλλων περιοχών, να γνωρίσουν της Ελλάδα. Τα σπήλαια είναι ένα από τα αντικείμενα ΠΕ. Η Κεφαλονιά είναι τόπος σπηλαίων και το θεσμικό πλαίσιο για τις περιβαλλοντικές επισκέψεις δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές της Ελλάδας να τα γνωρίσουν. Το εκπαιδευτικό υλικό «Σπήλαια της Κεφαλονιάς» απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και φιλοδοξεί να συμβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Το υλικό αυτό λόγω της δομής του επιτρέπει παρεμβάσεις του εκπαιδευτικού, ώστε να αξιοποιηθεί εκτός από την Κεφαλονιά και για τη μελέτη των σπηλαίων άλλων περιοχών της Ελλάδας. Επίσης, εκτός από τα Σχολεία, μπορεί να αξιοποιηθεί από άλλους φορείς Κυβερνητικούς και Μη Κυβερνητικούς Φορείς, τους οποίους η ΠΕ των νέων απασχολεί έντονα και παρέχουν σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Παράρτημα 1 Παράδειγμα Σχεδίου Εργασίας: 2 η Ενότητα/Τα σπήλαια της Κεφαλονιάς Σχέδιο Εργασίας 1 Το σπήλαιο της Δρογγαράτης Φύλλο Εργασίας για το μαθητή Το βαραθρώδες σπήλαιο της Δρογγαράτης βρίσκεται 3χμ. νοτιοδυτικά της Σάμης. Το κυρίως σπήλαιο αποτελείται από ένα πολύ μεγάλο θάλαμο μήκους 100μ. περίπου χωρισμένο σε δύο τμήματα από ογκολίθους που αποσπάστηκαν από την οροφή και σχηματίζουν εξώστη. Τεχνητά διαμορφωμένος κυκλικός διάδρομος επιτρέπει την περιήγηση στο σπήλαιο. Το σπήλαιο εκτός από τον εξαίρετο διάκοσμο από πολύχρωμους σταλακτίτες και σταλαγμίτες, διαθέτει και μια επίπεδη ημικυκλική αίθουσα διαστάσεων 65Χ45μ. και ύψους 20 μέτρων περίπου, θαυμάσιας ακουστικής. Ονομάζεται Σάλα της Αποθέωσης και έχει διευθετηθεί κατά τρόπο που να επιτρέπει τη διοργάνωση μουσικών και θεατρικών εκδηλώσεων για 500 ακροατές. Ο εξώστης, ύψωμα περιφραγμένο με ψηλούς σταλαγμίτες διευθετήθηκε για την εγκατάσταση επισήμων και ονομάστηκε Βασιλικός Εξώστης. Οι εκτελεστές είναι εγκαταστημένοι σε ευρύχωρο κοίλωμα του τοίχου και σε ψηλότερο επίπεδο, ανάμεσα από σταλαγμίτες. Ο εναλλασσόμενος αυτόματα έγχρωμος φωτισμός συντελεί ώστε οι ακροατές να ζουν μερικές ώρες ανάμεσα στο όνειρο και στη φαντασία. [Βιβλιογραφική πηγή: Πετροχείλου, Α. (1994): Τα Σπήλαια της Ελλάδας: Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, σελ. 58-60)]

1. Σημείωσε στο χάρτη της Κεφαλονιάς, τη διαδρομή που ακολούθησε το λεωφορείο από τον τόπο που ξεκίνησες μέχρι το σπήλαιο της Δρογγαράτης. Σημείωσε τη θέση του σπηλαίου στο χάρτη της Κεφαλονιάς. 2. Παρατηρείστε στην ομάδα σας με προσοχή το χώρο που βρίσκεται το σπήλαιο. Γράψετε τρία πράγματα που υπάρχουν στον περιβάλλοντα χώρο και σας αρέσουν πολύ και άλλα τρία τα οποία σας κάνουν άσχημη εντύπωση. Τραβήξτε φωτογραφίες. Ανακοινώστε και δικαιολογείστε τις απόψεις σας στην ολομέλεια των συμμαθητών σας. Συζητείστε με ποιους τρόπους τα αρνητικά πράγματα που εντοπίσατε θα μπορούσαν να μην υπάρχουν. Κρατείστε σημειώσεις. 3. Κατεβαίνοντας στο σπήλαιο, παρατηρείστε με προσοχή την είσοδο, τα πλατύσκαλα και τη βλάστηση. Φωτογραφείστε ότι σας κάνει εντύπωση. Μόλις φτάσετε στο σπήλαιο, συζητείστε στην ομάδα σας και γράψετε τα θετικά και τα αρνητικά της εισόδου και των πλατύσκαλων. Γράψετε τρία είδη φυτών που γνωρίζετε. 4. Παρατήρησε το διάκοσμο του σπηλαίου (σταλακτίτες, σταλαγμίτες) και γράψε τις παρατηρήσεις σου [χρώμα, μέγεθος, σχήμα (μορφές)]. Ζωγράφισε ότι σε εντυπωσιάζει. Συζητείστε στην ομάδα σας που μπορεί να οφείλονται οι «κομμένοι» σταλακτίτες. Ρωτείστε τους φύλακες και γράψετε την άποψη που διαμορφώσατε. 5. Περιηγηθείτε στο σπήλαιο και προσπαθήστε να εντοπίσετε ζωικούς οργανισμούς. Προσπαθήστε να τους ζωγραφίσετε. 6. Χωριστείτε σε 3 ομάδες. Παίξετε ένα θεατρικό έργο στο κοίλωμα ανάμεσα στους σταλακτίτες. Οι «επίσημοι» να καθίσουν στο Βασιλικό Εξώστη. Οι άλλοι μαθητές στη Σάλα της Αποθέωσης. Οι ηθοποιοί στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Κάθε ομάδα να συζητήσει και να γράψει την εμπειρία της από αυτήν την μοναδική, ως προς τον τόπο, θεατρική παράσταση. 7. Ποιες νομίζετε ότι είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο σπήλαιο από τις ανθρώπινες δραστηριότητες; Τι θα μπορούσε να γίνει; Προτείνετε τρόπους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Σχεδιάστε ανάλογη περιβαλλοντική δράση και συμμετέχετε σε αυτήν. ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

8. Συζητείστε στην ολομέλεια δράσεις που πρέπει να γίνουν από τους τοπικούς φορείς προκειμένου το σπήλαιο της Δρογγαράτης να συμβάλλει στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Ποιες από αυτές τις δράσεις δεσμεύεστε να υλοποιήσετε; Με ποιον τρόπο; Οδηγίες για τον εκπαιδευτικό Στόχοι Οι μαθητές: Να γνωρίσουν το σπήλαιο της Δρογγαράτης Να αναπτύξουν ικανότητες δημιουργικής φαντασίας, γραπτής και προφορικής έκφρασης, εργασίας σε ομάδα, λήψης απόφασης και επίλυσης προβλημάτων Να αναπτύξουν καλαισθησία, ενδιαφέρον και θετικές στάσεις για το σπήλαιο της Δρογγαράτης Να διατυπώσουν προτάσεις και να σχεδιάσουν δράσεις προς την κατεύθυνση της αειφόρου διαχείρισης του σπηλαίου. Υλικά Πριν ξεκινήσετε για το σπήλαιο της Δρογγαράτης, φροντίστε, ώστε οι μαθητές να έχουν μαζί τους τα εξής υλικά: Χάρτη της Κεφαλονιάς Φωτογραφική μηχανή Σημειωματάρια, μολύβια, υλικά για ζωγραφική (μπλοκ ζωγραφικής, χρώματα (ξυλομπογιές, παστελ νερομπογιές ή μαρκαδόρους) Επισημάνσεις Στη δραστηριότητα 1 επισημάνετε στους μαθητές, ότι μόνον παρατηρούμε τη βλάστηση, χωρίς να κόβουμε ότι μας εντυπωσιάζει. Τονίστε ότι αν ο καθένας κόψει ένα μέρος του φυτού και περάσουν 500 επισκέπτες που και αυτοί θα κόψουν, στο τέλος δεν θα απομείνει τίποτα. Έχει σημασία οι μαθητές να κατανοήσουν τη σημασία της φωτογράφησης, της προσεκτικής παρατήρησης και των λεπτομερών γραπτών σημειώσεων. Η δειγματοληψία γίνεται μόνο για επιστημονικούς λόγους (ερευνητικούς) Η δραστηριότητα 2 αποβλέπει να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία του περιβάλλοντα χώρου. Οι ανθρώπινες επεμβάσεις (π.χ. πωλητήριο) οφείλουν να εναρμονίζονται με την φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Οι επισκέπτες οφείλουν να μην πετούν σκουπίδια, να μην κάνουν θόρυβο, κλπ. Στη δραστηριότητα 3, εάν οι μαθητές δεν γνωρίζουν κανένα είδος φυτού, μπορείτε να τους βοηθήσετε. Επίσης μπορούν να ρωτήσουν τους φύλακες ή κάποιον ντόπιο. Επίσης μπορούν να τα περιγράψουν και να ρωτήσουν αργότερα κάποιον ειδικό. Η δραστηριότητα 6 (θεατρικό έργο) θα πρέπει να είναι σύντομης διάρκειας (λιγότερο από 10 λεπτά) και να έχει προετοιμαστεί από πριν, ώστε να κρατά το ενδιαφέρον των μαθητών που παρακολουθούν. Εναλλακτικά μαθητές της χορωδίας του σχολείου θα μπορούσαν να τραγουδήσουν 2-3 τραγούδια. Βιβλιογραφία Βασάλα Π. (1995): Κεφαλονιά: Ένα μουσείο της Φύσης. Ελληνική Φύση, Εκδόσεις Καθημερινή, τόμ. Ε, 136-139 Frey, K., 1986: H "Μέθοδος Project" (μτφση Κλ. Μάλλιου) Εκδόσεις Κυριακίδης, Θεσσαλονίκη Κλεάνθους-Παπαδημητρίου, Μ., 1980: Η Νέα Αγωγή (Β έκδοση-1 η έκδοση 1952), Εκδόσεις Βιβλία για Όλους, Αθήνα Κοσσυβάκη, Φ., 2003: Εναλλακτική Διδακτική. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Ματσαγγούρας, Η., 2002: Στρατηγικές Διδασκαλίας, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Ματσαγγούρας, Η., 2003: Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα

Ματσαγγούρας, Η., Σ. Χέλμης, 2003: Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού στην εκπαίδευση: Θεωρητικές παραδοχές και τεχνικές προδιαγραφές, Πανελλήνιο Συμπόσιο της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς για το Σχεδιασμό και Παραγωγή Παιδαγωγικού Υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αθήνα 21-23 Φεβρουαρίου 2003, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, (σελ. 63-106) Παπαδημητρίου, Β., 1994: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Περιβαλλοντικά Κέντρα: Μια Κριτική Προσέγγιση. Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση., 2, 3 Πετροχείλου, Α., 1994: Τα σπήλαια της Ελλάδας, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα Ρηγοπούλου, Π., 1985: Το σπήλαιο χώρος Γέννησης και Θανάτου Αρχαιολογία, 15, 61-67 Σάμψων, Α., 1985, Τα σπήλαια και η χρήση τους Αρχαιολογία, 15, 37-44 ΥΠΕΠΘ, 2001: Οδηγός για την Εφαρμογή της Ευέλικτης Ζώνης Καινοτόμων Δράσεων (Βιβλίο για τον Καθηγητή). ΥΠΕΠΘ, Αθήνα Φλογαϊτη, Ε., 1993 Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αθήνα Φλογαίτη, Ε., 2003: Το παιδαγωγικό υλικό στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Πανελλήνιο Συμπόσιο της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς για το Σχεδιασμό και Παραγωγή Παιδαγωγικού Υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αθήνα 21-23 Φεβρουαρίου 2003, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, (σελ. 107-118) Φλογαίτη, Ε., Π. Βασάλα, 1999: Το ενεργειακό Ζήτημα Εκπαιδευτικό υλικό για Σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Χρυσαφίδης, Κ., 1994: Βιωματική- Επικοινωνιακή Διδασκαλία (Η εισαγωγή της μεθόδου Project στο σχολείο Gutenberg, Αθήνα Αtyeo, H., 1939: The Excursion as a teaching technique, Columbia University Press, New York Hooper, J., 1982: The caves of Cephalonia, Devon Spelaeological Society Journal 123, 5-9 Elliot, J., 1993: An Introduction to Sustainable Development. Routledge, London Fien, J., 1993: Environmental Education: A Pathway to Sustainability? Deakin University Press, Geelong Moles, J. A., 1988: The Classroom and the Field: A Necessary Unity, Journal of Experiential Education, vol 11, 2, 14-20 Sauve, L., 1994: Pour une education relative a l' environnement: Guerin, Montreal