Σιάτιστα 27 Απριλίου 2012 ΚΠΕ ΒΕΛΒΕΝΤΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Σεμινάριο ΜΜΕ και ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Γιώργος Κουζιώνης Φιλόλογος, Δ/ντής Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Βοΐου (ΔΗ.Κ.Ε.ΒΟ.) ΕΙΣΗΓΗΣΗ: «Μαρκίδες Πούλιου: Πρωτοπόροι εκδότες, δημοσιογράφοι, αγωνιστές» Υπάρχουν περιοχές που ξεχωρίζουν για το φυσικό τους κάλλος, τη θέση τους στον κόσμο, την καθολικά αποδεκτή ομορφιά τους που γίνεται αντικείμενο θαυμασμού. Λίγες περιοχές όμως μπορούν να αισθάνονται περήφανες όσο η Σιάτιστα για τα τέκνα της που κατά καιρούς ανδρώθηκαν εδώ και κατάφεραν να αφήσουν σημαντικό το χνάρι τους στην ιστορία. Κι αυτό δεν είναι απλά το ένδοξο και εν πολλοίς εξιδανικευμένο παρελθόν που κάθε τόπος προσπαθεί να αναδείξει και να προβάλει. Στη Σιάτιστα υπάρχουν ζωντανά κύτταρα αυτού του παρελθόντος και ανεξίτηλα σημάδια των ανθρώπων του. Οι Σιατιστινοί έχτισαν επιβλητικά και μοναδικού πλούτου αρχοντικά. Τα διακόσμησαν με τοιχογραφίες και βιτρό τα οποία έφεραν είτε ως παραστάσεις είτε ως αντικείμενα από τη Μεσευρώπη και τη Βαλκανική. Συναντούμε στο διάκοσμο των αρχοντικών της Σιάτιστας εικόνες της Βιέννης, της Οδησσού, της Κωνσταντινούπολης, της Βουδαπέστης. Συναντάμε στίχους εμπνευσμένους από τον Όμηρο στα βιτρό των αρχοντικών κι ο καθένας μπορεί να αναλογιστεί τι δείχνει αυτό για το ανοιχτό πνεύμα και το μορφωτικό επίπεδο των Σιατιστινών στα μέσα του 18 ου αιώνα.
Για τους Σιατιστινούς η προσφορά στην κοινωνία δεν μένει στο πεδίο των ιδεών αλλά γίνεται απτή πραγματικότητα. Τόσο απτή που είναι και εύκολα αντιληπτή από τον καθένα που θα περιδιαβεί τη Σιάτιστα και θα δει όλα τα δημόσια κτίρια της πόλης να φέρουν το όνομα του ευεργέτη, ο οποίος δεν στάθηκε στην ατομική προκοπή και θέλησε να τη μοιραστεί με την πατρίδα. Από την Ευρώπη όμως δεν ήρθαν εδώ μόνο αντικείμενα και παραστάσεις. Δεν ήρθαν μόνο πλούτη και στολίδια. Ήρθαν και οι ιδέες του Διαφωτισμού, η πολύτιμη μαγιά για τον ξεσηκωμό του Γένους και την κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας και της κοινωνικής αλλαγής. Σήμερα μπορεί η επίδραση του Διαφωτισμού να φαίνεται σχεδόν νομοτελειακή και ανακλαστική, όμως τίποτα δεν μπορεί να αποτιμηθεί έξω από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο διαδραματίζεται. Και εδώ μιλάμε για πράγματα τα οποία τη στιγμή που συμβαίνουν δεν γίνονται αντιληπτά με την ίδια καθαρότητα που προσφέρουν δυο και πλέον αιώνες εξονυχιστικής μελέτης. Όμως την εποχή που τοποθετείται η δράση των Σιατιστινών αδερφών Γεωργίου και Πούλιου ή Πούπλιου Πούλιου, έχουν περάσει μόλις έξι χρόνια από τότε που ο Εμμάνουελ Καντ το 1784 όρισε το Διαφωτισμό ως αναγκαία ιστορική εποχή ανάπτυξης της ανθρωπότητας, η ουσία της οποίας συνίσταται στην πλατιά χρησιμοποίηση του ανθρώπινου λογικού για την πραγματοποίηση της κοινωνικής προόδου. «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα για την οποία είναι ο ίδιος υπεύθυνος», υπογραμμίζει ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος. Και συμπληρώνει: «Ανωριμότητα είναι η αδυναμία του ανθρώπου να μεταχειρίζεται τον νου του χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Φταίει γι αυτή την ανωριμότητά του ο άνθρωπος όταν η αιτία της έγκειται όχι σε ανεπάρκεια του νου αλλά στην έλλειψη της απόφασης και του θάρρους να μεταχειρισθεί το νου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude! (τόλμα να γνωρίζεις). Να έχεις το θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου!». Ήταν η έκφραση της ουσίας του ανθρώπινου γένους αλλά με την προϋπόθεση της υπέρβασης όλων των πτυχών ανελευθερίας και την ηθική τελειοποίηση του ανθρώπινου γένους. Το πνεύμα του διαφωτισμού εμφανίζεται κάθε φορά που η κατεστημένη κοινωνική τάξη αμφισβητείται ως άδικη και βλαπτική για την κοινωνία από μια κοινωνική ομάδα ή τάξη που αισθάνεται ικανή να αναλάβει την πολιτική εξουσία και υπόσχεται ότι αυτή θα φέρει κοινωνική δικαιοσύνη. Το μέσο για την αλλαγή αυτή είναι ο ανθρώπινος λόγος (εξ ορισμού ίδιον όλων), τα φυσικά δικαιώματα (που ανήκουν σε όλους) και η κοινωνική
ισότητα και η δικαιοσύνη που επιχειρεί να ανατρέψει τα προνόμια που έχει συσσωρεύσει η ιθύνουσα τάξη. Από την άλλη -και στην πράξη-, πενήντα και πλέον χρόνια πριν τη θεωρητική διατύπωση του Μαρξ περί οικονομικής βάσης και εποικοδομήματος, οι άνθρωποι έχουν αντιληφθεί πως εθνική ανεξαρτησία χωρίς οικονομική αυτοδυναμία δεν μπορεί να κατακτηθεί. Η ανερχόμενη, λοιπόν, αδιαμόρφωτη ακόμα, αστική τάξη, αντιλαμβάνεται και κάτι ακόμα σημαντικότατο. Την αξία της γνώσης, την ανάγκη της μόρφωσης και της μάθησης που υπερβαίνουν -πια- τη θεολογική γνώση. Δεν μπορεί, από την άλλη, τα βιβλία να καλύψουν την ανάγκη της γνώσης, σε μια εποχή που η Ευρώπη συνταράσσεται από κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και οικονομικές αλλαγές. Για τους Έλληνες, επιπλέον, οι ξένες εφημερίδες δεν καλύπτουν την ανάγκη για ενημέρωση. Σ αυτό το πλαίσιο κάνει τα παρθενικά της βήματα η ελληνική δημοσιογραφία. Η Αυστρία, η Βιέννη, δεν φιλοξενεί τυχαία αυτά τα πρώτα βήματα. Η Βιέννη είναι το πολιτικό κέντρο και η πνευματική πρωτεύουσα της Κεντρικής Ευρώπης. Είναι κοντά στις άλλες παροικίες της αυτοκρατορίας που ακμάζουν, κοντά στη Μολδοβλαχία, κοντά στο κίνημα του Διαφωτισμού, με διαύλους επικοινωνίας με τον σκλαβωμένο ελληνισμό. Η Βιέννη έχει, μαζί με τη Βενετία, τη μεγαλύτερη εκδοτική δραστηριότητα και, τέλος, πνέει ένας άνεμος ανεξιθρησκίας και ελευθεροτυπίας. Πριν από τους Μαρκίδες Πούλιου συναντούμε μια ολιγόμηνη απόπειρα για έκδοση εφημερίδας το 1784 από τον Ζακυνθινό λόγιο Γεώργιο Βεντότη και μια αποτυχημένη προσπάθεια του Δημητρίου Θεοχαρίδη. Ο Γεώργιος και ο Πούλιος ή (Πούπλιος) - Μάρκου Πούλιου υπήρξαν γέννημα θρέμμα της Σιάτιστας, της Δυτικής Μακεδονίας. Το άγονο σε παραγωγή φυτικών προϊόντων αλλά γόνιμο σε άνδρες γενναίους έδαφος της Σιάτιστας τους γέννησε, «τους εξέθρεψε σωματικώς και το ενδιαίτημα των Μουσών, η Ελληνική της Σιάτιστας Σχολή, μια σχολή από τις σπάνιες εκείνη την εποχή, με καθηγητές πανελλήνιας φήμης, τους εμόρφωσε πνευματικά, τους δίδαξε τους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους και ποιητές, τη Ρητορική του Ερμογένους, τον Καρτέσιο και το Μαλεμβράχιο. Η σχολή αυτή τους ενέπνευσε την αγάπη στην ελευθερία και τις θυσίες για τα εθνικά ιδεώδη» σημειώνεται χαρακτηριστικά στα «Ιστορικά Σημειώματα περί Σιατίστης και Λαογραφικά αυτής υπό Φιλίππου Ζυγούρη», που εκδόθηκε στη Σιάτιστα το 2010. Από το 1776, τα δυο αδέρφια σε ηλικία περίπου δέκα ως δεκαπέντε χρονών, ακολουθούν τον πατέρα τους Μάρκο Πούλιο στην Ουγγαρία για να ασχοληθούν με το εμπόριο και παράλληλα συμπληρώνουν τη μόρφωσή τους
μαθαίνοντας γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά, λατινικά, αλλά και οικονομικά και λογιστικά. Για τον Γεώργιο Μαρκίδη Πούλιο επίσημες καταγραφές τον εμφανίζουν έμπορο, εγκατεστημένο τελικά στη Βιέννη, που το 1788 και το 1789 ζητά, χωρίς αποτέλεσμα την άδεια να εκδώσει εφημερίδα, χωρίς θετική έκβαση. Το 1793 υπέβαλε αίτηση και έλαβε την αυστριακή υπηκοότητα, πράγμα που ο ίδιος εξηγεί γράφοντας «έχω χορτάσει να δηλώνομαι ως τούρκος υπήκοος». Από το τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουμάιστερ λοιπόν, το μετέπειτα τυπογραφείο των Σιατιστινών αδερφών, θα βγει την τελευταία μέρα του 1790 το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδος» της πρώτης ελληνικής εφημερίδας που σώζεται και κατάφερε να έχει μια συνεχή κυκλοφορία περίπου επτά ετών. Το μεγαλύτερο όγκο στην ύλη της «Εφημερίδος» καταλαμβάνει η πολιτική επικαιρότητα στην οθωμανική επικράτεια και την Ευρώπη, με βασική πηγή τα δημοσιεύματα των ευρωπαϊκών εφημερίδων και τις ειδήσεις που έφερναν στο φως οι ευρωπαϊκές πρεσβείες στην Κωνσταντινούπολη. Η επιλογή αυτή των εκδοτών, η προτεραιότητα δηλαδή στην πολιτική είδηση, από τη μια ακολουθεί το ευρωπαϊκό πρότυπο των εφημερίδων αλλά δείχνει ξεκάθαρα ότι το αναγνωστικό κοινό τους είναι πλήρως συνειδητοποιημένο για το ρόλο του και στην κοινωνία και στην πολιτική συγκυρία. Άλλωστε οι διπλωματικές σχέσεις Αψβούργων και Οθωμανών έχουν τεράστια σημασία για τους Έλληνες της Βιέννης καθώς καθορίζουν την οικονομική τους δραστηριότητα και συνακόλουθα και την κατάσταση στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο. Οι Έλληνες της διασποράς είναι σημαντικότατο γρανάζι στον παγκόσμιο εμπορικό μηχανισμό και άρα το ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα αυτονόητο. Ο ελληνικός εμπορικός κόσμος, που είναι και ο βασικός αναγνωστικός κορμός, βρίσκει ειδήσεις για την κατάσταση στη διεθνή αγορά, για την πορεία των τιμών, για τη διακίνηση των προϊόντων, τις συγκοινωνίες, τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Είναι ο ίδιος εμπορικός κόσμος που αφήνει πλέον πίσω τον παραδοσιακό πραματευτή και τον μαθητευόμενο παραγιό που μαθαίνει κυρίως με την εμπειρία. Εμφανίζεται ο σύγχρονος έμπορος, που έχει φοιτήσει σε εμπορικές ακαδημίες και βαδίζει με εφόδιο τη θεωρητική γνώση και την παρακολούθηση των εξελίξεων. Η Εφημερίς των αδερφών Πούλιου εμπλουτίζεται με θέματα όπως οι εφευρέσεις και οι επιστημονικές ανακαλύψεις της εποχής, τα ταξιδιωτικά σε χώρες άγνωστες και διάφορα περίεργα γεγονότα, ανταποκρινόμενη έτσι στον φιλοπερίεργο αναγνώστη που ζει τον αιώνα των Φώτων. Ακόμα και η μόδα έχει τη θέση της στην Εφημερίδα, με ειδήσεις, φυσικά, κυρίως από το Παρίσι. Αυτό όμως δεν αντανακλά μόνο ενδιαφέρον
για το γυναικείο κοινό. Δείχνει και την υιοθέτηση των ευρωπαϊκών ενδυματολογικών προτύπων και τη σταδιακή εγκατάλειψη της τουρκομερίτικης φορεσιάς. Αλλάζουν τα ρούχα, αλλάζουν τα ενδιαφέροντα, αλλάζουν οι αντιλήψεις και έρχονται οι μεγάλες αλλαγές Η Εφημερίς των Γεωργίου και Πούπλιου Πούλιου αφήνει πίσω την τυπική εφημερίδα που απλά αναπαράγει αλλά δεν κρίνει τις πληροφορίες και τις ειδήσεις και γίνεται προπομπός της εφημερίδας του 19 ου αιώνα που έχει μοντέρνα αντίληψη και διατυπώνει γνώμη. Ο ιστορικός Λέανδρος Βρανούσης σημειώνει πως «η Εφημερίς των Μαρκίδων Πούλιου αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο στην ιστορία του ελληνικού τύπου, σταθμό και αφετηρία στην ανοδική πορεία του υπόδουλου γένους, συνάμα όμως και πολύτιμη ιστορική πηγή για τη μελέτη της χρονικής περιόδου (1791-1797) που εκπροσωπεί. Δημοσιογραφικό όργανο συνοδοιπόρων και στενών συνεργατών του Ρήγα, διέγραψε μαζί του την ίδια τροχιά και κατέληξε στο ίδιο μοιραίο τέλος. Έτσι η ολιγόζωη εκείνη Εφημερίς δεν είναι μόνο αυθεντικό τεκμήριο μιας εποχής αλλά και εθνικό κειμήλιο άξιο να τοποθετηθεί δίπλα στα Ελληνικά Χρονικά του Μεσολογγίου. Ως δημοσιογραφικό όργανο την Ελλήνων πατριωτών της Βιέννης η Εφημερίς από το πρώτο έτος διοχέτευσε στους αναγνώστες της το συγκλονιστικότερο μήνυμα των καιρών του, τη διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Σύνταγμα της Γαλλίας». Στο δεύτερο φύλλο λοιπόν, στην Εφημερίδα της 1 ης Ιανουαρίου 1791 αναφερόταν : «Ιδού η προ πολλού επιθυμηθείσα και υποσχεθείσα εις την απλήν διάλεκτον Εφημερίς». Ο Ρήγας στα τέλη του Ιανουαρίου 1791 αφήνει τη Βιέννη για το Βουκουρέστι και γίνεται συνδρομητής της Εφημερίδος. Επιστρέφει τον Αύγουστο του 1796 στη Βιέννη, χρονιά που για πρώτη φορά συναντούμε το όνομά του στις στήλες της Εφημερίδος. Με την άφιξή του στη Βιέννη ο Ρήγας αρχίζει να οργανώνει την επαναστατική Συντροφιά των Ελλήνων, φωτισμένων λογίων και εμπόρων, οι οποίοι πιστεύουν πως έφτασε η ώρα του αγώνα για τη λευτεριά. Οι αδερφοί Γεώργιος και Πούπλιος Πούλιος είναι από τους πρώτους που θα πλαισιώσουν το Ρήγα και θα θέσουν στη διάθεση του ίδιου και του αγώνα τόσο το τυπογραφείο όσο και την εφημερίδας τους. Μαζί τους συναντούμε κι άλλους Σιατιστινούς: το Θεοχάρη και τον Ιωάννη Τουρούντζια, τον Κωνσταντίνο Δούκα, τους Μανούσηδες. Στο Τυπογραφείο των Μαρκίδων Πούλιου, το οποίο έχουν αναλάβει ουσιαστικά από το 1792 που ο Μπαουμάιστερ προσλαμβάνεται ως παιδαγωγός των πριγκίπων στα αυστριακά ανάκτορα, τυπώνονται σε μια νύχτα, το 1797
τρεις χιλιάδες αντίτυπα της Επαναστατικής Προκήρυξης του Ρήγα, καθώς τα δυο αδέρφια δεν είναι μόνο εκδότες, αλλά και τυπογράφοι και κατέχουν και τη στοιχειοθεσία και την εκτύπωση. Το 1797 μετά από προδοσία ο Ρήγας συλλαμβάνεται και μαζί του συλλαμβάνονται ο Θεοχάρης Τουρούντζιας και ο Κωνσταντίνος Δούκας. Τα Χριστούγεννα του 1797 συλλαμβάνεται ο Γεώργιος Πούλιος. Η Εφημερίς, που είχε ήδη να αντιμετωπίσει ένα ασφυκτικό καθεστώς λογοκρισίας, κλείνει οριστικά. Ακολουθεί τετράμηνη φυλάκιση για το Γεώργιο Πούλιο σε πολύ σκληρές συνθήκες και εξουθενωτικές ανακρίσεις που τελικά οδηγούν στη συγκρότηση του κατηγορητηρίου, το οποίο του καταλογίζει ότι: 1. Ο Ρήγας τύπωσε στο Τυπογραφείο την Επαναστατική προκήρυξη σε 3.000 αντίτυπα. 2. Τυπώθηκαν με την έγκριση της λογοκρισίας το πρώτο και δεύτερο μέρος της ελληνικής μετάφρασης του Ταξιδιού του Νέου Αναχάρσιδος του Abbe Berthelemy και ο Ηθικός Τρίπους σε 1.000 αντίτυπα 3. Συνομιλούσε με το Ρήγα συχνά για τον τρόπο διαφώτισης των Ελλήνων σχετικά με την κατάστασή τους και συμφώνησαν αυτή να πραγματοποιηθεί με την έκδοση βιβλίων. Ο κατηγορούμενος όμως ισχυρίστηκε ότι το σχέδιο αυτό δεν απέβλεπε στην παρακίνηση των σκλαβωμένων σε εξέγερση αλλά στο εμπορικό κέρδος. 4. Ο Ρήγας τύπωσε το Εγκόλπιον, το οποίο περιείχε πολεμικούς κανονισμούς, ενώ παρενέβαλε και δυο επαναστατικότατα άσματα, το ένα κατ απομίμηση του γαλλικού la carmagnole και το άλλο του γερμανικού Freut euch des Lebens (Χαρείτε τη ζωή). 5. Παραλάμβανε και διένειμε το γαλλικό περιοδικό La decade philosophique, literaire et politique. Η πρόταση ήταν να κριθεί με βάση το νόμο περί λογοκρισίας κι όχι όπως οι άλλοι συγκατηγορούμενοί του. Ο Γεώργιος Μαρκίδης Πούλιος καθ όλη τη διάρκεια της κράτησής του αναδείχθηκε ένας συνειδητός επαναστάτης, καθώς προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποφύγει να φανερώσει τα σχέδια του Ρήγα στους διώκτες του. Επειδή κατείχε την αυστριακή υπηκοότητα δεν παραδόθηκε στους Τούρκους όπως ο Ρήγας και οι σύντροφοί του, αλλά στις 28 Απριλίου 1798 απελάθηκε από την αυστριακή επικράτεια μαζί με τον Κωνσταντίνο Δούκα, που ήταν Ρώσος υπήκοος, και τον Γεώργιο Θεοχάρη. Στις 20 Ιουνίου 1798 κλείνει οριστικά το τυπογραφείο και του αφαιρείται η άδεια άσκησης των επαγγελμάτων του τυπογράφου και του εμπορομεσίτη.
Από τη Βιέννη φτάνει στη Λειψία, ανακρίνεται και του κοινοποιείται ότι είναι ανεπιθύμητος. Δεν είναι ξεκάθαρο αν πέρασε από τη Φρανκφούρτη, αλλά στις αρχές του 1799 τον συναντούμε στο Παρίσι όπου οι γαλλικές αρχές τον υποδέχονται θερμά και αποφασίζεται να σταλεί στην Ανκόνα. Εκεί λειτουργεί με το μανδύα του εμπορικού Πρακτορείου λειτουργεί κέντρο προπαγάνδας και στρατολόγησης πρακτόρων για τη δημιουργία φιλογαλλικών πυρήνων στις ελληνικές χώρες. Σε αναφορά μάλιστα που στέλνεται από την Ανκόνα προς τον υπουργό Εξωτερικών Υποθέσεων της Γαλλίας Ταλεϋράνδο, σημειώνονται και τα εξής: «Ο Πούλιος, με το να αφιερώσει τον εαυτό του με θάρρος στην αποστολή των αρχών της ελευθερίας, εκτιθόταν στις αντιξοότητες της τυραννίας, αλλά κέρδιζε την αναγνώριση των συμπατριωτών του, την εκτίμηση των δημοκρατών και ένα ασφαλές άσυλο μέσα στους κόρφους της πατρίδας όλων των ελεύθερων ανθρώπων. Θα τον υποδεχτούμε λοιπόν, πολίτη υπουργέ, με όλη την εύνοια που οφείλουμε σε ένα θύμα των πλέον αιμοδιψών εχθρών μας» Η συνεργασία του όμως με του Γάλλους κράτησε λίγο και ξαναπαίρνει το δρόμο για τα γερμανικά εδάφη, φτάνοντας στη μικρή πόλη Φιρτ, κοντά στη Νυρεμβέργη. Εκεί πεθαίνει, κατά πάσα πιθανότητα το Σεπτέμβριο του 1830 και θάβεται στον οικογενειακό τάφο στη Φιρτ. Ίσως από το τάφο αυτό να προέρχεται επιτύμβια πλάκα που απεικονίζει έναν νέο άνδρα να παίζει σάλπιγγα καθισμένος, έχοντας στο πλάι του ένα κυνηγόσκυλο. Για τη ταύτιση της πλάκας με τον Γεώργιο Μαρκίδη Πούλιο συνηγορεί το γεγονός ότι μοναδικοί ορθόδοξοι την εποχή αυτή στην ευρύτερη περιοχή της Νυρεμβέργης είναι ο ίδιος και ο συνεταίρος του. Την άποψη αυτή ενισχύει το περιεχόμενο της επιγραφής στην κεφαλή της πλάκας «ΤΑ ΑΝΘΗ ΕΦΑΝΘΗΣΑΝ ΕΝ ΤΗ ΧΩΡΑ», ενώ και οι χαρακτήρες των κεφαλαίων γραμμάτων θυμίζουν τους αντίστοιχους χαρακτήρες της εφημερίδας. Πρόλαβε, πάντως, να δει την Πατρίδα, ένα τμήμα της έστω, ελεύθερη. Τα άνθη της ελευθερίας όντως «εφάνθησαν». Για τον άλλο αδερφό, τον Πούλιο ή Πούπλιο Πούλιο, έχουμε ελάχιστες πληροφορίες. Φαίνεται πως την εποχή της σύλληψης του Γεωργίου βρισκόταν εκτός της αυστριακής επικράτειας. Στη συνέχεια κατέβηκε με μια ομάδα δημοκρατών στην Ιταλία για να τεθεί στην υπηρεσία του Ναπολέοντα και έτσι βρέθηκε στη Βενετία όπου συνέχισε την εκδοτική του δράση. Στις επιδιώξεις του ήταν η έκδοση εφημερίδας στην Ιόνιο πολιτεία, αλλά για την τελευταία φάση της ζωής του δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία.
Αν σκλαβιά σημαίνει «σκοτάδι» και επανάσταση σημαίνει «φως», για να μπορέσει να διώξει το «φως» το «σκοτάδι» θέλει δουλειά πολλή. Γιγάντια, αν πρόκειται για αιώνων σκλαβιά, όπως η οθωμανική. Η Επανάσταση των σκλαβωμένων Ρωμιών, ίσως, ν' αργούσε κι άλλο, αν δεν είχε υπάρξει μακρόχρονη διαφώτιση των Ρωμιών, με προεπαναστατικές εκδόσεις (βιβλία, εφημερίδες κ.ά.). Εκδόσεις, που κυκλοφορούσαν και στην Ευρώπη για την καλλιέργεια γνήσιων και έμπρακτων φιλελληνικών αισθημάτων σε διάφορους, αντιμοναρχικούς, φιλελεύθερους - πνευματικούς κυρίως - κύκλους και προοδευτικά κινήματα στην Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Χάρη στη διαφώτιση που πρόσφερε ο ελληνικός (ελληνόφωνος και ξενόγλωσσος) προεπαναστατικός Τύπος, με πρωτεργάτη τον Ρήγα Φεραίο, και τα ελληνικά βιβλία που εκδίδονταν, την Επανάσταση του 21 προπαγάνδισαν και στήριξαν μεγάλοι φιλέλληνες πνευματικοί δημιουργοί. Φωτεινό παράδειγμα ο Μπάιρον. Ο πνιγμένος στα 30 του χρόνια για χάρη της ελληνικής επανάστασης ποιητής και προδρομικός σοσιαλιστής Σέλλεϋ. Ο Μάγερ, ο Σανταρόζα και ο Νόρμαν. Ο Πούσκιν και οι διανοούμενοι Ρώσοι Δεκεμβριστές. Τη στήριξαν όμως και εθνικο-κοινωνικά κινήματα υπόδουλων, όπως των γκαριμπαλντιστών Ιταλών, Ούγγρων, Πολωνών, Σέρβων, Μαυροβούνιων, κ.ά. Οι εκδότες της «Εφημερίδος» συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου, εξέδωσαν στο τυπογραφείο τους σειρά από τα βιβλία του, ενώ ήταν πρωτεργάτες και στην έκδοση της Χάρτας του. Στο τυπογραφείο τους τυπώθηκαν το Μανιφέστο του και η «Διακήρυξη των Ανθρώπων», το «Σύνταγμα» και ο «Θούριος». Ο Ρήγας Φεραίος χρησιμοποίησε το τυπογραφείο ως γραφείο του την εποχή που εκδιδόταν η Χάρτα. Κι όλα αυτά χωρίς ούτε στιγμή να υπολογίζεται η έκθεση στον κίνδυνο της οικονομικής καταστροφής ή της απώλειας όλων όσα είχαν κατακτηθεί με πολύ κόπο, χωρίς να υπολογίζεται ο κίνδυνος για την ίδια τη ζωή τους. Η «Εφημερίς» απηχούσε τις προσδοκίες του Γένους για ανεξαρτησία και ελευθερία. Αν και εκδιδόταν στη βασιλική Αυστρία, ήταν η μοναδική εφημερίδα της εποχής που δημοσίευε σε συνέχειες τη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, της τότε πρόσφατης (1789) Γαλλικής Επανάστασης.
Να σημειωθεί ότι οι Μαρκίδες Πούλιου έβγαζαν και σερβόφωνη εφημερίδα, που, όπως και η «Εφημερίς», γνώρισε μεγάλη απήχηση στους άλλους υπόδουλους βαλκανικούς λαούς. Πρόκειται για την πρώτη σερβική εφημερίδα που κυκλοφόρησε στη Βιέννη με τον τίτλο «Serbskija Novini» (δηλ. σερβικές εφημερίδες) επί δύο χρόνια, από το Μάρτιο του 1791 μέχρι το Δεκέμβριο του 1792. Τυπωνόταν με αρχαία κυριλλικά στοιχεία στο τυπογραφείο του Κούρτσβεκ με εκδότες τους αδερφούς Μαρκίδες Πούλιου, που είχαν πάρει την άδεια έκδοσης ιλλυρικής εφημερίδας και είχαν και την ευθύνη της σύνταξής της. Η δημοσιογραφική ύλη ήταν σχεδόν πανομοιότυπη με την ύλη της «Εφημερίδος». Με την έκδοση της σερβικής εφημερίδας οι έλληνες εκδότες προσπάθησαν να επεκταθούν προς το αναγνωστικό κοινό των ομόδοξων σλαβικών εθνών, εξυπηρετώντας παράλληλα τα σχέδια του Ρήγα για κοινό αγώνα των βαλκανικών λαών. Μετά την επιτυχία της «Εφημερίδος» των αδελφών Πούλιου, δημιουργούνται και άλλα τυπογραφεία (αμιγώς ελληνικά ή αυστριακά και ελληνο-αυστριακά), τα οποία εκδίδουν ελληνικά βιβλία, ελληνικές εφημερίδες, ελληνικά περιοδικά και άλλα έντυπα, τα οποία μεταφέρουν Ελληνες έμποροι, διανοούμενοι και προπαγανδιστές της Επανάστασης σ' όλη την αυστροουγγρική αυτοκρατορία, στην οθωμανική επικράτεια, στη Γαλλία, στην Ιταλία, σε άλλα ευρωπαϊκά βασίλεια, στις Παραδουνάβιες Επαρχίες και στη Ρωσία. Θα πρέπει εξαρχής να διαλύσουμε τη σύγχυση που, άλλοτε ηθελημένα κι άλλοτε ακούσια, διατυπώνεται. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα του Αγώνα που θα αρχίσει το 21, αυτοί που προετοίμασαν το έδαφος, εμποτισμένοι κυρίως από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης και του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, δεν είχαν κατά νου μονάχα την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, αλλά και την αποτίναξη της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Επανάσταση είναι η ανατροπή της υπάρχουσας δομής και η εμφάνιση μιας άλλης, νέας. Δεν προσδοκούσαν μόνο ένα απαλλαγμένο από τον τούρκο έδαφος, αλλά και μια πατρίδα που θα ακολουθούσε τον ευρωπαϊκό δρόμο. Αυτοί ήταν οι πρώιμοι ευρωπαϊστές με όραμα μια ελεύθερη και προοδευτική χώρα με σύγχρονο προσανατολισμό, ισότιμη στις σχέσεις της και σταθερή στην πορεία της.
Βιβλιογραφία: - Ιστορικά Σημειώματα περί Σιατίστης και Λαογραφικά αυτής υπό Φιλίππου Ζυγούρη», Σιάτιστα 2010 - Πρακτικά Ημερίδας «Οι Πρωτοπόροι Έλληνες Δημοσιογράφοι Μαρκίδες Πούλιου», Θεσσαλονίκη, 10 Νοεμβρίου 2007 α) Βάσω Σειρηνίδου, «Από το λογιστήριο στο αναγνωστήριο. Η Βιέννη, η ελληνική παροικία και η Εφημερίς των Μαρκίδων Πούλιου β) Δημήτριος Γ. Σιάσιος, «Μαρκίδες Πούλιου, οι Σιατιστινοί πρωτεργάτες του ελληνικού Τύπου» γ) Ιωάννης Παπαδριανός, «Η Εφημερίς των Μαρκίδων Πούλιου και ο Ρήγας Βελεστινλής» δ) Αναστάσιος Δάρδας, «Γνωστές και λανθάνουσες εκδόσεις των Σιατιστέων εκδοτών της Βιέννης Μαρκίδων Πούλιου (1790 1797)»