Πρακτικές συμμετοχής των Ρομά στα κοινά, με έμφαση στο τοπικό επίπεδο

Πρακτικές συμμετοχής των Ρομά στα κοινά, με έμφαση στο τοπικό επίπεδο Η συμμετοχή των Ρομά στις πολιτικοκοινωνικές διαδικασίες σχετίζεται άμεσα με το βαθμό κοινωνικής τους ένταξης (κοινωνικοποίηση, εκπαίδευση, επαγγελματική δραστηριοποίηση κλπ.). Αν και ο βαθμός συμμετοχής των Ρομά στα κοινά διαφέρει σε διαφορετικές περιοχές που απαντώνται οικισμοί τους, σε γενικές γραμμές η συμμετοχή τους είναι περιορισμένη και αποσπασματική, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού διαβιεί σε καθεστώς ελλιπούς κοινωνικής ένταξης λόγω των υψηλών ποσοστών αναλφαβητισμού, της ελλιπούς αστικοδημοτικής τους τακτοποίησης και του χαμηλού βιοτικού τους επιπέδου. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει και το γεγονός ότι τα προηγούμενα χρόνια οι θέσεις και απόψεις των Ρομά για το σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών που τους αφορούσαν σε πολλές περιπτώσεις είτε δεν ζητήθηκαν είτε δεν λήφθηκαν υπόψιν, με αποτέλεσμα να μην έχει καλλιεργηθεί μια κουλτούρα που να ευνοεί την ανάπτυξη των ικανοτήτων του ενεργού πολίτη, όπως δεξιότητες διαλογικής επικοινωνίας, διαπραγμάτευσης, συνεργασίας κλπ. Στο πλαίσιο αυτό, καταγράφεται αδυναμία συμμετοχής τους στα κοινά και ειδικότερα, ασταθής άσκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων, αναποτελεσματική συλλογική τους εκπροσώπηση και ελλιπής συμμετοχή τους στο σχεδιασμό και στην παρακολούθηση πολιτικών που τους αφορούν. Στη σύγχρονη Ελλάδα υπήρξαν κατά καιρούς δύο πολιτικά κόμματα Ρομά που κατέβηκαν αυτόνομα στις εθνικές εκλογές, ωστόσο ποτέ δεν έγιναν ιδιαίτερα γνωστά και δεν κατάφεραν να αποτελέσουν φορείς συσπείρωσης, κινητοποίησης και θεσμικής διεκδίκησης καλύτερων όρων ζωής της ρόμικης κοινότητας. Σπάνια, επίσης, κάποιος Ρομά εμφανίζεται ως υποψήφιος βουλευτής ή ευρωβουλευτής κάποιου κόμματος. Σε αρκετές περιπτώσεις βάζουν υποψηφιότητα για δημοτικοί ή και περιφερειακοί σύμβουλοι και υπάρχουν εκλεγμένοι δημοτικοί σύμβουλοι σε ορισμένες περιοχές. Ωστόσο, σε πολλούς οικισμούς δεν υπάρχει συμμετοχή των Ρομά στα κοινά. Υπάρχουν, όμως, πολλοί Σύλλογοι Ρομά σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Μέσω των Συλλόγων αυτών επιχειρούν να γνωστοποιήσουν τα προβλήματα ζωής της καθημερινότητάς τους στις τοπικές αρχές και σε εθνικούς θεσμούς λήψης αποφάσεων. Ωστόσο, υπάρχει κάποια πολυδιάσπαση στην εκπροσώπηση των προτάσεών τους και κάποιες φορές αντιπαρατίθενται μεταξύ τους. Καταθέτοντας τις προτάσεις και τα αιτήματά τους παρατηρεί κανείς έντονα την αμφισβήτηση και την κριτική διάθεση απέναντι σε αρχές και αρμόδια όργανα, αλλά και απέναντι σε άλλους Συλλόγους και εκπροσώπους Ρομά. Το Εθνικό Σημείο Επαφής είναι ένας θεσμός προώθησης της κοινωνικής ένταξης των Ρομά και παραμένει ανοιχτός στο διάλογο και στην κατάθεση προτάσεων των Συλλόγων των Ρομά. Μέχρι σήμερα έχει δεχθεί πολυάριθμους εκπροσώπους Συλλόγων σε ακρόαση και διάλογο και έχει διαβιβάσει προτάσεις τους σε αρμόδια όργανα. Επίσης, σε δημόσιες εκδηλώσεις του Ε.Σ.Ε. πάντα προσκαλούνται και παρίστανται μέλη Συλλόγων των Ρομά και άλλοι συνεργάτες Ρομά. 1

Το Εθνικό Σημείο Επαφής συνεργάζεται ακόμη με διαπολιτισμικούς μεσολαβητές, ο ρόλος των οποίων σχετίζεται με τη συμμετοχή στα κοινά, εφόσον αποτελούν συχνά τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην κοινότητα των Ρομά και τις δημόσιες υπηρεσίες ή άλλες αρχές με σκοπό τη διευκόλυνση υποθέσεών τους, που προκύπτει ως ανάγκη από τον εκτεταμένο αναλφαβητισμό. Οι διαμεσολαβητές είναι ένα πιο ενεργό τμήμα του πληθυσμού των Ρομά σε σχέση με τη συμμετοχή στα κοινά και τείνουν να συμμετέχουν στην ίδρυση Συλλόγων, στην κατάθεση προτάσεων για την επίλυση προβλημάτων και στη συνεργασία με φορείς που προωθούν την κοινωνική ένταξη των Ρομά. Πρόσφατα, μάλιστα, ιδρύθηκε η Ένωση Ελλήνων Διαμεσολαβητών Ρομά και Συνεργατών τους με σκοπό, μεταξύ άλλων, την αξιοποίηση του ρόλου του διαμεσολαβητή στην κοινωνικοπολιτική ένταξη των Ρομά. Σε τοπικό επίπεδο συναντά κανείς αρκετά συχνά την ίδρυση πολιτιστικών, μορφωτικών και αθλητικών Συλλόγων των Ρομά, οι οποίοι δείχνουν το ενδιαφέρον συμμετοχής στα κοινωνικά δρώμενα. Συχνά αποτελεί μια προσπάθεια σύσφιξης των δεσμών της κοινότητας Ρομά και προβολής των δυναμικών της στοιχείων. Οι φορείς αυτοί έρχονται σε επαφή με τις τοπικές αρχές και διεκδικούν όρους μιας καλύτερης οργάνωσης της ζωής τους με τη στήριξη των αρχών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, θα συναντήσει κανείς και φαινόμενα εκμετάλλευσης της μετοχής σε κάποιο Σύλλογο με σκοπό ίδια οφέλη, όμως αυτό δεν είναι κάποιο αποκλειστικό χαρακτηριστικό των Ρομά, αλλά συναντάται αντίστοιχα κάποιες φορές και σε μη Ρομά που δραστηριοποιούνται στην ίδρυση και δραστηριοποίηση ενός Συλλόγου. Μόνιμα προβλήματα των Συλλόγων Ρομά είναι η δυσκολία στην κάλυψη των λειτουργικών δαπανών. Ειδικότερα, για τους Συλλόγους εθνικής εμβέλειας η έλλειψη πόρων δυσχεραίνει την επικοινωνία μεταξύ των μελών στις πόλεις και των μελών των τοπικών παραρτημάτων τους και την καλύτερη οργάνωσή τους. Ένα καλό παράδειγμα δίνει στο θέμα αυτό ο Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης, ο οποίος για να διευκολύνει τον αθλητικό και τον εμπορικό σύλλογο των Ρομά της περιοχής, τους παραχώρησε δωρεάν σε Δημοτικό κτίριο δυο γραφεία για τις εργασίες τους. Κατά καιρούς οι Δήμοι έχουν εμπλακεί πιο ενεργά στη συνεργασία με τους Ρομά και η μετοχή των τελευταίων σε γνωμοδοτήσεις και κατάθεση προτάσεων προς τους Δήμους ήταν πιο δραστήρια. Παράδειγμα τέτοιο αποτέλεσε η θεσμοθέτηση και λειτουργία του Πανελλαδικού Διαδημοτικού Δικτύου Ρομ, δηλαδή ένα δίκτυο από μια σειρά Δήμους που τους ένωνε η κινητοποίηση για τα θέματα Ρομά και στο οποίο μετείχαν Ρομά πολίτες. Ένα ζήτημα σχετικά με τη συμμετοχή των Ρομά στα κοινά είναι η βιωσιμότητα και η συνέχεια των σχετικών συλλογικών πρωτοβουλιών. Ενώ λαμβάνονται πρωτοβουλίες και οργανώνονται καλά παραδείγματα συνεργασίας Ρομά και αρχών λήψης αποφάσεων, που είναι απαραίτητα στην επίλυση προβλημάτων, ωστόσο δεν έχουν πάντα διάρκεια. Για παράδειγμα, σε μία πόλη είχε συσταθεί Ομάδα διαβούλευσης για θέματα Ρομά από τη δημοτική αρχή, η οποία αποτελείτο από έναν αιρετό, ένα στέλεχος με εξειδίκευση σε θέματα Ρομά και πέντε Ρομά εκπροσώπους από τις γειτονιές των Ρομά της πόλης, ώστε να διαχειρίζονται θέματα που απασχολούσαν την κοινότητα. Η πρωτοβουλία αυτή, όμως, 2

αποδυναμώθηκε στην πορεία του χρόνου. Από την άλλη πλευρά, καλά παραδείγματα μετοχής εκπροσώπων Ρομά σε όργανα λήψης αποφάσεων που είναι σε ισχύ μπορούν να θεωρηθούν τα ακόλουθα: 1) Εθνική Επιτροπή για τα δικαιώματα του Ανθρώπου Η Συμμετοχή εκπροσώπου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σωματείων Ελλήνων Ρομ (ΠΟΣΕΡ) στην Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. 2) Δήμος Αγ. Βαρβάρας Στο 27μελές Δημοτικό Συμβούλιο της Αγίας Βαρβάρας σήμερα συμμετέχουν τρεις Ρομά Δημοτικοί Σύμβουλοι (άνδρες). Επιπλέον, παλαιότερα δύο Ρομά έχουν διατελέσει και Αντιδήμαρχοι (άνδρες). Στον ίδιο Δήμο συμμετέχουν Ρομά σε Επιτροπές του Δήμου (Οικονομική Επιτροπή, Επιτροπή Ποιότητας Ζωής), καθώς και στην κοινωφελή επιχείρηση. Ένας Δημοτικός Σύμβουλος Ρομά είναι εντεταλμένος για την προώθηση δράσεων που αποσκοπούν στην κοινωνική ένταξη των Ελλήνων Ρομά και στην επίλυση προβλημάτων σχετικά με την υγεία, την εκπαίδευση και την ποιότητα της ζωής τους. Ο αριθμός των υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων Ρομά στο σύνολο των υποψηφίων όλων των παρατάξεων στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, με μια γρήγορη επισκόπηση, είναι τουλάχιστον 17, από τους οποίους 14 άνδρες και 3 γυναίκες, αριθμός που αποτελεί περίπου ένα ποσοστό 7% του συνόλου των υποψηφίων όλων των παρατάξεων. Επίσης, σε Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων των σχολικών μονάδων του Δήμου εκτιμάται ότι συμμετέχουν ως μέλη τουλάχιστον 4 γονείς Ρομά, γυναίκες. 3) Δήμος Αμπελοκήπων Μενεμένης Σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις υπάρχουν υποψήφιοι δημοτικοί ή περιφερειακοί σύμβουλοι Ρομά και έχουμε και εκλογή δημοτικού συμβούλου με ενεργή συμμετοχή σε όλες τις εκδηλώσεις. Σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις και δράσεις που πραγματοποιούνται τόσο από το Δήμο όσο και από άλλους φορείς συμμετέχουν τόσο τσιγγάνοι όσο και μη τσιγγάνοι. 4) Δήμος Φαρσάλων Όσον αφορά στον τοπικό σύλλογο Ρομά, συμμετείχαν κατά το παρελθόν και κατόπιν πρόσκλησης από την Περιφέρεια Θεσσαλίας (Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή - Μονάδα Παρακολούθησης και Διαχείρισης Πράξεων Β') στις εργασίες για την κατάρτιση Περιφερειακού Επιχειρησιακού Σχεδίου για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά της Περιφέρειας Θεσσαλίας. 5) Δήμος Σοφάδων: Στις Δημοτικές εκλογές πάντα υπάρχουν υποψήφιοι Ρομά και συγκεκριμένα στις τελευταίες εκλογές εξελέγη Δημοτικός Σύμβουλος με την πλειοψηφούσα παράταξη από την Κοινότητα Ρομά. Ένα άτομο είναι μέλος του Πανευρωπαϊκού συλλόγου Νεολαίας Ρομ. Επιπλέον, υπάρχουν τέσσερις σύλλογοι Ρομά με παρεμφερείς, αλληλεπικαλυπτόμενες και ανταγωνιστικές δραστηριότητες. Ορισμένοι εκ των εκπρόσωπων των συλλόγων 3

εκτός από το τοπικό επίπεδο δραστηριοποιούνται και σε πανελλήνιο επίπεδο στους αντίστοιχους συλλόγους Ομοσπονδίες Ρομά ως μέλη. 6) Δήμος Ορχομενού Συμμετοχή Ρομά στην Επιτροπή Ποιότητας Ζωής του Δήμου. 7) Δήμος Τοπείρου Ξάνθης Δύο πολιτιστικοί σύλλογοι Ρομά του Δήμου Τοπείρου είναι μέλη της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου (υπ αρ. 106/ 2016, ΑΔΑ: ΩΗΡΒΩΗΨ-3Ω7). Σκοπός της Επιτροπής είναι να γνωμοδοτεί στο Δημοτικό Συμβούλιο για αναπτυξιακά προγράμματα, προγράμματα δράσης, το επιχειρησιακό και το τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου, καθώς και για θέματα ή προβλήματα τοπικού ενδιαφέροντος και να προτείνει τρόπους επίλυσης των προβλημάτων αυτών. Ως εκ τούτου, Ρομά πολίτες συμμετέχουν σε αποφάσεις της αρμοδιότητας της Επιτροπής Διαβούλευσης και μεταφέρουν τις απόψεις τους στο Δημοτικό Συμβούλιο. Αναφορικά με τις γυναίκες Ρομά, σε γενικές γραμμές αυτές μετέχουν λιγότερο στις συλλογικές οργανώσεις, στα κοινά της τοπικής κοινωνίας και στην πολιτική ζωή. Αυτό αντανακλά και την υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας Ρομά με βασικό κοινωνικό ρόλο στο πλαίσιο της οικογένειας. Ωστόσο, σε ορισμένες κοινότητες οι γυναίκες έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες συλλογικότητας και έχουν ιδρύσει γυναικείους Συλλόγους ή Συνεταιρισμούς Ρομά. Στα καλά παραδείγματα συμπεριλαμβάνονται τα εξής: 1) Σύλλογος Γυναικών ΡΟΜΑ Δενδροποτάμου Ένας δραστήριος και κινητοποιημένος γυναικείος Σύλλογος είναι ο Σύλλογος Γυναικών ΡΟΜΑ Δενδροποτάμου. Ο Σύλλογος αυτός είναι γνωστός στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχει συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ΡΟΜΑ και πραγματοποιεί από σεμινάρια μέχρι οργανώσεις ιατρικών εξετάσεων κλπ. Ο Δήμος συνεργάζεται με το συγκεκριμένο Σύλλογο για διάφορα θέματα και δραστηριότητες και ενισχύει κάθε προσπάθεια που γίνεται, όπως εξέταση Τεστ Παπανικολάου σε γυναίκες ΡΟΜΑ, προληπτικές οδοντιατρικές εξετάσεις κλπ. 2) Δήμος Φλώρινας Στον Δήμο Φλώρινας, όπου υπάρχει εδραιοποιημένος οικισμός Ρομά, μία πολίτης Ρομά είναι εκλεγμένη ως τακτικό μέλος στην Τοπική Ενότητα Φλώρινας, συμμετέχοντας ενεργά στα πολιτικά δρώμενα της περιοχής. 3) Στέκι Γυναικών Κέντρου Στήριξης Ρομά Αλιβερίου Το Στέκι Γυναικών οργανώθηκε με τη λογική ότι οι γυναίκες -ειδικά οι νέες μητέρες- αν αντιλαμβάνονταν οι ίδιες την έννοια και την αξία της εκπαίδευσης, θα την προωθούσαν πολύ περισσότερο και στα παιδιά τους. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά τόσο στην εκπαίδευση των παιδιών όσο και στις ίδιες τις γυναίκες. Οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά και στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης παίρνοντας μέρος σε εκδηλώσεις με αφορμή την παγκόσμια ημέρα Ρομά και τη διαφορετικότητα που γίνονται στη πόλη. 4

Δύο γυναίκες Ρομά από το Στέκι υποστηρίχθηκαν στη συμμετοχή τους στο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών Ρομά στην Βαρκελώνη (Ισπανία), ενώ μία γυναίκα συμμετείχε σε διακρατική συνάντηση στην Ισπανία (πρόγραμμα ROM-UP!). Επιπλέον, 2 γυναίκες από το Στέκι συμμετείχαν στη διαδικασία διαβούλευσης (που έγινε το 2012 από την Αντιδημαρχία Κοινωνικής Προστασίας, Παιδείας και Πολιτισμού, τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Κέντρο Στήριξης Ρομά) ως προς τη δυνατότητα διασποράς μαθητών Ρομά σε σχολεία της πόλης. Αναφορικά με τους νέους Ρομά, η συμμετοχή τους στα κοινά είναι περιορισμένη. Εξαίρεση αποτελούν νέοι που έχουν εκπαιδευτεί ως διαμεσολαβητές Ρομά και συμμετέχουν σε Συλλόγους και διαβουλεύσεις. Ένα καλό παράδειγμα δραστηριοποίησης των νέων Ρομά συναντάμε στο Δήμο Βόλου. Στο Δήμο Βόλου έχει συσταθεί μία ομάδα είκοσι νέων με την προσωνυμία ΡΟΜΑΛΕΟΙ. Τα παιδιά αυτά, που παρακολουθούν το γυμνάσιο και το λύκειο της περιοχής, ενθαρρύνονται στην προσπάθεια ολοκλήρωσης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Τα παιδιά συναντιούνται στο Κέντρο Στήριξης Ρομά για ενθάρρυνση, επίλυση θεμάτων που αφορούν στους ίδιους ή/και στις οικογένειές τους και για προγραμματισμό και υλοποίηση δράσεων με σκοπό τη παροχή ερεθισμάτων. Η ομάδα αυτή έχει χαρακτηριστικό της την εξωστρέφεια και την έντονη παρουσία των παιδιών στα δρώμενα της πόλης (ενδεικτικά μέχρι τώρα τα παιδιά έχουν συμμετάσχει σε θεατρική παράσταση που δόθηκε στην Κοζάνη στο πλαίσιο του φεστιβάλ Κοζάνης, έχουν παρουσιάσει τσιγγάνικες ιστορίες και παραμύθια από τον οικισμό τους σε ζωντανή εκπομπή της ΕΡΑ Βόλου, έχουν παρουσιάσει δρώμενο στο πλαίσιο ημερίδας που έγινε στο Βόλο για το ολοκαύτωμα των Ρομά κτλ.). Συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση του προγράμματος των ενδιαφερόντων τους και καταθέτουν τις απόψεις τους τόσο στα δίκτυα που κατά διαστήματα μετέχουν όσο και στο Κέντρο Στήριξης Ρομά, στο οποίο αποτελούν την πρώτη «πύλη» από τη πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης. Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η συνεργασία των δημοσίων αρχών, των γνωμοδοτικών φορέων και των οργάνων λήψης αποφάσεων με εκπροσώπους των Ρομά είναι αναγκαία, ούτως ώστε να αναδεικνύονται οι ανάγκες της κοινότητας και οι δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ως προς την αποδοχή των πολιτικών, των μέτρων και των δράσεων της πολιτείας από τους ίδιους τους Ρομά. Τελικά, καμία προσπάθεια δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική χωρίς τη συμμετοχή των ίδιων των Ρομά σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού και της υλοποίησης παρεμβάσεων που αφορούν στη ζωή τους και στην κοινωνική τους ένταξη. 5

Πηγές: - Αναφορές από 23 Δήμους και συγκεκριμένα των Δήμων Αγίας Βαρβάρας, Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Βόλβης, Βόλου, Θηβαίων, Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου, Ιστιαίας-Αιδηψού, Κεφαλονιάς, Λαμιέων, Λεβαδέων, Λήμνου, Μεγαρέων, Νέας Προποντίδας, Νέστου, Ορεστιάδας, Ορχομενού, Σερρών, Σοφάδων, Σπάτων- Αρτέμιδος, Τοπείρου Ξάνθης, Τρίπολης, Φαρσάλων, Φλώρινας (Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 2016) - Εκθέσεις για τους Ρομά 15 Δήμων στους οποίους υπάρχουν κοινότητες Ρομά, και συγκεκριμένα των Δήμων Αγίας Βαρβάρας, Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Αχαρνών, Βόλου, Δέλτα, Δελφών, Ηρακλείου, Ιλίου, Καλαμάτας, Σοφάδων, Κομοτηνής, Κορινθίων, Λαμιέων, Ξάνθης και Πηνειού (2014). - Επικαιροποιημένη Εθνική Στρατηγική Ρομά Νόνη Ζαμουρίδου κοινωνιολόγος, PhD, MA, μέλος Εθνικού Σημείου Επαφής για την κοινωνική ένταξη των Ρομά 6