ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Παρά τις διαφορές των λογοτεχνών που συναποτελούν την Επτανησιακή Σχολή, υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά. Αυτά συσχετίζονται µε αναφορές στην Πατρίδα, τη Θρησκεία, τη Γυναίκα και τη Φύση. Αυτά τα κοινά θέµατα εντοπίζονται και στον «Κρητικό». Η παρουσία της Φύσης και των φυσικών φαινοµένων είναι έντονη από τους πρώτους κιόλας στίχους του ποιήµατος. Πιο συγκεκριµένα, στο απόσπασµα 1 [18] γίνεται αναφορά στα εξής: αστροπελέκι, πέλαγα, ουρανός, βουνά. Αναφορά στη φύση γίνεται και στο απόσπασµα 3 [20] : βροντή, θάλασσα, περιβόλι, άστρα, ουρανό, ανθό, µέλισσα, φεγγάρι. Το θέµα της Πατρίδας και της απελευθέρωσής της προβάλλεται από τον αφηγητή στο απόσπασµα 2 [19] µε τις αναφορές στις λαβωµατιές του ως πολεµιστή και στους πεσόντες συντρόφους του: «µα τες πολλές λαβωµατιές στην Κρήτη πολεµώντας». Τέλος, το θέµα της Θρησκείας προβάλλεται στο δεύτερο απόσπασµα 2 [19] µε ποικίλες αναφορές σε θέσεις και δοξασίες της χριστιανικής θρησκείας. Πιο συγκεκριµένα περιγράφεται η ευτέρα Παρουσία, το άκουσµα της Σάλπιγγας της ευτέρας Παρουσίας, η κοιλάδα του Ιωσαφάτ, όπου θα λάβει χώρα η Ανάσταση νεκρών, η ενσάρκωση των ψυχών τους, η τελική κρίση, ο χώρος του Παραδείσου καθώς και η πίστη στην αθανασία της ψυχής και στη µεταθανάτια ζωή. Β1. α. Σύµφωνα µε την Ελένη Τσαντσάνογλου ένα από τα γνωρίσµατα του σολωµικού έργου είναι ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη µεταφυσική πραγµατικότητα, άποψη που επιβεβαιώνεται από τα δοθέντα αποσπάσµατα του ποιήµατος. Στο απόσπασµα 2 [19] ο αφηγητής θέλοντας να διαβεβαιώσει ένα υποθετικό ακροατήριο ή ενδεχοµένως τους µελλοντικούς αναγνώστες πως όσα απίστευτα διηγηθεί δεν είναι εξωπραγµατικά ούτε της φαντασίας του ορκίζεται για να γίνει πιστευτός. Αρχικά ορκίζεται στις λαβωµατιές του και εν συνεχεία στους συµπολεµιστές του. Μεταφερόµαστε, λοιπόν, µέσω της αναδροµικής αφήγησης στο παρελθόν προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη (φυσική πραγµατικότητα). Ο όρκος
του κορυφώνεται στην υψηλότερη γι αυτόν αξία, στην αγάπη του για την κόρη. Με την ευκαιρία αυτής της αναφοράς προχωρά ακόµη πιο βαθιά στο µέλλον για να οραµατιστεί τη ευτέρα Παρουσία, την Ανάσταση των νεκρών και τη Μέλλουσα Κρίση στην άλλη ζωή, κατά την οποία ελπίζει να σµίξει αιώνια µε την αγαπηµένη του. Μεταβαίνει, λοιπόν, σε ένα επίπεδο µεταφυσικό, σε έναν υπερβατικό και εξωλογικό χώρο, σε ένα έσχατο χρονικό επίπεδο (µεταφυσική πραγµατικότητα). Η φυσική πραγµατικότητα εντοπίζεται και στην αρχή του αποσπάσµατος 3 [20]. Πιο συγκεκριµένα στο στίχο 1 ο ναυαγός βρίσκεται και πάλι στη φουρτουνιασµένη θάλασσα, ενώ µαίνεται η καταιγίδα. Στο στίχο 3, όµως, το σκηνικό αλλάζει. Η σφοδρή θαλασσοταραχή κοπάζει, η θάλασσα γεµίζει ευωδιά, τα νερά ξεθολώνουν, επικρατεί απόλυτη νηνεµία, ενώ το φεγγάρι καθρεφτίζεται στην ήρεµη επιφάνεια της θάλασσας. Η απότοµη αλλαγή αποδίδεται σε κάποια απόκρυφη και µυστηριώδη δύναµη που αναγκάζει τη φύση να στολιστεί µε την οµορφιά της ηρεµίας. Το φεγγάρι που καθρεφτίζεται κοντά στην αγαπηµένη του ναυαγού γίνεται το µέσο για τη µετάβαση της αφήγησης από την αγαπηµένη σε µια άλλη γυναικεία µορφή, την οπτασία της φεγγαροντυµένης που αναδύεται ως άλλη Αφροδίτη από τη θάλασσα και εµφανίζεται µπροστά του. Πρόκειται για µια εξωπραγµατική γυναικεία µορφή µε θεϊκή υπόσταση («θεϊκή θωριά») µεταφυσική πραγµατικότητα. β. Στο απόσπασµα 2 [19] ο ποιητής αναγάγει τη λυρική αφήγηση σε επίπεδο µεταφυσικό. Μόλις ο ποιητής αναφέρει τον όρκο για τη νεκρή αγαπηµένη του, συνειρµικά οδηγείται στον τόπο που αυτή βρίσκεται, στον υπερβατικό χώρο του Παραδείσου και σε ένα απώτατο σηµείο του µέλλοντος, στη ευτέρα Παρουσία, τότε που θα συναντηθούν οι νεκροί και θα γίνει η Μέλλουσα Κρίση.Φωνάζει, λοιπόν, να ηχήσει η Σάλπιγγα της ευτέρας Παρουσίας (οι στίχοι 5-18 τίθενται µέσα σε παρένθεση, η οποία τονίζει ίσως περισσότερο το εξωπραγµατικό του χώρου της Κρίσεως και τους προσωπικούς και εσχατολογικούς οραµατισµούς του ήρωα). Ο θάνατος της κόρης προκαλεί στον ήρωα ανείπωτο πόνο. Ό,τι αποµένει είναι η ελπίδα να συναντηθούν στη µετά θάνατον ζωή, στον Παράδεισο. Αυτή η τελική «συνάντηση», όπως και η αναφορά στη µεταθανάτια ζωή, είναι συχνή και σε άλλα ποιήµατα του Σολωµού. Ο ήρωας οραµατίζεται τη ευτέρα Παρουσία από βαθύ έρωτα. υπερπηδά
την αιωνιότητα και ζει ως άµεσο παρόν την Ανάσταση των νεκρών. Ο έρωτας νικά το θάνατο και το χρόνο. Β2. Μετά την παρεµβολή στο απόσπασµα 2 [19] του οράµατος της ευτέρας Παρουσίας, η αφήγηση επανέρχεται στην επίγεια πραγµατικότητα, στην κύρια αφήγηση. Στο στίχο 3 του αποσπάσµατος 3 [20] το σκηνικό αλλάζει και η καταιγίδα κοπάζει. Στους στίχους 5,6 η απότοµη αλλαγή αποδίδεται σε κάποια απόκρυφη µυστηριώδη δύναµη που αναγκάζει τη φύση να στολιστεί µε την οµορφιά της ηρεµίας: «Κάτι κρυφό και το θυµό ν αφήσει». Στο σηµείο αυτό ο Σολωµός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό λογοτεχνικό µοτίβο της σιγής του κόσµου πριν από ένα φοβερό συµβάν ή την «επιφάνεια», την εµφάνιση µιας θεϊκής µορφής (προσήµανση για την εµφάνιση της φεγγαροντυµένης-καλλέργης). Εκφραστικά µέσα µε τα οποία αποδίδεται το µοτίβο της σιγής: α. επανάληψη : στίχος 3 «ησύχασε-ησυχία» β. εικόνες: φεγγάρι που καθρεφτιζόταν τρεµοπαίζοντας ολόγιοµο και λαγαρό στα νερά της θάλασσας (στίχος 10). γ. παροµοίωση της θάλασσας µε ευωδιαστό περιβόλι (στίχος 4). Ανάλυση εκφραστικών µέσων: α. Η επανάληψη των λέξεων «ησύχασε-ησυχία» επιδιώκει τη µετάδοση της απόκοσµης ησυχίας µε τη µεγαλύτερη δυνατή ένταση. Ταυτόχρονα υπογραµµίζει ότι η µεταβολή από τη θύελλα στη γαλήνη έγινε αιφνίδια, γεγονός που ενισχύει την υπερφυσική υφή αυτής της «ησυχίας». Το ποιητικό όραµα της φεγγαροντυµένης προοικονοµείται από την ξαφνική και απότοµη µεταβολή του σκηνικού από το τραχύ και έντονο σε ήπιο και µυστηριακό. β,γ. Η παροµοίωση της θάλασσας µε ευωδιαστό περιβόλι, που ταυτόχρονα αποτελεί οπτική και οσφρητική εικόνα, µας εξάπτουν την προσδοκία ότι πρόκειται να συµβεί κάτι πρωτόγνωρο και σηµαντικό, εφόσον ως δια µαγείας το τοπίο µετατράπηκε από άγριο και τροµακτικό σε ήπιο και γαλήνιο. Η θάλασσα γέµισε ευωδιά, τα νερά της ξεθόλωσαν, η επιφάνειά της ηρέµησε τόσο που σ αυτήν καθρεφτίζονταν τα άστρα του ουρανού που κι αυτός καθάρισε από σύννεφα. Επίσης, επικρατούσε
απόλυτη νηνεµία, ενώ το φεγγάρι καθρεφτιζόταν κι αυτό στην ήρεµη επιφάνεια της θάλασσας. Με αυτά τα εκφραστικά µέσα ο ποιητής κατορθώνει να προετοιµάσει τον αναγνώστη για την εµφάνιση µιας ιδιαίτερα δυνατής παρουσίας. Όσο πιο δυνατός είναι ο τρόπος που αντιδρά η φύση τόσο πιο εντυπωσιακή παρουσιάζεται η θεϊκή φεγγαροντυµένη. Γ1. α. απόσπασµα 1 [18], στίχοι 2-4 Ο αφηγητής-ναυαγός απευθύνεται µε επίκληση στο αστροπελέκι (στίχος 2) για να δώσει φως στο πηχτό σκοτάδι και να διακρίνει αν πλησιάζει στη στεριά. Έτσι ο άνθρωπος παρουσιάζεται να διαλέγεται µε στοιχεία της φύσης (προσωποποίηση, επίδραση από τη δηµοτική ποίηση). Το αστροπελέκι ηαστραπή µε τη χρήσιµη γι αυτόν λάµψη τηςχαρακτηρίζεται «καλό» (επίθετο συχνό σε προσφωνήσεις ποιηµάτων του Σολωµού). Στο στίχο παρατηρούµε το σχήµα του πλεονασµού («ξαναφέξε πάλι») µε το οποίο εκφράζεται η έντονη επιθυµία του αφηγητή για φωτισµό του χώρου. Το αίτηµα γίνεται αποδεκτό και έπεσαν όχι ένα αλλά τρία απανωτά αστροπελέκια (χρήση αριθµού τρία κατ επίδραση από τη δηµοτική ποίηση και τη λαϊκή παράδοση-αριθµός συµβολικός, µαγικός). Το φως από τα αστροπελέκια λειτουργεί βοηθητικά για τη σωτηρία της «κορασιάς», εφόσον ο ναυαγός µπόρεσε να τη διακρίνει καλύτερα για να την πλησιάσει και να τη σώσει πιο εύκολα. β. Ο αφηγητής στο απόσπασµα 2 [19] (στίχοι 13,14) µεταβαίνει στον υπερβατικό χώρο του Παραδείσου και συγκεκριµένα στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ που ταυτίζεται µε το θέατρο της Παγκόσµιας Τελικής Κρίσης. Εκεί συνδιαλέγεται µε τις «αχνές» αναστηµένες ψυχές των νεκρών που του δίνουν πληροφορίες για την ψυχική διάθεση της «κορασιάς». Συγκεκριµένα αναφέρουν πως ήταν χαρούµενη (έψαλλε αναστάσιµους ύµνους εκφράζοντας τη χαρά της) και έδειχνε ανυποµονησία για την ενσάρκωσή της (η εν σαρκί ανάσταση των νεκρών, δηλαδή η επανεγκατάστασή τους στο σώµα που είχαν εγκαταλείψει κατά το θάνατό τους, αποτελεί πάγια αντίληψη της Ορθόδοξης Εκκλησίας).
1. Συγκρίνοντας ως προς το περιεχόµενο το κείµενο του «Κρητικού» µε το απόσπασµα από τον «Ορκο του Μαρκορά» διαπιστώνουµε την ύπαρξη οµοιοτήτων και διαφορών: Οµοιότητες: - Και στα δυο κείµενα είναι έντονη η παρουσία της φύσης (αστροπελέκι, πέλαγα, ουρανός, ακρογιαλιές, βουνά, περιβόλι /αστέρι, χελιδόνια, χόρτο, λούλουδο ) - Ο Κρητικός και η κορασιά, ο Μάνθος και η Ευδοκία είναι αρραβωνιασµένα ζευγάρια. ο ένας εκ των δυο έχει πεθάνει. - Έντονη η επίδραση του ροµαντισµού (ανέφικτος έρωτας, λυρικό στοιχείο, παρουσία φύσης, ηρωισµός και αγώνες για την ελευθερία). - Αναφορά στην Κρήτη και στον Κρητικό αγώνα. - Εντοπίζονται θρησκευτικές αναφορές (όραµα Έσχατης Κρίσης /ο Ηγούµενος του Αρκαδίου). - Κοινά θέµατα Επτανησιακής Σχολής (πατρίδα, γυναίκα, φύση, θρησκεία). - Ο έρωτας αποτελεί αφορµή για δράση. - Οι βασικοί ήρωες, που και οι δυο είναι αγωνιστές στον Κρητικό Αγώνα, βιώνουν ανείπωτη θλίψη. - Εκδήλωση σφοδρής επιθυµίας για επανένωση µε τις αγαπηµένες τους στη µεταθανάτια ζωή. ιαφορές: - Στον «Κρητικό» η αγαπηµένη του ήρωα είναι ανώνυµη, ενώ στον «Όρκο» κατονοµάζεται (Ευδοκία). - Στον «Κρητικό» είναι νεκρή η αγαπηµένη του ήρωα, ενώ στον «Όρκο» νεκρός είναι ο ίδιος ο ήρωας. - Στον «Κρητικό» ο ήρωας απευθύνεται σε ένα υποθετικό ακροατήριο ή στους µελλοντικούς αναγνώστες και ενίοτε στη φύση, ενώ ο Μάνθος στην αγαπηµένη του.
- Ο Μάνθος αναπολεί ευτυχισµένες στιγµές του παρελθόντος, ζωντανεύοντάς το (φυσική πραγµατικότητα) σε µεταφυσικό επίπεδο, γεγονός που απουσιάζει από τον «Κρητικό». - Ο ήρωας του «Όρκου» βιώνει µοναξιά, καθώς δεν υπάρχει «ψυχή» γύρω του να τον πληροφορήσει «σε Ανατολή και ύση» για την αγαπηµένη του. αντίθετα στον «Κρητικό» ο ήρωας περιτριγυρίζεται από τις πρόσφατα αναστηµένες ψυχές που του δίνουν σαφείς πληροφορίες σχετικά µε την «κορασιά». - Στον «Όρκο» οι ψυχές δεν είναι αναστηµένες όπως στον «Κρητικό». - Στον «Όρκο», βάσει των λεγοµένων του ήρωα, προοικονοµείται η υποδούλωση της Κρήτης, ενώ ανάλογη αναφορά απουσιάζει από τον «Κρητικό». ΞΑΝΘΟΥ 7 & 25ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ ΑΙΓΑΛΕΩ ΤΗΛ: 2105900444 e-mail: info@politropo.gr ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 79 ΑΣΟΣ ΧΑΪ ΑΡΙΟΥ ΤΗΛ: 2105325333 e-mail: dasos@politropo.gr