Α. Το επιβεβαιώνει και αυτό που συμβαίνει στις

Αρχαία Διδαγµένο κείµενο Α. Το επιβεβαιώνει και αυτό που συμβαίνει στις πολιτείες οι νομοθέτες δηλαδή τους πολίτες ασκώντας τους να αποκτούν τις συγκεκριμένες συνήθειες (ή με το να τους συνηθίζουν ενν. σε καλές πράξεις) κάνουν καλούς, και η επιδίωξη κατεύθυνσης κάθε νομοθέτη αυτή είναι, όσοι όμως δεν τα καταφέρνουν σ αυτό, δεν πετυχαίνουν αυτό που επιδιώκουν, και σ αυτό το σημείο διαφέρει το ένα πολίτευμα από το άλλο, το καλό από το λιγότερο καλό. Ακόμα, για τους ίδιους λόγους και με τα ίδια μέσα γεννιέται (ή δημιουργείται) και καταστρέφεται κάθε αρετή, και όμοια και σε (ενν. κάθε) τέχνη γιατί με το παίξιμο της κιθάρας γίνονται και οι καλοί και οι κακοί κιθαριστές. Με ανάλογο τρόπο και οι οικοδόμοι και όλοι οι υπόλοιποι γιατί με το να χτίζουν σπίτια με καλό τρόπο θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, ενώ με το να χτίσουν με κακό τρόπο, κακοί. Γιατί, αν δεν ήταν έτσι, καθόλου δε θα χρειαζόταν ο άνθρωπος που θα δίδασκε, αλλά όλοι θα ήταν εκ γενετής καλοί ή κακοί (ή θα γεννιούνταν). Β1. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος αναφέρεται στη διαφορά της ἀγαθής πολιτείας από τη φαύλη. Το επίθετο φαύλη δεν ερμηνεύεται εδώ με τη σημασία κακή, ευτελής, αλλά σημαίνει κατώτερη. Το κριτήριο που χρησιμοποιείται για να διακρίνει τα ανώτερα πολιτεύματα από τα κατώτερα και δίνεται με τη δοτική «τούτῳ», είναι το κατά πόσο ένα πολίτευμα ασκεί αποτελεσματικά τους πολίτες στην αρετή. Ο Αριστοτέλης δε μιλά εδώ για καλά και κακά πολιτεύματα, τη στιγμή που η πρόθεση όλων των νομοθετών είναι να κάνουν τους πολίτες ενάρετους. Όλα τα πολιτεύματα, θεωρητικά τουλάχιστον, μπορούν να θεωρηθούν καλά, με δεδομένη την αγαθή προαίρεση των νομοθετών. Η διαφορά τους έγκειται στο βαθμό της βοήθειας που παρέχει το κάθε πολίτευμα στον πολίτη, ώστε αυτός να ασκηθεί στα θέματα της πολιτικής αρετής και να γίνει ή όχι κάτοχός της. Η επιτυχία ή η αποτυχία των νόμων να καθοδηγήσουν τους πολίτες μέσω του εθισμού στην αρετή έχει συνολική επίπτωση στην ποιότητα του πολιτεύματος. Η ειδοποιός αυτή διαφορά καθιστά τα πολιτεύματα «αγαθά» ή «φαύλα». (φαύλης: λιγότερο καλής, κατώτερης (εδώ) κι όχι κακής). Στην ουσία, όμως, πρόκειται για διαφορά ως προς το βαθμό τελειότητας, γιατί και με το λιγότερο τέλειο πολίτευμα δεν περνάμε στην περιοχή του κακού απλώς εκεί το έργο επιτελείται με λιγότερη επιτυχία. Στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για τις εξής παρεκβάσεις των πολιτευμάτων: της βασιλείας η τυραννία, της αριστοκρατίας η ολιγαρχία, της πολιτείας η δημοκρατία. Το θέμα «διαφορά πολιτεύματος από πολίτευμα» μοιάζει να μη σχετίζεται με το θέμα που εξετάζει εδώ ο Αριστοτέλης. Το παράδειγμα των νομοθετών ΓΛΥΦΑΔΑ ΑΘΗΝΑ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΓΛΥΚΑ ΝΕΡΑ - ΠΑΛΛΗΝΗ 1

θα ήταν αρκετό, για να δείξει τη σημασία της άσκησης για την κατάκτηση της αρετής, όπως και για την περίπτωση των τεχνών. Ο Αριστοτέλης οδηγήθηκε στο συμπέρασμα για τη διαφορά πολιτευμάτων αβίαστα, εφόσον έκανε λόγο για την ευθύνη των νομοθετών. Επίσης, η φράση κλείνει με τα επίθετα ἀγαθή φαύλης, τα οποία πετυχαίνουν επανασύνδεση με το θέμα της αρετής και τις διάφορες βαθμίδες από τις οποίες περνά ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να την κατακτήσει. Γιατί κάθε φορά που μιλάμε για διαφορά πολιτεύματος από πολίτευμα, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στην ουσία πρόκειται για διαφορά ως προς την πρόοδο των πολιτών στον τομέα της αρετής. Κλείνοντας παρατηρείται συντακτική αναρχία στη φράση εξαιτίας της τέτοιας τοποθέτησης των επιθετικών προσδιορισμών, η συντομία και η ελλειπτικότητά της (αντί: ἀγαθή πολιτεία διαφέρει τοῦτο φαύλης πολιτείας) είναι γνωρίσματα ενός αυθόρμητου προφορικού λόγου, ο οποίος, σε αντίθεση με το γραπτό, προϋποθέτει σε μεγαλύτερο βαθμό την οξύνοια και τη μνήμη του ακροατή. Β2. Οι έννοιες «γένεσις» «φθορά» αποτελούν θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της φιλοσοφικής σκέψης του Αριστοτέλη (κι ένα έργο του έχει τον τίτλο Περί γενέσεως καί φθοράς). Δυο έννοιες προερχόμενες από τη θεωρία του για τη φύση μεταφέρονται και στο χώρο της ηθικής, για να δείξει ότι κάθε αρετή γεννιέται/αποκτάται αλλά και καταστρέφεται με τα ίδια μέσα (διά τῶν αὐτῶν) και για τους ίδιους λόγους(ἐκ τῶν αὐτῶν). Ο τρόπος γενέσεως της αρετής, και κατ επέκταση της αγαθής πολιτείας, είναι το έθος, η επανάληψη ίδιων πράξεων. Οι λόγοι, όμως, εξαιτίας των οποίων οδηγούμαστε ή όχι στην αρετή σχετίζονται με την ποιότητα του εθισμού, με τη σωστή κρίση και με τη συνειδητή επιλογή των κατάλληλων πράξεων. Ποσοτικά, λοιπόν, αλλά και ποιοτικά είναι τα κριτήρια που μας οδηγούν στη γένεση ή στην καταστροφή της αρετής, άρα και στην αγαθή ή φαύλη πολιτεία. Β3. Ολοκληρώνοντας την ενότητα ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον καθοριστικό ρόλο της παιδείας και της αγωγής για την καλλιέργεια των ηθικών αρετών. Οι συγκεκριμένοι τρόποι συμπεριφοράς είναι αυτοί που μας οδηγούν στην απόκτηση της αρετής ή στις αντίθετες των αρετών κακίες. Ο εθισμός του ατόμου σε ενέργειες και συμπεριφορές που θα το οδηγήσουν στην ηθική αρετή, αποτελεί κατά το φιλόσοφο έργο της παιδείας. Τονίζεται όχι μόνο η αναγκαιότητα της παιδείας για την ποιότητα των έξεων, αλλά κυρίως η ηλικία από την οποία πρέπει αυτήν να δοθεί «εὐθύς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι». Ακολουθώντας τις θέσεις του Πλάτωνα, πιστεύει ότι η διαδικασία αυτή πρέπει να ξεκινήσει από την ηλικία εκείνη που το παιδί έχει την ικανότητα αφομοίωσης μηνυμάτων, έστω και με έμμεσο τρόπο, όπως το παιχνίδι. Και αυτό γιατί είναι πιο εύκολο το άτομο να συνηθίσει στις ενάρετες πράξεις που θα του υποδειχθούν από τη μικρή ηλικία, παρά να προσπαθεί εκ των υστέρων να ΓΛΥΦΑΔΑ ΑΘΗΝΑ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΓΛΥΚΑ ΝΕΡΑ - ΠΑΛΛΗΝΗ 2

μεταβάλει παγιωμένες και άρα δύσκολα ανατρέψιμες συμπεριφορές. Το έργο της η παιδεία θα πρέπει να το αρχίσει νωρίς, για να αποδειχθεί γόνιμη και αποτελεσματική, αφού στη μικρή ηλικία το άτομο είναι ακόμη αδιαμόρφωτο και έτσι είναι εύκολη η εγγραφή στοιχείων στην ψυχή του που θα διαμορφώσουν στη συνέχεια το ήθος του. Η σημασία της παιδείας εξαίρεται με τα ακόλουθα εκφραστικά μέσα: α) σχήμα άρσης και θέσης «Οὐ μικρόν ἀλλά πάμπολυ», και β) με το κλιμακωτό σχήμα «Οὐ μικρόν -- πάμπολυ -- πᾶν». Β4. Ο Αριστοτέλης τον Πλάτωνα δεν τον βρήκε στην Αθήνα, όταν έφτασε στα 367π.Χ. να σπουδάσει στην Ακαδημία ο μεγάλος δάσκαλος είχε πριν από λίγο αναχωρήσει για τη Σικελία ήταν το δεύτερο από τα τρία ταξίδια που επιχείρησε στην περιοχή εκείνη του ελληνισμού κυνηγώντας το όνειρό του, να δει, με τη βοήθεια των ισχυρών φίλων που είχε εκεί, να παίρνουν ζωή οι πολιτικές του ιδέες και διδασκαλίες. Να ήταν άραγε η απουσία του Πλάτωνα από την Αθήνα τον καιρό που έφτασε εκεί νεαρός σπουδαστής ο Αριστοτέλης ένα γεγονός με αποφασιστική σημασία για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Σταγειρίτη; Δεν δυσκολεύεται κανείς να απαντήσει καταφατικά στο ερώτημα αυτό, κυρίως μάλιστα όταν λάβει υπόψη του ότι η Ακαδημία δεν ήταν απλώς μια σχολή, μια από τις πολλές που υπήρχαν τότε στην Αθήνα. Η σημασία της Ακαδημίας βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι ήταν το σημείο συνάντησης σημαντικών λογίων της εποχής, που διατηρώντας και μέσα στα πλαίσια της Ακαδημίας ο καθένας τη δική του προσωπικότητα, το δικό του επιστημονικό πιστεύω, προωθούσαν όλοι μαζί την επιστημονική έρευνα παίρνοντας ο ένας από τον άλλο χρήσιμες παρορμήσεις και επιδρώντας θετικά ο ένας στον άλλον. Ένας τέτοιος λόγιος τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία, όταν ήρθε να σπουδάσει σ αυτήν, ήταν ο Εύδοξος από την Κνίδο. Ο νεαρός, τότε, αυτός επιστήμονας ήταν μια από τις πιο προικισμένες προσωπικότητες της αρχαιότητας. Ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος, και ο Πλάτωνας δεν δίστασε καθόλου να του εμπιστευθεί, κατά τη διάρκεια της απουσίας του, τη διεύθυνση της σχολής του. Δεν ήταν λοιπόν μόνο τυχερός ο νεαρός Σταγειρίτης που «βρέθηκε», όπως είπε ένας αριστοτελιστής των ημερών μας, «την πιο κατάλληλη στιγμή στον πιο σωστό τόπο, εκεί δηλαδή όπου υπήρχαν οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα μπορούσαν να γονιμοποιήσουν με έναν εντελώς ξεχωριστό τρόπο τη σκέψη του βοηθώντας την να απλώσει μέσα σε σύντομο χρόνο τα δικά της φτερά» πιο σημαντικό θα πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι με την απουσία του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης είχε, από την πρώτη στιγμή την ευκαιρία να δεχτεί εκείνην ακριβώς την επίδραση που πρέπει να ανταποκρινόταν πολύ αμεσότερα στη δική του ψυχοσύνθεση, την απόλυτα σχεδόν θετική και επιστημονική, την ελάχιστα οπωσδήποτε ποιητική (τέτοια ήταν κατά βάση η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα). ΓΛΥΦΑΔΑ ΑΘΗΝΑ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΓΛΥΚΑ ΝΕΡΑ - ΠΑΛΛΗΝΗ 3

Β5. δέος: δεινοῖς ισχνός: ἒχει στρέμμα: ἀναστρέφεσθαι ευεξία: ἒχει αυτόφωρο: διαφέρει Αδίδακτο κείµενο Α. Θα θεωρούσα σημαντικό, κύριοι, να γίνετε εσείς για μένα τέτοιοι δικαστές για αυτή την υπόθεση, όπως ακριβώς θα είσαστε για τους εαυτούς σας, αν παθαίνατε τέτοια πράγματα. Γιατί γνωρίζω καλά ότι, αν έχετε την ίδια γνώμη για τους άλλους, την οποία βέβαια (έχετε) για τους εαυτούς σας, όλοι θα αγανακτούσατε για όσα έχουν γίνει, και όλοι θα θεωρούσατε μικρές τις τιμωρίες για όσους ασχολούνται με τέτοιες δραστηριότητες. Και αυτά δεν θα θεωρούνταν έτσι σωστά μόνο σε εμάς (στην πόλη μας), αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα. Γιατί για αυτό μόνο το αδίκημα και στην διάρκεια της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας η ίδια τιμωρία επιβάλλεται στους πιο αδύναμους με αυτήν που επιβάλλεται στους πιο δυνατούς, ώστε ο χειρότερος (ο πιο αδύναμος) να τυχαίνει της ίδιας μεταχείρισης με τον καλύτερο (τον πιο ισχυρό). Έτσι, κύριοι, αυτήν την προσβολή όλοι οι άνθρωποι την θεωρούν την πιο φοβερή Β. γενέσθαι: γεγένησθε ή γεγονότες ἔστε ἡγοῖσθε: ἡγοῦ ἔχοιτε: σχέσθαι ἀποδέδοται: ἀποδῷ τυγχάνειν: τεύξοιντο δικαστάς: (ὦ) δικαστὰ ἁπάσῃ: ἁπάσαις ὅστις: ᾧτινι ή ὅτῳ ἀσθενεστάτοις: ἀσθενῆ χείριστον: χείρονας ή χείρους Γ1. δικαστάς: κατηγορούμενο στο ὑμᾶς μέσω του έναρθρου απαρεμφάτου τὸ γενέσθαι τὰ τοιαῦτα: σύστοιχο αντικείμενο στο τῶν ἐπιτηδευόντων τὰς ζημίας: αντικείμενο στο ἂν ἡγοῖσθε ταῦτα: υποκείμενο στο οὐκ ἂν εἴη ἐγνωσμένα, αττική σύνταξη ἁπάσῃ: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τῇ Ἑλλάδι ΓΛΥΦΑΔΑ ΑΘΗΝΑ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΓΛΥΚΑ ΝΕΡΑ - ΠΑΛΛΗΝΗ 4

τῶν αὐτῶν: αντικείμενο στο τυγχάνειν τῷ βελτίστῳ: δοτική αντικειμενική στο τῶν αὐτῶν δεινοτάτην: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος ἡγοῦνται τὴν ὕβριν Γ2. πεπονθότες: υποθετική μετοχή, αντιστοιχεί σε δευτερεύουσα υποθετική πρόταση ( εἰ πεπονθότες εἴητε ) και μαζί με το ρήμα της πρότασης ( ἂν εἴητε ) σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος Γ3. Η δευτερεύουσα πρόταση είναι ειδική και καθώς εξαρτάται από ρήμα γνωστικό ( οἶδα ) μπορεί να αντικατασταθεί από μία κατηγορηματική μετοχή: πάντας ἂν περὶ τῶν τὰ τοιαῦτα ἐπιτηδευόντων τὰς ζημίας μικρὰς ἡγουμένους Γ4. ὥστε τὸν χείριστον τῶν αὐτῶν τυγχάνειν τῷ βελτίστῳ : Είναι μία δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση επιθυμίας. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε, εκφέρεται με απαρέμφατο γιατί δηλώνει επιδιωκόμενο σκοπό και λειτουργεί συντακτικώς ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα της κύριας πρότασης ἀποδέδοται. ΓΛΥΦΑΔΑ ΑΘΗΝΑ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΓΛΥΚΑ ΝΕΡΑ - ΠΑΛΛΗΝΗ 5