ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Transcript

1 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Πολλές από τις επιδράσεις που έχουν εντοπιστεί στα ποιήματα του Δ. Σολωμού προέρχονται από τη δημοτική μας ποίηση. Ποιες επιδράσεις του δημοτικού τραγουδιού εντοπίζετε στα δοθέντα αποσπάσματα; Πρόλογος Είναι γνωστό πλέον από πλήθος σχετικών ερευνών ότι ο Σολωμός μελετούσε τη δημοτική ποίηση. Σχήματα λόγου, μετρικές επιλογές, όπως ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, και θέματα που συναντούμε στα έργα του είναι συνειδητά ή ασυνείδητα δάνεια. Θα είχε ενδιαφέρον όμως να επισημανθούν, ειδικά για την περίπτωση του Κρητικού που μας απασχολεί, μια σειρά από αξιοσημείωτες ομοιότητες και αναλογίες ανάμεσα στο ποίημα και στα δημοτικά μας τραγούδια. Κύριο Μέρος Στιχουργική μορφή: - Το ποίημα δεν οργανώνεται σε στροφές. - Οι στίχοι είναι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι. - Η ομοιοκαταληξία είναι ζευγαρωτή. - Κάθε στίχος έχει ολοκληρωμένο νόημα και δεν υπάρχουν διασκελισμοί. - Στην 8 η συλλαβή του στίχου υπάρχει τομή, που τον χωρίζει σε δύο ημιστίχια, εκ των οποίων το δεύτερο συμπληρώνει ή προεκτείνει νοηματικά το πρώτο (σπανιότερα επαναλαμβάνει το νόημα του πρώτου ημιστιχίου ή έρχεται σε αντίθεση με αυτό). - Για την αποφυγή χασμωδίας, ο ποιητής πραγματοποιεί πολλές συνιζήσεις (οι οποίες «δένουν» ηχητικά τους στίχους). Επίσης χρησιμοποιείται πολύ συχνά η έκθλιψη (σπάνια η αφαίρεση). Στο ποίημα λοιπόν δεν υπάρχουν ενοχλητικές χασμωδίες (όσες υπάρχουν, σχεδόν όλες είναι αποδεκτές). Γλώσσα: Όπως και σε άλλα έργα του Σολωμού, κυρίως της τρίτης περιόδου, αναδεικνύεται η εκφραστική δύναμη της δημοτικής γλώσσας, η οποία εξελίσσεται στο έργο του Επτανήσιου ποιητή σε όργανο πνευματικής απελευθέρωσης και σε αξία ισοδύναμη με τις αξίες της ελευθερίας και της πατρίδας. - η κυριαρχία των ρημάτων (από τους 134 στίχους μόνο 7 δεν έχουν ρήμα, πολλοί έχουν δύο) καθιστά το λόγο ρωμαλέο. Σελίδα 5 από 10

2 - απουσία επιτηδευμένων λέξεων: όσοι τύποι δεν απαντούν στη σημερινή κοινή νεοελληνική γλώσσα, ανήκουν στη δημοτική, στη γλώσσα που μιλούσε τότε ο λαός. - αξιοποίηση ιδιωματικού στοιχείου Συμμετοχή της φύσης στο ανθρώπινο δράμα: Κυρίαρχος ο ρόλος που της δίνεται από τον ποιητή σε όλο το έργο του. Αποκτά δυσθεώρητες διαστάσεις, παρουσιαζόμενη και με τις δυο όψεις της: της άλογης βίας και της ανυπέρβλητης δύναμης από τη μια (απ. 18), της απόλυτης γαλήνης, ομορφιάς και αρμονίας από την άλλη (απ. 20). Ακόμα θα μπορούσε να αναφερθεί και ο διάλογος με φυσικά στοιχεία που προσωποποιούνται (στ. 2, απ. 18). Σχήματα λόγου και εκφραστικά μέσα: Στους στίχους 7-11 [19] κ. εξ. απαντά το σχήμα της υποφοράς ανθυποφοράς κατά το πρότυπο των δημοτικών τραγουδιών. Ο αριθμός τρία: Τρεις κεραυνοί πέφτουν στο πρώτο μέρος [στ. 3, απ. 18], αλλά κι ο Κρητικός ορκίζεται τρεις φορές ότι η ιστορία του είναι αληθινή (στ. 2 4, απ. 19). Ο κόσμος των νεκρών: Στην αναφορά του αφηγητή στη μετάβασή του στον κόσμο των νεκρών (στ. 5-18) παρατηρούμε ότι ο κόσμος αυτός είναι σαν τον επίγειο κόσμο (ακριβώς όπως συμβαίνει και στα δημοτικά τραγούδια του κάτω κόσμου): οι νεκροί μιλάνε, βλέπουν, ακούν, κινούνται, εκφράζουν επιθυμίες, κατέχονται από συναισθήματα (η κόρη κινείται μέσα σε κλίμα χαράς και νιώθει ανυπομονησία) σαν να είναι ζωντανοί στον επάνω κόσμο. Επίλογος Τον 19 ο αιώνα οι ρομαντικοί είχαν γοητευθεί από τη δημοτική ποίηση που έδειχνε να περιφρονεί τους νεοκλασικούς τύπους και ήταν μέρος μιας αντίδρασης ενάντια στον καθωσπρεπισμό του 18 ου αιώνα. Έτσι και ο Δ. Σολωμός, πιστεύοντας ότι η γλώσσα που μιλούσαν οι απλοί άνθρωποι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για μια δυνατή, εκφραστική ποίηση, αποτυπώνει αυτές τις επιρροές από το δημοτικό τραγούδι και στον «Κρητικό» του. Σελίδα 6 από 10

3 Β1. Να καταγράψετε τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούνται στο απόσπασμα 18 και να αναφερθείτε στη λειτουργία τους. Εκφραστικά μέσα: Στ. 1: χασμωδία στο ρήμα. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι η χασμωδία που συνιστά η μακρά ακουστικη διάρκεια της κατάληξης (με τα δύο α) εκφράζει τη μεγάλη απόσταση που χωρίζει τον αφηγητή από τη στεριά Στ. 2: επίκληση στο αστροπελέκι, προσωποποιείται το φυσικό φαινόμενο. Διαφαίνεται η συμμετοχή της φύσης στα δρώμενα. Στ. 3: μαγικός αριθμός τρία Επιρροή από τη λαϊκή παράδοση και ιδιαίτερα από τα δημοτικά τραγούδια, όπου ο αριθμός αυτός ασκεί μεγάλη γοητεία και είναι συμβολικός, σχεδόν μαγικός. Στ. 5: υπερβατό σχήμα λόγου, ακουστική εικόνα Συνδέονται, μέσω της σειράς των λέξεων, στενότερα τα πέλαγα και η αστραπή, ενώ το ρήμα στο τέλος του στίχου καθιστά τον ήχο πιο έντονο. Επιπλέον, η παράδοξη συντακτική σειρά των λέξεων συνάδει με την ταραχή που επικρατεί στο σκηνικό χώρο. Στ. 5 6: οπτική και ακουστική εικόνα, πληθυντικός αριθμός για τα στοιχεία της φύσης Υποβάλλει το αίσθημα του δέους. Στην ομοιοκαταληξία «αντήχαν - αν είχαν» η πλήρης σχεδόν φωνητική ταυτότητα των λέξεων μιμείται την ηχώ που περιγράφει ο Κρητικός. Β2. Ποια χρονικά επίπεδα εντοπίζεται στους στίχους 1 4 του αποσπάσματος 19; Οι τεχνικές αφήγησης στο επίπεδο του χρόνου είναι μια ιδιοφυής σύλληψη και αποτελεί καινοτομία για τη λογοτεχνία της εποχής. Οι χρόνοι ξετυλίγονται σαν να σχηματίζουν ομόκεντρους κύκλους και η αφηγηματική δομή γίνεται εξαιρετικά σύνθετη. Στη συγκεκριμένη ενότητα ο αφηγητής διηγείται όσα έζησε στο παρελθόν. Ο χρόνος αυτός είναι ο χρόνος της ποιητικής πράξης (στ.1). Αν ορίσουμε ως αφηγηματικό παρόν το ναυάγιο, τότε ένα δεύτερο χρονικό επίπεδο είναι οι αναχρονίες. Στους στ. 2 και 3 η αφήγηση είναι ανάδρομη, αφού μέσα από τον όρκο μαθαίνουμε τα περιστατικά που συνέβησαν πριν το ναυάγιο. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στις μάχες της Κρήτης στις οποίες ο ήρωας συμμετείχε και ο καθορισμός του ιστορικού πλαισίου. Στον στ.4 με την Σελίδα 7 από 10

4 πρόδρομη αφήγηση (σκηνή του Παραδείσου) γίνεται αναφορά στο θάνατο της κόρης, γεγονός που γνωρίζει ο αφηγητής, αλλά εμείς θα τον πληροφορηθούμε οριστικά στον τελευταίο στίχο του ποιήματος. Το τρίτο χρονικό επίπεδο που συναντούμε στο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι από στ Πρόκειται για μεταφυσικό χρόνο που υπερβαίνει τον φυσικό χρόνο και χώρο και δεν μπορεί να ενταχθεί σε μια από τις γνωστές χρονικές βαθμίδες. Γ1. Ο Κρητικός, προσδοκώντας να συναντήσει την αρραβωνιαστικιά του στον «Παράδεισο», ξεπερνά τα όρια του χρόνου. Πώς εκμεταλλεύεται ο Σολωμός τη δοκιμασία της έσχατης κρίσης προκειμένου να αναδείξει την ιδεατή αγάπη (απ. 19). [ λέξεις]; Στο Σολωμό συχνά η αναφορά στο θάνατο του ήρωα ή της ηρωίδας συνοδεύεται από την αναφορά στη Δευτέρα Παρουσία, στην εμφάνισή τους μπροστά στο θρόνο του Θεού για να κριθούν. Έτσι, η αναφορά στο χαμό της αγαπημένης του τον μεταφέρει σε μια φαντασιακή ένωση μαζί της κατά την Έσχατη Κρίση σ ένα υπερβατικό, μεταφυσικό σκηνικό, σε μια διάσταση άχρονη. Όπως γράφει ο Μάγκριτζ «αφού μετά τον θάνατο χρόνος πια δεν υπάρχει, ο σωματικός θάνατος του καθενός οδηγεί αμέσως στην ανάστασή του, που λαμβάνει χώρα την ίδια στιγμή με την ανάσταση όλων των νεκρών». Ο Κρητικός λοιπόν λόγω αγάπης οπτασιάζεται τη Δευτέρα Παρουσία. Ως εκεί φθάνει ο βαθύς έρωτάς του για την αγαπημένη του. Περνάει στην αιωνιότητα και ζει ως άμεσο παρόν την ανάσταση των νεκρών. Γ2. Σχολιάστε σε μία παράγραφο τον στίχο «Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση». Ο αφηγητής αποδίδει την απρόσμενη αλλαγή των καιρικών συνθηκών σε «Κάτι κρυφό μυστήριο», δηλ. σε κάποια απόκρυφη μυστηριώδη δύναμη, που «ἐστένεψε» (= ανάγκασε) τη φύση να εγκαταλείψει την αγριότητα και το θυμό και να στολιστεί με την ομορφιά της ηρεμίας. Πρόκειται για το λογοτεχνικό μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από ένα φοβερό συμβάν ή πριν από την «επιφάνεια» (την εμφάνιση μπροστά σε θνητούς) μιας θεϊκής μορφής: «ο Σολωμός αναπτύσσει το αρχαίο και γνωστό σε αυτόν μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια, που στη συνέχεια βέβαια [ ] επιδρά με τρόπο θαυματουργό σε ολόκληρη τη φύση μεταμορφώνοντας και αγιάζοντας τα πάντα» (Ηρ. Καλλέργης). Επομένως. η σιγή αυτή προοικονομεί την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης. Σελίδα 8 από 10

5 Δ1. Ποιες από τις ερμηνείες για τη Φεγγαροντυμένη επιβεβαιώνονται στους στίχους 9 14 του αποσπάσματος 20; Η μορφή της γυναίκας που είναι ντυμένη με φως ονομάζεται στον Κρητικό «φεγγαροντυμένη». Στους συγκεκριμένους στίχους τη στιγμή που πεθαίνει η κόρη, εμφανίζεται παράλληλα η άλλη γυναικεία μορφή, η Φεγγαροντυμένη, γεγονός το οποίο κάποιοι μελετητές θεωρούν δηλωτικό της ταύτισης της Φεγγαροντυμένης με την ψυχή της νεκρής αρραβωνιαστικιάς. Παράλληλα, ο τρόπος με τον οποίο αναδύεται η Φεγγαροντυμένη από τα κύματα (στ. 11), θυμίζει τη Θεά Αφροδίτη, αλλά και η αναγγελία της εμφάνισης του νέου προσώπου (της φεγγαροντυμένης) παραπέμπει στη φρασεολογία των προφητειών της Γραφής (Αποκάλυψις). Η θεϊκή της υπόσταση άλλωστε επιβεβαιώνεται και από τους στ , όπου εκθειάζεται η ομορφιά της, που κάνει τα στοιχεία της φύσης να υποτάσσονται. Ε. Ο Στ. Ξανθόπουλος ανήκει στην ομάδα των προσωλομικών ποιητών. Μελετώντας τα δυο ποιήματα, να επισημάνετε τα χαρακτηριστικά της Επτανησιακής σχολής που συναντάτε σε αυτά, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας. Τα θέματα που αναδεικνύονται και στα δύο ποιήματα είναι χαρακτηριστικά της επτανησιακής σχολής. Ο έρωτας και ο θάνατος, ως δύο κορυφαίες υπαρξιακές καταστάσεις, συνυπάρχουν και κυριεύουν τον άνθρωπο. Ο Κρητικός ταξιδεύει στον άλλο κόσμο, συναντά τους νεκρούς και αναζητά την αγαπημένη του. Η μόνη του προσδοκία είναι πλέον η ώρα της Τελικής Κρίσης για να βρεθεί ξανά μαζί της. Το ίδιο αναμένει με αγωνία και η κόρη. Στο ποίημα του Ξανθόπουλου ο ήρωας δηλώνει τον πόνο του έρωτά του. Μη βρίσκοντας ανταπόκριση σε αυτόν αναζητάει απελπισμένος τη λύτρωση μέσα από το θάνατο. Η εξιδανίκευση του έρωτα είναι κοινό στοιχείο και των δύο συνθέσεων. Στο ποίημα «Κρητικός» έντονο εκφράζεται το θρησκευτικό στοιχείο μέσα από τις εικόνες της συντέλειας του κόσμου που θυμίζουν «Αποκάλυψη Ιωάννη». Ο παράδεισος περιγράφεται με εικόνες που θυμίζουν το φυσικό κόσμο. Η εναργής περιγραφή της φύσης κυριαρχεί και στο «Παραδειγματικό» μέσα από την εικόνα της πεταλούδας που τριγυρνάει στη φωτιά και αυτοκαταστροφικά έλκεται από αυτήν. Στοιχεία της φύσης αναδεικνύονται με την άλογη και μυστηριακή δύναμή τους. Σελίδα 9 από 10

6 Η γυναίκα και στα δύο ποιήματα παρουσιάζεται εξιδανικευμένη. Είναι το αντικείμενο του έρωτα, ικανή να εμπνεύσει τον έρωτα στην καθαρότερη μορφή του, καθώς και τα ευγενέστερα συναισθήματα. Είναι το πιο αγαπημένο πρόσωπο που για χάρη της μπορεί ο άντρας να φτάσει μέχρι το θάνατο ή ακόμα και να προτιμήσει αυτοβούλως την πορεία προς την καταστροφή. Και από αισθητική όμως πλευρά παρατηρούμε και στα δύο έργα τυπικά χαρακτηριστικά της επτανησιακής σχολής. Η γλώσσα είναι δημοτική με επτανησιακό ιδίωμα. Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και ο χαρακτήρας έντονα δραματικός. Ο λόγος είναι μουσικός, πλαστικός με τις συνιζήσεις, τις εκθλίψεις και την πλατιά χρήση φωνηέντων. Τα εκφραστικά μέσα είναι πλούσια, συντελώντας στην επίτευξη λυρικού ύφους (εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις, ποικίλα σχήματα λόγου, όπως σχήμα αποστροφής και στα δύο, σχήμα τριών και υποφοράς-ανθυποφοράς στον κρητικό. Σελίδα 10 από 10