ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ» ΡΑΣΗ «Υποστήριξη των Επιχειρήσεων για την απασχόληση προσωπικού υψηλού επιπέδου» ΚΩ ΙΚΟΣ ΕΡΓΟΥ 708 ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ Ανάπτυξη και Εφαρµογή Πλαισίου Κοινωνικής Αποδοχής της Ενέργειας: ιερεύνηση κοινωνικών συµπεριφορών στους τοµείς Προσφοράς και Ζήτησης ΙΚΑΙΟΥΧΟΣ EXERGIA ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α.Ε.
Παραδοτέο 3: Εφαρµογή του Μεθοδολογικού Πλαισίου ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Ε.Ε.) 3 Τίτλος Ε.Ε. 3 Εφαρµογή του Πλαισίου σε δύο (2) Περιπτώσεις Μελέτης Το Πακέτο Εργασίας 3 περιέχει την εφαρµογή του προτεινόµενου Πλαισίου του προηγούµενου Πακέτου Εργασίας 2 σε δύο Περιπτώσεις Μελέτης, µία στην ηπειρωτική Ελλάδα (διασυνδεδεµένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας) και µία σε ένα νησί (αυτόνοµο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας). Περιγραφή παραδοτέων ενότητας εργασίας Α/Α & Τίτλος Παραδοτέου Περιγραφή Έναρξη / Ολοκλήρωση Παραδοτέο 3: Εφαρµογή του Μεθοδολογικού Πλαισίου Επιστηµονική Αναφορά - Report Ιαν 2014 / Απρλ 2014 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 2. ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (ΜΥΤΙΛΗΝΗ) 7 4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (ΑΘΗΝΑ) 16 3
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κύρια ιδέα του έργου είναι η ανάπτυξη ενός Πλαισίου Κοινωνικής Αποδοχής του Αναδυόµενου Ενεργειακού Συστήµατος. Το Πλαίσιο αυτό αναλύει τις κοινωνικές συµπεριφορές στους τοµείς της Προσφοράς και της Ζήτησης, στη συνέχεια αποτυπώνει τις σχέσεις τους και τελικά τις ενοποιεί σε ένα ολοκληρωµένο µεθοδολογικό πλαίσιο από το οποίο θα δύναται να προκύψουν αποτελεσµατικές προτάσεις πολιτικής για ένα νέο ενεργειακό σύστηµα που θα είναι περιβαλλοντικά φιλικό, οικονοµικά βιώσιµο, κοινωνικά αποδεχτό και τεχνολογικά δυνατό. Ο σκοπός του έργου είναι η παραγωγή τεχνογνωσίας για τη διευκόλυνση των σχεδιαστών ενεργειακής πολιτικής έτσι ώστε να λαµβάνονται συνεπείς αποφάσεις, σύµφωνα µε µία σειρά από τεχνολογικούς περιορισµούς, οικονοµικούς παράγοντες, κοινωνικές συνθήκες και περιβαλλοντικές καταστάσεις. ευτερεύοντες στόχοι του έργου αποτελούν τα παρακάτω: Η αποτύπωση της κοινωνικής προτίµησης σχετικά µε τις τεχνολογίες Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και της κοινωνικής συµπεριφοράς σχετικά µε την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση της ενέργειας σε ατοµικό επίπεδο. Η σύνδεση κατάλληλων µεθοδολογικών εργαλείων αποτύπωσης της κοινωνικής αποδοχής των ενεργειακών τεχνολογιών από τη πλευρά της ενεργειακής προσφοράς και των προγραµµάτων ενεργειακής εξοικονόµησης και διαχείρισης του φορτίου από την πλευρά της ζήτησης. Στα εργαλεία αυτά δύναται να συµπεριληφθούν η Ανάλυση Κόστους Οφέλους (Cost Benefit Analysis CBA), η Πολυκριτηριακή Ανάλυση (Multi-Criteria Analysis MCA) και η Εκτίµηση Εξωτερικοτήτων, µεταξύ άλλων. Η οργάνωση δύο (2) Περιπτώσεων Μελέτης, µία στην ηπειρωτική Ελλάδα και µία σε ένα νησί, για την εφαρµογή του προτεινόµενου Πλαισίου Κοινωνικής Αποδοχής της Ενέργειας. Η δηµιουργία προτάσεων πολιτικής για την αποτελεσµατικότερη διαχείριση του Νέου Ενεργειακού Συστήµατος. Το έργο θα συµπληρωθεί από µία Ηλεκτρονική Βάση εδοµένων που θα περιλαµβάνει µία γενικότερη πλατφόρµα ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας. 4
2. ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το Πλάνο Εργασίας του έργου περιλαµβάνει έξι (6) Ενότητες Εργασίας και διαµορφώνεται ως εξής: Ενότητα Εργασίας 1: Βιβλιογραφική Έρευνα Ενότητα Εργασίας 2: Ανάπτυξη του Μεθοδολογικού Πλαισίου Ενότητα Εργασίας 3: Εφαρµογή του Πλαισίου σε δύο (2) Περιπτώσεις Μελέτης Ενότητα Εργασίας 4: Ανάλυση και συγκριτική αξιολόγηση Περιπτώσεων Μελέτης Ενότητα Εργασίας 5: ηµιουργία προτάσεων πολιτικής Ενότητα Εργασίας 6: ιάχυση των Αποτελεσµάτων Έχει ολοκληρωθεί η Ενότητα Εργασίας 1 Βιβλιογραφική Έρευνα. Στα πλαίσια της Ενότητας Εργασίας 1 αποτυπώθηκαν βιβλιογραφικά οι πιο πρόσφατες επιστηµονικές εξελίξεις στο αντικείµενο του έργου. Πιο συγκεκριµένα ολοκληρώθηκε το στάδιο έρευνας, συλλογής, αποδελτίωσης, κατηγοριοποίησης και αποτύπωσης του υλικού, σύµφωνα µε το προκαθορισµένο χρονοδιάγραµµα εξέλιξης του έργου. Η Βιβλιογραφική Έρευνα κάλυψε σχετικά επιστηµονικά άρθρα, αναφορές και νοµικά κείµενα, µεταξύ άλλων. Ως κύριοι τοµείς της βιβλιογραφικής έρευνας, έχουν αναγνωριστεί οι παρακάτω: οι Πολυκριτηριακές µεθοδολογίες λήψης αποφάσεων στον ενεργειακό σχεδιασµό ως εργαλεία αποτύπωσης της σχετικής κοινωνικής προτίµησης, οι επιπτώσεις της ευρείας διάχυσης των νέων ενεργειακών τεχνολογιών στις τοπικές κοινωνίες, οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών στην εγκατάσταση νέων ενεργειακών έργων στην περιοχή τους, οι ατοµικές συµπεριφορές και πρακτικές σχετικά µε τον τρόπο χρήσης της ενέργειας, τα κριτήρια (οικονοµικά, ενεργειακά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά...) για την αξιολόγηση (βαθµός αποδοχής-απόρριψης) ενεργειακών τεχνολογιών και για την υοθέτηση πρακτικών εξοικονόµησης ενέργειας, η σύγχρονη ενεργειακή και περιβαλλοντική νοµοθεσία πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, η ευρύτερη κοινωνικο-πολιτική αποδοχή των ΑΠΕ και η συµβολή των ΑΠΕ στην τοπική βιώσιµη ανάπτυξη ως παράγοντας αύξησης της αποδοχής τους από τις τποικές κοινωνίες. Από τον Μάιο του 2013 είχε ξεκινήσει η υλοποίηση του Πακέτου Εργασίας 2 Ανάπτυξη του Μεθοδολογικού Πλαισίου Κοινωνικής Αποδοχής της Ενέργειας το οποίο ολοκληρώθηκε όπως προβλέπεται στο τεχνικό Παράρτηµα του έργου τον εκέµβριο του 2013 και περιλαµβάνει την αναλυτική µεθοδολογία αποτύπωσης της 5
κοινωνικής συµπεριφοράς σχετικά µε τις ΑΠΕ και την ανάλυση των πρακτικών συµπεριφοράς απέναντι στα προγράµµατα εξοικονόµησης, και ορθολογικής χρήσης της ενέργειας σε ατοµικό επίπεδο. Το Πλαίσιο προέκυψε µετά από αναλυτική επεξεργασία των βιβλιογραφικών δεδοµένων και περιλαµβάνει τα αναλυτικά βήµαταστάδια αποτύπωσης της κοινωνικής αποδοχής της ενέργειας. Στη συνέχεια διαµορφώθηκε και οριστικοποιηθήκε το κατάλληλο ερωτηµατολογίο. Ακολούθησε η υλοποίηση και ολοκλήρωση του Πακέτου Εργασίας 3 Εφαρµογή του Πλαισίου σε δύο (2) Περιπτώσεις Μελέτης. Οι περιπτώσεις µελέτης που επιλέχθησαν ήταν µία στην ηπειρωτική Ελλάδα (Αθήνα) και µία σε ένα νησί (Μυτιλήνη). Όσον αφορά τα κριτήρια επιλογής των περιπτώσεων µελέτης, η περιοχή της Αθήνας επιλέχτηκε γιατί ανήκει στο Εθνικό ιασυνδεδεµένο Σύστηµα (Ε..Σ.) µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η περιοχή της Μυτιλήνης ανήκει στο νησιωτικό σύστηµα και διαθέτει αυτόνοµο σταθµό παραγωγής. Επιπλέον, στη Λέσβο σύµφωνα µε το επενδυτικό πρόγραµµα «Αιγαία Ζεύξη» αναµένεται τα αµέσως επόµενα χρόνια η εγκατάσταση 10 αιολικών πάρκων µε 153 Α/Γ (Τεχνικές Εκθέσεις Αιολικών Πάρκων Αιγαίας Ζεύξης, 2012, Αιγαία Ζεύξη-Παρουσίαση Έργου, 2012) 1. Πρώτα υλοποιήθηκε η εφαρµογή του πλαισίου στη νησιωτική χώρα, στη Λέσβο, ηµοτικό ιαµέρισµα Μυτιλήνης και στη συνέχεια στην ηπειρωτική Ελλάδα στην Αθήνα. Η 1 η εφαρµογή περιλάµβανε εκατό (100) ερωτηµατολόγια και η 2 η 85. Παραδοτέο 3: Εφαρµογή του Μεθοδολογικού Πλαισίου (report). Το Πακέτο Εργασίας 3 εξελίχθηκε οµαλά και ολοκληρώθηκε σύµφωνα µε το καθορισµένο χρονοδιάγραµµα. 1 Τεχνική Έκθεση Αιολικών Πάρκων στη Νήσο Λέσβο, Συνολικής Ισχύος 306 MW, Έργου της Αιγαίας Ζεύξης, Ρόκας Αιολική - Βόρειος Ελλάς ΙΙ ΑΒΕΕ, Μάρτιος 2012. 6
3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (ΜΥΤΙΛΗΝΗ) Μεθοδολογικό Πλαίσιο εφαρµογής Η συγκεκριµένη µελέτη πραγµατοποιήθηκε στην περιοχή του ήµου Λέσβου κατά την χρονική περίοδο ανάµεσα στον Ιανουάριο και τον Μάρτιο του 2014. Ο πληθυσµός του ήµου ανέρχεται σε 85.330 κατοίκους (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, 2011). Η περιοχή µελέτης ( ηµοτικό ιαµέρισµα Μυτιλήνης) χαρακτηρίζεται από φαινόµενα ατµοσφαιρικής ρύπανσης, εξαιτίας της λειτουργίας του θερµοηλεκτρικού σταθµού της ΕΗ στα όρια της πόλης της Μυτιλήνης. Η εγκατεστηµένη ισχύς του συγκεκριµένου εργοστασίου είναι 75MW, ενώ η αντίστοιχη για τα αιολικά πάρκα που υπάρχουν στο νησί είναι 12MW. Επιπλέον, παρατηρούνται συχνές διακοπές ρεύµατος τους καλοκαιρινούς µήνες και κατά τη διάρκεια έντονων καιρικών φαινοµένων τους χειµερινούς µήνες, λóγω µη εκσυγχρονισµού των εγκαταστάσεων και του δυκτίου µεταφοράς και διανοµής. Η µεθοδολογία που ακολουθείται βασίζεται στη δηµιουργία µίας ολοκληρωµένης και συνεπούς σειράς ερωτήσεων που θα προσφέρουν µία ολιστική αποτύπωση της ατοµικής συµπεριφοράς σχετικά µε τα προγράµµατα εξοικονόµησης και ορθολογικής χρήσης της ενέργειας στον οικιστικό τοµέα. Παράλληλα, εξετάζεται και η προτίµηση των ερωτηθέντων ως προς τις ΑΠΕ, µε έµφαση στις τεχνολογίες αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας για την παραγωγή θερµότητας και ζεστού νερού (ηλιακοί θερµοσίφωνες) και την παραγωγή ηλεκτρισµού (φωτοβολταικά συστήµατα). Το δείγµα αναφοράς αποτελείται από 100 άτοµα και προήλθε από τυχαία επιλογή. Το ερωτηµατολόγιο περιλαµβάνει συνολικά 29 ερωτήσεις, κυρίως πολλαπλής επιλογής κλειστού τύπου. Από τις απαντήσεις στις ερωτήσεις θα γίνει αντιληπτό κατά πόσο το δείγµα διατηρεί θετική στάση απέναντι σε καινούργιες, φιλικές προς το περιβάλλον, πηγές ενέργειας, στη µείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και στη συγκράτηση των εκποµπών CO 2 µε υιοθέτηση τεχνικών ενεργειακής εξοικονόµησης στον οικιστικό τοµέα. Το ερωτηµατολόγιο είναι δοµηµένο σε τρία (3) µέρη: 1. Εξοικονόµηση και ορθολογική χρήση ενέργειας. Οι ερωτήσεις αυτής της κατηγορίας αφορούν το σύστηµα θέρµανσης και ψύξης κάθε κατοικίας, το σύστηµα φωτισµού και τη συχνότητα χρήσης των κυριότερων ηλεκτρικών οικιακών συσκευών. Επιπλέον, οι 7
ερωτώµενοι καλούνται να ιεραρχήσουν τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγουν την αγορά µιας ηλεκτρικής συσκευής καθώς και τις τεχνολογίες που είναι διαθέσιµες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας σε οικιακό, τοπικό αλλά και εθνικό επίπεδο. 2. Προτίµηση σχετικά µε τις τεχνολογίες ΑΠΕ. Στη συγκεκριµένη ενότητα του ερωτηµατολογίου, αρχικά, εξετάζεται η άποψη των ερωτηθέντων σχετικά µε τις επιπτώσεις από τη χρήση συστηµάτων ΑΠΕ για την παραγωγή ενέργειας. Ακόµη καταγράφονται και ταξινοµούνται τα εµπόδια που υπάρχουν στην εφαρµογή των ΑΠΕ. Τέλος, οι ερωτώµενοι καταθέτουν τις προτιµήσεις τους σχετικά µε την εγκατάσταση έργων ΑΠΕ σε δηµόσιες ή ιδιωτικές εκτάσεις µε την βοήθεια δηµόσιων ή ιδιωτικών επενδύσεων. 3. Γενικές ερωτήσεις. Αφορούν την ηλικιακή κατανοµή, το µορφωτικό επίπεδο και το εισόδηµα και άλλα. Τα αποτελέσµατα αναλύθηκαν µέσω του λογισµικού SPSS και του EXCEL µε σκοπό την εξαγωγή περιγραφικών συµπερασµάτων για αν το δείγµα στη Λέσβο, διατηρεί θετική στάση στην εµφάνιση καινούργιων, φιλικών προς το περιβάλλον ΑΠΕ και στη συγκράτηση των εκποµπών CO 2 µε υιοθέτηση τεχνικών εξοικονόµησης ενέργειας, σε οικιακό και τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, πραγµατοποιείται συνδυαστική ανάλυση επιλεγόµενων µεταβλητών του δείγµατος µε την βοήθεια ελέγχου στατιστικής ανεξαρτησίας. Αποτελέσµατα Εξοικονόµηση και ορθολογική χρήση ενέργειας Στο ακόλουθο Σχήµα 1 αποτυπώνεται το ιµηνιαίο κόστος της κατανάλωσης ηλεκτρισµού σε ευρώ. Η κατανάλωση αυτή έχει µετρηθεί µε βάση τους λογαριασµούς της ΕΗ και αφορά το οίκηµα στο οποίο διαµένει ο κάθε ερωτώµενος. 8
Σχήµα 1: ιµηνιαίο κόστος κατανάλωσης ηλεκτρισµού σε Από το Σχήµα 1 παρατηρούµε ότι δεν υφίστανται σηµαντικές διαφοροποιήσεις στην κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύµατος µεταξύ χειµερινής και καλοκαιρινής περιόδου. Χρειάζεται να επισηµανθεί ότι οι αυξηµένες τιµές στα ποσοστά των ατόµων που δηλώνουν κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύµατος µεγαλύτερη από 100 (60% για το χειµώνα και 55% για το καλοκαίρι) πιθανόν να οφείλονται στην προσµέτρηση του φόρου ηλεκτροδοτούµενων ακινήτων που ενσωµατώνεται στους λογαριασµούς της ΕΗ ανά συγκεκριµένα χρονικά διαστήµατα. Στο Σχήµα 2 αποτυπώνεται η παλαιότητα του οικιακού συστήµατος θέρµανσης που χρησιµοποιείται από το δείγµα αναφοράς. Σχήµα 2: Παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης 9
Στο ακόλουθο Σχήµα 3 παρουσιάζονται τα κριτήρια σύµφωνα µε τα οποία το δείγµα δηλώνει ότι επιλέγει µία ηλεκτρική συσκευή. Σχήµα 3: Κριτήρια επιλογής ηλεκτρικής συσκευής Από το Σχήµα 3 προκύπτει ότι όταν το δείγµα ρωτήθηκε για τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγει µία ηλεκτρική συσκευή, κυριότερος παράγοντας µε ποσοστό 37% φάνηκε να είναι το κόστος της, ενώ το 29% υπέδειξε την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ως ένα σηµαντικό κριτήριο επιλογής. Στο Σχήµα 4 αποτυπώνονται οι πηγές ενηµέρωσης του δείγµατος σχετικά µε τις δυνατότητες εξοικονόµησης ηλεκτρικής ενέργειας στον οικιστικό τοµέα. Σχήµα 4: Πηγές ενηµέρωσης για την εξοικονόµηση ηλεκτρικής ενέργειας 10
Στο ακόλουθο Σχήµα 5 αποτυπώνονται οι σηµαντικότερες τεχνολογίες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας σύµφωνα µε τους ερωτηθέντες. Σχήµα 5: Σηµαντικότερες τεχνολογίες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας Από το Σχήµα 5 παρατηρούµε ότι σχετικά µε τις τεχνολογίες που θεωρούν σηµαντικότερες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση της ενέργειας, το 20% περίπου των ερωτηθέντων προέβαλε ως σηµαντικότερες τις επεµβάσεις στα κτίρια. Ακολουθούν µε ποσοστά κοντά στο 15% η βελτίωση των υποδοµών και οι επεµβάσεις στις εγκαταστάσεις θέρµανσης και ψύξης. Ατοµική προτίµηση σχετικά µε τις τεχνολογίες ΑΠΕ Στο ακόλουθο Σχήµα 6 αποτυπώνεται η στάση του δείγµατος σχετικά µε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα σε σπίτια. 11
Σχήµα 6: Στάση του δείγµατος απέναντι στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα σε σπίτια Στο Σχήµα 6 παρατηρούµε ότι ένα αρκετά µεγάλο ποσοστό του δείγµατος, της τάξεως του 85%, διατηρεί θετική στάση απέναντι στη χρήση φωτοβολταικών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε σπίτια και το 13% ουδέτερη, ενώ µόνο το 2% διατηρεί αρνητική στάση. Στο παρακάτω Σχήµα 7 αποτυπώνονται τα εµπόδια στην εφαρµογή συστηµάτων ΑΠΕ σύµφωνα µε την άποψη του δείγµατος. Σχήµα 7: Εµπόδια στην εφαρµογή συστηµάτων ΑΠΕ 12
Από το Σχήµα 7 παρατηρούµε ότι οι ερωτηθέντες προέβαλαν τον παράγοντα του κόστους και της ανεπαρκούς χρηµατοδότησης ως το κυριότερο εµπόδιο για την εφαρµογή των συστηµάτων ΑΠΕ µε ποσοστό που αγγίζει το 33%, ενώ ακολουθούν παράγοντες όπως η άγνοια και η αδιαφορία του κοινού µε ποσοστό 20% και 14% αντίστοιχα. Τέλος, στο ακόλουθο Σχήµα 8 αποτυπώνεται η στάση του δείγµατος σχετικά µε την προοπτική εγκατάστασης έργων ΑΠΕ σε διαφορετικές περιοχές. Σχήµα 8: Στάση του δείγµατος απέναντι στη προοπτική εγκατάστασης έργων Α.Π.Ε. σε διαφορετικές περιοχές Από το Σχήµα 8 παρατηρείται η ξεκάθαρη προτίµηση των ερωτηθέντων στην εγκατάσταση έργων ΑΠΕ είτε µε πρωτοβουλία και χρηµατοδότηση του δηµοσίου (74%) είτε σε δηµόσιες εκτάσεις (64%). Αντιθέτως η χωροθέτηση έργων ΑΠΕ σε ιδιωτικές περιοχές κρίνεται από το 23% της κοινής γνώµης αρνητικά και από το 35% ουδέτερα. Στατιστική ανεξαρτησία επιλεγόµενων µεταβλητών Στον ακόλουθο Πίνακα 1, παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα του ελέγχου στατιστικής ανεξαρτησίας των µεταβλητών "παλαιότητα συστήµατος θέρµανσης ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα", µε τη βοήθεια της στατιστικής δοκιµής Χ 2. 13
Πίνακας 1: Στατιστική ανεξαρτησία ανάµεσα στην παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης και στο ετήσιο εισόδηµα Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 4,689 6 0,584 Likelihood Ratio 3,644 6 0,725 N of Valid Cases 100 Όπως προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση η µεταβλητή ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα δεν επηρεάζει σηµαντικά την παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης σε µια κατοικία, εφόσον η τιµή του στατιστικού λάθους (0,584) είναι µεγαλύτερη από το κατώφλι του 0,05. Στον ακόλουθο Πίνακα 2, αποτυπώνονται τα αποτελέσµατα του ελέγχου στατιστικής ανεξαρτησίας των µεταβλητών "αντίληψη σχετικά µε την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα σε σπίτια ετήσιο κατά κεφαλή εισόδηµα", µε τη βοήθεια της στατιστικής δοκιµής Χ 2. Πίνακας 2: Στατιστική ανεξαρτησία ανάµεσα στην αντίληψη για την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα και στο ετήσιο εισοδήµα Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 5,485 4,241 Likelihood Ratio 6,270 4,180 N of Valid Cases 100 Από τον Πίνακα 2 συµπεραίνουµε ότι η τιµή του στατιστικού λάθους (0,241) καθιστά στατιστικά ασήµαντη την συσχέτιση µεταξύ των δύο εµπλεκόµενων µεταβλητών. Αυτό πρακτικά σηµαίνει, ότι η θετική στάση του δείγµατος αναφορά όσον αφορά τη παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα δεν εξαρτάται από το εισόδηµα του. Συµπεράσµατα Από την σύντοµη επισκόπηση της βιβλιογραφίας προέκυψε ότι η στάση της κοινής γνώµης απέναντι σε έργα ΑΠΕ παρουσιάζει σηµαντικές διαφοροποιήσεις από 14
περιοχή σε περιοχή. Εξίσου ασταθής και ευµετάβλητη είναι και η διάθεση των νοικοκυριών να υιοθετήσουν τεχνολογίες εξοικονόµησης και ορθολογικής χρήσης ενέργειας. Και στις δύο περιπτώσεις η στάση της κοινής γνώµης καθορίζεται από ποικίλους παράγοντες όπως η άγνοια, οι τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες, οι εθνικές ενεργειακές πολιτικές, η πληροφόρηση σχετικά µε τα οφέλη των εφαρµοζόµενων τεχνολογιών, καθώς και ψυχολογικές ή ηθικές παράµετροι που ωθούν τα άτοµα στο να υιοθετούν στάσεις και συµπεριφορές φιλικές προς την εξοικονόµηση ενέργειας και την βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Σε κάθε περίπτωση, η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στο παρόν άρθρο στόχευε στο να παρέχει ένα "στιγµιότυπο" των τάσεων του δείγµατος αναφοράς σχετικά µε τις ΑΠΕ και την εξοικονόµηση ενέργειας, σε µία νησιωτική περιοχή. Συνοψίζοντας την ανάλυση, καταλήγουµε στα εξής βασικά πορίσµατα: Οι επεµβάσεις στα κτίρια αποτελούν για το δείγµα µας τον πιο καθοριστικό παράγοντα για την εξοικονόµηση ενέργειας. Ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα (85%) αποδοχής της κοινής γνώµης συγκεντρώνει η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα στα σπίτια, µε τις αντίστοιχες αρνητικές γνώµες να είναι µόλις 2%. Το 37% του δείγµατος θεωρεί ως το βασικότερο κριτήριο επιλογής µιας ηλεκτρικής συσκευής την τιµή της, ενώ ακολουθεί η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας µε ποσοστό 29%. Το σηµαντικότερο εµπόδιο για την δηµιουργία νέων έργων ΑΠΕ θεωρείται το κόστος και η ανεπαρκής χρηµατοδότηση τέτοιων επενδύσεων µε ποσοστό λίγο πάνω από το 30% του δείγµατος. Το 74% των ερωτηθέντων διάκειται θετικά στην προοπτική εγκατάστασης έργων ΑΠΕ στην ευρύτερη περιοχή του ήµου µε τη µορφή δηµόσιων επενδύσεων ενώ το 64% µε τη σύµπραξη δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Το 37% του δείγµατος χρησιµοποιεί στην κατοικία του σύστηµα θέρµανσης που είναι παλιότερο από 10 χρόνια. Η παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης καθώς και η αντίληψη του δείγµατος σχετικά µε τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβαλταικά συστήµατα στα σπίτια είναι στατιστικά ανεξάρτητες από το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα των ερωτώµενων. 15
4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (ΑΘΗΝΑ) Μεθοδολογικό Πλαίσιο εφαρµογής Η συγκεκριµένη µελέτη πραγµατοποιήθηκε στην περιοχή του ήµου Αθηναίων κατά την χρονική περίοδο ανάµεσα στον Ιανουάριο και τον Μάρτιο του 2014. Ο πληθυσµός του ήµου ανέρχεται σε 3.090.508 κατοίκους (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, 2011). Η µεθοδολογία που ακολουθείται βασίζεται στη δηµιουργία µίας ολοκληρωµένης και συνεπούς σειράς ερωτήσεων που προσφέρουν µία ολιστική αποτύπωση της ατοµικής συµπεριφοράς σχετικά µε τα προγράµµατα εξοικονόµησης και ορθολογικής χρήσης της ενέργειας στον οικιστικό τοµέα. Παράλληλα, εξετάζεται και η προτίµηση των ερωτηθέντων ως προς τις ΑΠΕ, µε έµφαση στις τεχνολογίες αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας για την παραγωγή θερµότητας και ζεστού νερού (ηλιακοί θερµοσίφωνες) και την παραγωγή ηλεκτρισµού (φωτοβολταικά συστήµατα). Το δείγµα αναφοράς αποτελείται από 85 άτοµα και προήλθε από τυχαία επιλογή. Το ερωτηµατολόγιο περιλαµβάνει συνολικά 29 ερωτήσεις, κυρίως πολλαπλής επιλογής κλειστού τύπου. Από τις απαντήσεις στις ερωτήσεις θα γίνει αντιληπτό κατά πόσο το δείγµα διατηρεί θετική στάση απέναντι σε καινούργιες, φιλικές προς το περιβάλλον, πηγές ενέργειας, στη µείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και στη συγκράτηση των εκποµπών CO 2 µε υιοθέτηση τεχνικών ενεργειακής εξοικονόµησης στον οικιστικό τοµέα. Το ερωτηµατολόγιο είναι δοµηµένο σε τρία (3) µέρη: 1. Εξοικονόµηση και ορθολογική χρήση ενέργειας. Οι ερωτήσεις αυτής της κατηγορίας αφορούν το σύστηµα θέρµανσης και ψύξης κάθε κατοικίας, το σύστηµα φωτισµού και τη συχνότητα χρήσης των κυριότερων ηλεκτρικών οικιακών συσκευών. Επιπλέον, οι ερωτώµενοι καλούνται να ιεραρχήσουν τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγουν την αγορά µιας ηλεκτρικής συσκευής καθώς και τις τεχνολογίες που είναι διαθέσιµες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας σε οικιακό, τοπικό αλλά και εθνικό επίπεδο. 2. Προτίµηση σχετικά µε τις τεχνολογίες ΑΠΕ. Στη συγκεκριµένη ενότητα του ερωτηµατολογίου, αρχικά, εξετάζεται η άποψη των ερωτηθέντων σχετικά µε τις επιπτώσεις από τη χρήση συστηµάτων ΑΠΕ για την παραγωγή ενέργειας. Ακόµη καταγράφονται και ταξινοµούνται τα εµπόδια που υπάρχουν στην εφαρµογή των ΑΠΕ. Τέλος, οι ερωτώµενοι καταθέτουν τις προτιµήσεις τους σχετικά 16
µε την εγκατάσταση έργων ΑΠΕ σε δηµόσιες ή ιδιωτικές εκτάσεις µε την βοήθεια δηµόσιων ή ιδιωτικών επενδύσεων. 3. Γενικές ερωτήσεις. Αφορούν την ηλικιακή κατανοµή, το µορφωτικό επίπεδο και το εισόδηµα και άλλα. Τα αποτελέσµατα αναλύθηκαν µέσω των λογισµικών εργαλείων SPSS και EXCEL µε σκοπό την εξαγωγή περιγραφικών και στατιστικών συµπερασµάτων για αν το δείγµα στην Αθήνα, διατηρεί θετική στάση στην εµφάνιση καινούργιων, φιλικών προς το περιβάλλον ΑΠΕ και στη συγκράτηση των εκποµπών CO 2 µε υιοθέτηση τεχνικών εξοικονόµησης ενέργειας, σε οικιακό και τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, πραγµατοποιείται συνδυαστική ανάλυση επιλεγόµενων µεταβλητών του δείγµατος µε την βοήθεια ελέγχου στατιστικής ανεξαρτησίας. Αποτελέσµατα Εξοικονόµηση και ορθολογική χρήση ενέργειας Στο ακόλουθο Σχήµα 1 αποτυπώνεται το διµηνιαίο κόστος της κατανάλωσης ηλεκτρισµού σε ευρώ. Η κατανάλωση αυτή έχει µετρηθεί µε βάση τους λογαριασµούς της ΕΗ και αφορά το οίκηµα στο οποίο διαµένει ο κάθε ερωτώµενος. Σχήµα 1: ιµηνιαίο κόστος κατανάλωσης ηλεκτρισµού σε Από το Σχήµα 1 παρατηρούµε ότι δεν υφίστανται σηµαντικές διαφοροποιήσεις στην κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύµατος µεταξύ χειµερινής και καλοκαιρινής περιόδου. Χρειάζεται να επισηµανθεί ότι ποσοστό περίπου 60% του δείγµατος πληρώνει στη ΕΗ ποσά από 50-100. 17
Στο Σχήµα 2 αποτυπώνεται η παλαιότητα του οικιακού συστήµατος θέρµανσης που χρησιµοποιείται από το δείγµα αναφοράς. Σχήµα 2: Παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης Στο ακόλουθο Σχήµα 3 παρουσιάζονται τα κριτήρια σύµφωνα µε τα οποία το δείγµα δηλώνει ότι επιλέγει την αγορά µίας ηλεκτρικής συσκευής. Σχήµα 3: Κριτήρια επιλογής ηλεκτρικής συσκευής 18
Από το Σχήµα 3 προκύπτει ότι όταν το δείγµα ρωτήθηκε για τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγει µία ηλεκτρική συσκευή, κυριότερος παράγοντας µε ποσοστό 32% φάνηκε να είναι το κόστος της, ενώ το 17% υπέδειξαν την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και την ευκολία χρήσης ως σηµαντικά κριτήρια επιλογής. Στο Σχήµα 4 αποτυπώνονται οι πηγές ενηµέρωσης του δείγµατος σχετικά µε τις δυνατότητες εξοικονόµησης ηλεκτρικής ενέργειας στον οικιστικό τοµέα. Σχήµα 4: Πηγές ενηµέρωσης για την εξοικονόµηση ηλεκτρικής ενέργειας Στο ακόλουθο Σχήµα 5 παρουσιάζονται οι σηµαντικότερες τεχνολογίες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας σύµφωνα µε τους ερωτηθέντες. 19
Σχήµα 5: Σηµαντικότερες τεχνολογίες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση ενέργειας Από το Σχήµα 5 παρατηρούµε ότι σχετικά µε τις τεχνολογίες που θεωρούν σηµαντικότερες για την εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση της ενέργειας, το 18% περίπου των ερωτηθέντων προέβαλε ως σηµαντικότερη τις επεµβάσεις στα κτίρια. Ακολουθούν µε ποσοστά 13% και 12% η συµπαραγωγή θερµότητας και ηλεκτρισµού και οι επεµβάσεις στις εγκαταστάσεις θέρµανσης και ψύξης, αντίστοιχα. Ατοµική προτίµηση σχετικά µε τις τεχνολογίες ΑΠΕ Στο ακόλουθο Σχήµα 6 αποτυπώνεται η στάση του δείγµατος σχετικά µε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα σε σπίτια. 20
Σχήµα 6: Στάση του δείγµατος απέναντι στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα σε σπίτια Στο Σχήµα 6 παρατηρούµε ότι ένα σηµαντικό ποσοστό του δείγµατος, της τάξεως του 60%, διατηρεί θετική στάση απέναντι στη χρήση φωτοβολταικών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε σπίτια και το 39% ουδέτερη, ενώ µόνο το 1% διατηρεί αρνητική στάση. Στο παρακάτω Σχήµα 7 αποτυπώνονται τα εµπόδια στην εφαρµογή συστηµάτων ΑΠΕ, σύµφωνα µε την άποψη του δείγµατος. 21
Σχήµα 7: Εµπόδια στην εφαρµογή συστηµάτων ΑΠΕ Από το Σχήµα 7 παρατηρούµε ότι οι ερωτηθέντες προέβαλαν τον παράγοντα του κόστους και της ανεπαρκούς χρηµατοδότησης ως το κυριότερο εµπόδιο για την εφαρµογή των συστηµάτων ΑΠΕ µε ποσοστό που αγγίζει το 23%, ενώ ακολουθεί µε πολύ µικρή διαφορά (21%) η άγνοια του κοινού. Τέλος, στο ακόλουθο Σχήµα 8 αποτυπώνεται η στάση του δείγµατος σχετικά µε την προοπτική εγκατάστασης έργων ΑΠΕ σε διαφορετικές περιοχές. Σχήµα 8: Στάση του δείγµατος απέναντι στη προοπτική εγκατάστασης έργων Α.Π.Ε. σε διαφορετικές περιοχές 22
Από το Σχήµα 8 παρατηρείται η προτίµηση των ερωτηθέντων στην εγκατάσταση έργων ΑΠΕ είτε µε πρωτοβουλία και χρηµατοδότηση του δηµοσίου (58%) είτε µε συνύπαρξη ιδιωτών και δηµοσίου (54%). Αντιθέτως η χωροθέτηση έργων ΑΠΕ σε ιδιωτικές περιοχές κρίνεται από το 24% της κοινής γνώµης αρνητικά και από το 51% ουδέτερα. Στατιστική ανεξαρτησία επιλεγόµενων µεταβλητών Στον ακόλουθο Πίνακα 1, παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα του ελέγχου στατιστικής ανεξαρτησίας των µεταβλητών "παλαιότητα συστήµατος θέρµανσης ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα", µε τη βοήθεια της στατιστικής δοκιµής Χ 2. Πίνακας 1: Στατιστική ανεξαρτησία ανάµεσα στην παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης και στο ετήσιο εισόδηµα Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 2,017 6 0,918 LikelihoodRatio 2,394 6 0,880 N of Valid Cases 85 Όπως προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση η µεταβλητή ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα δεν επηρεάζει σηµαντικά την παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης σε µια κατοικία, εφόσον η τιµή του στατιστικού λάθους (0,918) είναι πολύ µεγαλύτερη από το κατώφλι του 0,05. Στον ακόλουθο Πίνακα 2, αποτυπώνονται τα αποτελέσµατα του ελέγχου στατιστικής ανεξαρτησίας των µεταβλητών "αντίληψη σχετικά µε την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα σε σπίτια ετήσιο κατά κεφαλή εισόδηµα", µε τη βοήθεια της στατιστικής δοκιµής Χ 2. 23
Πίνακας 2: Στατιστική ανεξαρτησία ανάµεσα στην αντίληψη για την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα και στο ετήσιο εισόδηµα Chi-Square Tests Value Df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 3,993 4 0,407 LikelihoodRatio 4,399 4 0,355 N of Valid Cases 85 Από τον Πίνακα 2 συµπεραίνουµε ότι η τιµή του στατιστικού λάθους (0,407) καθιστά στατιστικά ασήµαντη την συσχέτιση µεταξύ των δύο εµπλεκόµενων µεταβλητών. Αυτό πρακτικά σηµαίνει, ότι η θετική στάση του δείγµατος όσον αφορά τη παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα δεν εξαρτάται από το εισόδηµα του. Συµπεράσµατα Σε κάθε περίπτωση, η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στο παρόν πλαίσιο εργασίας στόχευε στο να παρέχει ένα "στιγµιότυπο" των τάσεων του δείγµατος αναφοράς σχετικά µε τις ΑΠΕ και την εξοικονόµηση ενέργειας, σε µία κεντρική ηπειρωτική περιοχή. Συνοψίζοντας την ανάλυση, καταλήγουµε στα εξής βασικά πορίσµατα: Οι επεµβάσεις στα κτίρια αποτελούν για το δείγµα µας τον πιο καθοριστικό παράγοντα για την εξοικονόµηση ενέργειας. Υψηλά επίπεδα (60%) αποδοχής της κοινής γνώµης συγκεντρώνει η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταικά συστήµατα στα σπίτια, µε τις αντίστοιχες αρνητικές γνώµες να είναι µόλις 1%. Το 32% του δείγµατος θεωρεί ως το βασικότερο κριτήριο επιλογής µιας ηλεκτρικής συσκευής την τιµή της. Το σηµαντικότερο εµπόδιο για την δηµιουργία νέων έργων ΑΠΕ θεωρείται το κόστος και η ανεπαρκής χρηµατοδότηση τέτοιων επενδύσεων µε ποσοστό 23% του δείγµατος. Το 58% των ερωτηθέντων διάκειται θετικά στην προοπτική εγκατάστασης έργων ΑΠΕ στην ευρύτερη περιοχή του ήµου µε τη µορφή δηµόσιων επενδύσεων. Το 25% του δείγµατος χρησιµοποιεί στην κατοικία του σύστηµα θέρµανσης που είναι παλιότερο από 10 χρόνια. 24
Η παλαιότητα του συστήµατος θέρµανσης καθώς και η αντίληψη του δείγµατος σχετικά µε τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβαλταικά συστήµατα στα σπίτια είναι στατιστικά ανεξάρτητες από το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα των ερωτώµενων. Στο συγκεκριµένο Παραδοτέο 3 πραγµατοποιήθηκε η εφαρµογή του προτεινόµενου Μεθοδολογικού Πλαισίου σε δύο (2) περιπτώσεις µελέτης: 1. Στη περιοχή της Μυτιλήνης και 2. Στη περιοχή της Αθήνας. Από την ανάλυση των αποτελεσµάτων έγινε εξαγωγή των βασικών συµπερασµάτων για αν το δείγµα στη Μυτιλήνη και στην Αθήνα, διατηρεί θετική στάση στην εµφάνιση καινούργιων, φιλικών προς το περιβάλλον ΑΠΕ και στη συγκράτηση των εκποµπών CO 2 µε υιοθέτηση τεχνικών εξοικονόµησης ενέργειας, σε οικιακό και τοπικό επίπεδο. Στο επόµενο Παραδοτέο 4 θα πραγµατοποιηθεί συγκριτική αξιολόγηση των δύο περιπτώσεων µελέτης. 25