ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ Διδάσκοντες: κ. Ε. Βασιλακάκης κ. Α. Γραμματικάκη Αλεξίου κ. Ζ. Παπασιώπη Πασιά ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Βασιλείου Γ. Κουφογιαννίδη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ii

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ σελ. Πίνακας συντομογραφιών... vii Πρόλογος... 1 ΜΕΡΟΣ 1ο Διεθνές και Κοινοτικό Δίκαιο Βιομηχανικής και Πνευματικής Ιδιοκτησίας 1. Εισαγωγή Διασαφήνιση όρων... 3 1.1. Πνευματική και βιομηχανική ιδιοκτησία ή διανοητική ιδιοκτησία;... 3 1.2. Copyright και droit d auteur... 6 2. Διεθνές δίκαιο πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας 2.1. Η αρχή της εδαφικότητας... 9 2.1.1. Ελληνικό δίκαιο βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας 2.1.1.1. Βιομηχανική ιδιοκτησία Α. Τεχνικές δημιουργίες... 10 Β. Σήμα... 11 Γ. Δίκαιο αθέμιτου ανταγωνισμού... 12 2.1.1.2. Πνευματική ιδιοκτησία... 13 2.2. Διεθνές συμβατικό δίκαιο... 13 2.2.1. Βιομηχανική ιδιοκτησία 2.2.1.1. Η Διεθνής Σύμβαση των Παρισίων (1883) Ι. Γενικές πληροφορίες... 14 ΙΙ. Οι ειδικότερες αρχές της Δ.Σ. των Παρισίων... 17 2.2.1.2. Ειδικότερες διεθνείς συμβάσεις... 19 Ι. Για τις ευρεσιτεχνίες... 20 ΙΙ. Για τα σήματα... 26 ΙΙΙ. Η Συμφωνία TRIPS... 28 IV. Για τα βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα... 28 V. Για τις γεωγραφικές ενδείξεις... 29 VI. Άλλες διεθνείς συμβάσεις... 29 iii

2.2.2. Πνευματική ιδιοκτησία 2.2.2.1. Η Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης (1886) Ι. Γενικές πληροφορίες... 30 ΙΙ. Πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης... 31 ΙΙΙ. Οι βασικές αρχές της Σύμβασης... 32 ΙV. Προστατευόμενα έργα... 35 2.2.2.2. Παναμερικανικές Διεθνείς Συμβάσεις... 36 2.2.2.3. Η Παγκόσμια Σύμβαση Πνευματικής Ιδιοκτησίας (1952)... 36 2.2.2.4. Η Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης (1961)... 39 2.2.2.5. Η Διεθνής Σύμβαση της Γενεύης για τα φωνογραφήματα (1971)... 40 2.2.2.6. Η Διεθνής Σύμβαση Βρυξελλών για τους δορυφόρους (1974)...41 2.2.2.7. Η Συμφωνία TRIPS... 42 2.2.3. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας... 46 2.2.3.1. Η Συνθήκη για την Πνευματική Ιδιοκτησία (WCT)... 48 2.2.3.1. Η Συνθήκη για τις ερμηνείες-εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα (WPPT).. 49 2.2.4. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου... 51 3. Ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας 3.1. Γενικές παρατηρήσεις... 53 3.2. Η νομολογία του ΔΕΚ 3.2.1. Ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων και άρθρο 30 ΣΕΚ... 55 3.2.1.1. Η διάκριση της υπόστασης του δικαιώματος από την άσκησή του... 55 3.2.1.2. Το ουσιώδες περιεχόμενο (ειδικό αντικείμενο) του δικαιώματος... 56 3.2.1.3. Η αρχής της κοινοτικής ανάλωσης (εξάντλησης) του δικαιώματος... 57 3.2.2. Ελεύθερος ανταγωνισμός (άρθρα 81-82 ΣΕΚ)... 59 3.3. Η ισχύουσα κοινοτική νομοθεσία... 62 3.3.1. Βιομηχανική ιδιοκτησία 3.3.1.1. Σήματα... 62 3.3.1.2. Τεχνικές δημιουργίες... 63 3.3.2. Πνευματική ιδιοκτησία Το κεκτημένο των επτά Οδηγιών... 65 3.3.3. Η διανοητική ιδιοκτησία και η Οδηγία 2004/48... 68 iv

ΜΕΡΟΣ 2ο Ζητήματα Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου Βιομηχανικής και Πνευματικής Ιδιοκτησίας 4. Εισαγωγή... 71 5. Ζητήματα διεθνούς δικαιοδοσίας 5.1. Ο Κανονισμός «Βρυξέλλες Ι» 5.1.1. Γενικά για το πεδίο εφαρμογής... 73 5.1.2. Το άρθρο 5 σημ. 1 ΣυμβΒρυξ / Κανονισμού «Βρυξέλλες Ι»... 75 5.1.3. Το άρθρο 5 σημ. 3 ΣυμβΒρυξ / Κανονισμού «Βρυξέλλες Ι»... 76 5.1.5. Το άρθρο 6 σημ. 1 ΣυμβΒρυξ / Κανονισμού «Βρυξέλλες Ι»... 77 5.1.6. Το άρθρο 16 σημ. 4 ΣυμβΒρυξ / 22 σημ. 4 Κανονισμού «Βρυξέλλες Ι»... 78 5.2. Η Σύμβαση της Χάγης για τις συμφωνίες επιλογής δικαστηρίου... 85 6. Ζητήματα εφαρμοστέου δικαίου 6.1. Διανοητική ιδιοκτησία και σύμβαση της Ρώμης (1980)... 89 6.1.1. Δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας... 90 6.1.2. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας... 91 6.2. Η πρόταση της Επιτροπής για τον Κανονισμό «Ρώμη Ι»... 93 6.3. Η πρόταση της Επιτροπής για τον Κανονισμό «Ρώμη ΙΙ»... 97 7. Επίλογος... 101 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ... 103 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ... 109 v

vi

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Ι. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας α.ν. αναγκαστικός νόμος Αρμ Αρμενόπουλος β.δ. βασιλικό διάταγμα ΔΕΕ Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΚ Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΔΣ Διεθνής Σύμβαση των Παρισίων (1883) ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕμπΔ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου ΕΚ Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ή Ευρωπαϊκές Κοινότητες) ΕλλΔ Ελληνική Δικαιοσύνη ΕπΕφ Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΕφΑθ Εφετείο Αθηνών Η/Υ ηλεκτρονικός υπολογιστής (ή ηλεκτρονικοί υπολογιστές) ν. νόμος ΜονΠρΑθ Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΜονΠρΘεσ Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης ν.δ. νομοθετικό διάταγμα ΝοΒ Νομικό Βήμα Ο.Β.Ι. Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας π.δ. προεδρικό διάταγμα ΠΕΚ Πρωτοδικείο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Π.Ο.Δ.Ι. Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας Π.Ο.Ε. Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου ΠολΠρΑθ Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΣυμβΒρυξ Σύμβαση των Βρυξελλών (1968) ΣυνθΕΚ (ή ΣΕΚ) Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ΙΙ. ΞΕΝΕΣ BeNeLux EPC GATT Belgium Netherlands Luxembourg European Patent Convention General Agreement on Tariffs and Trade vii

OJ TRIPS TRT UCC WIPO WCT WPPT WTO Official Journal of the European Communities Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights Trademark Registration Treaty Universal Copyright Convention World Intellectual Property Organization WIPO Copyright Treaty WIPO Performances and Phonograms Treaty World Trade Organization viii

Πρόλογος Είναι γενική παραδοχή στους νομικούς κύκλους ότι τα δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, που είναι άλλως γνωστά υπό την κοινή ονομασία «διανοητική ιδιοκτησία» 1, έχουν εν πολλοίς διεθνή χαρακτήρα. Υποστηρίζεται συχνά ότι τα εθνικά σύνορα αδυνατούν να περιορίσουν τα άυλα αγαθά που τα εν λόγω δικαιώματα προστατεύουν, με την ιδιότητά τους τόσο ως αγαθών με οικονομική αξία, όσο και ως εκφράσεων της προσωπικότητας των δημιουργών τους. Η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος στον τομέα των επικοινωνιών και των μεταφορών, με τη συναφή παγκοσμιοποίηση του εμπορίου, κατέστησαν αυτά τα προϊόντα πανταχού προσβάσιμα, ανεξάρτητα από πολιτικά ή νομικά σύνορα. Οι βιομηχανικές εφευρέσεις, όπως και τα έργα του λόγου και της τέχνης, δεν συνδέονται μεν με άρρηκτους φυσικούς δεσμούς με οποιαδήποτε εδαφική περιοχή, α- φού συχνά κυκλοφορούν έξω από τη χώρα στην οποία δημιουργήθηκαν, παράλληλα δε, αντιπροσωπεύουν μεγάλες αξίες, συνδυαζόμενες συχνά με τεράστιες οικονομικές επενδύσεις σε αυτά τα προϊόντα της διανοίας. Το γεγονός αυτό καθιστά επιτακτική την α- νάγκη εξεύρεσης αποτελεσματικών μέσων, διεθνώς, ιδίως για την προστασία έναντι προσβολών των σχετικών με αυτά δικαιωμάτων. 2 Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι αφενός η γενική παρουσίαση του πλέγματος προστασίας της βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας σε διεθνές και κοινοτικό επίπεδο, και αφετέρου η αναφορά σε ορισμένα επίκαιρα και ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (ιδίως για τη δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο), επί θεμάτων βιομηχανικής ή πνευματικής ιδιοκτησίας. 1. Βλ. ενδεικτικά: Αντωνόπουλο Β., «Βιομηχανική Ιδιοκτησία» (έκδοση β ), 2004, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 169, Κοτσίρη Λ., «Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας» (έκδοση τέταρτη), 2005, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 25,, Κουμάντο Γ., «Διανοητική Ιδιοκτησία», ΕλλΔ 1994, σελ. 1464 επ., του ιδίου, «Πνευματική Ιδιοκτησία», 1995, Αντ. Ν Σάκκουλας, σελ. 49, Ρόκα Ν., «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», 2004, Αντ. Ν. Σάκκουλα, σελ. 12. 2. Basedow Jürgen, Drexl Josef, Kur Annette & Metzger Axel, Intellectual Property in the Conflict of Laws, Mohr Siebeck, 2005, preface, σελ. v. 1

2

ΜΕΡΟΣ 1ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟ- ΚΤΗΣΙΑΣ 1. Εισαγωγή Διασαφήνιση όρων Ορισμένοι βασικοί όροι που αφορούν στα δικαιώματα ιδιοκτησίας επί άυλων αγαθών αποτελούν αντικείμενο θεωρητικής αμφισβήτησης ή διαφοροποίησης μεταξύ δικαιικών συστημάτων. Τα δύο σπουδαιότερα σχετικά ζητήματα είναι αφενός η προτίμηση ή όχι του όρου «διανοητική ιδιοκτησία» έναντι των επιμέρους όρων «πνευματική και βιομηχανική ιδιοκτησία», και αφετέρου η διάκριση των εννοιών copyright και droit d auteur, στο χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας. 1.1. Πνευματική και βιομηχανική ιδιοκτησία ή διανοητική ιδιοκτησία; Εάν κανείς επιχειρήσει μια απλή βιβλιογραφική έρευνα γύρω από το δίκαιο της προστασίας των προϊόντων της διανοίας, θα διαπιστώσει ότι η αλλοδαπή και γενικά η διεθνής νομική επιστήμη, κατά πλείονα λόγο ομαδοποιεί τις έννοιες «πνευματική» και «βιομηχανική» ιδιοκτησία, αποκαλώντας αυτές με την ενιαία ονομασία «διανοητική ιδιοκτησία» (αγγλ. intellectual property, γαλλ. propriété intellectuelle). Για τον όρο «βιομηχανική ιδιοκτησία» η ξενόγλωσση απόδοση δεν προκαλεί προβλήματα (αγγλ. industrial property, γαλλ. propriété industrielle). Για κάποιον, ω- στόσο, που δεν είναι εξοικειωμένος με το εν λόγω γνωστικό αντικείμενο στην ολότητά του, η αναζήτηση ξένων βιβλιογραφικών πηγών για την πνευματική ιδιοκτησία, κυρίως με τη χρήση του μάλλον αντίστοιχου αγγλικού όρου intellectual property, τον οδηγεί 3

στο παράδοξο αποτέλεσμα της εύρεσης επιστημονικού υλικού για τη διανοητική ιδιοκτησία, με την ως άνω περιγραφείσα ευρύτερη έννοια. Την παραδοξότητα αυτή έρχεται να συμπληρώσει η ουσιαστική αντιστοιχία της έννοιας «πνευματική ιδιοκτησία» με τους διεθνώς καθιερωμένους όρους droit d auteur (στα γαλλικά) ή copyright (στα αγγλικά). Για τη σχέση των δύο τελευταίων εννοιών μεταξύ τους, γίνεται λόγος παρακάτω (υπό 1.2). Η ενιαία απόδοση της πνευματικής και της βιομηχανικής ιδιοκτησίας με τον όρο «διανοητική ιδιοκτησία», καταρχήν δεν είναι άστοχη, καθότι ρυθμιστέα αντικείμενα είναι προϊόντα της διανοίας, με την ιδιότητά τους ως άυλων αγαθών. Η ενιαία αυτή αντιμετώπιση συναντάται τόσο σε κοινοτικό (βλ. Οδηγία 2004/48 για την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας), όσο και σε διεθνές επίπεδο (βλ. συμφωνία TRIPS). Παρ όλ αυτά, όμως, οι δύο αυτοί κλάδοι δικαίου έχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους, ως προς το περιεχόμενο και τα ειδικότερα αντικείμενα προστασίας 3. Η γενικότερη και πιο χαρακτηριστική διαφοροποίηση έγκειται στο εξής: Το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας έχει ως αντικείμενο προστασίας τα έργα του λόγου, της τέχνης και της επιστήμης, με επίκεντρο διαμόρφωσής του το δημιουργό και τα ηθικά και περιουσιακά συμφέροντά του. Το δίκαιο βιομηχανικής ιδιοκτησίας έχει ως αντικείμενο προστασίας τα δημιουργήματα της τεχνικής και της επιχειρηματικής προσπάθειας (ευρεσιτεχνίες, σήματα, διακριτικά γνωρίσματα), η δε διαμόρφωσή του επικεντρώνεται στην οικονομική εκμετάλλευσή τους 4. Είναι αληθές ότι η ελληνική νομική θεωρία και νομολογία αποφεύγει παραδοσιακά τη χρήση του όρου «διανοητική ιδιοκτησία». Αυτό είναι λογικό, όχι μόνο για τους λόγους που αναπτύχθηκαν προηγουμένως, αλλά και δυνάμει της συναφούς διάφορης υπαγωγής των σχετικών ελληνικών νομοθετημάτων στους αντίστοιχους δικαιικούς κλάδους (Δίκαιο Πνευματικής / Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας), ανάλογα με το ειδικότερο ρυθμιστέο αντικείμενο του καθενός. Αληθής ωστόσο είναι και η διαπίστωση ότι η πάγια χρήση σε διεθνές επίπεδο (νομοθετικό, νομολογιακό και θεωρητικό), της ενοποιημένης απόδοσης των καθ ημάς δύο αυτών κλάδων δικαίου υπό την γενικότερη ονομασία «διανοητική ιδιοκτησία», κερ- 3. Ενδεικτικά: Αντωνόπουλος Β., «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 169-172, Λιακόπουλος Αθ., «Βιομηχανική Ιδιοκτησία Ι» (έκδοση δ ), Αθήνα 1995, Αφοί Σάκκουλα, σελ. 16 επ., Ρόκας Ν., «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», 2004, Αντ. Ν. Σάκκουλα, σελ. 11-12, Ρώσσης Γ., «Εμπορικό Δίκαιο Βιομηχανική Ιδιοκτησία και Προστασία του Καταναλωτή», Αθήνα 2003, σελ. 12-15. 4. Κοτσίρης Λ., «Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας», όπ. παρ., σελ. 25. 4

δίζει συνεχώς έδαφος και στην ελληνική πια νομοθεσία και θεωρία 5. Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης των τηλεπικοινωνιών, των πληροφοριών, του εμπορίου και των οικονομικών συναλλαγών, η εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών περί την προστασία των άυλων αγαθών της διανοίας είναι το κύριο ζητούμενο. Και η εναρμόνιση αυτή δεν δύναται να επιτευχθεί στο ακέραιο, με την εμμονή στην αναντίστοιχη με τη διεθνή ορολογία απόδοση και χρήση των ημεδαπών σχετικών νομικών εννοιών 6. Η άποψη αυτή ενισχύεται από την ύπαρξη δυνατότητας συμπληρωματικής εφαρμογής των κανόνων μεταξύ των εν λόγω κλάδων δικαίου, ιδίως υπό το κράτος της προϊούσας ένταξης της η- λεκτρονικής τεχνολογίας στο χώρο των προϊόντων της διανοίας, που συχνά επιφέρει προβλήματα σύγχυσης ως προς τον χαρακτηρισμό ενός έργου ως υπαγομένου είτε στο χώρο της πνευματικής είτε της τεχνικής δημιουργίας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του λογισμικού, του οποίου η υπαγωγή στο δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας δημιουργεί αρκετά προβλήματα 7. Η καθιέρωση, εξάλλου, και στην Ελλάδα της έννοιας της δια- 5. Βλ. ενδεικτικά: Α) Άρθρο 8 18 ν. 2557/1997: «O διεθνής όρος "propriété intellectuelle (intellectual property)" αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα με τον όρο "διανοητική ιδιοκτησία" και περιλαμβάνει τόσο την πνευματική ιδιοκτησία (propriété littéraire et artistique ή droit d auteur, copyright) και τα συγγενικά δικαιώματα, όσο και τη βιομηχανική ιδιοκτησία (propriété industrielle, industrial property), όπως εφευρέσεις και σήματα». Β) Ο κ. Δ. Σιούφας, στην ομιλία του στο περίπτερο του Ο.Β.Ι. στο σταθμό του Μετρό στο Σύνταγμα, στα πλαίσια της έκθεσης επ ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας για την Διανοητική Ιδιοκτησία, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όπως είναι γνωστό, η διανοητική ιδιοκτησία (στην οποία είναι αφιερωμένη η σημερινή ημέρα) διακρίνεται σε δύο κατηγορίες. 1 ον τη Βιομηχανική Ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει κατ αρχήν τις εφευρέσεις, δηλαδή τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τις πατέντες, αλλά και τα σήματα, τα βιομηχανικά σχέδια και τις γεωγραφικές ονομασίες προελεύσεως. Και 2 ον την Πνευματική Ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει έργα λογοτεχνίας και τέχνης, όπως βιβλία, θέατρο, ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ηχογραφήσεις, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα». [πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης, Γραφείο Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων, Δελτίο Τύπου, Αθήνα, 26.04.2006, http://www.parliament.gr/sioufas/press/deltia/2006/4_2006/(26-04-06)xairetismos.doc]. Γ) Ο κ. Ε. Βενιζέλος στην εισήγησή του στα πλαίσια της συνεδρίασης της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος, Περίοδος ΙΑ, Σύνοδος Γ, Συνεδρίαση Ε, Πέμπτη 5 Οκτωβρίου 2006, μεταξύ άλλων αναφέρει χαρακτηριστικά: «...κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο σωστός όρος κατ αρχάς είναι διανοητική ιδιοκτησία, γιατί περιλαμβάνεται και η βιομηχανική τώρα. Δεν διαχωρίζεται διεθνώς, υπάρχει ενιαίος μηχανισμός διεθνούς προστασίας» [πηγή: http://anatheorisi.parliament.gr/showfile.asp?file=essynt061005.txt]. 6. Βλ. Κουμάντο Γ., «Διανοητική Ιδιοκτησία», όπ. παρ. (υποσημ. 1), σελ. 1464, ο οποίος, ως ένθερμος υποστηρικτής της καθιέρωσης και την ελληνική νομική επιστήμη του εν λόγω όρου, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Σημαντικό και επείγον είναι να πάψει ο όρος propriété intellectuelle να μεταφράζεται όπως συμβαίνει συχνότατα μέχρι σήμερα με τον όρο πνευματική ιδιοκτησία, πράγμα που μόνο σύγχυση μπορεί να προκαλέσει». Για την αντίθετη άποψη, βλ. Αντωνόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 169 επ., και Λιακόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία Ι», όπ. παρ., σελ. 16 επ. 7. Βλ. Μαρίνο Μ., «Πνευματική Ιδιοκτησία», 2004, Αντ. Σάκκουλας, σελ. 186, ο οποίος κατατάσσει το λογισμικό στις «παρυφές» της πνευματικής ιδιοκτησίας, Κουμάντο Γ., «Βάσεις Δεδομένων και Κοινοτικές Οδηγίες, ΝοΒ 2002, σελ. 504, όπου οι βάσεις δεδομένων χαρακτηρίζονται «άβολος φιλοξενούμενος» (ενν. του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας), και ειδικότερα Παπακωνσταντίνου Ε., «Πνευματική / Βιομηχανική Ιδιοκτησία: Πρόσφατες εξελίξεις και διεθνής διάλογος», ΝοΒ 2004, σελ. 1503 επ. 5

νοητικής ιδιοκτησίας, ως ενιαίου δικαιικού κλάδου, θα εξυπηρετούσε καλύτερα και την μελλοντική προστασία νέων ειδών προϊόντων της διανοίας, η φύση των οποίων ενδεχομένως να μην επιτρέπει την ασφαλή αποκλειστική υπαγωγή τους στο δίκαιο είτε της πνευματικής είτε της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. 1.2. Copyright και droit d auteur 8 Οι όροι droit d auteur και copyright δεν είναι οι αποδόσεις της ίδιας έννοιας, αλλά αποτελούν δύο διαφορετικά συστήματα καθιέρωσης και προστασίας δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η διαφορετικότητα αυτή έγκειται πρωτίστως στο ότι το μεν πρώτο (droit d auteur) έχει ατομοκρατικό χαρακτήρα, αφού η προστασία πηγάζει από το απόλυτο φυσικό δικαίωμα του δημιουργού στο έργο του, ενώ το δεύτερο (copyright) έχει αποθετικό περιεχόμενο, καθόσον βασίζεται στο δικαίωμα του δημιουργού να ε- μποδίζει τρίτους από την αντιγραφή του πρωτοτύπου έργου του 9. Ειδικότερες εκφάνσεις της διαφοροποίησης μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων, αφορούν κυρίως: α) στην έννοια της δημιουργίας, β) στην έννοια του δημιουργού, γ) στην πρωτοτυπία του έργου, δ) στην αναγνώριση και προστασία του ηθικού δικαιώματος, και ε) στους περιορισμούς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ειδικότερα: α) Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει έργα. Το έργο δημιουργείται (αρχίζει να υπάρχει) με την εξωτερίκευση. Ως ιδέα στο μυαλό του δημιουργού δεν προστατεύεται. Στο ηπειρωτικό ευρωπαϊκό σύστημα του droit d auteur (αποκύημα της γαλλικής νομικής επιστήμης), και στο ελληνικό δίκαιο, η εξωτερίκευση μπορεί να είναι και εφήμερη (προφορική απαγγελία ενός ποιήματος). Αντίθετα, στο αγγλοαμερικανικό δικαιικό σύ- 8. Βλ. Μαρίνο Μ.-Θ., «Πνευματική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 18-20, André Françon, «Le Droit d Auteur Aspects internationaux et comparatifs», 1993, Les Éditions Yvon Blais Inc., σελ. 111 επ., Jean L. Aubry, «Copyright et droit d auteur», Mars 1999, http://www.cepv.ch/galerie/copy/copy.htm, Confédération Internationale Des Sociétés d Auteurs et Compositeurs, «Droit d auteur ou Copyright?», http://www.cisac.org/web%5ccontent.nsf/builder?readform&page=article&lang=fr&alias=man-ar-02, Wikipedia The free encyclopedia, Intellectual Property, http://en.wikipedia.org/wiki/intellectual_property, Wikipedia The free encyclopedia, Copyright, http://en.wikipedia.org/wiki/copyright, Wikipédia L encyclopédie libre, «Droit d auteur», http://fr.wikipedia.org/wiki/droit_d%27auteur, Βικιπαίδεια Η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, «Πνευματική Ιδιοκτησία», http://el.wikipedia.org/wiki/πνευματική_ιδιοκτησία. 9. Κοτσίρης Λ., «Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας», όπ. παρ., σελ. 23. 6

στημα του copyright απαιτείται σταθερή αποτύπωση (fixation), δηλαδή το ποίημα π.χ. θα προστατεύεται μόνο αν καταγραφεί (σε χαρτί ή ηχογραφηθεί). β) Ως προς την έννοια του δημιουργού, στο σύστημα του droit d auteur δημιουργός μπορεί να είναι μόνο φυσικό πρόσωπο, αφού μόνο άνθρωπος μπορεί να δημιουργεί πρωτότυπα πνευματικά έργα. Αντίθετα, στο σύστημα του copyright, δημιουργός μπορεί να είναι και νομικό πρόσωπο, το οποίο έχει επενδύσει οικονομικά στη δημιουργία ενός έργου. Αυτό δεν σημαίνει ότι κατά το ελληνικό Δίκαιο νομικό πρόσωπο δεν μπορεί να είναι κύριος δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, διότι ο δημιουργός μπορεί να μεταβιβάσει το περιουσιακό δικαίωμά του ελεύθερα (το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο). Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα ο νόμος τεκμαίρει ότι το δικαίωμα έχει μεταβιβαστεί αμέσως με τη δημιουργία. Πρόκειται για τα έργα μισθωτών σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας και τα έργα υπαλλήλων του Δημοσίου και ΝΠΔΔ. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο εργοδότης δεν θεωρείται δημιουργός, αλλά αποκτά το δικαίωμα μετά από (ηθελημένη ή αθέλητη) μεταβίβαση από τον πραγματικό δημιουργό. Περισσότεροι μπορεί να είναι δημιουργοί από κοινού. Η μία περίπτωση είναι τα έργα συνεργασίας, τα οποία έχουν προκύψει από άμεση σύμπραξη περισσοτέρων, και η άλλη είναι τα συλλογικά έργα, τα οποία αποτελούνται από αυτοτελείς συμβολές περισσοτέρων υπό το συντονισμό ενός προσώπου. Ειδικά για τα οπτικοακουστικά έργα ο νόμος τεκμαίρει ως δημιουργό το σκηνοθέτη, χωρίς όμως να αποκλείει το ενδεχόμενο να είναι και άλλοι συνδημιουργοί (π.χ. διευθυντής φωτογραφίας, σεναριογράφος, σκηνογράφος). γ) Όσον αφορά στην πρωτοτυπία του έργου, το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας δεν προστατεύει όλα τα έργα, αλλά μόνο αυτά που είναι πρωτότυπα. Ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο ορισμός της πρωτοτυπίας. Παραδοσιακά το σύστημα του copyright, θέτοντας στο επίκεντρο την οικονομική διάσταση της πνευματικής ιδιοκτησίας, τείνει να θεωρεί πρωτότυπο οποιοδήποτε έργο δεν είναι απλή αντιγραφή και προϋποθέτει μια ελάχιστη εργασία ή επένδυση (sweat of the brow). Το σύστημα του droit d auteur αντίθετα, επικεντρωνόμενο κυρίως στην καλλιτεχνική δημιουργία, απαιτεί το δημιούργημα να είναι έκφραση της προσωπικότητας του δημιουργού. Με το πέρασμα του χρόνου η διαφορά των δύο συστημάτων μειώνεται, αφού το κριτήριο της προσωπικότητας του δημιουργού είναι αφηρημένο και δύσχρηστο. Έτσι συνήθως απαιτείται ένα ελάχιστο «δημιουργικό ύψος», το οποίο μπορεί να προκύπτει και από το κριτήριο της «στατιστικής μοναδικότητας». Στατιστική μοναδι- 7

κότητα έχουμε στην περίπτωση που, αν δύο άνθρωποι θελήσουν να δημιουργήσουν το ίδιο έργο, θα καταλήξουν σε διαφορετικά αποτελέσματα (αν δύο επιστήμονες γράψουν εργασία για το ίδιο θέμα, αν δύο ζωγράφοι ζωγραφίσουν το ίδιο τοπίο κλπ.). Ειδικά για τα προγράμματα υπολογιστή, το κριτήριο της πρωτοτυπίας σχεδόν καταργείται, αφού κατά το νόμο πρόγραμμα υπολογιστή είναι πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του (αρκεί δηλαδή να μην είναι προϊόν απλής αντιγραφής). δ) Σε ό,τι αφορά στο ηθικό δικαίωμα, αυτό αναγνωρίζεται νομοθετικά μόνο υπό το σύστημα του droit d auteur, είναι αμεταβίβαστο, μη εξαγοράσιμο και ανεπίδεκτο παραίτησης. ε) Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας έχει περιορισμούς, οι οποίοι σκοπό έ- χουν να συμβιβάσουν την προστασία του δημιουργού, με το δικαίωμα του χρήστη να απολαμβάνει το αποκτηθέν αντίτυπο ή δημιούργημα, και με το δημόσιο συμφέρον. Το σύστημα του copyright προβλέπει μια γενική ρήτρα εξαίρεσης, την εύλογη χρήση (fair use): Δεν χρειάζεται να πάρει κάποιος άδεια από τον κύριο του δικαιώματος για να χρησιμοποιήσει το έργο κατά τρόπο που συνιστά εύλογη χρήση. Αντίθετα, το σύστημα droit d auteur, συνεπώς και η ελληνική νομοθεσία (άρθρο 18 επ. ν. 2121/1993), δεν περιέχει παρόμοια γενική ρήτρα, παρά μόνο συγκεκριμένες εξαιρέσεις που προβλέπει ρητά ο νόμος. Χρήσεις πέρα από αυτές τις εξαιρέσεις συνιστούν προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού. Οι περιορισμοί αφορούν μόνο το περιουσιακό δικαίωμα. Το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού πρέπει πάντοτε να γίνεται σεβαστό. 8

2. Διεθνές δίκαιο Π. και Β. Ιδιοκτησίας 2.1. Η αρχή της εδαφικότητας Στα περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη, τα δικαιώματα βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας δημιουργήθηκαν μέσα από τη διαδοχική ανάπτυξη συστημάτων ατομικών ad hoc προνομίων, αυστηρά περιορισμένων στο έδαφος της πολιτείας που τα κατοχύρωνε. 10 Τα προνόμια αυτά, τα οποία χορηγούσαν οι τοπικοί πρίγκηπες, έπρεπε να προστατεύσουν την τοπική οικονομία και δεν μπορούσαν να επεκταθούν έξω από τα τοπικά σύνορα. 11 Εδώ ακριβώς έχει τις ρίζες της η παραδοσιακή αρχή της εδαφικότητας (principle of territoriality), η οποία προϊόντος του χρόνου εξελίχθηκε διεθνώς σε άτυπο, πλην όμως αυτόνομο κανόνα του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου περί την πνευματική και βιομηχανική ιδιοκτησία. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, η οποία εκδηλώνεται κυρίως στο δίκαιο βιομηχανικής ιδιοκτησίας, 12 τα εν λόγω δικαιώματα προστατεύονται μόνον εντός της επικράτειας της πολιτείας που τα αναγνωρίζει. Ο σπουδαιότερος λόγος που δικαιολογεί την ύπαρξη και λειτουργία της προκειμένης αρχής, αφορά στο δημόσιο διεθνές δίκαιο και δεν είναι άλλος από το σεβασμό της έννομης σφαίρας ξένων κυρίαρχων κρατών. 13 Ένεκεν της αρχής της εδαφικότητας, τα προστατευόμενα δικαιώματα έχουν τη δική τους «υπηκοότητα», που δεν συμπίπτει με την ιθαγένεια του φορέα τους. Αυτό σημαίνει ότι η κτήση, το περιεχόμενο και η λήξη του δικαιώματος στο άυλο αγαθό ρυθμίζονται από το δίκαιο της χώρας όπου ζητείται η προστασία (lex loci protectionis), ενώ η ίδια η ενέργεια του δικαιώματος περιορίζεται στη χώρα προστασίας. Συνέπεια αυτού είναι ότι τα ημεδαπά δικαιώματα δεν προστατεύονται στην αλλοδαπή. Αντιστρόφως, οι αλλοδαποί σχετικοί νόμοι δεν εφαρμόζονται στην ημεδαπή. 14 Συγκεκριμένα, ένα άυλο αγαθό, το οποίο χαίρει προστασίας σε μία χώρα, μπορεί ελεύθερα να είναι 10. Jürgen Basedow..., Intellectual Property in the Conflict of Laws, όπ. παρ., preface, σελ. v. 11. Αντωνόπουλος, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., αριθ. 69, σελ. 67., Καλλινίκου Δ., «Η Πνευματική Ιδιοκτησία στις αρχές του 21 ου αιώνα», http://www.lib.uom.gr/accelerate/e-content/kallinikou_ Presentation.doc. 12. Κασσαβέτη Ά., Παρατηρήσεις επί της ΜονΠρΘεσ 22631/1999, ΕΕμπΔ 2000, σελ. 164. 13. Λιακόπουλος Αθ., «Το πρόβλημα του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου εις την περιοχήν του Δικαίου του Ανταγωνισμού και της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας», ΕΕμπΔ 1978, σελ. 163. 14. Αντωνόπουλος, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 68. 9

αντικείμενο εκμετάλλευσης στο έδαφος άλλου κράτους. Αυτό, όμως, έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση ή και τον εκμηδενισμό της προστασίας του δημιουργού. 15 Δεδομένου, λοιπόν, του διεθνούς χαρακτήρα των οικονομικών συναλλαγών, η αρχή της εδαφικότητας επιτελεί μία μάλλον αρνητική λειτουργία. δεν συνάδει με τη διεθνοποίηση του εμπορίου, διότι οι ενδιαφερόμενοι προς εξασφάλιση προστασίας των δικαιωμάτων στα προϊόντα της διανοίας τους έξω από τη χώρα όπου τα απέκτησαν, είναι αναγκασμένοι να τα κατοχυρώνουν σε κάθε κράτος χωριστά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται από άποψη οικονομικού κόστους των ιδίων. Πέραν αυτού, δημιουργείται έτσι ένα καθεστώς πολυσχιδούς και ανομοιόμορφης έννομης προστασίας σε υπερεθνικό ε- πίπεδο, για μόλις το ίδιο άυλο αγαθό. Πέραν της κτήσης, του περιεχομένου και της λήξης των δικαιωμάτων βιομηχανικής (κυρίως) και πνευματικής (για τα δημοσιευμένα έργα) ιδιοκτησίας, για τα οποία εφαρμόζεται η αρχή της εδαφικότητας και δη το δίκαιο του κράτους όπου ζητείται η προστασία, για τα υπόλοιπα ζητήματα βρίσκουν εφαρμογή οι κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, όταν δεν υπάρχει ειδική πρόβλεψη από διεθνή σύμβαση. 2.1.1. Ελληνικό δίκαιο βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας 2.1.1.1. Βιομηχανική ιδιοκτησία 16 Α. Τεχνικές δημιουργίες (ευρεσιτεχνία υπόδειγμα χρησιμότητας) Το ελληνικό δίκαιο αναγνωρίζει εκείνα μόνο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και πιστοποιητικά υποδείγματος χρησιμότητας που έχουν χορηγηθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 1733/87 (άρθρα 7 επ.). Και οι αλλοδαποί 17 μπορούν βέβαια, όπως και οι η- μεδαποί, να καταθέσουν αίτηση για τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας κατά τους όρους του ελληνικού δικαίου. Άμβλυνση της αρχής της εδαφικότητας για το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας θεσπίζει η διάταξη του άρθρου 9 ν. 1733/87 με την αναγνώριση δικαιώματος διεθνούς προτεραι- 15. Λιακόπουλος, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία Ι», όπ. παρ., σελ. 207. 16. Βλ. Αντωνόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 70 επ., Λιακόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία Ι», όπ. παρ., σελ. 210 επ., Ρώσση, «Εμπορικό Δίκαιο...», όπ. παρ., σελ. 58 επ. 17. Άρθρο 4 ΑΚ: «Ο αλλοδαπός απολαμβάνει τα αστικά δικαιώματα του ημεδαπού». 10

ότητας υπέρ του αλλοδαπού καταθέτη, εφόσον έχει προβεί στην αλλοδαπή σε κανονική κατάθεση αίτησης χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας ή πιστοποιητικού υποδείγματος χρησιμότητας. Η κανονικότητα της κατάθεσης στην αλλοδαπή κρίνεται κατά το δίκαιο της χώρας κατάθεσης. Η διεθνής προτεραιότητα έχει την έννοια ότι η αίτηση χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας στην ημεδαπή από τον αλλοδαπό για την ίδια εφεύρεση ανατρέχει, με όλες τις συνέπειες, «στο χρόνο της πρώτης κατάθεσης στην αλλοδαπή», εφόσον ο αλλοδαπός καταθέσει αίτηση στην ημεδαπή μέσα σε δώδεκα μήνες από την κατάθεση στην αλλοδαπή. Το δικαίωμα διεθνούς προτεραιότητας ισχύει υπό τον όρο της αμοιβαιότητας, εφόσον δεν εφαρμόζεται η Διεθνής Σύμβαση των Παρισίων (1883) για την προστασία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας ή άλλη διμερής ή πολυμερής σύμβαση. Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που παραχωρείται στον αλλοδαπό με διεκδίκηση διεθνούς προτεραιότητας είναι ανεξάρτητο από το αλλοδαπό και η διάρκεια ισχύος του υπολογίζεται από την επομένη της κατάθεσης στην ημεδαπή (άρθρο 11 2 ν. 1733/87). Γνήσια διάσπαση της αρχής της εδαφικότητας θα αποτελέσει το κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εφόσον εκδοθεί ο υπό συζήτηση σχετικός Κανονισμός (βλ. υπό 3.3.1.2). Β. Σήμα Και εδώ αναγνωρίζεται μόνο εκείνο το σήμα που έχει κτηθεί κατά τις διατάξεις του ελληνικού δικαίου. Η αρχή της εδαφικότητας αποδίδεται στο δίκαιο των σημάτων με το άρθρο 33 ν. 2239/1994. Οι έλληνες ή οι αλλοδαποί που έχουν την επαγγελματική τους εγκατάσταση στην αλλοδαπή και αποδεικνύουν ότι είναι δικαιούχοι σήματος κατά το δίκαιο της πολιτείας της επαγγελματικής τους εγκατάστασης, δικαιούνται να ζητήσουν προστασία, με τον όρο της αμοιβαιότητας, εφόσον βέβαια τηρήσουν τις διατάξεις του ν. 2239/1994 σχετικά με την κατάθεση σήματος και τις ειδικότερες διατάξεις του άρθρου 33 2. Και εδώ αναγνωρίζεται διεθνής προτεραιότητα έξι μηνών (άρθρο 33 2α) το δε σήμα καθίσταται πλέον ανεξάρτητο (άρθρο 33 4). Το άρθρο 33 εφαρμόζεται ανάλογα και στα διακριτικά γνωρίσματα προϊόντος κατά το ουσιαστικό σύστημα, στα οποία ισχύει επίσης η αρχή της εδαφικότητας, με την έννοια ότι αυτά συνδέονται με κάθε χώρα στην οποία χρησιμοποιήθηκαν ή καθιερώθηκαν. Πρέπει να σημειωθεί ότι με τον ν. 2239/1994 εισάγονται ορισμένες ρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της σχετικοποίησης της αρχής της εδαφικότητας. Αυτές είναι: 11

α) Η κατά το άρθρο 4 2 περίπτωση των «παγκοίνως γνωστών» σημάτων του άρθρου 6 δις της Διεθνούς Σύμβασης των Παρισίων (1883), καθώς και τα σήματα φήμης, που προστατεύονται και εκτός του κράτους όπου αναγνωρίστηκαν, χωρίς να απαιτείται για τη διεθνή τους προστασία τήρηση οποιασδήποτε διαδικασίας (επιχείρημα από το άρθρο 4 1γ του ν. 2239/94) 18. β) Η διάταξη του άρθρου 4 3γ με την οποία δημιουργείται απαράδεκτο, στην περίπτωση ύπαρξης προγενέστερου αλλοδαπού σήματος που έχει καταχωρηθεί και χρησιμοποιείται στο εξωτερικό, και η κατάθεσή του στο εσωτερικό γίνεται κακόπιστα. γ) Η διάταξη του άρθρου 18 2β σύμφωνα με την οποία ως χρήση του σήματος νοείται και η επίθεση του σήματος σε προϊόντα ή υπηρεσίες που προορίζονται αποκλειστικά για εξαγωγή, και δ) Η διάταξη του άρθρου 20 3 για την ανάλωση των εξουσιών του δικαιούχου αν τα προϊόντα διατέθηκαν στο εμπόριο μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση από τον ίδιο ή με τη συγκατάθεσή του (για την αρχή της ανάλωσης βλ. υπό 3.2.1.3). Γ. Δίκαιο αθέμιτου ανταγωνισμού Σύμφωνα με την αρχή της εδαφικότητας, το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού καλύπτει μόνο τις ανταγωνιστικές πράξεις που τόσο η διενέργειά τους όσο και η επέλευση των αποτελεσμάτων τους συντελούνται στην ημεδαπή 19. Ο αλλοδαπός ή ημεδαπός που δεν διατηρεί στην Ελλάδα αλλά στην αλλοδαπή κύριο κατάστημα, δικαιούται να ζητήσει προστασία κατά τις διατάξεις του ν. 146/1914 υπό τον όρο της αμοιβαιότητας (άρθρο 23). Η αξιούμενη εδώ αμοιβαιότητα, από την οποία εξαιρούνται οι κοινοτικοί αλλοδαποί υπήκοοι (δυνάμει του άρθρου 14 ΣυνθΕΚ), αποτελεί προϋπόθεση για την παροχή δικαστικής προστασίας, ενώ το εφαρμοστέο δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού μάς δίνει η διάταξη του άρθρου 26 ΑΚ (lex loci delicti) 20. Τόπος τέλεσης του αδικήματος του αθέμιτου ανταγωνισμού είναι ο τόπος όπου αναπτύσσεται η σύγκρουση των σχετικών συμφερόντων για τα οποία μεριμνά το δίκαιο του ανταγωνισμού 21. 18. Βλ. και Ρόκα Ν., «Δίκαιον Σημάτων», Νομική Βιβλιοθήκη, 1978, σελ. 230. 19. Επιχείρημα από Κοτσίρη Λ., «Δίκαιο Ανταγωνισμού» (έκδοση τρίτη), 2000, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 82. 20. Άρθρο 26 ΑΚ: «Οι ενοχές από αδίκημα διέπονται από το δίκαιο της πολιτείας όπου διαπράχθηκε το αδίκημα». 21. Βλ. ΠολΠρΑθ 16073/79, ΕΕμπΔ 1980, σελ. 692 επ. 12

Ένα ειδικότερο ζήτημα δημιουργείται σχετικά με το ποιο δίκαιο (αθέμιτου α- νταγωνισμού) εφαρμόζεται στην περίπτωση που αναπτύσσονται ανταγωνιστικές σχέσεις στην αλλοδαπή αγορά αποκλειστικά ανάμεσα σε ελληνικές επιχειρήσεις. Η ελληνική θεωρία 22 και νομολογία 23, προκρίνει ως εφαρμοστέο στην περίπτωση αυτή το ημεδαπό (ελληνικό) δίκαιο. Το ίδιο γίνεται δεκτό και στην περίπτωση που ανταγωνιστική ενέργεια τελούμενη στην αλλοδαπή στρέφεται αποκλειστικά κατά ημεδαπού ανταγωνιστή που έτσι παρεμποδίζεται σοβαρά στον ανταγωνισμό. στην περίπτωση αυτή γίνεται δεκτό ότι το αλλοδαπό δίκαιο παραμερίζεται κατ εφαρμογή της ΑΚ 33. 2.1.1.2. Πνευματική Ιδιοκτησία Η αρχή της εδαφικότητας βρίσκει περιορισμένη εφαρμογή στο χώρο του Δικαίου της Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Συναντάται μόνο στην περίπτωση των δημοσιευμένων έργων, με την έννοια ότι εφαρμόζεται το δίκαιο της χώρας όπου για πρώτη φορά το έργο έγινε νόμιμα προσιτό στο κοινό 24. 2.2. Διεθνές συμβατικό δίκαιο Με δεδομένη και συνεχώς μεγεθυνόμενη τη διεθνή διάσταση του δικαίου βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας, η ανάγκη για περιεκτικές και με ευρύ περιεχόμενο διεθνείς συμβάσεις, με το εν λόγω ρυθμιστέο αντικείμενο, ήταν έκδηλη ήδη από τον 19 ο αιώνα. Οι σχετικές προσπάθειες ευοδώθηκαν καταρχήν με τη σύναψη της Διεθνούς Σύμβασης των Παρισίων για την Προστασία της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (1883) και της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης για την Προστασία των Λογοτεχνικών και Καλλιτεχνικών Έργων (1886). Διακαής πόθος και απώτερος στόχος για όσους ενασχολούνται με τη διεθνή διάσταση του δικαίου πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, είναι η δημιουργία ενός πραγματικά υπερεθνικού ομοιόμορφου δικαίου. Προς αυτή την κατεύθυνση κινή- 22. Ρόκας Ν., Γνωμοδότηση: «Η εφαρμογή του Ελληνικού Δικαίου επί πράξεων ανταγωνισμού που τελούνται στην αλλοδαπή», ΕΕμπΔ 1983, σελ. 180-184. 23. Βλ. ΜονΠρΑθ 2547/1977, ΕΕμπΔ 1977, σελ. 314. 24. Κοτσίρης Λ., «Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας», όπ. παρ., σελ. 275. 13

θηκαν μέχρι τώρα όλες οι σχετικές διεθνείς συμβατικές προσπάθειες, παρά το γεγονός ότι αυτές, ακόμη και σήμερα, απέχουν αισθητά από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Άλλωστε, σε κάθε περίπτωση που επιχειρείται ενοποίηση δικαίων, προαπαιτείται η κατάλληλη μίξη ιστορικών, πολιτικών και οικονομικών παραγόντων που συνυπάρχουν σε συγκεκριμένη κάθε φορά χρονική στιγμή. Πρόκειται, λοιπόν, για μια διαδικασία που είναι συνάμα πολύπλοκη και χρονοβόρα. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς και τα εμπόδια πολλά, κάποια δε, φαντάζουν ανυπέρβλητα. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται, όμως, όσο αργές και αν είναι, κινούνται πάντως με ορθό προσανατολισμό, όπως προκύπτει από την ανάλυση που ακολουθεί. 2.2.1. Βιομηχανική ιδιοκτησία 2.2.1.1. Η Διεθνής Σύμβαση των Παρισίων (1883) 25 Ι. Γενικές πληροφορίες Η Διεθνής Σύμβαση των Παρισίων για την Προστασία της Βιομηχανικής Ι- διοκτησίας υπεγράφη στην ομώνυμη πόλη στις 20 Μαρτίου 1883 από έντεκα κράτη 26, τα οποία ίδρυσαν Ένωση με σκοπό την προστασία των εφευρέσεων, των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων, των βιομηχανικών και εμπορικών σημάτων, της επωνυμίας, και την καταστολή του αθέμιτου ανταγωνισμού στα κράτη-μέλη της Ένωσης. Σήμερα τα κράτη μέλη της Διεθνούς Σύμβασης (ΔΣ) και Ένωσης των Παρισίων ανέρχονται σε 171. 27 Η ΔΣ τροποποιήθηκε διαδοχικά, μαζί με τις επιμέρους συμβάσεις της (για τις οποίες θα γίνει λόγος παρακάτω), στις Βρυξέλλες (1900), στην Ουάσιγκτον (1911), στη Χάγη (1925), στο Λονδίνο (1934), στη Λισσαβόνα (1958) και στη Στοκχόλμη (1967). Κυρώθηκε από την Ελλάδα αρχικά με το ν. 3092/1924 και το π.δ. 1/08.09.1924, ενώ 25. Βλ. Αντωνόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 79 επ., Λιακόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία Ι», όπ. παρ., σελ. 228 επ., Ρόκα, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 13-14, Ρώσση, «Εμπορικό Δίκαιο...», όπ. παρ., σελ. 60 επ., Leaffer A. Marshall, International Treaties on Intellectual Property, The Bureau of National Affairs, Inc., Washington, D.C., 1990, σελ. 17 επ., Marett Paul, Information Law in Practice, Ashgate, 2002, σελ. 157 επ. 26. Βέλγιο, Βραζιλία, Γαλλία, Γουατεμάλα, Ελβετία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σαλβαδόρ και Σερβία, http://en.wikipedia.org/wiki/paris_convention_for_the_protection_of_industrial_property. 27. Πληροφορία από την ιστοσελίδα του WIPO (Π.Ο.Δ.Ι.), http://www.wipo.int/treaties/en/. 14

σήμερα ισχύει όπως τροποποιήθηκε ενδιάμεσα μέχρι τη Στοκχόλμη, με το ν. 213/1975. Η ΔΣ αποτελεί εσωτερικό δίκαιο με αυξημένη τυπική ισχύ, που υπερισχύει κάθε αντίθετης διάταξης (άρθρο 28 1 Συντάγματος) 28. Ως προς τις ρυθμίσεις που εισάγουν, οι διατάξεις της ΔΣ μπορούν να διακριθούν σε τέσσερις κατηγορίες. Α) Η πρώτη περιλαμβάνει διατάξεις δημοσίου διεθνούς δικαίου, που καθορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατών-μελών και τα όργανα της Ένωσης. Τέτοιοι είναι π.χ. οι κανόνες των άρθρων: 6 τρις 3-4 για την υποχρέωση των κρατών-μελών να υποβάλλουν κατάλογο κρατικών εμβλημάτων και συμβόλων που ήθελαν να αποκλεισθούν από την προστασία τους ως σημάτων. Το άρθρο 12 για τη σύσταση σε κάθε χώρα της Ένωσης ειδικής Υπηρεσίας Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας και Κεντρικού Αρχείου. Το άρθρο 13 για τις Συνελεύσεις των κρατών-μελών της Ένωσης. Β) Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει διατάξεις που υποχρεώνουν ή απλά επιτρέπουν στα κράτη-μέλη να εισαγάγουν στο εθνικό τους δίκαιο ρυθμίσεις αναφορικά με ορισμένα θέματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Τέτοιες είναι π.χ. οι διατάξεις των άρθρων: 4 Δ 1-5, που υποχρεώνουν ή απλά επιτρέπουν στα κράτη-μέλη, να ρυθμίσουν ορισμένα επιμέρους θέματα που αφορούν την προτεραιότητα, 5 Α 2 για τη δυνατότητα των κρατών-μελών να εισαγάγουν ρυθμίσεις σχετικές με τις αναγκαστικές άδειες εκμετάλλευσης του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, 10 δις για την υποχρέωση των κρατών-μελών να διασφαλίζουν στους υπηκόους της Ένωσης αποτελεσματική προστασία κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού, χωρίς να απαιτείται επαγγελματική εγκατάσταση στο κράτος-μέλος όπου ζητείται η προστασία, 7 δις για την υποχρέωση των κρατώνμελών να δέχονται προς κατάθεση και να προστατεύουν τα συλλογικά σήματα, 6 εξάκις για την υποχρέωση προστασίας των σημάτων υπηρεσιών. Γ) Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει διατάξεις ουσιαστικού δικαίου βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Κυρίως, περιλαμβάνει διατάξεις που προβλέπουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των προστατευόμενων προσώπων με την υπαγωγή αυτών στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών. Εδώ ανήκουν κυρίως τα άρθρα 2 και 3 που αναφέρονται στην αρχή της ίσης μεταχείρισης των αλλοδαπών έναντι των ημεδαπών και στην αρχή της ελάχιστης προστασίας. Σχετική είναι και η διάταξη του άρθρου 9 3, 6 που ορίζει ότι η κατάσχεση των προϊόντων που φέρουν παράνομα σήμα ή επωνυμία γίνεται σύμφωνα με το εσωτερικό δίκαιο των κρατών-μελών. 28. ΕφΑθ 447/1981, Αρμ 1982, σελ. 33 (ή http://lawdb.intrasoftnet.com/nomos). 15

Δ) Η τέταρτη κατηγορία περιλαμβάνει διατάξεις ουσιαστικού δικαίου που α- φορούν δικαιώματα και υποχρεώσεις των προστατευομένων, που δεν παραπέμπουν μόνο στην εφαρμογή του εσωτερικού δικαίου, αλλά ρυθμίζουν άμεσα ορισμένα αντικείμενα. Σε κάθε περίπτωση όμως η άμεση εφαρμογή των κανόνων αυτών εξαρτάται από τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η συνταγματική έννομη τάξη κάθε κράτους-μέλους της Σύμβασης. Όπου επιτρέπεται η άμεση εφαρμογή, αν οι σχετικές διατάξεις είναι διατυπωμένες έτσι, ώστε να είναι δυνατή η άμεση εφαρμογή (τέτοιες είναι π.χ. οι διατάξεις των άρθρων 1, 4, 4 δις, 4 τρις, 5, 6, 8, 10 2, 10 δις 2 και 3) 29, οι αρμόδιες Αρχές και τα Δικαστήρια προβαίνουν σε άμεση εφαρμογή. Άλλη εσωτερική κρατική πράξη δεν απαιτείται. Όπου δεν είναι συνταγματικά επιτρεπτή η άμεση εφαρμογή, οι κανόνες της Διεθνούς Σύμβασης μπορούν να υποχρεώνουν μόνο το κράτος-μέλος. Στα προστατευόμενα πρόσωπα εφαρμόζονται μόνο αν γίνουν περιεχόμενο εσωτερικού νόμου, αν υιοθετηθούν από το εσωτερικό δίκαιο (Βλ. άρθρο 25 1 ΔΣ). Πέρα από τις παραπάνω διατάξεις, κάθε κράτος-μέλος διατηρεί το δικαίωμα να ρυθμίζει ελεύθερα τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, ώστε να θεραπεύει πληρέστερα τα συμφέροντά του. Αλλά και αυτή η ελευθερία δεν είναι απεριόριστη. Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να προβλέπουν στην εσωτερική τους νομοθεσία ρύθμιση τουλάχιστον για τα βασικότερα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας και την προστασία του ανταγωνισμού από αθέμιτη προσβολή (σύμφωνα με την αρχή της ελάχιστης προστασίας, αλλά και το άρθρο 25 ΔΣ). Κατά τα λοιπά, συνεπώς, σημαντική ελευθερία καταλείπεται στον καθορισμό των προϋποθέσεων παραχώρησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας, στα είδη των διπλωμάτων, στο σύστημα παραχώρησης του διπλώματος, στη διάρκειά του κλπ. Όσον αφορά στο σήμα, ελευθερία καταλείπεται αναφορικά με το σύστημα προστασίας του, την καθιέρωση ή όχι του συστήματος προελέγχου κλπ. Μάλιστα, επιτρέπεται στα κράτη μέλη και υπέρβαση της προστασίας που παρέχει η ΔΣ με την προϋπόθεση ότι από αυτή δεν παραβλάπτονται τα δικαιώματα που παραχωρούνται από τη ΔΣ. 29. Βλ. ΜονΠρΑθ 3033/1982, Αρμ 1983, σελ. 675 (ή http://lawdb.intrasoftnet.com/nomos): «Η διάταξη του άρθρου 10 δις της Διεθνούς Σύμβασης των Παρισίων επιβάλλει στα κράτη μέλη της Ένωσης που ιδρύεται με αυτή, να παρέχουν αποτελεσματική προστασία κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού στους αλλοδαπούς, υπηκόους των κρατών μελών, ανεξάρτητα από τη χώρα της εγκαταστάσεώς τους». 16

ΙΙ. Οι ειδικότερες αρχές της Διεθνούς Σύμβασης των Παρισίων Οι ρυθμίσεις της ΔΣ μπορούν να αποδοθούν με τις ακόλουθες αρχές: α) Αρχή της ίσης μεταχείρισης (εξομοίωσης) των αλλοδαπών με τους ημεδαπούς Οι υπήκοοι κράτους-μέλους της ΔΣ απολαμβάνουν, σε ό,τι αφορά στη βιομηχανική ιδιοκτησία, την ίδια προστασία που απολαμβάνουν και οι ημεδαποί «υπό την επιφύλαξιν της εκπληρώσεως των εις τους ημεδαπούς επιβαλλομένων όρων και διατυπώσεων» (άρθρο 2 1). Δεν απαιτείται πάντως κατοικία ή εγκατάστασή τους στη χώρα όπου ζητείται προστασία (άρθρο 2 2). β) Η αρχή της μη επίκλησης της ΔΣ από τους ημεδαπούς Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αρχή της ίσης μεταχείρισης αξιώνει την εξομοίωση των αλλοδαπών με τους ημεδαπούς. Ωστόσο, δεν ισχύει το αντίστροφο. Δεδομένου ότι, ως προς το ρυθμιστέο αντικείμενό της, η ΔΣ προορίζεται να λειτουργεί σε διεθνές επίπεδο, λογικό είναι η αρχή της εξομοίωσης να λειτουργεί υπέρ εκείνων μόνο των υπηκόων κρατών-μελών της Ένωσης, που αναζητούν έννομη προστασία σε κράτοςμέλος άλλο από το δικό τους, ήτοι των αλλοδαπών. Επειδή οι ημεδαποί αυτονόητα α- πολαμβάνουν μεταχείρισης ημεδαπού, η υπέρ αυτών νομική προστασία παρέχεται από την εσωτερική έννομη τάξη του οικείου κράτους-μέλους. Συνεπώς, δεν επιτρέπεται η επίκληση στην ημεδαπή της ΔΣ, παρά μόνον εάν η δυνατότητα αυτή προβλέπεται από την ίδια την εθνική έννομη τάξη 30. Η διατύπωση, άλλωστε της διάταξης του άρθρου 2 2 εδ. α της ΔΣ κατά την οποία «οι υπήκοοι εκάστης των χωρών της Ένωσης θα απολαύωσιν εν πάσαις ταις λοιπές χώραις της Ένωσης...», δεν αφήνει πολλά περιθώρια για διαφορετική ερμηνεία. γ) Αρχή της ελάχιστης προστασίας Το άρθρο 2 1, καθιερώνοντας την αρχή της εξομοίωσης των αλλοδαπών με τους ημεδαπούς, ορίζει ότι η εξομοίωση ισχύει «μη θιγομένων των δικαιωμάτων των ειδικώς προβλεπομένων υπό της παρούσης Συμβάσεως». Αυτό σημαίνει ότι οι υπήκοοι κράτους-μέλους της Ένωσης μπορούν να αξιώσουν την προβλεπόμενη από τη Σύμβαση 30. Στην ελληνική έννομη τάξη, τέτοια δυνατότητα παρέχεται, επί παραδείγματι, δυνάμει του ν.δ. 4264/1962 «περί συμπληρώσεως διατάξεων τινών περί προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας», σε σχέση με τις διατάξεις της Σύμβασης της Βέρνης, εφόσον αυτές είναι ευνοϊκότερες από τις διατάξεις του ελληνικού δικαίου. 17

ελάχιστη γι αυτούς προστασία, και αν ακόμη στην εθνική νομοθεσία της χώρας όπου ζητείται προστασία δεν προβλέπεται αντίστοιχη για τους ημεδαπούς σχετική ρύθμιση. Εννοείται, βέβαια, ότι η συγκεκριμένη αρχή έχει πρακτική αξία μόνο στην περίπτωση που η ελάχιστη αυτή προστασία είναι ευρύτερη από την προστασία που παρέχει η εσωτερική έννομη τάξη. Στη ΔΣ τέτοια προστασία προβλέπουν π.χ. οι διατάξεις του άρθρου 4 (διεκδίκηση προτεραιότητας για τεχνικές δημιουργίες και σήματα), των άρθρων 4 δις και 6 (ανεξαρτησία του ημεδαπού διπλώματος ευρεσιτεχνίας και σήματος από τα αντίστοιχα αλλοδαπά) και του άρθρου 8 (προστασία της επωνυμίας ανεξάρτητα από την τήρηση τυπικών προϋποθέσεων). δ) Αρχή της διεθνούς προτεραιότητας Κάθε υπήκοος κράτους-μέλους της Ένωσης που έχει προβεί σε κανονική κατάθεση αίτησης για την απονομή διπλώματος ευρεσιτεχνίας, υποδείγματος χρησιμότητας, βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος, βιομηχανικού ή εμπορικού σήματος σε ένα από τα κράτη-μέλη της Ένωσης, ή ο διάδοχός του, απολαμβάνει δικαιώματος προτεραιότητας για την περίπτωση της κατάθεσης σε άλλη ή άλλες χώρες της Ένωσης της ίδιας ε- φεύρεσης ή σήματος, εφόσον με σχετική δήλωση του διεκδικήσει τέτοια προτεραιότητα (άρθρο 4 Α 1). Η προτεραιότητα έχει την έννοια ότι η μεταγενέστερη κατάθεση που έγινε σε κράτος-μέλος της Ένωσης πριν εκπνεύσει η προθεσμία της προτεραιότητας δεν μπορεί να ακυρωθεί εξαιτίας γεγονότων που έλαβαν χώρα στο μεταξύ, όπως είναι τυχόν άλλη κατάθεση, η δημοσίευση της εφεύρεσης ή η εκμετάλλευσή της, η χρήση του σήματος. Όσο εκκρεμεί, λοιπόν, η εν λόγω προθεσμία, τέτοια γεγονότα δεν δύνανται να δημιουργήσουν δικαιώματα υπέρ τρίτων (άρθρο 4 Β εδ. α). Οι προθεσμίες της προτεραιότητας είναι 12 μήνες για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα υποδείγματα χρησιμότητας και 6 μήνες για τα βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα, και για τα σήματα (άρθρο 4 Π). Κανονική κατάθεση που δημιουργεί δικαίωμα προτεραιότητας θεωρείται κάθε κατάθεση σήματος ή δήλωσης ευρεσιτεχνίας «ισχύουσα ως κανονική εθνική τοιαύτη, συμφώνως προς την εσωτερικήν νομοθεσίαν εκάστης των χωρών της Ενώσεως ή προς τας διμερείς ή πολυμερείς συμβάσεις τας συναφθείσας μεταξύ των χωρών της Ενώσεως» (άρθρο 4 Α 2 εδ. α). Αρκεί το να προκύπτει από την αίτηση η χρονολογία (άρθρο 4 Α 18

2 εδ. β), ανεξάρτητα από το αν πληροί άλλες τυπικές προϋποθέσεις και ανεξάρτητα από την παραπέρα τύχη της. ε) Η αρχή telle quelle (του απαράλλακτου) Με το άρθρο 6 πεντάκις της ΔΣ συντελείται ένα ακόμη βήμα προς την αρχή της καθολικότητας της προστασίας της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, κάθε εμπορικό ή βιομηχανικό σήμα που έχει καταχωρηθεί στη χώρα προέλευσης θα είναι «δεκτόν προς κατάθεσιν και θέλει προστατεύεσθαι απαράλλακτον («telle quelle») εις άλλας χώρας της Ενώσεως» (άρθρο 6 πεντάκις Α 1). Η θεμελιώδης αυτή διάταξη σημαίνει ότι η χώρα στην οποία ζητείται προστασία δεν μπορεί να επικαλεστεί διάταξη της εθνικής νομοθεσίας που εισάγει απαράδεκτα για την καταχώριση του σήματος (βλ. άρθρα 3 και 4 ν. 2239/94) προκειμένου να απορρίψει τη σχετική δήλωση κατάθεσης αλλοδαπού σήματος που έχει καταχωριστεί στη χώρα προέλευσης. Ως χώρα προέλευσης ορίζεται «η χώρα της Ενώσεως ένθα ο καταθέτης έχει ε- γκατάστασιν βιομηχανικήν ή εμπορικήν, πραγματικήν και σοβαράν και, εάν δεν έχει τοιαύτην εγκατάστασιν εντός της Ενώσεως, η χώρα της Ενώσεως, ένθα έχει την κατοικίαν του και, εάν δεν έχει κατοικίαν εντός της Ενώσεως, η χώρα της ιθαγενείας του, εν ή περιπτώσει είναι υπήκοος μιας χώρας της Ενώσεως» (άρθρο 6 πεντάκις Α 2). Η αρχή ό- μως αυτή κάμπτεται με την έννοια ότι και ένα τέτοιο σήμα μπορεί να απορριφθεί από τις αρμόδιες αρχές των κρατών-μελών αν συντρέχει μια από τις περιπτώσεις που απαριθμούνται περιοριστικά στο άρθρο 6 πεντάκις Β. 2.2.1.2. Ειδικότερες διεθνείς συμβάσεις 31 Μέσα στους κόλπους της Ένωσης των Παρισίων βρίσκεται ένας πυρήνας από διεθνείς συμβάσεις, που είναι γνωστές ως «ειδικές ενώσεις» (special unions) ή «ειδικές συμφωνίες» (special agreements), οι οποίες αφορούν τα επιμέρους δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας και έτσι καλύπτουν ένα ευρύ πεδίο προστασίας της. Η συμμετοχή 31. Βλ. Αντωνόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 98-99 (γενικά), 795-802 και 824-827 (ευρεσιτεχνία), 635-639 (σήμα), Λιακόπουλο, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία Ι», όπ. παρ., σελ. 213 επ., Ρόκα, «Βιομηχανική Ιδιοκτησία», όπ. παρ., σελ. 14 επ., Ρώσση, «Εμπορικό Δίκαιο...», όπ. παρ., σελ. 60 επ., Leaffer A. Marshall, International Treaties..., όπ. παρ., σελ. 76 επ., 141 επ., 229 επ., 270 επ., 278 επ., 291 επ., 471 επ., 499 επ. και 531 επ., Marett Paul, Information Law..., όπ. παρ., σελ. 159 επ. 19

σε αυτές τις ειδικές ενώσεις προαπαιτεί την ιδιότητα του μέλους στην Ένωση των Παρισίων 32, οι δε διατάξεις τους δεν μπορούν να είναι ασύμφωνες ως προς εκείνες της Διεθνούς Σύμβασης των Παρισίων (άρθρο 19 ΔΣ). Οι ειδικές αυτές ενώσεις-συμφωνίες, όπως και η ίδια η Ένωση των Παρισίων, τελούν υπό την εποπτεία και διαχείριση του Διεθνούς Γραφείου του Π.Ο.Δ.Ι. (International Bureau of WIPO). Οι περισσότερες από τις διεθνείς συμβάσεις που ακολουθούν υπάγονται στον Π.Ο.Δ.Ι.. I. Για τις ευρεσιτεχνίες: α) Η Συνθήκη της Ουάσιγκτον για τη συνεργασία σε θέματα ευρεσιτεχνίας (Patent Cooperation Treaty PCT), της 19.6.1970 (τέθηκε σε ισχύ την 1.6.1978), την οποία (όπως τροποποιήθηκε το 1979 και το 1984) έχει υπογράψει και κυρώσει η Ελλάδα με το ν. 1883/1990, χωρίς τις διατάξεις των άρθρων 31-42 που αναφέρονται στην προκαταρκτική διεθνή εξέταση. Τα συμβαλλόμενα κράτη δημιούργησαν μια ένωση για τη συνεργασία στον τομέα της κατάθεσης, της έρευνας και της εξέτασης των αιτήσεων προστασίας των εφευρέσεων. Όργανα της ένωσης αυτής είναι η Συνέλευση, η Εκτελεστική Επιτροπή, το Διεθνές Γραφείο και η Επιτροπή Τεχνικής Συνεργασίας (άρθρα 53-56). Τα κράτη που έχουν κυρώσει τη Συνθήκη μέχρι σήμερα, είναι 137 33. Η PCT δεν εισάγει ενιαίο και αυτόνομο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ούτε απλουστεύει ουσιαστικά τη διαδικασία εθνικής απονομής τέτοιου διπλώματος. Απλά δίνει τη δυνατότητα στους υπηκόους ή κατοίκους των κρατών-μελών της ένωσης να αποκτήσουν με μία διεθνή αίτηση σε ένα συμβαλλόμενο κράτος δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή υπόδειγμα χρησιμότητας που ισχύει για τα κατονομαζόμενα στην αίτηση συμβαλλόμενα κράτη (άρθρο 11 3). Αποφεύγεται έτσι η υποβολή ξεχωριστής αίτησης σε καθένα από τα κράτη που αναφέρονται στη διεθνή αυτή αίτηση. Η αίτηση κατατίθεται στο αρμόδιο εθνικό γραφείο παραλαβής (άρθρα 10 επ.), που για την Ελλάδα είναι ο Ο.Β.Ι., ή και στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (βλ. αμέσως παρακάτω, για τη Σύμβαση του Μονάχου), ενώ αντίγραφα αυτής διαβιβάζονται υπηρεσιακά αφενός στο Διεθνές Γραφείο του Π.Ο.Δ.Ι. και αφετέρου στην αρμόδια διοίκηση του άρθρου 16, που αναλαμβάνει τη διεθνή έρευνα (International Searching Authority). Η διοίκηση αυτή 32. Δεν ισχύει όμως το αντίστροφο, δηλαδή η ιδιότητα του μέλους στην Ένωση των Παρισίων δεν σημαίνει και ταυτόχρονη προσχώρηση στις ειδικές συμφωνίες [βλ. Leaffer A. Marshall, International Treaties..., όπ. παρ. (υποσημ. 31), σελ. 6]. 33. Πληροφορία από την ιστοσελίδα του WIPO (Π.Ο.Δ.Ι.), http://www.wipo.int/treaties/en/. 20

συντάσσει έκθεση για τη στάθμη τεχνικής της υπό κρίση εφεύρεσης (άρθρο 18), την οποία δημοσιεύει σε εύλογο χρόνο (άρθρο 21) και διαβιβάζει στον καταθέτη, στο Διεθνές Γραφείο και στις εθνικές αρχές στις οποίες ζητείται η προστασία (άρθρα 18 2 και 20). Από το σημείο αυτό και έπειτα η διαδικασία απονομής του διπλώματος είναι εκείνη που προβλέπει η εθνική νομοθεσία. Ο WIPO (Π.Ο.Δ.Ι.) υπέγραψε το 1973 ειδική σύμβαση με την Αυστρία για την ίδρυση και λειτουργία διεθνούς κέντρου τεκμηρίωσης ευρεσιτεχνίας, που παρέχει πληροφορίες για ευρεσιτεχνίες κατοχυρωμένες στα διάφορα κράτη. β) Η Διεθνής Σύμβαση του Μονάχου για τη χορήγηση ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας (5.10.1973) που η χώρα μας έχει κυρώσει με το ν. 1607/1986. Με τη Σύμβαση του Μονάχου ιδρύθηκε Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας με νομική προσωπικότητα (άρθρα 4 και 5) και έδρα το Μόναχο (άρθρο 6). Το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, έχει εικοσαετή διάρκεια, που υπολογίζεται από την ημερομηνία κατάθεσης της σχετικής αίτησης (άρθρο 63 1) και παρέχει στον δικαιούχο τα ίδια δικαιώματα που θα του παρείχε ένα εθνικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (άρθρο 64 1 σε συνδυασμό με το άρθρο 2 2). Δεν πρόκειται δηλαδή για ένα ενιαίο ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, αλλά στην ουσία για δέσμη εθνικών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που δημιουργούνται με μια (μοναδική) δήλωση ευρεσιτεχνίας. Η χορήγηση εθνικών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν θίγεται (αρχή της συνύπαρξης). Η εδαφική ισχύς του ευρωπαϊκού διπλώματος περιορίζεται στις χώρες για τις οποίες ζητείται από τον καταθέτη να χορηγηθεί το δίπλωμα (άρθρο 3). Η προστασία του κρίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας (άρθρο 64 3), με εξαίρεση ορισμένους ομοιόμορφους κανόνες δικαίου που εισάγονται με τη σύμβαση. Αυτοί αφορούν τις ουσιαστικές και τυπικές προϋποθέσεις για την παραχώρηση του ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας, καθώς και τους λόγους σύμφωνα με τους οποίους μπορεί να ακυρωθεί (κατά την εθνική όμως νομοθεσία) το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (βλ. άρθρο 138 ν. 1607/1986 σε συνδυασμό με το άρθρο 23 8-9 ν. 1733/1987). Κατάθεση αίτησης για τη χορήγηση ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας μπορεί να γίνει είτε στα γραφεία (Μονάχου και Χάγης) του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας είτε στην αρμόδια υπηρεσία βιομηχανικής ιδιοκτησίας του κράτους-μέλους, αν η εθνική νομοθεσία το προβλέπει (άρθρο 75 1). Για την Ελλάδα ισχύει το άρθρο 23 ν. 1733/87, σύμφωνα με τις διατάξεις του οποίου αίτηση για τη χορήγηση ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας κατατίθεται υποχρεωτικά στον Οργανι- 21