Απαντήσεις στην Νεοελληνική Λογοτεχνία

Transcript

1 Απαντήσεις στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Α1. Ένα από τα βασικά λογοτεχνικά ρεύματα της Επτανησιακής σχολής είναι ο ρομαντισμός. Ο ρομαντισμός εμφανίστηκε στη Γερμανία στα τέλη του 18 ου αιώνα και στις αρχές του 19 ου. Τα κύρια χαρακτηριστικά του ευρωπαικού ρομαντισμού είναι : η υποκειμενικότητα, η φαντασία και το συναίσθημα, η αποσματικότητα, ο λυρισμός κ.α. Ο Σολωμός στον «Κρητικό», ένα από τα τρία σημαντικά ποιητικά έργα της ωριμότητας του έχει ρομαντικές επιρροές. Τρία από τα γνωρίσματα του ρομαντισμού στο ποίημα είναι το μεταφυσικό στοιχείο η αγάπη για την πατρίδα και η εξιδανίκευση του έρωτα. Πιο συγκεκριμένα το καθένα απ αυτά έχει τα εξής γνωρίσματα: Το μεταφυσικό στοιχείο : Ο Σολωμός στο ποίημα του επιθυμεί να προσδώσει το άϋλο, εξωλογικό στοιχείο για να δώσει μια μεταφυσική διάσταση στο ποίημα άλλωστε εκεί στόχευαν και οι ρομαντικοί ποιητές. Ο ποιητής επιθυμεί να καταδείξει ότι ο έρωτας για την κοπέλα είναι ο αιώνιος και περνάει σε μεταφυσικό επίπεδο. Η κοπέλα έχει πεθάνει και ο Κρητικός την αναζητάει στη μεταθανάτια ζωή. Ο γλυκύτατος παναρμόνιος ήχος των αγγέλων που ψάλλουν το θάνατο της επιβεβαιώνει το παραπάνω. Παράδειγμα που καταδεικνύει το μεταφυσικό στοιχείο μέσα στο ποίημα αποτελεί ο στίχος 24 «Ἠχός, γλυκύτατος ἠχός, ὁπού μέ προβοδοῦσε.» Εδώ, ο Σολωμός αναφέρεται σ ένα απόκοσμο, μαγευτικό ήχο, ο οποίος ακούγεται στο σύμπαν αμέσως μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης. Ο ήρωας προσπαθεί να τον ερμηνεύσει με τις αποφατικές παρομοιώσεις. Η αγάπη για την πατρίδα : η φιλοπατρία αποτελεί ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό της ρομαντικής ποίησης αλλά και της Επτανησιακής σχολής όπου ανήκει ο Σολωμός. Ο Σολωμός στην ποίηση του υμνεί τις υψηλές αξίες ( πατρίδα, ελευθερία κ.α) Όπως και ο τίτλος του ποιήματος καταδεικνύει ο ήρωας (Κρητικός) πολέμησε στην Κρήτη υπερασπιζόμενος τα ιδανικά της πατρίδας του ( ) και τώρα

2 βρίσκεται στο Κρητικό πέλαγος προσπαθώντας να σώσει την αγαπημένη του. Οι αξίες και τα ιδανικά για τον ήρωα Κρητικό αποτελούν το ύψιστο ιδανικό για το οποίο οφείλει ο καθένας να μάχεται στη ζωή του. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για τη φιλοπατρία μέσα από το ποίημα αποτελούν ο στίχος «Κι ἐφώναζα: «ὦ θεϊκιά κι ὅλη αἵµατα Πατρίδα!» Κι ἅπλωνα κλαίοντας κατ αὐτή τά χέρια µέ καµάρι Καλή ν ἡ µαύρη πέτρα της καί τό ξερό χορτάρι.» Ο στίχος αυτός αποτελεί τον πιο εθνικό και πατριωτικό στίχο όλης της νεοελληνικής ποίησης. Περικλείει με έντονο τρόπο τη ένθερμη αγάπη του Σολωμού για την πατρίδα του, την Κρήτη εγκωμιάζοντας τη μορφολογία και το φυσικό της χάρισμα. Η εξιδανίκευση του έρωτα : Ο Σολωμός στο ποίημα του «Κρητικός» υμνεί τον απόλυτο έρωτα που περνάει σε άλλη μεταφυσική διάσταση αναφέρεται στον αιώνιο έρωτα, ο οποίος για τον ποιητή αποτελεί υψηλή αξία. Στο προκείμενο ποίημα η εξιδανίκευση του έρωτα διαφαίνεται στους στίχους «έν εἶναι κορασιᾶς φωνή στά δάση πού φουντώνουν, Καί βγαίνει τ ἄστρο τοῦ βραδιοῦ καί τα νερά θολώνουν, Καί τόν κρυφό της ἔρωτα τῆς βρύσης τραγουδάει, Τοῦ δέντρου καί τοῦ λουλουδιοῦ πού ἀνοίγει καί λυγάει» Στο άνωθεν χωρίο ο ποιητής προσπαθώντας να ερμηνεύσει τον ήχο αναφέρεται στο ερωτικό τραγούδι της κοπέλας μέσα, σ ένα ειδυλλιακό περιβάλλον με πλούσια εικόνα και πολλά σχήματα λόγου που προσδίδουν λυρισμό στους στίχους. Μια κοπέλα παρουσιάζεται να τραγουδάει τον κρυφό της έρωτα την ώρα του δειλινού. Β1. Ο Πήτερ Μάκριτζ παρατηρεί ότι : «Αυτό που κάνει εντύπωση ( στο Σολωμό ) είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης». Ο ποιητής σε όλο του το ποιητικό έργο έχει βαθιές επιρροές από τη δημοτική ποίηση στο δημοτικό τραγούδι η φύση είναι κυρίαρχη και παρουσιάζεται με πλούσια εκφραστικά μέσα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον «Κρητικό», όπου ο Σολωμός παρουσιάζει τον

3 ήρωα σε μια συνεχή σχέση και αλληλεπίδραση με το φυσικό χώρο. Δύο αντιπροσωπευτικές εικόνες που η φύση κυριαρχεί διάχυτα μέσα στο ποίημα είναι οι εξής : η πρώτη εικόνα στους στίχους αναφέρεται στο ό,τι μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης ο ήρωας επανέρχεται στην κύρια αφήγηση και στο δεύτερο μεγάλο ποιητικό θέμα του ποιήματος τον γλυκύτατο ήχο που λειτουργεί διττά για τον ήρωα : από τη μια τον γοητεύει (το σαγηνεύει) και από την άλλη τον αποπροσανατολίζει από το σκοπό του, την διάσωση της κοπέλας. Ο ναυαγός ήρωας προσπαθώντας να καταλάβει την προέλευση του ήχου το συγκρίνει με 3 άλλους γοητευτικούς ήχους, μέσα απο 3 αποφατικές παρομοιώσεις. Η πρώτη αποφατική παρομοίωση αναφέρεται στο ερωτικό τραγούδι του κοριτσιού. Μια κοπέλα ακούγεται να τραγουδάει τον κρυφό της έρωτα μέσα σ ένα φουντωμένο δάσος κατά τη διάρκεια του δειλινού όταν ανατέλλει η σελήνη τραγουδάει στη βρύση, στο δέντρο που ελαφρώς λυγίζει και στο λουλούδι που μόλις ανοίγει. Ο απόκοσμος ήχος που άκουγε ο ήρωας έμοιαζε με αυτό αλλά δεν ήταν τελικά το τραγούδι κοπέλας. Η απόλυτη γοητεία του ερωτικού τραγουδιού της κοπέλας αποδίδεται από τον ποιητή με πολλά σχήματα λόγου και με τη χρήση του δραματικού ενεστώτα ( βγαίνει, τραγουδάει, λυγάει κ.α). Μ αυτόν τον τρόπο ο Σολωμός προσπαθεί να καταδείξει αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα στο ποίημα του. στους στίχους ο Σολωμός παρουσιάζει τον ήχο του φιαμπολιού ( κρητικό σουραύλι) να ακούγεται στο αγαπημένο του βουνό, τον Ψηλορείτη ( διαφαίνεται η ένθερμη αγάπη για την Κρήτη πατρίδα του.) Μέσα σ αυτή την οπτική και ακουστική εικόνα ο ήρωας τοποθετεί και τον εαυτό του ως μοναδικό ακροατή της μουσικής του σουραυλιού, με το ρήμα «αγρίκαα». Στο στίχο 36 «Στόν Ψηλορείτη ὅπου συχνά µ ἐτράβουνεν ὁ πόνος» ο ποιητής επισημαίνει ότι αυτό που πλήγωνε τον ήρωα ήταν η σκλαβωμένη πατρίδα του. Στο σημείο αυτό ο ήρωας εγκωμιάζει την Κρήτη στο στίχο 40 : Κι ἐφώναζα: «ὦ θεϊκιά κι ὅλη αἵματα Πατρίδα!» καθώς τη φαντάζεται ζωντανή μπροστά του και καταλήγει με μια ποιητική σκέψη στην οποία ο Σολωμός διατυπώνει την αξία της και τη ένθερμη αγάπη και τη συγκίνηση του γι αυτήν. : Κι ἅπλωνα κλαίοντας κατ αὐτή τά χέρια µέ καµάρι

4 Καλή ν ἡ µαύρη πέτρα της καί τό ξερό χορτάρι.» Σ αυτούς τους στίχους ο ποιητής χρησιμοποιεί επίσης πλούσια εκφραστικά μέσα (πολυσύνδετο Κι κι κι, μεταφορά «θεϊκιά πατρίδα», προσωποποίηση, εικόνες) επιθυμώντας να προσδώσει στο ποίημα του ένταση, αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα. Β2. Στους στίχους όπου υπάρχει η δεύτερη αποφατική παρομοίωση με το κελάηδημα του κρητικού αηδονιού ο ποιητής χρησιμοποιεί σχήματα λόγου, τέσσερα εκ των οποίων είναι τα εξής: - Η εικόνα που παρουσιάζει το κελάηδημα του αηδονιού έχει στοιχεία οπτικά (οι άγριοι βράχοι με τη φωλιά του αηδονιού, η πεδιάδα κ.α) στοιχεία ακουστικά (αντιβουίζει) και κινητικά στοιχεία (πρόβαλε η αυγή), φανταστικά (κι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια). - Η μεταφορά (που σέρνει τη λαλιά του) - Το σχήμα χιαστό (Η θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα). - Η προσωποποίηση της αυγής (Ώστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέρια,/κι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια). Η εικόνα της αυγής παραπέμπει στη «ροδοδάχτυλη Ηώ» του Ομήρου. Όλα τα σχήματα που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στο ποίημα προσδίδουν αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα στο έργο. Ο ίδιος ο ποιητής επιθυμεί να δώσει έμφαση στο φυσικό τοπίο που περιγράφει με την επιρροή από το δημοτικό τραγούδι που η φύση είναι κυρίαρχη και ο ρόλος της με τον ήρωα στενός και αλληλοεπηρεαζόμενος. Στο Σολωμό υπάρχει το στοιχείο της μέθεξης, όπου ήρωας και φύση γίνονται ένα και η φύση φανερώνει τα συναισθήματα του ήρωα και τις αποχρώσεις αυτών. Επιπρόσθετα η λειτουργία τους μέσα στο ποίημα είναι :

5 - η εικόνα με το κρητικό αηδόνι θέλει να καταδείξει την ομορφιά της κρητικής φύσηςκαι την αγάπη του ήρωα για την πατρίδα (κρητικό αηδόνι) - Το χιαστό σχήμα υποδηλώνει την απόσταση (πολύ μακριά) - Η προσωποποίηση αποδίδει τον ανθρωπομορφισμό και προσδίδει ανθρώπινα χαρακτηριστικά στη φύση (τα ρόδα πέφτουν από τα χέρια της αυγής) - Η μεταφορά : σέρνει τη λαλιά του αναφέρεται στη δύναμη του κελαηδίσματος του αηδονιού, στη διάσταση του ήχου του κρητικού αηδονιού. Γ1. «Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασµένη, Τήν ἀπιθώνω µέ χαρά, κι ἤτανε πεθαµένη.» Στο συγκεκριμένο χωρίο του ποιήματος ο ήρωας Κρητικός καταφθάνει στη στεριά, αποθέτει την κοπέλα με χαρά αλλά αντιλαμβάνεται το θάνατο της. Μέσω μιας έντονης αντίθεσης (χαρά πεθαμένη) επέρχεται με απόλυτα αιφνιδιαστικό τρόπο η ανατροπή η αγαπημένη κορασιά είναι νεκρή και έτσι καταδεικνύεται ότι όλη η προσπάθεια του κρητικού για τη διάσωση της υπήρξε ατελέσφορη. Επιπρόσθετα ο Σολωμός στους στίχους αυτούς κάνει ένα λογοπαίγνιο με τις λέξεις «χαρά» και «Χάρος»,αφού στην ελληνική παράδοση και κυρίως στα ελληνικά μοιρολόγια όσοι πεθαίνουν ανύπαντροι θεωρείται ότι παντρεύονταν με το Χάρο. Ακόμη το ποίημα με το γνωστό στη λογοτεχνία σχήμα κύκλου (ακρογιάλι ακρογιαλιά) δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο έργο με αυτοτέλεια και συνοχή. Η αφήγηση του ποιήματος κλείνει απότομα με λιτότητα και χωρίς μελοδραματισμό για το θάνατο της κοπέλας, αφού ο Κρητικός γνωρίζει ήδη ότι η κοπέλα του βρίσκεται στον Παράδεισο για να ζήσουν μαζί στην αιωνιότητα. Δ1. Η σύγκριση των 2 λογοτεχνικών κειμένων αναφορικά με το περιεχόμενο συνιστά τις εξής ομοιότητες και διαφορές :

6 - Η 1 η ομοιότητα των 2 λογοτεχνικών κειμένων αφορά στο θέμα των 2 έργων που είναι ο έρωτας. Στον «Κρητικό» αφηγείται ο ήρωας (κύριος πρωταγωνιστής) τον αιώνιο έρωτα που περνάει σε μεταφυσική διάσταση, αφού ο ήρωας αναζητάει τη αγαπημένη του στους αναστημένους νεκρούς του Παραδείσου. Το ίδιο ισχύει και στη νουβέλα του Ν. Λαπαθιώτη που με κεντρική ηρωίδα και αφηγήτρια τη Ρηνούλα παρουσιάζεται ο έρωτας για τον αγαπημένο της καθώς ονειρεύεται στο ύπνο της- μέσα σ ένα παραδεισένιο τοπίο : «Και καθώς ήταν έτοιµη να σβήσει, και να λιώσει, πίστεψε πως ήταν πια φτασµένη στον παράδεισο» - Η 2 η ομοιότητα στα δύο λογοτεχνικά έργα είναι η παρουσία της φύσης. Η Ρηνούλα του Λαπαθιώτη ονειρεύεται ότι παρευρίσκεται σ ένα δάσος γαλανό με πλήθος άγνωστα και αλλόκοτα λουλούδια ενώ στον «Κρητικό» ο ήρωας περιγράφει τον ήχο με τη φωνή κοπέλας που βρίσκεται να τραγουδάει τον κρυφό της έρωτα μέσα σ ένα φουντωμένο δάσος την ώρα του δειλινού, όταν ανατέλλει η σελήνη καθώς λέει το τραγούδι της στη βρύση, στο δέντρο που λυγίζει και στο λουλούδι που ανοίγει. Η 3 η οµοιότητα αφορά στον ήχο που κυριαρχεί στα 2 έργα. Στο ποίηµα του Σολωµού ακούγεται ένας απόκοσµος, παναρµόνιος ήχος, άϋλος που ασκεί ιδιαίτερη µαγεία στον ήρωα και αδυνατεί να καταλάβει την προέλευση του «Ἠχός, γλυκύτατος ἠχός, ὁπού µέ προβοδοῦσε». Από την άλλη, στη νουβέλα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη η ηρωΐδα Ρηνούλα ακούει στα πλάισια του ύπνου της «µια µελωδία σιγανή γεννήθηκε κι απλώθηκε, σαν ένα κόρο 1 από γνώριµες φωνές, που, µέσα τους, ξεχώριζε γλυκιά και δυνατή, την ήµερα παθητική και πλέρια του Σωτήρη!» Η µελωδία που ακούει η Ρηνούλα έχει ως κεντρικό άξονα τον έρωτα του αγαπηµένου της Σωτήρη, αφού η φωνή του ξεχωρίζει ανάµεσα στις άλλες όπως η ίδια αναφέρει : «κι έµεινε µονάχη και κυρίαρχη, γιοµίζοντας τη γη, τον ουρανό, γιοµίζοντας το νου και την καρδιά της!» Επίσης τα χαρακτηριστικά του ήχου στα 2 κείµενα είναι κοινά : και οι 2 ήχοι είναι ευχάριστοι στην ακοή (γλυκύτατοι γλυκιά) έχουν καταλυτική ένταση «Μόλις εἶν ἔτσι δυνατός ὁ Ἔρωτας καί ὁ Χάρος» και «Κι η φωνή δυνάµωνε, δυνάµωνε, και σε λίγο σκέπασε και σκόρπισε τις άλλες» και κυριαρχούν στα στοιχεία της φύσης «Μ ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχή, καί νά µπει δέν ἠµπόρει

7 Ὁ οὐρανός, κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη.» και «γιομίζοντας τη γη, τον ουρανό, γιομίζοντας το νου και την καρδιά της!» Σε σχέση με τις διαφορές των 2 κειμένων παρατηρούμε τις εξής 2 διαφορές: - Η 1 η διαφορά αφορά στα 2 πρόσωπα των έργων. Στο Σολωμό κεντρικός πρωταγωνιστής είναι ο Κρητικός ο οποίος δεν κατανομάζεται προκειμένου ο Σολωμός να τον παρουσιάζει ως σύμβολο του αιώνιου έρωτα και της φιλοπατρίας και να προσδώσει καθολικότητα στο πρόσωπο του. Από την άλλη στη νουβέλα του Λαπαθιώτη ο συγγραφέας κατανομάζει την ηρωΐδα του «Ρηνούλα» «Αυτό το βράδυ η Ρηνούλα δεν κοιμήθηκε». - Η 2 η διαφορά των δύο έργων αφορά στο χώρο που διαδραματίζονται τα δύο έργα. Στον «Κρητικό» κεντρικός χώρος αποτελεί το Κρητικό πέλαγος, η θάλασσα, όπου ο ήρωας βρισκόμενος σε ναυάγιο προσπαθεί να βρεί και να διασώσει την αγαπημένη του. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα διαφαίνεται ο ήρωας να κολυμπάει στο στίχο 23 «Ἀλλά τό πλέξιµ ἄργουνε 1 καί µοῦ τ ἀποκοιµοῦσε» Από την άλλη στη νουβέλα του Λαπαθιώτη η Ρηνούλα βρίσκεται σε επίγειο επίπεδο και μάλιστα σε ονειρική κατάσταση «χωρίς, όμως αυτό, να συνοδεύεται κι απ τη συνηθισμένην αγωνία, που συνοδεύει κάποιους εφιάλτες». «Και καθώς ήταν έτοιμη να σβήσει, και να λιώσει, πίστεψε πως ήταν πια φτασμένη στον παράδεισο» Όλα εδώ παρουσιάζονται ιδωμένα με σ ένα ονειρώδες τοπίο προκειμένου η ηρωΐδα να εκφράσει απόλυτα τον έρωτα της για το Σωτήρη «Κι η Ρηνούλα ξύπνησε με μιας, σα μεθυσμένη, και κρύβοντας το πρόσωπο μέσ στο προσκέφαλό της, μην τύχει και τη νιώσουν από δίπλα, ξέσπασε σ ένα σιγανό παράπονο πνιγμένο»