share_greek.indd 1 10.04.2006 23:17:28 Uhr
share_greek.indd 2-3 10.04.2006 23:17:28 Uhr
Η αναλογία των ηλικιωμένων στο συνολικό πληθυσμό στην Ευρώπη είναι υψηλότερη από κάθε άλλη ήπειρο και το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού χαρακτηρίζει τον 21ο αιώνα. Η Έρευνα 50+ στην Ευρώπη είναι η πρώτη επιστημονική μελέτη που εξετάζει τους διαφορετικούς τρόπους ζωής ατόμων ηλικίας 50 ετών και άνω σε έντεκα Ευρωπαϊκές χώρες, από τη Σκανδιναβία έως τη Μεσόγειο. Η έρευνα, που εξέτασε δείγμα περισσότερων από 25.000 Ευρωπαίων, εστιάστηκε σε θέματα όπως το οικογενειακό περιβάλλον, οι οικογενειακές σχέσεις, η εργασία, οι συντάξεις, η οικονομική ασφάλεια και η υγεία. Τα αποτελέσματα παρέχουν σημεία αναφοράς για μελλοντικές επιλογές. Ορισμένα από τα πρώτα ερευνητικά αποτελέσματα παρουσιάζονται στη συνέχεια: 100% 80% Στενοί οικογενειακοί δεσμοί, ειδικά στο Νότο 60% 40% Η οικογένεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις ζωές των ηλικιωμένων σε όλη την Ευρώπη. Παρόλα αυτά, η μελέτη δείχνει πως υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές σε αυτό το ζήτημα μεταξύ νότιας και βόρειας Ευρώπης. Στη Δανία, για παράδειγμα, μονάχα 13 τοις εκατό των ερευνώμενων ζουν με τα παιδιά τους. Αντίθετα, στην Ισπανία το αντίστοιχο στοιχείο είναι 52 τοις εκατό, ενώ πάνω από 80 τοις εκατό ζουν πολύ κοντά στα παιδιά τους (βλέπε γράφημα). Μια παρόμοια σύγκριση είναι εμφανής στο πόσο συχνά έχουν επαφή οι γονείς με τα παιδιά τους: ενώ 42 τοις εκατό των Δανών βλέπουν τα παιδιά τους κάθε μέρα το αντίστοιχο στοιχείο για τις Μεσογειακές χώρες φθάνει το 86 τοις εκατό. 20% 0% S DK D NL F CH A I ES GR < 1 km 1-25 km > 25 km Γράφημα: Απόσταση από το κοντινότερο παιδί Τα παιδιά απομακρύνονται από τους γονείς τους σε μεγαλύτερο βαθμό στη Σκανδιναβία από ότι στις Μεσογειακές χώρες. 4 5 share_greek.indd 4-5 10.04.2006 23:17:29 Uhr
Χείρα βοηθείας υποστήριξη εντός της οικογένειας Σημαντικές πηγές αμοιβαίας υποστήριξης είναι διαθέσιμες στις οικογένειες της Ευρώπης, και ειδικά στη νότια Ευρώπη. Ιδιαίτερα οι παππούδες και γιαγιάδες φροντίζουν τα παιδιά, για παράδειγμα (βλέπε γράφημα). Το ένα τρίτο των ερευνώμενων ηλικίας άνω των 65 ετών δήλωσαν πως παρέχουν καθημερινή βοήθεια ή παιδική φροντίδα κατά μέσο όρο 4,6 ώρες την ημέρα. Σημαντικό ρόλο παίζει και η αμοιβαία οικονομική υποστήριξη. Τα στοιχεία της Έρευνας 50+ στην Ευρώπη δείχνουν πως στη βόρεια Ευρώπη η οικονομική στήριξη παρέχεται από γονείς προς τα παιδιά, ενώ στη νότια Ευρώπη, από τις νεότερες γενιές στους γονείς τους. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% S DK D NL F CH A I ES GR Γράφημα: Ποσοστό των γιαγιάδων οι οποίες φρόντισαν τα εγγόνια τους τελευταίους δώδεκα μήνες Οι γιαγιάδες παίζουν ουσιαστικό ρόλο στο το μεγάλωμα των παιδιών σε όλη την Ευρώπη. 6 7 share_greek.indd 6-7 10.04.2006 23:17:30 Uhr
Οι ικανοποιημένοι στην εργασία τους αποσύρονται στη σύνταξη αργότερα Η ηλικία συνταξιοδότησης ποικίλει πολύ στην Ευρώπη (βλέπε γράφημα). Η κατάσταση υγείας εμφανίζεται λιγότερο σημαντική σε αυτό το θέμα από όσο γενικά θεωρείται. Περισσότερο σημαντικές είναι οι διαφοροποιήσεις στις εθνικά συστήματα συντάξεων και κοινωνικής προστασίας. Εργοδότες και εργαζόμενοι αξιοποιούν την πρόωρη συνταξιοδότηση σε χώρες όπως η Αυστρία ή η Γαλλία, όπου η πρόωρη συνταξιοδότηση συμφέρει οικονομικά. Τα αποτελέσματα της Έρευνας 50+ στην Ευρώπη αποκαλύπτουν επίσης, την σημασία της ικανοποίησης από την εργασία. Οι εργαζόμενοι που είναι ευχαριστημένοι δουλεύουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Απασχόληση με ατομική ευθύνη και η επαγγελματική αναγνώριση προδιαθέτει τους εργαζόμενους να αναβάλουν τη συνταξιοδότησή τους για αργότερα. Αντίθετα, οι κακές εργασιακές συνθήκες είναι συχνά συνδεδεμένες με προβλήματα υγείας και πρόωρη συνταξιοδότηση. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% S DK D NL F CH A I E GR 50-54 55-59 60-64 Γράφημα: Εργαζόμενος πληθυσμός: 50 64 ετών Μεγάλες διαφορές στις ηλικίες συνταξιοδότησης 8 9 share_greek.indd 8-9 10.04.2006 23:17:31 Uhr
Σχετικά χαμηλά επίπεδα ιδιωτικών συντάξεων στην Ευρώπη Σχεδόν όλοι οι ηλικιωμένοι στην Ευρώπη λαμβάνουν μια δημόσια σύνταξη. Περισσότεροι από τους μισούς συμπληρώνουν τη σύνταξη αυτή με πρόσθετες πηγές εισοδήματος. Σε χώρες όπως η Σουηδία ή η Ολλανδία σχεδόν τα δύο τρίτα των συνταξιούχων έχουν μια συμπληρωματική επαγγελματική σύνταξη. Ωστόσο, στις περισσότερες χώρες οι επαγγελματικές συντάξεις καταλαμβάνουν ένα πολύ μικρότερο μερίδιο του οικογενειακού εισοδήματος του συνταξιούχου από ότι η δημόσια σύνταξη. Ακόμη λιγότερη μέριμνα λαμβάνει χώρα ιδιωτικά, για παράδειγμα, διαμέσου της ιδιωτικής ασφάλισης ζωής. Η Σουηδία ιεραρχείται επίσης υψηλότερα σε αυτό το ζήτημα με σχεδόν 20 τοις εκατό των συνταξιούχων να εισπράττουν τέτοιου είδους εισοδήματα. Σε αντίθεση, ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 10 τοις εκατό. Οι παροχές συντάξεων είναι μικρότερες για τα άτομα με χαμηλή ειδίκευση ειδικά αν λάβουν σύνταξη πρόωρα. Όμως, η υγεία τους είναι ένας σημαντικός παράγοντας σε αυτό το πλαίσιο, και οι ηλικιωμένοι οι με εύθραυστη υγεία πιο σπάνια μετέχουν σε εθελοντική εργασία από αυτούς της ίδιας ηλικίας που νοιώθουν υγιείς. 17-21 % 9-14 % Εθελοντική απασχόληση 2-7 % Οι ηλικιωμένοι συμμετέχουν πολύ συχνά σε εθελοντική απασχόληση στην Ευρώπη: συνολικά περίπου 10 τοις εκατό των Ευρωπαίων άνω των 50 ετών αναλαμβάνουν άμισθη εθελοντική εργασία. Σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων μετέχουν σε εθελοντική εργασία στη βόρεια Ευρώπη από ό,τι στη νότια Ευρώπη (βλέπε γράφημα): περισσότερο από 20 τοις εκατό στην Ολλανδία και λιγότερο από 4 τοις εκατό στην Ισπανία και την Ελλάδα. Δύο τρίτα των ερευνώμενων δήλωσαν πως ο λόγος για να αναλάβουν εθελοντική εργασία ήταν για να κάνουν κάτι χρήσιμο κατά τη συνταξιοδότησή τους. Γράφημα: Εθελοντική απασχόληση στην Ευρώπη Η εθελοντική απασχόληση είναι περισσότερο συχνή στη βόρεια παρά στη νότια Ευρώπη 10 11 share_greek.indd 10-11 10.04.2006 23:17:33 Uhr
Η οικογένεια ως προστασία κατά της φτώχειας στη μεγαλύτερη ηλικία Η φτώχεια των ηλικιωμένων συνεχίζει να αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα σε ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες. Οι ηλικιωμένοι στη νότια Ευρώπη πρέπει να τα φέρουν βόλτα με μικρότερα εισοδήματα από ό,τι οι ηλικιωμένοι στη βόρεια Ευρώπη (βλέπε γράφημα). Ωστόσο, η εικόνα μεταβάλλεται εάν η ληφθεί υπόψη και η ιδιόκτητη κατοικία. Η μελέτη 50+ στην Ευρώπη αποκαλύπτει, επίσης, πως σε πολλές περιπτώσεις η οικονομική δυσχέρεια αμβλύνεται από την εγγύτητα της οικογένειας. Η συμβίωση με τα παιδιά όχι μονάχα στο ίδιο νοικοκυριό αλλά και σε ξεχωριστά διαμερίσματα στο ίδιο κτίριο παρέχει σημαντική προστασία κατά της φτώχειας. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει μονάχα για τους ηλικιωμένους πολίτες στη νότια Ευρώπη αλλά ισχύει και για την Γερμανία και την Αυστρία. 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 S DK D NL F CH A I ES GR Γράφημα: Μέσο ετήσιο εισόδημα σε ευρώ Ο διαχωρισμός βορρά-νότου στην οικονομική κατάσταση των ηλικιωμένων πολιτών 12 13 share_greek.indd 12-13 10.04.2006 23:17:34 Uhr
Μικρότερη κατανάλωση στο βορρά Η ανισότητα στην κατανάλωση στην Ευρώπη είναι λιγότερο έκδηλη από ότι η εισοδηματική ανισότητα. Τα στοιχεία της Έρευνας 50+ στην Ευρώπη αποκαλύπτουν ένα ορατό και απροσδόκητο χάσμα στην κατανάλωση. Οι δαπάνες για τρόφιμα στις βόρειες χώρες όπως η Σουηδία και η Δανία, για παράδειγμα, είναι σημαντικά χαμηλότερες απ ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό είναι αναπάντεχο αν ληφθεί υπ όψη ότι τα εισοδήματα είναι υψηλότερα στη βόρεια από ότι στη νότια Ευρώπη. Οι διαφορές που παρατηρούνται εξηγούνται μέχρι ενός σημείου από τις τιμές τροφίμων. Αφού αυτές είναι υψηλότερες στο βορρά οι φτωχότεροι συνταξιούχοι δεν επεκτείνονται πέραν των βασικών τους στα τρόφιμα. Παρόλα αυτά, το ισχυρό φύλο είναι εκείνο το οποίο υποφέρει από απειλητικές για τη ζωή ασθένειες όπως ο διαβήτης ή οι καρδιακές και πνευμονικές παθήσεις. Οι ειδικοί πιστεύουν πως ένας από τους λόγους που οι άνδρες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες απειλές για την υγεία τους είναι η τάση τους να υιοθετούν τρόπους ζωής με μεγαλύτερο ρίσκο, πχ καπνίζουν και πίνουν περισσότερο. 60% 50% Νότια Ευρώπη: Μεγαλύτερη μακροβιότητα, παρά την κακή υγεία 40% Οι βορειοευρωπαίοι είναι υγιέστεροι και πλουσιότεροι αλλά οι άνθρωποι στη νότια Ευρώπη ζουν περισσότερο. Οι Δανοί, ακολουθούμενοι από τους Σουηδούς και τους Ελβετούς, είναι οι πιο ικανοποιημένοι από την υγεία τους (βλέπε γράφημα). 40 τοις εκατό πιστεύουν πως δεν είναι στην καλύτερη δυνατή κατάσταση υγείας, ενώ δέκα τοις εκατό θεωρούν τους εαυτούς τους με κακή ή πολύ κακή υγεία. Σε όλη την Ευρώπη τα προβλήματα υγείας είναι στενά συνδεδεμένα με την ηλικία. Προβλήματα όπως ο καταρράκτης αντιμετωπίζονται πέντε φορές συχνότερα στους άνω των 80 ετών απ ότι στην ηλικιακή ομάδα 50-59. Οι γυναίκες θίγονται από τις περισσότερες παθήσεις σημαντικά συχνότερα από τους άνδρες. 30% 20% 10% 0% S DK D NL F CH A I ES GR Γράφημα: Ποσοστό του πληθυσμού με πολύ καλή ή άριστη υγεία Η ικανοποίηση του ατόμου σε σχέση με την υγεία του διαφέρει αξιοσημείωτα σε όλη την Ευρώπη 14 15 share_greek.indd 14-15 10.04.2006 23:17:35 Uhr
Η εκπαίδευση είναι καλή για την υγεία σας Τι συμβαίνει από εδώ και τώρα; Η αποφυγή του καπνίσματος, η κατανάλωση συγκρατημένων ποσοτήτων κρασιού και μπύρας, η τακτική φυσική άσκηση και η αποφυγή υπερβολικού σωματικού βάρους έχουν θετική επίδραση στην υγεία και οδηγούν σε μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Η υγεία και ο τρόπος ζωής των ανδρών και των γυναικών επηρεάζονται σημαντικά από το εισόδημα και την εκπαίδευση σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Οι ερευνώμενοι με χαμηλά επίπεδα εκπαίδευσης γυμνάζονται λιγότερο και υποφέρουν περισσότερο από παχυσαρκία από ό,τι άτομα ίδιας ηλικίας με υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης. Σε όλες τις χώρες οι άνδρες είναι σημαντικά πιο υπέρβαροι από ότι οι γυναίκες. Η καλή επαγγελματική κατάρτιση σε κρατά σε καλή διανοητική κατάσταση Η Έρευνα 50+ στην Ευρώπη δεν είναι ακόμη ολοκληρωμένη στην πραγματικότητα έχει μόλις αρχίσει. Στη διάρκεια των τελευταίων δώδεκα μηνών το έργο έχει παρουσιασθεί σε ερευνητές και μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πλαίσιο μιας σειράς συνεντεύξεων Τύπου στις Βρυξέλες και άλλες πόλεις. Η τεράστια και εντυπωσιακά θετική ανταπόκριση που έχει εκδηλωθεί μέχρι σήμερα δείχνει πως η μελέτη είναι προσανατολισμένη σε θέματα, όπως το γενικό θέμα της γήρανσης, τα οποία έχουν μεγάλο και αυξανόμενο ενδιαφέρον. Με δεδομένο ότι η διαδικασία της γήρανσης στην Ευρώπη επιταχύνεται σημαντικά από το 2010, σκοπεύουμε να επεκτείνουμε την κάλυψη της μελέτης ώστε να περιλαμβάνει περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και να συνεχίσουμε τις διερευνήσεις μας ανά τακτά διαστήματα περίπου δύο ετών. Ελπίζουμε πως το ενδιαφέρον σας για τη μελέτη 50+ στην Ευρώπη θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Δεν είναι μονάχα η φυσική ικανότητα που φθίνει με την αύξηση της ηλικίας αλλά και η πνευματική ικανότητα όπως η μνήμη αρχίζει να περιορίζεται καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν, σε όποια χώρα και αν ζουν. Οι λόγοι γι αυτό περιλαμβάνουν την επίδραση των παθήσεων άνοιας όπως η ασθένεια Alzheimer. Η καλή διανοητική κατάσταση δεν είναι απλώς κληρονομική αλλά εξαρτάται επίσης από επιδράσεις κατά την παιδική ηλικία και την επαγγελματική κατάρτιση. Εντυπωσιακές διαφορές παρουσιάζονται μεταξύ των χωρών. Οι ερευνώμενοι στις Μεσογειακές χώρες, για παράδειγμα, φαίνεται να βιώνουν μια πιο δραματική μείωση της διανοητικής ικανότητας καθώς αυξάνεται η ηλικία. Αυτό, ίσως, μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός πως η κατάσταση γύρω από την επαγγελματική κατάρτιση και την δια βίου εκπαίδευση σε αυτές τις χώρες δεν είναι τόσο καλή όσο στις βόρειες χώρες. 16 17 share_greek.indd 16-17 10.04.2006 23:17:36 Uhr
Published by Mannheim Research Institute for the Economics of Aging (MEA) L 13, 17 68131 Mannheim Phone: +49-621-181 1862 Fax: +49-621-181 1863 http://www.mea.uni-mannheim.de http://www.share-project.org Design/ Layout by Jennifer Kröger, Johannes Bayer Printed by BB Druck+Service GmbH Danziger Platz 6 67059 Ludwigshafen Internet: http://www.bb-druck-service.de Mannheim Research Institute for the Economics of Aging, 2006 share_greek.indd 18-19 10.04.2006 23:17:36 Uhr
share_greek.indd 20 10.04.2006 23:17:36 Uhr