ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΕΛΕΝΗ ΜΑΙΣΤΡΟΥ 1
Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ - ΥΛΙΚΗ ΚΑΙ ΑΥΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΓΙΑΤΙ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ Β ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2
A. ΤΙ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ (Τμήματα πόλεων και οικισμοί) ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ (αγροτικά κτίσματα κλπ) ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ - ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΠΑΡΚΑ - ΚΗΠΟΙ - ΦΥΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΜΟΥΣΕΙΑΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ KAI ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ Τοιχογραφίες, οροφογραφίες, τζάκια, σκάλες, έπιπλα. 3
4
5
ΑΥΛΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΠΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΤΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ- ΕΘΙΜΑ - ΤΟΠΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ - ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΜΥΘΟΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ 6
Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ Ιστορική αξία, διατήρηση συλλογικής μνήμης Πολιτιστική αξία, Ιδιαίτερη ταυτότητα Αισθητική Καλλιτεχνική αξία Ποιότητα ζωής Ανθρώπινη κλίμακα, Κοινωνική ισορροπία Οικονομία πόρων - Οικονομική αξία 7
Η ύπαρξη αρχιτεκτονικής κληρονομιάς παρέχει ευκαιρίες επανάχρησης ιστορικών κτιρίων που σημαίνει πολύ μεγάλη οικονομία ενεργειακών πόρων. Η διατήρηση κτιρίων σημαίνει σημαντικά μικρότερη κατανάλωση ενέργειας, λιγότερες κατασκευές και μπάζα, μικρότερη ανάγκη νέων υλικών και αξιοποίηση της ενέργειας που είναι ενσωματωμένη στα υπάρχοντα υλικά. Τα υλικά κατασκευής που χαρακτηρίζονται από ανθεκτικότητα και ποιότητα δεν βρίσκονται πια. Η επανάχρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς σημαίνει εκτός των άλλων ταχύτερη κατοίκηση 8
Η αναγνώριση της οικονομικής αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, ξεκινά κυρίως κατά τη δεκαετία του 1990. Πλέον ο τομέας της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν αντιμετωπίζεται απλώς ως ένα πεδίο ανάλωσης πόρων του εθνικού προϋπολογισμού αλλά συνεισφέρει στην αναπτυξιακή διαδικασία η οποία δεν αντιμετωπίζεται αποκλειστικά με οικονομικούς όρους αλλά αποσκοπεί και στην ευρύτερη κοινωνική ανάπτυξη. 9
Το πολιτιστικό περιβάλλον αποτελεί δημόσιο αγαθό, που προσφέρει συλλογικά οφέλη To κράτος οφείλει να αποτελεί κύριο φορέα της διαχείρισής της και όχι να αποτελεί προϊόν κατανάλωσης από ιδιώτες για προσωπικό τους μόνον κέρδος. Η διαχείρισή του απαιτεί μια μακροοικονομική θεώρηση των πραγμάτων, που θα αναδεικνύει την πολιτιστική κληρονομιά και τον πολιτισμό εν γένει ως εργαλείο στην προσπάθεια οικονομικής ανάπτυξης και συγκράτησης του πληθυσμού. 10
Βασική διάσταση στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι η προσέλκυση επισκεπτών, σε ένα αναβαθμισμένο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Οι θετικές επιδράσεις της ανάπτυξης τουρισμού στην τοπική οικονομία είναι. η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, η συγκράτηση του πληθυσμού και η επικοινωνία με τον έξω κόσμο η συντήρηση της κληρονομιάς και η επανάχρηση ιστορικών κτιρίων η προώθηση τοπικών προϊόντων Η επιχειρηματική ενεργοποίηση του τοπικού πληθυσμού Όμως ο σχεδιασμός προσέλκυσης τουριστών οφείλει να λαμβάνει υπόψη του την φέρουσα ικανότητα του τόπου ώστε να μην καταστρέφονται τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος που προσελκύουν τους επισκέπτες και να μην διαταράσσεται ο υφιστάμενος οικονομικός και κοινωνικός ιστός. 11
Η ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο προβληματισμός για τη βιώσιμη ανάπτυξη ξεκινά γύρω στο 1970 και επικεντρώνεται στη φροντίδα που πρέπει να υπάρχει σε κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια, για διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της κοινωνικής συνοχής έτσι ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο οι μελλοντικές δυνατότητες ανάπτυξης. Έχει πλέον ευρύτατα κατανοηθεί το ότι μέχρι σήμερα η οικονομική μεγέθυνση συντελέσθηκε σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και ότι η κοινωνική διάσταση της ανάπτυξης παραμελήθηκε. Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Η ιδέα της ολοκληρωμένης προστασίας που εμπεριέχει την έννοια της χρήσης των ιστορικών κατασκευών και την έννοια της ελεγχόμενης ανάπτυξης η οποία εισάγεται με τη διακήρυξη του Amsterdam το 1975 έχει πολλούς κοινούς στόχους με την βιώσιμη ανάπτυξη. 12
Η «ολοκληρωμένη προστασία» της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως έχει προσδιοριστεί σε διεθνείς συνθήκες και κείμενα, συνίσταται στη διαφύλαξη και ανάδειξη του συνόλου των υλικών και άυλων στοιχείων που συγκροτούν την ιδιαίτερη τους ταυτότητα και παράλληλα, στην επιδίωξη της «βιώσιμης ανάπτυξής» τους. 13
XΑΡΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (1987) Η διαφύλαξη των πόλεων οφείλει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μίας πολιτικής συνυφασμένης με την οικονομική και την κοινωνική ανάπτυξη και. Οι αξίες που πρέπει να διαφυλάσσονται είναι ο ιστορικός χαρακτήρας της πόλης και το σύνολο των υλικών και πνευματικών στοιχείων που εκφράζουν τον χαρακτήρα αυτό: οι σχέσεις μεταξύ κτιρίων και υπαίθριων χώρων, το σχήμα και η όψη των κτισμάτων, οι σχέσεις της πόλης με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, και οι διάφορες λειτουργίες της πόλης που αποκτήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Η συμμετοχή και συναίνεση των κατοίκων είναι απαραίτητη για την επιτυχία του προγράμματος προστασίας της πόλης. 14
XΑΡΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (1987) Ένας από τους βασικούς στόχους της προστασίας είναι η βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης. Οι νέες λειτουργίες και τα δίκτυα υποδομής που απαιτούνται από τη σύγχρονη ζωή πρέπει να προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες των ιστορικών πόλεων. Κάθε νέα κατασκευή πρέπει να σέβεται την υφιστάμενη οργάνωση του χώρου. Η κυκλοφορία των οχημάτων μέσα σε μία ιστορική πόλη η συνοικία πρέπει να είναι αυστηρά ρυθμισμένη και οι περιοχές στάθμευσης να διαμορφώνονται έτσι ώστε να μην καταστρέφεται η όψη του περιβάλλοντος 15
ΚΟΙΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Λειτουργική οργάνωση του τόπου, Προστασία της κοινωνικής δομής και εξασφάλιση ποιότητας ζωής στους κατοίκους: εξασφάλιση των σύγχρονων συνθηκών ζωής στα παλιά κελύφη έλεγχος της έντασης των λειτουργιών που εκδιώκουν λόγω θορύβου, ή ρύπανσης τους κατοίκους, έλεγχος των χρήσεων που υποβαθμίζουν το δημόσιο χώρο, εκδιώκουν τις καθημερινές λειτουργίες και καταστρέφουν την κοινωνική συνοχή, σχεδιασμός του συστήματος κινήσεων πεζών και αυτοκινήτων βελτίωση των τεχνολογικών υποδομών έργα αναβάθμισης του δημόσιου χώρου συμπλήρωση του απαραίτητου κοινωνικού και πολιτιστικού εξοπλισμού, 16
ΚΟΙΝΟΣ ΣΤΟΧΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Προστασία η ενίσχυση της οικονομικής βάσης του τόπου με: επιδίωξη της πολυλειτουργικότητας του χώρου, ενίσχυση των παραδοσιακών επαγγελμάτων προώθηση ήπιων μορφών τουρισμού παρεμβάσεις αναβάθμισης και λειτουργικής ενεργοποίησης δημόσιων ή δημοτικών κτιρίων. ενεργοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και οικονομικών επενδυτών προς την κατεύθυνση αποκατάστασης και λειτουργικής ενεργοποίησης ακινήτων. 17
Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, η στρατηγική της διαχείρισης των ιστορικών πόλεων βασίζεται : στην ευρεία κοινωνική συναίνεση, εκπαίδευση, ενημέρωση, και κατανόηση των αξιών των ιστορικών πόλεων και ευαισθητοποίηση των πολιτών, για τη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό της προστασίας της πόλης. στο σεβασμό των λειτουργιών που έχουν αναπτυχθεί διαχρονικά στην πόλη, και παράλληλα στον έλεγχο της έντασης και της πυκνότητας των λειτουργιών που την υποβαθμίζουν. στο συνδυασμό των στόχων της προστασίας με άλλους στόχους π.χ. εξασφάλισης ποιότητας ζωής, ανάπλασης της κατοικίας, αισθητικής αναβάθμισης των πόλεων, ενίσχυσης των ασθενέστερων τάξεων συμπλήρωσης του απαραίτητου κοινωνικού και πολιτιστικού εξοπλισμού, δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων κλπ. 18
στην υιοθέτηση πολιτικών προστασίας από όλους τους δημόσιους φορείς που ασχολούνται με τα ζητήματα της πόλης στην επίλυση των τυχόν συγκρουόμενων συμφερόντων μεταξύ των διαφορετικών ομάδων πολιτών στη διατήρηση της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου, την ενίσχυση των παραδοσιακών επαγγελμάτων και στην αντίσταση της εισαγωγής ξένων προτύπων που επιβάλλονται μέσα από τις σύγχρονες διαδικασίες παγκοσμιοποίησης. στη διατήρηση του πολεοδομικού ιστού και στην ορθολογική του χρήση, με ιδιαίτερη φροντίδα στα ζητήματα κινήσεων πεζών και ελέγχου της κυκλοφορίας των οχημάτων. στη μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια εξασφάλισης στους κατοίκους, των ανέσεων της σύγχρονης ζωής στην προσέλκυση επενδύσεων που δεν καταστρέφουν το περιβάλλον, βελτίωση των δομών επαγγελματικής κατάρτισης και ενίσχυση επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας. 19