BIOMASS TRADE CENTRE II

Ιωάννης Ελευθεριάδης BIOMASS TRADE CENTRE II ΠΑΚΕΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2: ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΝΕΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΞΥΛΩΔΟΥΣ ΒΙΟΜΑΖΑΣ (D 2.1) ΠΡΟΤΥΠΟ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΝΕΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΞΥΛΩΔΟΥΣ ΒΙΟΜΑΖΑΣ Χώρα: Ελλάδα Επικεφαλής του πακέτου εργασίας: WaldverbandSteiermark GmbH, Ένωση Δασοκτημόνων της Styria, Αυστρίας Οκτώβριος 2011, Πικέρμι 1 www.biomasstradecentreii.eu

Πίνακας περιεχοµένων 1. Εισαγωγή... 4 2. Η αγορά της ξυλώδους βιοµάζας... 5 3. Αλυσίδες παραγωγής ξυλώδους βιοµάζας από τα δάση... 8 4. Αλυσίδες παραγωγής ξυλώδους βιοµάζας από καλλιέργειες δασικών ειδών µικρού περίτροπου χρόνου... 14 5. Αλυσίδες παραγωγής ξυλώδους βιοµάζας από άλλες πηγές (αµπελώνες, οπωρώνες, πάρκα, άλλες αγροτικές ή αστικές περιοχές)... 14 6. Κοινωνικοοικονοµικά και άλλοι περιορισµοί... 16 7. Υπάρχοντα πολιτικά µέτρα (σχήµατα επιδοτήσεων, περιβαλλοντικοί περιορισµοί) 19 8. Κύρια εµπόδια για περαιτέρω ανάπτυξη... 23 9. Βιβλιογραφία Αναφορές... 26 Πίνακες Πίνακας 1. Μέσες τιµές καυσόξυλων από δηµοπρασίες εκποίησης δασικών προϊόντων που συγκοµίστηκαν από τα δηµόσια δάση µε αυτεπιστασία, 2 ο τρίµηνο 2011 [4]... 5 Πίνακας 2. Μονάδες παραγωγής pellets στην Ελλάδα... 6 Πίνακας 3. Παραγωγή δασικών οικοσυστηµάτων πεύκης και δρυός µέσης ποιότητας τόπου (Ντάφης, 1986)... 10 Πίνακας 4. Τίµηµα διάθεσης καυσόξυλων και υπολειµµάτων υλοτοµιών για ατοµικές ανάγκες (2011) [5]... 17 Πίνακας 5. Ειδικά τιµολόγια τροφοδοσίας του δικτύου µε την παραγόµενη ανανεώσιµη ενέργεια που καθορίστηκαν µε το Ν 3851/2010 και ισχύουν από τον Ιούνιο του 2010... 21 2

ιαγράµµατα ιάγραµµα 1. ιακύµανση τιµών για τα pellets, συσκευασµένων και χύδην, την περίοδο 2007-2008... 7 ιάγραµµα 2. Γεωγραφική κατανοµή του ξύλου που παράγεται στα Ελληνικά δάση και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για ενεργειακούς σκοπούς... 9 ιάγραµµα 3. Παραγωγή καυσίµων από ξύλο από τα Ελληνικά δάση κατά την περίοδο 1922 1996 (Σκαρβέλης και Ντζούρας, 1998)... 11 ιάγραµµα 4. Επίδραση της εποχής συγκοµιδής στην πλήγωση δέντρων ερυθρελάτης (Α. µικρές πληγές, Β. µεγάλες πληγές)... 12 ιάγραµµα 5. Ετήσια κατανοµή των καυσόξυλων που παρήχθησαν στον ασικό και Αγροτικό τοµέα την περίοδο 2003-2007.... 15 ιάγραµµα 6. Ιδιοκτησιακό καθεστώς των Ελληνικών δασών... 16 ιάγραµµα 7. Εναλλακτικά συστήµατα συγκοµιδής της δασικής βιοµάζας... 25 Συντοµογραφίες κ.µ χ.κ.µ. Α Σ ΕΛ.ΣΤΑΤ ΚΕ ΥΠΕΚΑ ΚΥΑ ΑΠΕ : Κυβικά µέτρα : Χωρικά κυβικά µέτρα : Αγροτικός ασικός Συνεταιρισµός : Ελληνική Στατιστική Αρχή : Κρατικές Εκµεταλλεύσεις ασών : Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιµατικής Αλλαγής : Κοινή Υπουργική Απόφαση : Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας 3

1. Εισαγωγή Το ξύλο, ως καύσιµο υλικό, αποτέλεσε από πολύ παλιά, βασικό µέσο θέρµανσης της κατοικίας του ανθρώπου. Αυτό ισχύει σε ορισµένο βαθµό και σήµερα, τόσο στις υπό ανάπτυξη, όσο και στις ανεπτυγµένες οικονοµικά και πλούσιες σε δάση χώρες. Στη χώρα µας µέχρι τη δεκαετία του 1950, το 15% της ενέργειας προερχόταν από το δασικό τοµέα, υπό µορφή καυσόξυλων και ξυλανθράκων. Από τις αρχές όµως της δεκαετίας του 1960, τα Ελληνικά νοικοκυριά στράφηκαν σε άλλες πηγές ενέργειας και έτσι η κατανάλωση ξυλώδους βιοµάζας, για ενεργειακούς σκοπούς, µειωνόταν συνεχώς. Σύµφωνα µε τα διαχειριστικές µελέτες των δασών, στη χώρα µας, µόνο το 55% της ετήσιας αύξησης της βιοµάζας είναι απολήψιµο υπό µορφή λήµµατος ενώ το 45% της αύξησης παραµένει στο δάσος για την ποιοτική και ποσοτική βελτίωση του ξυλώδους κεφαλαίου. Ωστόσο από το επιτρεπτό ετήσιο λήµµα, περίπου το 46% δεν αποκοµίζεται αλλά παραµένει στο δάσος ως υπόλειµµα υπό µορφή φύλλων, βελονών, φλοιού, κλάδων, κορυφών, τµηµάτων κορµών µε πολλά ελαττώµατα, πρέµνων και ριζών, είτε γιατί η εξωδάσωσή του κρίνεται ασύµφορη οικονοµικά είτε γιατί δεν υπάρχει αγορά, αλλά και για λόγους δασοκοµικούς και περιβαλλοντικούς.[1] Οι ποσότητες της ξυλώδους βιοµάζας που παραµένουν ανεκµετάλλευτες και η ανάπτυξη της αγοράς των εξευγενισµένων στερεών βιοκαυσίµων δηµιουργούν τις συνθήκες για περαιτέρω αξιοποίησή της στην παραγωγή ενέργειας και την αύξηση της χρήσης τους στον αστικό ιστό για την παραγωγή θερµότητας. Προς την κατεύθυνση αυτή, η χρήση προτύπων για τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά θα βοηθήσει τη διακίνηση στην Ελληνική αγορά στερεών βιοκαυσίµων µε συγκεκριµένες ιδιότητες και αποδόσεις. Στα πλαίσια του έργου BIOMASS TRADE CENTRE II γίνεται µια καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης στον τοµέα της παραγωγής και της αξιοποίησης της ξυλώδους βιοµάζας από τα δάση και άλλες πηγές. Σκοπός της δουλείας αυτής είναι ο εντοπισµός θεµάτων ενδιαφέροντος στη συγκοµιδή της πρώτης ύλης, στην παραγωγή και διάθεση των στερεών βιοκαυσίµων, αλλά και των δυνατοτήτων που υπάρχουν για µεγαλύτερη διείσδυση της ξυλώδους βιοµάζας στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Έτσι θα είναι δυνατή η παροχή πληροφοριών και να ενεργή εµπλοκή όσων δραστηριοποιούνται στους τοµείς της παραγωγής και συγκοµιδής ξυλώδους βιοµάζας και στην εµπορία των στερεών βιοκαυσίµων. 4

2. Η αγορά της ξυλώδους βιοµάζας Τα καυσόξυλα παραµένουν το είδος εκείνο της ξυλώδους βιοµάζας που διακινείται στην Ελληνική αγορά των στερεών βιοκαυσίµων στις µεγαλύτερες ποσότητες. Χρησιµοποιούνται κυρίως στον οικιακό τοµέα για την παραγωγή θερµότητας και τη θέρµανση χώρων. Στην ιδιωτική δασοπονία η εµπορία του καυσόξυλου γίνεται απευθείας από τους δασοκτήµονες. Στα δηµόσια δάση, η πώληση του καυσόξυλου στο δασόδροµο γίνεται ανάλογα από το σύστηµα εκµετάλλευσης: Με αυτεπιστασία από το δηµόσιο (ΚΕ, ασικές αρχές) µε τη διαδικασία των δηµοπρασιών Από τους δασικούς συνεταιρισµούς, στην περίπτωση που η εκµετάλλευση του λήµµατος έχει παραχωρηθεί από το δηµόσιο σε αυτούς Με µίσθωση του λήµµατος Ενδεικτικά, οι µέσες τιµές των καυσόξυλων όπως διαµορφωθήκαν στις δηµοπρασίες εκποίησης δασικών προϊόντων που συγκοµίστηκαν από τα δηµόσια δάση µε αυτεπιστασία, το δεύτερο τρίµηνο του έτους 2011, παρουσιάζονται παρακάτω: Πίνακας 1. Μέσες τιµές καυσόξυλων από δηµοπρασίες εκποίησης δασικών προϊόντων που συγκοµίστηκαν από τα δηµόσια δάση µε αυτεπιστασία, 2 ο τρίµηνο 2011 [4]. ασοπονικό είδος ασική αρχή Τιµή ( /Χ.Κ.Μ.) Χ.Κ.Μ. Καβάλας 25,10 274 Οξυά Λάρισας 18,41 1.526 ράµας 20,10 348 Μέσος όρος 19,54 2.148 Ξάνθης 25,80 220 Γρεβενών 35,40 511 ρυς Κιλκίς 25,17 459 Λάρισας 24,08 80 ράµας 26,01 1.190 Μέσος όρος 27,96 2.460 ιαφ. Πλατύφυλλα Λάρισας 28,01 1.035 Μέσος όρος 28,01 1.035 Τα καυσόξυλα διατίθενται στη λιανική αγορά στις παρακάτω εµπορικές µορφές: 5

Χύµα Σε σάκους Σε παλέτες Την τρέχουσα χρονιά οι τιµές των καυσόξυλων, στη λιανική αγορά, κυµαίνονται από 0,12 έως 0,135 ανά κιλό, στην επαρχία και από 0,175 έως 0,22 ανά κιλό στις µεγάλες αστικές περιοχές (Αττική, Θεσσαλονίκη). Η µεγάλη διακύµανση των τιµών οφείλεται σε παράγοντες όπως η απόσταση µεταφοράς, η εµπορεύσιµη µορφή και η εµπορευόµενη ποσότητα. Τα καυσόξυλα εµπίπτουν στο καθεστώς µειωµένου συντελεστή Φ.Π.Α. (13%). Τα pellets ξύλου είναι ένα σχετικά νέο προϊόν ξυλώδους βιοµάζας για την Ελληνική αγορά και τα οποία αποτελούν ένα εξευγενισµένο στερεό βιοκαύσιµο και παρουσιάζει σηµαντική και αυξανόµενη διείσδυση στον τοµέα της παραγωγής ενέργειας (θερµότητα). Ως βιοκαύσιµο έχει σταθερές ιδιότητες, όπως οι διαστάσεις, η υγρασία, η περιεχόµενη τέφρα και η θερµογόνος δύναµη. Παρέχει παράλληλα τη δυνατότητα για καλή και εύκολη διαχείριση, πράγµα που το καθιστά κατάλληλο για χρήση στον αστικό ιστό. Η δραστηριοποίηση νέων εταιρειών στην κατασκευή των pellets και η συνεχής ενηµέρωση το αγοραστικού κοινού δίνουν τη δυνατότητα για αύξηση της συµµετοχής τους στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Η παραγωγή των pellets έφτασε τους 28.000 τόνους, σε προηγούµενο έτος, από 5 εργοστάσια που δραστηριοποιούνταν στον κλάδο (Κωνσταντίνου, Τσακιρίδου, 2010). Η δυναµικότητα παραγωγής των παραπάνω µονάδων παρουσιάζεται στον Πίνακας 2. Είναι εµφανές ότι οι Ελληνικές µονάδες παραγωγής έχουν δυνατότητες ώστε να καλύψουν µεγαλύτερη εγχώρια ζήτηση, µετά από την τάση που φαίνεται για αύξηση της χρήσης των pellets. Άλλωστε, µέρος της παραγωγής τους εξάγεται σε άλλες χώρες. Πίνακας 2. Μονάδες παραγωγής pellets στην Ελλάδα Εταιρεία Τοποθεσία υναµικότητα Bioenergy Hellas Συκούριο Λάρισας 5.000 τόνοι/έτος ΣΑΚΚΑΣ ΑΕΒΕ Παλαµάς Καρδίτσας 20.000 τόνοι/έτος ΜΑΚΗ ΑΕ ΒΙΠΕ Λάρισας 35.000 τόνοι/έτος ALFAWOOD-alfapellets Νευροκόπι ράµας 65.000 τόνοι/έτος ΑΓΓΕΛΟΥΣΗΣ ΑΕ 7ο Χλµ. Βόλου - Καναλίων - Πηγή: Ιωάννα Παπαµιχαήλ, ΚΑΠΕ 6

Τα pellets διατίθενται στην Ελληνική αγορά στις παρακάτω εµπορεύσιµες µορφές: Σε µικρούς σάκους των 15 κιλών Σε παλέτες (όπου τοποθετούνται µικροί σάκοι) Σε µεγάλους σάκους (big bags) Χύδην (αναµένεται) Σήµερα η τιµή λιανικής για τα pellets που παράγονται στη χώρα µας κυµαίνεται από 0,23 έως 0,27 ανά παραδοτέο κιλό. Αυτή η διαφορά ανώτερης και κατώτερης τιµής επηρεάζεται και από την εµπορεύσιµη µορφή. Αναµένεται ότι η περεταίρω διακίνηση χύδην προϊόντος θα συµβάλλει σε καλύτερες τιµές λιανικής αγοράς. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η κατασκευή χώρων αποθήκευσης του χύδην υλικού από τους τελικούς χρήστες των pellets. Σε αντίθεση µε τα καυσόξυλα, η τιµή λιανικής των pellets επηρεάζεται λιγότερο από παράγοντες όπως η απόσταση µεταφοράς, δίνοντας επιπλέον δυνατότητα στους καταναλωτές για καλύτερο σχεδιασµό και επιλογές ως προς το καύσιµο που θα επιλέξουν. Ο συντελεστής Φ.Π.Α. που εµπεριέχεται στην τιµή λιανικής των pellets είναι 23%. Η διακύµανση των τιµών των pellets µέσα στη περίοδο 2007-2008, σύµφωνα µε παλιότερη καταγραφή, παρουσιάζεται στο ιάγραµµα 1. 195 190 Συσκευασµένα Χύδην 185 /τόνο 180 175 170 165 160 ΙΑΝ-07 ΙΟΥΝ-07 ΣΕΠ-07 ΙΑΝ-08 ΦΕΒ-08 ΜΑΡ-08 ΑΠΡ-08 ιάγραµµα 1. ιακύµανση τιµών για τα pellets, συσκευασµένων και χύδην, την περίοδο 2007-2008. (Πηγή: Μάριος Τρίγκας, Μ.sc. ασολόγος - Επιστηµονικός συνεργάτης ΚΕ.ΤΕ.Α.Θ./Ι.ΤΕ..Α.) 7

Ένα άλλο εξευγενισµένο βιοκαύσιµο που εµπορεύεται στη Ελληνική αγορά, µε όχι όµως ανάλογη διείσδυση, είναι οι µπριγκέτες. Παράγεται από κονιορτοποιηµένο ξύλο που λαµβάνει συγκεκριµένο σχήµα και διαστάσεις µε τη χρήση συγκολλητικής ουσίας. Έτσι αποκτά συγκεκριµένες ιδιότητες ως βιοκαύσιµο. Οι µπριγκέτες διατίθενται στη λιανική αγορά στις παρακάτω εµπορεύσιµες µορφές: Πακέτα 10 κιλών Ποσότητες 500 κιλών σε παλέτες Ποσότητες 1.000 κιλών σε παλέτες Οι τιµές λιανικής για τις µπριγκέτες κυµαίνονται από 0,25 έως 0,34 ανά κιλό. Όπως και στην περίπτωση των pellets η εµπορεύσιµη µορφή και οι εµπορευόµενες ποσότητες συµβάλουν στην δηµιουργία εύρους τιµών, ενώ οι γεωγραφική κατανοµή των σηµείων πώλησης δεν δείχνει να επιδρά σηµαντικά στη διαµόρφωση της τελικής του τιµής. Ο συντελεστής Φ.Π.Α. που εµπεριέχεται στην τιµή λιανικής και στην περίπτωση των µπριγκέτων ορίζεται σε 23%. Το θρυµµατισµένο ξύλο είναι ένα στερεό βιοκαύσιµο το οποίο δεν αποτελεί µέχρι σήµερα για την Ελληνική αγορά εµπορεύσιµη µορφή ξυλώδους βιοµάζας. Η τεχνική του θρυµµατισµού βελτιώνει τη µορφή του ξύλου ως υλικού για παραγωγή ενέργειας, δίνοντας δυνατότητες για καλύτερη µεταφορά, αποθήκευση και διαχωρισµό µεγέθους. Παρόλα αυτά το θρυµµατισµένο ξύλο δεν εµφανίζει διείσδυση κυρίως εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλων εγκαταστάσεων σε κατάλληλα συστήµατα παραγωγής ενέργειας. Για το λόγο αυτό δεν µπορεί να υπολογιστεί η πιθανή µελλοντική του συµβολή στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. 3. Αλυσίδες παραγωγής ξυλώδους βιοµάζας από τα δάση Τα δάση αποτελούν την κύρια πηγή ξυλώδους βιοµάζας της χώρας. Για τη συγκοµιδή του ξύλου από τα δάση απαιτείται η ανάπτυξη συστήµατος συγκοµιδής, µε σκοπό την αποδοτικότερη εκµετάλλευσή του και την διασφάλιση των κανόνων της δασικής διαχειριστικής, µε σηµαντικότερο αυτόν της αειφορείας. Για το έτος 2010, η παραγωγή καυσόξυλων από τα δηµόσια δάση της χώρας ανήλθε σε 471.616 κ.µ. Από αυτά, τα 132.781 κ.µ. συγκοµίστηκαν µε αυτεπιστασία από το 8

δηµόσιο, τα 53.721 κ.µ. µε µίσθωση του λήµµατος και τα 285.114 κ.µ. από τους Α Σ (καθεστώς του αρθ. 74 Ν. 1541/85 και του Π.. 126/86). Για το ίδιο έτος, η συµβολή της µη δηµόσιας δασοπονίας στην παραγωγή ανήλθε στα 243.988 κ.µ. Επιπρόσθετα, συγκοµίστηκαν, για την κάλυψη των αναγκών των παραδασόβιων πληθυσµών, 102.817 κ.µ. καυσόξυλων. ιάγραµµα 2. Γεωγραφική κατανοµή του ξύλου που παράγεται στα Ελληνικά δάση και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για ενεργειακούς σκοπούς (Πηγή: ΚΑΠΕ, EUBIONET II - Current situation and future trends in biomass fuel trade in Europe, Country report of GREECE, 2007) 9

Έτσι η ετήσια συνολική παραγωγή καυσόξυλων από τα ελληνικά δάση, για το έτος 2010, έφτασε τα 818.422 κ.µ. Παράλληλα, οι εισαγωγές για το ίδιο έτος ήταν 200.788 τόνοι, ενώ οι εξαγωγές ήταν αµελητέες (127 τόνοι). Πίνακας 3. Παραγωγή δασικών οικοσυστηµάτων πεύκης και δρυός µέσης ποιότητας τόπου (Ντάφης, 1986) Πεύκη ρυς Κατηγορίες Ποσοστό επί της Ποσοστό επί της δασικής t/ha συνολικής βιοµάζας t/ha συνολικής βιοµάζας βιοµάζας του δάσους (%) του δάσους (%) Φύλλα 6,4 3,1 3,1 1,5 Κλάδοι 12,2 5,9 13,8 6,7 Κορµός 110,2 52,8 124,5 60,3 Ρίζες 29,0 13,9 30,7 14,9 Συν. έντρου 157,8 172,1 Υποβλάστηση 4,2 2,0 2,5 1,2 Νεκρά κλαδιά 8,9 4,3 21,9 10,6 Φυλλάδα 37,5 18,0 10,1 4,9 Σύνολο 208,4 100,0 206,6 100,0 Με µετατροπή των συγκοµισθέντων ποσοτήτων σε τόνους 1, στο σύνολο της Ελληνικής δασοπονίας, οι 57.877 τόνοι καυσόξυλων συγκοµίστηκαν από δάση κωνοφόρων και οι υπόλοιποι 635.734 τόνοι από δάση πλατύφυλλων ειδών, κυρίως οξυάς και δρυός. Η συγκοµιδή του ξύλου, συνεπώς και του καυσόξυλου, στα Ελληνικά δάση, δηµόσια και µη, εκτελείται πάντα µε βάση την ετήσια κατανοµή του λήµµατος, που περιλαµβάνεται στις διαχειριστικές µελέτες που καταρτίζονται ή εγκρίνονται από τις ασικές Υπηρεσίες. Σε περίπτωση αδυναµίας σύνταξης διαχειριστικής µελέτης η συγκοµιδή του λήµµατος µπορεί να γίνει µε χρήση πινάκων υλοτοµίας, µε εποπτεία της αρµόδιας ασικής αρχής. Η διάρκεια των διαχειριστικών µελετών είναι δεκαετής ή πενταετής. Τα δέντρα που θα υλοτοµηθούν προσηµαίνονται µε ευθηνή του αρµόδιου ασαρχείου (ή ιεύθυνσης ασών). 1 Για τη µετατροπή των κ.µ. σε τόνους χρησιµοποιήθηκαν συντελεστές µετατροπής: Κωνοφόρων: 1 τόνος = 1,50 κ.µ., Πλατυφύλλων: 1 τον. = 1,20 κ.µ ΠΗΓΗ : /νση ιαχείρισης ασών και ασικού Περιβάλλοντος [6] 10

Απαραίτητο στοιχείο για τη µεταφορά του ξύλου αποτελεί το δίκτυο δασικών δρόµων. Τα τεχνικά του χαρακτηριστικά και η πυκνότητά του επηρεάζουν τις τεχνικές µετατόπισης του ξύλου από το υλοτόµιο και την οικονοµική αποδοτικότητα της συγκοµιδής. Η πυκνότητα του δικτύου σχετίζεται άµεσα µε την απόσταση µετατόπισης και µεταφοράς του ξύλου προς του δασικούς δρόµους και τους χώρους συγκέντρωσης, αλλά και µε τα µέσα µεταφοράς που θα χρησιµοποιηθούν. Έτσι επηρεάζει σηµαντικά το κόστος µεταφοράς (Τσουµής, 1987). 6 Εκατοµµύρια m 3 5 4 '41 - '44 3 2 1 0 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 Έτη (1922-1996) ιάγραµµα 3. Παραγωγή καυσίµων από ξύλο από τα Ελληνικά δάση κατά την περίοδο 1922 1996 (Σκαρβέλης και Ντζούρας, 1998) Η υλοτοµία πραγµατοποιείται µε τη χρήση µηχανηµάτων και εργαλείων. Το βασικό µηχάνηµα για τη ρίψη και τη διαµόρφωση του δέντρων είναι το αλυσοπρίονο. Για την καλύτερη και οικονοµικότερη απόδοσή του, απαιτείται η χρήση του από έµπειρους χειριστές. Επιπλέον εργαλεία που χρησιµοποιούνται είναι τα τσεκούρια οι σφήνες και οι αποφλοιωτές χειρός. Είναι λοιπόν εµφανές ότι στη χώρα µας η υλοτοµία είναι µια εργασία κυρίως χειρονακτική και µόνο η χρήση του αλυσοπρίονου, και η πιθανή χρήση µηχανηµάτων µετατόπισης, θα µπορούσαν να τη χαρακτηρίσουν ως ηµι- µηχανική. Ένα άλλο σηµαντικό στοιχείο της συγκοµιδής του ξύλου είναι η εποχή κατά την οποία πραγµατοποιείται. Στις διαχειριστικές µελέτες δασών δεν γίνεται αναφορά στην εποχή συγκοµιδής. Παρόλα αυτά, η επιλογή της κατάλληλης εποχής µπορεί να 11

επιδράσει στην ποιότητα των παραγόµενων προϊόντων, αφού επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως οι πληγώσεις και οι προσβολές από µύκητες και έντοµα. ιάγραµµα 4. Επίδραση της εποχής συγκοµιδής στην πλήγωση δέντρων ερυθρελάτης (Α. µικρές πληγές, Β. µεγάλες πληγές) Πηγή: Γεώργιος Θ. Τσουµής, Συγκοµιδή ασικών Προϊόντων, ΑΠΘ, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Θεσσαλονίκη, 1987 Είναι χαρακτηριστικό ότι οι θερµοκρασίες του καλοκαιριού ευνοούν τη µείωση της υγρασίας του ξύλου στους χώρους συγκέντρωσης. Επίσης η εποχή της συγκοµιδής επιδρά στις πληγώσεις που προκαλούνται στα ιστάµενα δέντρα εξαιτίας των εργασιών υλοτοµίας και µετατόπισης [1]. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη χειµερινή περίοδο ο αριθµός των πληγωµένων δέντρων είναι πολύ µικρότερος από αυτό της θερινής περιόδου ( ιάγραµµα 4). Στην πράξη, οι εργασίες συγκοµιδής εκτελούνται, στη χώρα µας, τη θερινή περίοδο εξαιτίας των δύσκολων καιρικών συνθηκών του χειµώνα. Μετά την υλοτοµία του ξύλου, πραγµατοποιείται η διαµόρφωση και ο τεµαχισµός των καυσόξυλων στο υλοτόµιο, µε εγκάρσια και κατά µήκος τοµή των κορµοτεµαχίων που η δοµή τους δεν τα καθιστά κατάλληλα για βιοµηχανική χρήση. Σκοπός της διαµόρφωσης είναι η παραγωγή τεµαχίων µήκους περίπου 1 µέτρου και βάρους τέτοιου ώστε να διευκολύνονται η φόρτωση του ξύλου, η µεταφορά του, η στοίβαξη και η ογκοµέτρησή του. Στις εργασίες της διαµόρφωσης συµπεριλαµβάνεται και η αποκλάδωση των κορµοτεµαχίων. Το ανώτερο τµήµα του εµπορεύσιµου κορµού, λόγω το µεγάλου αριθµού των κλαδιών και της κακής του δοµής, χρησιµοποιείται κυρίως ωςκαυσόξυλο. Μετά τη διαµόρφωση ακολουθεί η διαδικασία της µετατόπισης 12

προς τους τόπους συγκέντρωσης στο δάσος, η οποία πραγµατοποιείται κυρίως µε ζώα (µουλάρια ή άλογα). Η µετατόπιση γίνεται µε φόρτωση και εκφόρτωση των ζώων από τους δασεργάτες, χειρονακτικά. Σε περιπτώσεις όπου η µετατόπιση µε τα ζώα είναι δύσκολη ή αδύνατη, λόγω της µεγάλης απόστασης, η µετατόπιση γίνεται µε µηχανήµατα όπου η µορφολογία και τα χαρακτηριστικά του εδάφους το επιτρέπουν. Τα µηχανήµατα που χρησιµοποιούνται για το σκοπό αυτό είναι οι γεωργικοί ελκυστήρες, τροποποιηµένοι για την εργασία αυτή και οι τροχοφόροι ελκυστήρες (τύπου UNIMOG). Τα µηχανήµατα αυτά χρησιµοποιούνται και για τη µετατόπιση άλλων κατηγοριών ξυλείας, όπως η τεχνική ξυλεία (µε σύρση). Μετά τη µετατόπιση τα καυσόξυλα στοιβάζονται στους χώρους συγκέντρωσης (δασόδροµοι ή άλλες κατάλληλες θέσεις). Η στοίβαξη του ξύλου βοηθά σηµαντικά την καλύτερη, ταχύτερη και, εποµένως, οικονοµικότερη µεταφόρτωσή του. Επίσης, µετά τη στοίβαξη αρχίζει και η διαδικασία της φυσικής ξήρανσης του ξύλου. Αφού ογκοµετρηθούν, τα καυσόξυλα διατίθενται στην αγορά µέσω του ξυλεµπόρων. Η µεταφορά των καυσόξυλων από το δάσος γίνεται µε φορτηγά και η φόρτωση µε τη χρήση γερανού. Ύστερα από τη µεταφορά των καυσόξυλων στους χώρους διακίνησης ξεκινά η διαδικασία του επιπλέον τεµαχισµού και της σχισίµατος, ώστε να αποκτήσουν µορφή κατάλληλη για το λιανικό εµπόριο και τη χρήση τους σε συστήµατα θέρµανσης. Απαραίτητη διαδικασία για τη διάθεση των καυσόξυλων αποτελεί η αποθήκευση και η ξήρανση, ώστε το βιοκαύσιµο να έχει χαµηλή υγρασία και καλύτερη απόδοση στη θέρµανση. Η αποθήκευση γίνεται συνήθως σε υπόστεγα ώστε να αποφευχθεί η έκθεση τους σε καιρικά φαινόµενα (πχ. βροχή), που µπορεί να επιφέρουν µεγάλη αύξηση υγρασίας και σηµαντική µείωση της ποιότητας τους ως βιοκαύσιµο. Ένα µέρος του λήµµατος των δασών, που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής, είναι τα υπολείµµατα των υλοτοµιών. Τα υπολείµµατα αυτά είναι κλαδιά, φλοιοί, κορυφές και τµήµατα του κορµού µε ελαττώµατα. Τα πρέµνα και οι ρίζες δεν συγκοµίζονται στη χώρα µας για τεχνικούς, δασοκοµικούς και οικονοµικούς λόγους. Σύµφωνα µε τις διαχειριστικές µελέτες της ασικής Υπηρεσίας, µέρος των υπολειµµάτων υλοτοµιών προβλέπεται να συγκοµιστεί και να χρησιµοποιηθεί από τους παραδασόβιους πληθυσµούς για την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών σε θερµότητα. Οι ποσότητες που θα συγκοµιστούν για το σκοπό αυτό, η χρονική και η χωρική τους κατανοµή (τµήµατα και οι συστάδες), προβλέπονται στις παραπάνω µελέτες. Η 13

εκµετάλλευση των υπολειµµάτων αυτών µπορεί να γίνει µε την καταβολή τέλους που καθορίζεται από το δηµόσιο ή ατελώς. Το τέλος καθορίζεται σε ετήσια βάση. 4. Αλυσίδες παραγωγής ξυλώδους βιοµάζας από καλλιέργειες δασικών ειδών µικρού περίτροπου χρόνου Στην Ελλάδα, µέχρι σήµερα, δεν υπάρχουν εφαρµογές µε καλλιέργειες δασικών ειδών µικρού περίτροπου χρόνου, µε σκοπό την παραγωγή ξυλώδους βιοµάζας για παραγωγή ενέργειας. Μόνο σε πειραµατικό στάδιο έχουν εγκατασταθεί φυτείες µικρής κλίµακας, µε σκοπό τον προσδιορισµό της απόδοσής τους σε βιοµάζα και την έρευνα σε καλλιεργητικές πρακτικές που θα οδηγήσουν σε αύξηση των αποδόσεων. Για το λόγο αυτό δεν είναι δυνατή, σήµερα, η περιγραφή αλυσίδων εκµετάλλευσης της ξυλώδους βιοµάζας για ενεργειακούς σκοπούς από καλλιέργειες δασικών ειδών µικρού περίτροπου χρόνου. Πληροφορίες για την απόδοση και τις καλλιεργητικές πρακτικές σε φυτείες ευκαλύπτου, ψευδακακίας, πλατάνου, ιτιάς και λεύκης µπορεί να βρει κάποιος στη σχετική βιβλιογραφία [9], [10], [11]. 5. Αλυσίδες παραγωγής ξυλώδους βιοµάζας από άλλες πηγές (αµπελώνες, οπωρώνες, πάρκα, άλλες αγροτικές ή αστικές περιοχές) Μια, επίσης σηµαντική, πηγή βιοµάζας για την Ελλάδα είναι και τα καυσόξυλα που προέρχονται από τον γεωργικό τοµέα. Οι ποσότητες αυτών των καυσόξυλων προέρχονται από τις κλαδεύσεις οπορωφόρων δέντρων, κυρίως ελιάς, που γίνονται στα πλαίσια των καλλιεργητικών τεχνικών και συνεπώς αποτελούν υπολείµµατα της καλλιέργειας. Μεγάλο µέρος από αυτά τα καυσόξυλα χρησιµοποιούνται από τους ίδιους τους αγρότες, για την κάλυψη των αναγκών τους σε θερµότητα. Οι υπόλοιπες ποσότητες µετακινούνται προς τη λιανική αγορά ξυλείας. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ποσότητες που δεν χρησιµοποιούνται για ενεργειακή αξιοποίηση αλλά θρυµµατίζονται επιτόπου για ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων ή καίγονται µε σκοπό τον καθαρισµό των αγροτεµαχίων από αυτά. 14

Η ποσότητα που συγκοµίστηκε κατά το έτος 2010, σύµφωνα µε την απογραφή της ΕΛ.ΣΤΑΤ., έφτασε τους 431.139 τόνους [7]. Το ιάγραµµα 5 δείχνει την κατανοµή των καυσόξυλων που συγκοµίστηκαν από το δασικό και γεωργικό τοµέα, την περίοδο 2003-2007. 1.400.000 1.200.000 1.000.000 Cubic meters (solid) 800.000 600.000 400.000 200.000 Forest firewood Wood from fruit trees 0 2003 2004 2005 2006 2007 ιάγραµµα 5. Ετήσια κατανοµή των καυσόξυλων που παρήχθησαν στον ασικό και Αγροτικό τοµέα την περίοδο 2003-2007. Τα καυσόξυλα που προέρχονται από τους ελαιώνες συγκοµίζονται µε τη χρήση είτε αλυσοπρίονων, για τα µεγάλης διαµέτρου κλαδιά, είτε µε χειροπρίονα, για τα µικρής διαµέτρου. Η µεταφορά του ξύλου εκτός των αγροτεµαχίων γίνεται µε φόρτωση σε ρυµουλκούµενα και χρήση γεωργικών ελκυστήρων. Στη συνέχεια ακολουθεί η µεταφορά προς τα σηµεία πώλησης. Η ξήρανση και για αυτά τα καυσόξυλα γίνεται µε φυσικό τρόπο και η αποθήκευσή τους γίνεται σε κλειστό η στεγασµένο χώρο. Αναφορικά µε τις άλλες καλλιέργειες οπορωφόρων και καρποφόρων δέντρων (π.χ. ξηρών καρπών), οι ποσότητες του ξύλου που εκµεταλλεύονται, µε σκοπό την παραγωγή θερµότητας, είναι σχετικά µικρές και καταναλώνονται κυρίως σε τοπικό επίπεδο, χωρίς να διοχετεύονται στην αγορά καυσόξυλων. Υπάρχουν µεµονωµένες αναφορές για πώληση γεωργικών καυσόξυλων, εκτός των ελαιόδεντρων, χωρίς συγκεκριµένες καταγραφές για τις ποσότητες που διακινούνται. Η βιοµάζα που προέρχεται από τις κλαδεύσεις των αµπελώνων, είτε καταστρέφεται στο αγροτικό πεδίο είτε καταναλώνεται σε τοπικό επίπεδο από τους αγρότες για 15

µικρές θερµικές εφαρµογές, όπως οι παραδοσιακοί φούρνοι. εν υπάρχει λοιπόν, για την περίπτωση αυτή, οργανωµένη εκµετάλλευση της υπολειµµατικής βιοµάζας. Η βιοµάζα, που παράγεται ως υπόλειµµα από τις δραστηριότητες συντήρησης πάρκων και άλλων αστικών περιοχών, παραµένει µέχρι σήµερα χωρίς ενεργειακή αξιοποίηση. Στην καλύτερη περίπτωση, τα υπολείµµατα κονιορτοποιείται και χρησιµοποιείται για ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων. Σε αντίθετη περίπτωση µεταφέρεται σε χώρους συγκέντρωσης απορριµµάτων. 6. Κοινωνικοοικονοµικά και άλλοι περιορισµοί Ο κύριος διαχειριστής των δασών στη Ελλάδα είναι το δηµόσιο. Το 65% περίπου των Ελληνικών δασών ανήκουν στο δηµόσιο, ενώ το υπόλοιπο 35% βρίσκεται στην κατοχή ιδιωτών δασοκτηµόνων, δήµων, µοναστηριών και ιδρυµάτων. Παρά το καθεστώς ιδιοκτησίας, η διαχείριση είναι µια διαδικασία που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο του δηµοσίου µε σκοπό τον έλεγχο της δασικής παραγωγής, την εφαρµογή της αρχής της αειφορείας, και την διατήρηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ωφελειών που προέρχονται από το δάσος. ιάγραµµα 6. Ιδιοκτησιακό καθεστώς των Ελληνικών δασών Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (www.minagric.gr) Ένα µέτρο που βοηθά σηµαντικά τη χρήση βιοµάζας, για παραγωγή θερµότητας στις παραδασόβιες περιοχές, είναι η διάθεση καυσόξυλων και υπολειµµάτων υλοτοµιών, που συγκοµίζονται µε αυτεπιστασία από το δηµόσιο (ΚΕ ) ή παραχωρούνται στους Α Σ, σύµφωνα µε το άρθρο 8 του Π.. 128/96, σε τιµές που καθορίζονται κάθε χρόνο µε απόφαση της Ειδικής Γραµµατείας ασών του ΥΠΕΚΑ. Ο καθορισµός των τιµών γίνεται µε βάση κοινωνικά, οικονοµικά και γεωγραφικά κριτήρια (Πίνακας 4) 16

Πίνακας 4. Τίµηµα διάθεσης καυσόξυλων και υπολειµµάτων υλοτοµιών για ατοµικές ανάγκες (2011) [5] Κωνοφόρων Τιµή ( /χκµ) Καυσόξυλα 1 η κατηγορία 2 η κατηγορία Στο υλοτόµιο 7,72 6,25 Στο δασόδροµο 12,76 9,97 Φυλλοβόλων Στο υλοτόµιο 8,82 7,77 Στο δασόδροµο 15,28 12,81 Πλατυφύλλων ρυός & Πλατύφυλλων Στο υλοτόµιο 10,03 8,29 Στο δασόδροµο 17,27 14,23 Λεύκης Στο υλοτόµιο 12,49 11,71 Παράλληλα, υφίστανται και ειδικές περιπτώσεις διάθεσης ξυλώδους βιοµάζας, για την παραγωγή θερµότητας, στις τοπικές κοινωνίες, για τις οποίες ισχύουν προσαυξήσεις ή µειώσεις ανάλογα µε περιπτώσεις που καθορίζονται από την Ειδική Γραµµατεία ασών του ΥΠΕΚΑ. Επιπλέον, για κοινωνικά ευαίσθητες οµάδες ή περιοχές, το υπουργείο µπορεί να προχωρήσει και σε επιπλέον µειώσεις, µέσω τροποποίησης της απόφασης, της τιµής των καυσόξυλων, ανάλογα µε τις ειδικές συνθήκες που θα δηµιουργηθούν (http://et.diavgeia.gov.gr/f/ypeka/ada/4α8ξ0-ρ32). Η Ελληνική αγορά καυσίµων βιοµάζας παρουσιάζει το παράδοξο της ύπαρξης διαφορετικών συντελεστών ΦΠΑ. Έτσι για τα καυσόξυλα ισχύει ο µειωµένος συντελεστής 13%, ενώ για τα εξευγενισµένα, ο συντελεστής 23%. Μάλιστα εκφράζεται η άποψη ότι για την ενίσχυση της αγοράς της βιοµάζας στην Ελλάδα θα ήταν χρήσιµη η καθιέρωση µικρότερου του 13% ΦΠΑ για όλα τα στερεά βιοκαύσιµα. Τα Ελληνικά δάση φύονται κατά κανόνα σε ορεινές περιοχές, µε ισχυρές κλίσεις και όχι οµαλό ανάγλυφο. Η περαιτέρω διάνοιξη του δάσους, µε δασοδρόµους, κρίνεται ως απαραίτητη για µια αποδοτική διαχείριση και αξιοποίηση των προϊόντων ξύλου και των υπηρεσιών του δάσος και την αειφόρο παροχή ωφελειών προς την κοινωνία. Η συγκοµιδή και µεταφορά του ξύλου γίνεται κάτω από δύσκολες συνθήκες εργασίας. 17

Οι παραδοσιακές µέθοδοι συγκοµιδής έχουν βελτιωθεί, κυρίως µε την χρησιµοποίηση αλυσοπριόνου στην ρίψη και διαµόρφωση των κορµών, σε όλη τη χώρα, καθώς και µε την µερική αντικατάσταση των ζώων σύρσης από ελκυστήρες, σε περιορισµένο βαθµό (www.minagric.gr) Γενικά οι εργασίες συγκοµιδής παρουσιάζουν µικρό βαθµό µηχανοποίησης και µεγάλη καταπόνηση για τους δασεργάτες. Αποτέλεσµα αυτού είναι το υψηλό κόστος συγκοµιδής, ανά µονάδα, και η µείωση της ποιότητας προϊόντων του ξύλου. Η παραγωγικότητα των δασοκοµικών εργασιών σηµειώνει άνοδο (0,7 κ.µ / ώρα) σε σχέση µε προηγούµενα χρόνια (0,4 κ.µ / ώρα) αλλά παραµένει σηµαντικά χαµηλή σε σχέση µε εκείνη των δασοπονικά προηγµένων χωρών. [13] Για την αντιµετώπιση των προβληµάτων που προκύπτουν από τη σε µεγάλο βαθµό χειρονακτική εκτέλεση των εργασιών στο δάσος, προβάλλεται η λύση της µερικής εκµηχάνισης των εργασιών. Η χρήση των µηχανηµάτων στις δασικές εκµεταλλεύσεις συγκεκριµένα πλεονεκτήµατα [1] : 1. Ταχύτητα εκτέλεσης των εργασιών 2. Μικρότερη καταπόνηση των δασεργατών 3. Αύξηση της ποιότητας και της αξίας του ξύλου 4. Αποδοτικότερη εκµετάλλευση του ξύλου 5. Μικρότερες δαπάνες 6. Απαιτείται µικρότερος αριθµός δασεργατών 7. Μικρή έκθεση των δασεργατών στις καιρικές συνθήκες Παράλληλα η χρήση µηχανηµάτων για την εκµετάλλευση του ξύλου στα ελληνικά δάση παρουσιάζει και ορισµένα µειονεκτήµατα [1]: 1. Κόστος κτήσης των µηχανηµάτων 2. Υψηλό επίπεδο κατάρτισης των δασεργατών 3. υσµενείς επιδράσεις (καυσαέρια, θόρυβος) 4. Απαιτείται ταχύτητα λήψης αποφάσεων 5. Πολύπλοκη διοικητική οργάνωση του συστήµατος συγκοµιδής 6. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως η συµπίεση και διάβρωση του εδάφους Παρά τα πλεονεκτήµατα που παρέχει η χρήση µηχανηµάτων στις εργασίες συγκοµιδής, δεν παρουσιάζει σηµαντική διείσδυση στη χώρα µας εξαιτίας κυρίως των µικρών ληµµάτων που καθορίζονται, της ανώµαλης τοπογραφικής διαµόρφωσης και των ισχυρών κλίσεων των δασικών εδαφών, και του συστήµατος συγκοµιδής που βασίζεται στις επιλογικές υλοτοµίες [1]. 18

Παρότι η διαχείριση των ελληνικών δασών βασίζεται στις αρχές της αειφορείας, δεν έχουν τεθεί σε εφαρµογή επιµέρους κριτήρια αειφορείας και πιστοποιητικά αειφορείας για τα παραγόµενα προϊόντα ξύλου, συµπεριλαµβανοµένων και των στερεών βιοκαυσίµων ξύλου. Σύµφωνα µε στοιχεία του πρώην Υπουργείου Γεωργίας, το ανθρώπινο δυναµικό που απασχολούνταν στον τοµέα της δασοπονίας, παρουσίασε τις προηγούµενες δεκαετίες µείωση που έφτασε το 31%, περίπου. Το µεγαλύτερο µέρος του ανθρώπινου παραγωγικού δυναµικού απασχολείται σε εργασίες συγκοµιδής του ξύλου, δηλαδή, σε υλοτοµικές και µετατοπιστικές εργασίες. Η εκτέλεση των εργασιών συγκοµιδής ανατίθεται συνήθως, και µέσα από τη διαδικασία παραχώρησης της εκµετάλλευσης του λήµµατος, στους δασικούς συνεταιρισµούς, ο αριθµός των οποίων ανέρχεται περίπου σε 500, µε 16.000 περίπου µέλη. Η κύρια αιτία της µείωσης των απασχολούµενων στο δασικό τοµέα αφορά το είδος της εργασίας (καταπόνηση, καιρικές συνθήκες) και το χαµηλό επίπεδο εισοδήµατος. [13] Η εκµετάλλευση των δασών στη χώρα µας γίνεται είτε µε αυτεπιστασία από τις δασικές υπηρεσίες, κατά το σύστηµα της κρατικής εκµετάλλευσης που προβλέπουν οι διατάξεις του δασικού κώδικα, είτε µε παραχώρηση της εκµετάλλευσης στους δασικούς συνεταιρισµούς εργασίας, σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 74 του Ν. 1541/85 και του Π. 126/86. (www.minagric.gr) Στις ΚΕ οι δασικοί συνεταιρισµοί αµοίβονται κατά µονάδα παραγόµενου προϊόντος και η ξυλεία διατίθεται στην αγορά ξύλου µε δηµοπρασίες που εκτελούν οι δασικές αρχές. Με βάση το Π 126/86, το ξύλο διατίθεται στην αγορά από τους συνεταιρισµούς και αποδίδεται υπέρ του Πράσινου Ταµείου το 12% επί των ακαθάριστων εσόδων για την τεχνική ξυλεία και το 5% για τα καυσόξυλα. Τέλος, το 5% των ακαθαρίστων εσόδων αποδίδεται υπέρ του ΟΤΑ, στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται το εκµεταλλευόµενο δάσος. (www.minagric.gr) 7. Υπάρχοντα πολιτικά µέτρα (σχήµατα επιδοτήσεων, περιβαλλοντικοί περιορισµοί) Με τις διατάξεις του νόµου 86/1969 και του Π 126/1986 δίνεται η δυνατότητα προµήθειας καυσόξυλων και υπολειµµάτων υλοτοµιών στους παραδασόβιους πληθυσµούς, µε χαµηλό τίµηµα, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους σε θερµότητα. 19

Αυτό δηµιουργεί µια άµεση σχέση των κατοίκων, αυτών των περιοχών, µε την πηγή της βιοµάζας αλλά και τις εργασίες συγκοµιδής και µεταφοράς του ξύλου. Με το παραπάνω νοµοθετικό πλαίσιο δύνεται η δυνατότητα στα µέλη των δασικών συνεταιρισµών, να εκµεταλλευτούν ποσότητες των συγκοµισµένων δασικών προϊόντων (καυσόξυλα και υπολείµµατα υλοτοµιών) από τα δηµόσια δάση, χωρίς την καταβολή τέλους προς το δηµόσιο, µε σκοπό την κάλυψη δικών τους ενεργειακών αναγκών (παραγωγή θερµότητας). Με την υπουργική απόφαση 189533/07.11.2011, του ΥΠΕΚΑ, Ρύθµιση θεµάτων σχετικών µε τη λειτουργία των σταθερών εστιών καύσης για τη θέρµανση κτιρίων και νερού, αίρονται οι περιορισµοί χρήσης των στερεών βιοκαυσίµων, στους νοµούς Αττικής και Θεσσαλονίκης και ορίζονται για πρώτη φορά τα στερεά καύσιµα βιοµάζας, σύµφωνα µε το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 14961-1. Έτσι δίνεται η δυνατότητα χρήσης των στερεών καυσίµων βιοµάζας, συµπεριλαµβανοµένων και των εξευγενισµένων στερεών βιοκαυσίµων, σε συστήµατα κεντρικής θέρµανσης κτιρίων και νερού στους δυο µεγαλύτερους αστικούς ιστούς της χώρας. Η εξέλιξη αυτή αναµένεται να δώσει ώθηση στην αγορά των καυσίµων βιοµάζας. Έχοντας σαν στόχο την επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας, για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής, το ΥΠΕΚΑ εφάρµοσε, µέσω του νόµου 3851/ 2010, µια ορθολογικοποίηση της τιµολόγησης ενέργειας, που παράγεται από σταθµούς Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. Ο Πίνακας 5 δείχνει τις καθορισµένες από το νόµο τιµές της παραγόµενης ενέργειας, για συγκεκριµένες εφαρµογές βιοµάζας. Με τον παραπάνω νόµο ορίζονται ως στόχοι: η προστασία του περιβάλλοντος από την κλιµατική αλλαγή, µέσω της προώθησης και της ενθάρρυνσης των εφαρµογών ΑΠΕ Η συµβολή των ΑΠΕ στο εθνικό ενεργειακό σύστηµα παραγωγής στο 20% της ισοδύναµης ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας. Η συµβολή της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ κατά 40% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Η συµβολή της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ στο 20% της ισοδύναµης συνολικής κατανάλωσης ενέργειας για θέρµανση και ψύξη. Η συµβολή της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ στο 10% της ισοδύναµης συνολικής κατανάλωσης ενέργειας για τις µεταφορές. 20

Πίνακας 5. Ειδικά τιµολόγια τροφοδοσίας του δικτύου µε την παραγόµενη ανανεώσιµη ενέργεια που καθορίστηκαν µε το Ν 3851/2010 και ισχύουν από τον Ιούνιο του 2010 Παραγωγή ηλεκτρισµού από: Βιοµάζα 1MW (εξαιρουµένου του βιοαποικοδοµήσιµου κλάσµατος αστικών αποβλήτων) 1MW< Βιοµάζα 5MW (εξαιρουµένου του βιοαποικοδοµήσιµου κλάσµατος αστικών αποβλήτων) Βιοµάζα >5MW (εξαιρουµένου του βιοαποικοδοµήσιµου κλάσµατος αστικών αποβλήτων) Αέρια υγειονοµικής ταφής απορηµµάτων,µονάδες επεξεργασίας λυµάτων και βιοαέρια 2MW (συµπεριλαµβανοµένου του βιοαποικοδοµήσιµου κλάσµατος αστικών αποβλήτων) Αέρια υγειονοµικής ταφής απορηµµάτων,µονάδες επεξεργασίας λυµάτων και βιοαέρια >2MW (συµπεριλαµβανοµένου του βιοαποικοδοµήσιµου κλάσµατος αστικών αποβλήτων) ( /MWh) 200 175 150 120 99.45 Αέριο από βιοµάζα 3MW 220 Αέριο από βιοµάζα >3MW 200 Το Μέτρο 123Β του προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης για την περίοδο 2007 2013 απευθύνεται σε υπάρχουσες πολύ µικρές επιχειρήσεις που ασχολούνται µε την επεξεργασία δασικών προϊόντων µε στόχο την αύξηση της προστιθέµενης αξίας και της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων τους, µέσω επενδύσεων που αφορούν στον εκσυγχρονισµό ή την ίδρυση πολύ µικρών µονάδων µεταποίησης και τη βελτίωση του εµπορίου των δασικών προϊόντων. Ο προϋπολογισµός ενός επιχειρηµατικού σχεδίου µπορεί να ανέλθει έως τα 2 εκατ. ευρώ, µε υψηλό ποσοστό επιχορήγησης (κυµαίνεται µεταξύ 20% κααι 65%). [14] Στόχος του προγράµµατος είναι η αύξηση της προστιθέµενης αξίας και της ανταγωνιστικότητας των δασικών προϊόντων, µέσω νέων επενδύσεων που αφορούν: τον εκσυγχρονισµό ή τη δηµιουργία µικρών µονάδων µεταποίησης τη βελτίωση του εµπορίου των δασικών προϊόντων 21

Απευθύνεται σε πολύ µικρές επιχειρήσεις µε τις εξής µορφές: Οµάδες δασεργατών οργανωµένες σε εταιρική µορφή Μεµονωµένοι δασεργάτες µε εταιρική µορφή ασικοί συνεταιρισµοί µε εταιρική µορφή Επιχειρήσεις που ασχολούνται µε την επεξεργασία των πρωτογενών δασικών προϊόντων. Επιλέξιµες δραστηριότητες: 1. Προµήθεια εξοπλισµού, όπως υλοτοµικά εργαλεία, εργαλεία αποφλοίωσης & τεµαχισµού, εργαλεία αποκοµιδής και µεταφοράς δασικών προϊόντων 2. Χώροι αποθήκευσης δασικών προϊόντων & υλικών υλοτοµίας 3. Προστατευτική επεξεργασία ξήρανση στρογγυλής ξυλείας 4. ηµιουργία και εκσυγχρονισµός πολύ µικρών επιχειρήσεων πρώτης επεξεργασίας του ξύλου 5. ιαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου (εκτός των εργασιών πρασίνου και των έργων διακόσµησης.) 6. Κατασκευή ή βελτίωση ακινήτων 7. Προµήθεια και εγκατάσταση νέου µηχανολογικού εξοπλισµού, τεχνολογικού εξοπλισµού και λογισµικών 8. Εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισµού 9. Αγορά ειδικού τύπου οχηµάτων (φορτωτές, πλατφόρµες κ.α.) αναγκαίων για την µεταφορά του κύριου πρωτογενούς προϊόντος στο χώρο τυποποίησης µεταποίησης 10. Γενικά έξοδα, όπως αµοιβές µηχανικών και αρχιτεκτόνων για τις µελέτες, συµβούλων, δαπάνες για µελέτες σκοπιµότητας και άδειες ανέγερσης κτιρίων µέχρι του ορίου 12% επί του συνόλου 11. Απόκτηση πιστοποιητικών ποιότητας από αρµόδιους οργανισµούς (ISO 9000 κ.λ.π) µόνο για την απόκτησή τους 12. Αγορά Ηλεκτρονικών υπολογιστών (software και hardware) και σχετικού εξοπλισµού για σύνδεση µε ευρυζωνικές υποδοµές διαδικτύου. Το ποσοστό επιχορήγησης επί των πραγµατοποιούµενων δαπανών κυµαίνεται: από 40% έως 65% για επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισµού έως 200.000 22

από 20% έως 60% για επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισµού από 200.001 έως 2.000.000 Η εφαρµογή του προγράµµατος αναµένεται. Περισσότερα στοιχεία για τις προσκλήσεις του µέτρου 123Β βρίσκονται στο σίτε του προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας 2007-2013 (http://www.agrotikianaptixi.gr/index.php?op=metre&todo=load&id=b5403b2d202b8f e1) 8. Κύρια εµπόδια για περαιτέρω ανάπτυξη Ένα σηµαντικό θέµα, που επηρεάζει την αύξηση της διείσδυσης της βιοµάζας, είναι ο µικρός αριθµός εφαρµογών παραγωγής ενέργειας, µέσης και µεγάλης κλίµακας, όπως η τηλεθέρµανση και η τηλεψήξη, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και η συµπαραγωγή. Έτσι µέχρι σήµερα η βιοµάζα χρησιµοποιούνταν σε µικρά συστήµατα, σε οικιακές εφαρµογές θέρµανσης, τα οποία κατά βάση είχαν όχι µεγάλη απόδοση. Στα συστήµατα αυτά χρησιµοποιούνταν κυρίως καυσόξυλα. Σήµερα έχουν αναπτυχθεί νέα συστήµατα (όπως λέβητες και σόµπες) τα οποία έχουν υψηλές αποδόσεις, ενώ παράλληλα χρησιµοποιούν και εξευγενισµένα βιοκαύσιµα από ξύλο, όπως τα pellets και οι µπριγκέτες. Μάλιστα, τα εξευγενισµένα βιοκαύσιµα αποτελούν ασφαλή λύση για την προµήθεια βιοκαυσίµων µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, βελτιώνοντας την ενεργειακή ασφάλεια, την πιο αποδοτική χρήση τους και την αύξηση της απόδοσης. Για τη µεγαλύτερη διείσδυση νέων συστηµάτων παραγωγής ενέργειας από βιοµάζα κρίνεται ως σηµαντικό, για την ανάπτυξη της αγοράς τους και την αύξηση της χρήσης και της απόδοσης της βιοµάζας, η ενίσχυση της αγοράς τους και της αντικατάστασης συστηµάτων ορυκτών καυσίµων. Αυτό µπορεί να γίνει είτε µέσω της απευθείας επιδότησης είτε µέσω της φορολογικής ελάφρυνσης. Σήµερα τέτοια µέτρα περιλαµβάνονται µόνο στο πρόγραµµα Εξοικονοµώ κατ οίκον του ΥΠΕΚΑ. Απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη της χρήσης βιοµάζας στον ενεργειακό τοµέα είναι η ανάπτυξη αξιόπιστων συστηµάτων εφοδιασµού τα οποία αρχικά απαιτούν ιδιαίτερο σχεδιασµό. Ένας βασικός παράγοντας που δεν βοηθά προς την κατεύθυνση της αύξησης των ποσοτήτων βιοµάζας που θα µπορούσαν να εκµεταλλευτούν από τα δάση της 23

χώρας, όχι µόνο για παραγωγή ενέργειας, είναι η έλλειψη συγκεκριµένων δασοκοµικών µέτρων που θα συµβάλλουν στην ποσοτική και ποιοτική αναβάθµιση του ξυλώδους κεφαλαίου και συνεπώς στην αύξηση του λήµµατος και της διαθέσιµης βιοµάζας, γενικότερα. Τα µέτρα αυτά αφορούν καλλιεργητικές, εξευγενιστικές υλοτοµίες και αραιώσεις που δεν εκτελούνται σήµερα στα Ελληνικά δάση. Η ύπαρξη µόνο τελικών υλοτοµιών δεν αντικαθιστά τα παραπάνω µέτρα µε αποτέλεσµα την µη ικανοποιητική ανάπτυξη του ξυλώδους κεφαλαίου και συνεπώς της βιοµάζας του δάσους και του ετήσιου λήµµατος. Το σύστηµα εκµετάλλευσης του ξύλου, στα Ελληνικά δάση, δεν είναι ευέλικτο και προσαρµοσµένο στην παραγωγή βιοµάζας για παραγωγή ενέργειας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα, ποσότητες ξυλώδους βιοµάζας να παραµένουν ανεκµετάλλευτες στο δάσος µετά την υλοτοµία. Η βιοµάζα αυτή αντιστοιχεί σε ποσότητες καυσόξυλου ή ξυλείας θρυµµατισµού καθώς και σε υπολείµµατα υλοτοµιών. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι το υψηλό κόστος συγκοµιδής το οποίο επηρεάζεται σηµαντικά από το µικρό βαθµό εκµηχάνισης των εργασιών και το µεγάλο βαθµό χειρονακτικής εργασίας [8]. Στο ιάγραµµα 7 παρουσιάζονται το ισχύον σύστηµα εκµετάλλευσης στα Ελληνικά δάση και τρία εναλλακτικά σε σκοπό την αναδιάρθρωση και τη µείωση των εργασιών και του κόστους συγκοµιδής. Αναµένεται ότι µε τα εναλλακτικά συστήµατα συγκοµιδής θα προκύψει µείωση του κόστους συγκοµιδής της βιοµάζας, καλύτερη εκµετάλλευσή της και βελτιωµένη διαχείρισή του υλικού που θα χρησιµοποιηθεί για ενεργειακούς σκοπούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1 ο και το 2 ο εναλλακτικό σύστηµα προβλέπουν την παραγωγή θρυµµατισµένου ξύλου που µπορεί να χρησιµοποιηθεί απευθείας για την παραγωγή ενέργειας, αλλά παράλληλα δίνει και επιπλέον δυνατότητες διαχείρισης. 24

ιάγραµµα 7. Εναλλακτικά συστήµατα συγκοµιδής της δασικής βιοµάζας Πηγή: Σκαρβέλης & συνεργάτες, Προµήθεια δασικής βιοµάζας για παραγωγή ενέργειας, 3ο Εθνικό Συνέδριο RENES, Αθήνα, 2005 25

9. Βιβλιογραφία Αναφορές [1]. Γ. Κοκκινίδης, Η βιοµάζα των δασών της Ελλάδας, Αθήνα, 1989 [2]. Γ. Θ. Τσουµής, Συγκοµιδή ασικών Προϊόντων, ΑΠΘ, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Θεσσαλονίκη, 1987 [3]. Υπουργείο Γεωργίας, Αποτελέσµατα Πρώτης Εθνικής Απογραφής ασών, Αθήνα, 1992 [4]. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιµατικής Αλλαγής, Μέσες Τιµές ηµοπρασιών Εκποίησης ασικών Προϊόντων, Αθήνα, 2011 [5]. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιµατικής Αλλαγής, Καθορισµός Τιµήµατος ιάθεσης Καυσόξυλων και Υπολειµµάτων Υλοτοµιών για Ατοµικές Ανάγκες των Κατοίκων κατά το Έτος 2011, Αθήνα, 2011 [6]. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιµατικής Αλλαγής, Απολογισµός ραστηριοτήτων ασικών Υπηρεσιών Έτους 2008, Αθήνα, 2010 [7]. Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), www.statistics.gr [8]. Μ. Σκαρβέλης, Γ. Βασιλόπουλος, Γ. Σαµ Σάµιος, Γ. Λυριντζής, A. Lamb, Ι. Ελευθεριάδης, Προµήθεια δασικής βιοµάζας για παραγωγή ενέργειας, 3ο Εθνικό Συνέδριο RENES, Αθήνα, 2005 [9]. ΚΑΠΕ, Ενεργειακές καλλιέργειες για την παραγωγή υγρών και στερεών βιοκαυσίµων στην Ελλάδα, Πικέρµι, 2006 [10]. Κ. Πανέτσος, υνατότητες παραγωγής δασικής βιοµάζας για ενεργειακή χρήση από φυτείες ταχυαυξών δασοπονικών ειδών, Καρπενήσι, 1998 [11]. Φ. Αραβανόπουλος, Μικτές ή αµιγείς φυτείες κλώνων για βιοµάζα; Πόσοι κλώνοι και γιατί, Καρπενήσι, 1998 [12]. Ν. Ντζούρας, Προοπτικές της βιοµάζας για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του οικιακού τοµέα υναµικό αγοράς, τεχνολογίες εξευγενισµού της βιοµάζας, εµπόδια διείσδυσης στον οικιακό τοµέα, Αθήνα, 2005 [13]. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, www.minagric.gr [14]. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 2007-2013, http://www.agrotikianaptixi.gr/index.php?op=metre&todo=load&id=b5403b2d 202b8fe1 26

19 ο χλµ. Λεωφόρου Μαραθώνος 19009, Πικέρµι Η έκδοση αυτή συγχρηµατοδοτείται στα πλαίσια του έργου IEE/10/115/SI2.591387 Συντάκτης: Ιωάννης Ελευθεριάδης Περισσότερες πληροφορίες: www.biomasstradecentre2.eu ή joel@cres.gr Πικέρµι, Οκτώβριος 2011 Η ευθύνη για το περιεχόμενο αυτού του φυλλαδίου εναπόκειται στους συντάκτες. Δεν απεικονίζει απαραίτητα την άποψη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι αρμόδια για οποιαδήποτε πιθανή χρήση των πληροφοριών που περιλαμβάνονται σε αυτό. www.biomasstradecentreii.eu 27