Πάνελ 1: Σύγχρονη μετάδοση της ιστορίας από νέους για νέους - Τι κάνει ένα μνημείο ελκυστικό για νέους? - Πως μπορεί να διαμορφωθεί η ιστορική-πολιτική παιδεία? - Τι μπορούν να κάνουν οι νέοι για την ενθυμίση? Ονομάζομαι Barbara Thimm, είμαι πολιτισμική παιδαγωγός, ζω πλέον στο Βερολίνο και θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές για την πρόσκληση σ αυτή την ημερίδα και την εγκάρδια φιλοξενία σας! (Το πρόγραμμα ανέφερε και την παρουσία της κας Birgit Marzinka από την διαδικτυακή πύλη lernen-aus-der-geschichte (μάθηση μέσα από την ιστορία) η οποία τελευταία στιγμή ακύρωσε την επίσκεψή της λόγω κωλύματος και στέλνει τους θερμούς της χαιρετισμούς.) Προσωπικά εκπροσωπώ και την διαδικτυακή πύλη lernen-aus-dergeschichte, η οποία υποστηρίζει και εποπτεύει πρωτοβουλίες για δράσεις ιστορικής και πολιτικής παιδείας διαφόρων ιστορικών εποχών. Αυτή η πύλη χρηματοδοτείται μεταξύ άλλων από το ίδρυμα Erinnerung, Verantwortung und Zukunft (Ενθύμιση, ευθύνη και μέλλον). Για περισσότερες πληροφορίες των δυνατοτήτων συνεργασίας που υπάρχουν, είμαι στη διάθεσή σας. Μόλις χθες συσκέφθηκε η Ομάδα εργασίας παιδαγωγικής μνημείων στο Βερολίνο, μια εθνική ένωση ειδικών παιδαγωγών σε 1
μνημεία της Γερμανίας, των οποίων σας μεταβιβάζω τους θερμότατους χαιρετισμούς! Η προσωπική μου προοπτική χαρακτηρίζεται από: - 15 έτη στενή συνεργασία με τα μνημεία των κέντρων συγκέντρωσης Μπούχενβαλτ (κοντά στη Βαϊμάρη) και Νταχάου (πλησίον του Μονάχου). Κατά καιρούς διεύθυνα τον ξενώνα νέων στο Νταχάου, ένα κέντρο νέων που διοργανώνει σεμινάρια για νέους. - Πλέον απασχολούμαι ως ελεύθερη επαγγελματίας και προσφέρω σειρά επιμορφωτικών σεμιναρίων για παιδαγωγούς σε μνημεία και τόπους ενθύμισης (βλέπε Verunsichernde Orte (επισφαλείς τόποι). Επιμόρφωση παιδαγωγικής μνημείων ) Θα ήθελα αρχικά να τονίσω ορισμένα σημεία για να κατανοήσετε το σκεπτικό μου. Πολλοί από εσάς γνωρίζετε την Γερμανία και πιθανόν και ένα μέρος των μνημείων που θυμίζουν την εποχή των Εθνικοσοσιαλιστών. Το γεγονός ότι στην Γερμανία υπάρχουν μνημεία οφείλεται στον αγώνα στη Δυτική Γερμανία κατά τη δεκαετία του 80, ενώ στους τόπους των παλιών κέντρων συγκεντρώσεως στην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας είχαν δημιουργηθεί μνημεία ήδη από τη δεκαετία του 50 (καθώς και τόποι ενθύμισης). 2
Μετά την ενοποίηση των δύο γερμανικών κρατών, υπάρχει ένα εθνικό πλαίσιο τόπων ενθύμισης, επικαιροποιημένο το 2008, που διασφαλίζει τη διατήρηση των (μεγάλων) τόπων και μνημείων και τα αναγάγει σε εθνικό καθήκον. Στη Δυτική Γερμανία η διατήρηση των τόπων ενθύμισης υπήρξε αρχικά μια πολιτική τοποθέτηση απέναντι στα εγκλήματα του Εθνικοσοσιαλισμού και του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Οι επιζώντες των κέντρων συγκέντρωσης οδηγούσαν εξ αρχής ομάδες επισκεπτών στους τόπους αυτούς, ενώ το κίνητρό τους δεν ήταν πρωτίστως παιδαγωγικό αλλά ενημερωτικό και ηθικό. Οι νέοι στην Γερμανία πλέον αποκτούν βασικές γνώσεις από τα μέσα επικοινωνίας, δυστυχώς με κενά, για την εποχή δράσης των Εθνικοσοσιαλιστών, πολλές φορές πολύ πριν το θέμα συζητηθεί στη σχολική αίθουσα. Επειδή οι νέοι πλέον ανήκουν στην 3 η ή ακόμη και στην 4 η γενιά και δεν έχουν γνωρίσει συγγενείς που να βίωσαν την εποχή των Ναζί, οι τόποι ενθύμισης αποκτούν έναν διπλό ρόλο: - Σε έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο και εικονικό κόσμο, αποτελούν την απτική απόδειξη των αφηγήσεων των ιστορικών συγγραμμάτων και ταινιών: Τώρα πίστεψα ότι πραγματικά συνέβησαν όλα αυτά. 3
- Επειδή εκλείπουν οι ιστορικοί μάρτυρες, οι τόποι αυτοί μετατρέπονται σε πέτρινους μάρτυρες, που συνθέτουν (έστω) μια χωροταξική συνέχεια. Αυτές οι δύο λειτουργίες βρίσκονται στο επίπεδο της μετάδοσης της ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν πολλές συζητήσεις στην Γερμανία, κατά πόσο οι τόποι ενθύμισης μπορούν να συνεισφέρουν στην προστασία από ακροδεξιές ανησυχίες και να προβάλλουν την αρχή της δημοκρατίας και του θάρρους της γνώμης. Ακόμη υπάρχει έλλειψη ως προς την μελέτη των επιπτώσεων που μπορούν να έχουν οι επισκέψεις τόπων ενθύμισης, ωστόσο οι ερευνητές συμφωνούν σ ένα σημείο: ένα αδιάφορο ή και σοβινιστικό άτομο, και/ή ρατσιστής, δεν πρόκειται να επηρεαστεί από την επίσκεψη ενός μνημείου ή τόπου ενθύμισης. Θα ενδυναμωθούν όμως όσοι έχουν μια ήδη δραστήρια και ευαισθητοποιημένη στάση. Ένας μεγαλύτερος κίνδυνος για την ιστορική συνείδηση υπάρχει όμως στη δημιουργία τεχνητών τόπων ενθύμισης, όπως το μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο και στην χρήση σκηνικών της Εθνικοσοσιαλιστικής ιστορίας σε ταινίες και κινούμενα σχέδια. Μ αυτό τον τρόπο τα γεγονότα κατά τον Εθνικοσοσιαλισμό χάνουν την συνοχή τους και αποκτούν μια «μη πραγματική» ή μονοδιάστατη εικόνα: εν τω μεταξύ, πολλοί παρομοιάζουν τον Εθνικοσοσιαλισμό 4
με το «Ολοκαύτωμα», ενώ το έγκλημα σε εκατομμύρια σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου δεν φαίνεται να έχει (ακόμη?) εισβάλλει στην συλλογική συνείδηση. Αυτές οι προκαταρκτικές παρατηρήσεις ελπίζω να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τις ακόλουθες συμβουλές μου. Αν και γνωρίζω ότι μιλώ από την Γερμανική πλευρά και δεν γνωρίζω τις δικές σας συνθήκες και την κατάσταση, για να μπορώ να εκτιμήσω που υπάρχει δυνατότητα να μάθει ο ένας από τον άλλον. Αυτά τα θέματα, θα ήθελα να τα συζητήσω μαζί σας: Απευθύνετε τις προσφορές σας σ' όλα τα ενδιαφερόμενα άτομα. Οι νέοι διαισθάνονται πολύ καλά, αν οι εκκλήσεις αφορούν μόνο τους ίδιους και συνήθως αντιδρούν αρνητικά σε θέματα που ζητούν μόνο την αναπαραγωγή τους. Οι τόποι ενθύμισης δεν θα πρέπει να είναι ελκυστικοί. Η ιστορία τους δυστυχώς είναι αρκετά θεαματική. Οι τόποι ενθύμισης θα πρέπει να υποστηρίζονται με σύγχρονα τεχνικά μέσα, επειδή αυτό αποδεικνύει ότι μια κοινωνία ενδιαφέρεται επίκαιρα για την μετάδοση της ιστορίας και δίνει έμφαση στην διατήρηση της μνήμης των θυμάτων και των συγγενών τους. Μια τεχνικά καλά 5
διοργανωμένη έκθεση και ένας σύγχρονα διαμορφωμένος τόπος είναι ελκυστικοί. Παραμείνετε στην παρουσίαση συγκεκριμένοι και εστιάσετε στην ιστορία του τόπου ή του ιστορικού συμβάντος. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες συμμετοχής των νέων: (παραμένει ακόμη επιτακτικό) συνεντεύξεις ιστορικών μαρτύρων, μελλοντική έρευνα, παρουσίαση ενός τόπου ενθύμισης στο διαδίκτυο, διενέργεια επί τόπου ανασκαφών, μελέτη και διεξαγωγή ξεναγήσεων, σύναψη διεθνών επαφών, και και και το σημαντικότερο: ενημερώστε τους νέους με ακρίβεια για τα ιστορικά γεγονότα (συμπεριλαμβανομένων των κενών της ιστορικής έρευνας), διδάξτε τους την κριτική μελέτη των ιστορικών πηγών, αλλά αφήστε τους νέους να επιλέξουν τον τρόπο με τον οποίο θα το κάνουν. Ενσωματώστε τους νέους στα όργανά σας. Προσφέρετε μια δυνατότητα συμμετοχής που αναλογεί στο τρόπο συμπεριφοράς τους. Επιτρέψτε τους νέους να συμμετάσχουν σε βασικές αποφάσεις. Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας! 6
Barbara Thimm 7