Ενέργεια και αστικό περιβάλλον: Πρόταση για µια στρατηγική βιώσιµης διαχείρισης

Ενέργεια και αστικό περιβάλλον: Πρόταση για µια στρατηγική βιώσιµης διαχείρισης Άγις Μ. Παπαδόπουλος Εργαστήριο Κατασκευής Συσκευών ιεργασιών, Τµήµα Μηχανολόγων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Περίληψη Η διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος απαιτεί πολυσύνθετη προσέγγιση, καθώς οφείλει να ανταποκριθεί στο τρίπτυχο: ενεργειακή αποδοτικότητα, περιβαλλοντική αειφορία και κοινωνική ανάπτυξη. Στο πλαίσιο της εξοικονόµησης ενέργειας, δίνεται από πλήθος ερευνητών, την τελευταία εικοσαετία, ιδιαίτερη βαρύτητα στην ενεργειακή και περιβαλλοντική αναβάθµιση του αστικού ιστού, ξεκινώντας από την ανάγκη βελτίωσης της ενεργειακής συµπεριφοράς των κτιρίων και φτάνοντας στη θερµική άνεση των δηµόσιων χώρων, στη βάση των αρχών της αειφορίας αλλά και της κοινωνικά ισόρροπης ανάπτυξης. Στην εργασία αυτή, θα συζητηθούν οι παράµετροι που επηρεάζουν ή και διαµορφώνουν τις συνθήκες του αστικού περιβάλλοντος και οι οποίες θα πρέπει να αποτελούν αντικείµενο ενός στρατηγικού σχεδιασµού για αυτό το περιβάλλον. Κοµβικής σηµασίας είναι από αυτήν την άποψη το θέµα της ενεργειακής αναβάθµισης κτιρίων, η οποία πρέπει να εξεταστεί πέρα από το επίπεδο των στενών, τεχνοκρατικών στόχων που απορρέουν από το ευρωπαϊκό και εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Πολύ περισσότερο, η ενεργειακή ανάπλαση οφείλει να τεθεί και να αναδειχθεί ως ένα εργαλείο στρατηγικής διαχείρισης και αναβάθµισης του κτιριακού αποθέµατος, στο σύνολό του, και του αστικού ιστού των ελληνικών πόλεων, που δοκιµάζονται από την υπερεξαετή οικονοµική ύφεση. Abstract The management of the urban environment requires a complex approach and must meet the triptych: energy efficiency, environmental sustainability and social growth. In the context of energy efficiency, particular emphasis is given over the last twenty years by numerous researchers on the energy and environmental upgrading of the urban fabric, starting from the need to improve the energy performance of buildings and reaching to the reassessment of thermal comfort in public spaces, based on the principles of sustainable and socially balanced development. In this paper discussed are the parameters that influence or determine the conditions of the urban environment, which should be the subject of a strategic plan for this environment. The issue of energy renovation of buildings is in that sense crucial and should be considered beyond the level of the narrow, technical targets foreseen by the European and national legislative framework for energy efficiency in buildings. Furthermore, energy refurbishment must emerge as a tool for the strategic management and upgrading of the building stock, as well as of the whole urban fabric of Greek cities, which is being severely tested by the economic downturn for more than six years now. 1

Εισαγωγή Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν περίπου 193 εκατοµµύρια κτίρια, τα οποία ευθύνονται για το 40% της κατανάλωσης ενέργειας. Εξ αυτών, το 25,9% αφορά την κάλυψη αναγκών σε κτίρια κατοικιών και το υπολειπόµενο σε κτίρια του τριτογενούς τοµέα. Σχεδόν ανάλογη της κατανάλωσης είναι και η συµµετοχή του κτιριακού τοµέα στην εκποµπή αερίων θερµοκηπίου, συµµετέχοντας µε 36% στο σύνολο των εκποµπών [Eurostat, 2012]. Η συµµετοχή του κτιριακού τοµέα στην τελική κατανάλωση της ΕΕ-25, καθώς και η διαχρονική εξέλιξή της την τελευταία δεκαετία, αποτυπώνεται στο Σχήµα 1. Σχήµα 1. Εξέλιξη της τελικής κατανάλωσης ενέργειας και συµµετοχή των τριών τοµέων στην ΕΕ (Πηγή: Eurostat, 2013). Με βάση αυτά τα δεδοµένα, και στο πλαίσιο του τρίπτυχου στόχου ιασφάλισης Ενεργειακής Επάρκειας Οικονοµικής Ανταγωνιστικότητας Αειφορίας, κινήθηκε η Ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική για τον κτιριακό τοµέα, θεσπίζοντας την Κοινοτική Οδηγία 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, η οποία έθετε ως ενδεικτικό στόχο τη µείωση της κατανάλωσης ενέργειας στον κτιριακό τοµέα κατά 20%. Τον Απρίλιο του 2010, η οδηγία αναθεωρήθηκε µε την 2010/31/ΕΚ θέτοντας σαφώς πιο φιλόδοξους στόχους, µε την υποχρέωση όλα τα νεόδµητα δηµόσια κτίρια να είναι µηδενικής κατανάλωσης ενέργειας (Net zero energy buildings) από την 1.1.2019 και όλα τα ιδιωτικά από την 1.1.2021. Παράλληλα, προβλέπεται η λήψη µέτρων, αλλά και η παροχή κινήτρων για την αναβάθµιση της ενεργειακής συµπεριφοράς του υφιστάµενου κτιριακού αποθέµατος. Οι δύο αυτές οδηγίες εναρµονίστηκαν στο ελληνικό δίκαιο µε τον νοµό Ν 3661/2008 η αρχική και µε τον Ν 4122/2013 η αναθεωρηµένη. Από τον πρώτο νόµο προέκυψε το 2010 και ο Κανονισµός για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα των Κτιρίων (ΚΕνΑΚ) που, µαζί µε τις σχετικές τεχνικές οδηγίες του ΤΕΕ (ΤΟΤΕΕ 20701-1 έως - 4), αποτελούν την πρώτη ουσιαστική εξέλιξη µετά την καθιέρωση του Κανονισµού Θερµοµόνωσης Κτιρίων το 1979. 2

Το µεγάλο χρονικό διάστηµα αδράνειας από το 1979 έως το 2010, που συνέπεσε και µε περιόδους εξαιρετικά έντονης οικοδοµικής δραστηριότητας, είχε δυστυχώς ως συνέπεια το να στερείται ουσιαστικής θερµικής προστασίας η µεγάλη πλειοψηφία του κτιριακού αποθέµατος, καθώς έχει δοµηθεί σε παλαιότερες δεκαετίες, όπως φαίνεται και στο σχήµα 2. Σχήµα 2. Κατανοµή ελληνικού κτιριακού αποθέµατος ως προς το έτος κατασκευής των κτιρίων (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, 2013). Ως απόρροια αυτής της κατάστασης, τα ελληνικά κτίρια ευθύνονται για το 32% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας, ενώ παράλληλα καταναλώνουν κατά µέσο όρο 2,8 φορές περισσότερη ενέργεια για να θερµανθούν απ ό, τι αντίστοιχα κτίρια στη ανία, χώρα µε αυστηρούς και εφαρµοζόµενους ενεργειακούς κανονισµούς. Αν συνδυάσει κανείς αυτό το γεγονός µε το ότι το 83% των κτιρίων είναι κατοικίες, ενώ το 67,5% των κατοικιών βρίσκονται σε πολυκατοικίες, προκύπτει ένα τεχνικά, ενεργειακά και κοινωνικά πολύπλοκο πρόβληµα, η προσέγγιση του οποίου δεν µπορεί να είναι µονοδιάστατη [Theodoridou et al, 2011a, 2011b]. Καθώς είναι δεδοµένες οι συµβατικές υποχρεώσεις της χώρας σε επίπεδο µείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας, είναι εύκολο να συνάγει κανείς ότι για να καλύψει τους πολυπόθητους στόχους, θα πρέπει τα νέα κτίρια να βελτιώνουν κατά 25% την ενεργειακή απόδοσή τους ανά πενταετία. Καθώς όµως ο ετήσιος ρυθµός κατασκευής κτιρίων κατοικιών αντιστοιχούσε, προ ύφεσης, στο 1,2% του κτιριακού αποθέµατος και ο ετήσιος ρυθµός κατασκευής κτιρίων γραφείων αντιστοιχεί στο 1,8%, είναι σαφές ότι οι στόχοι αυτοί δεν µπορούν να επιτευχθούν, εκτός και αν µειωθεί κατά 20% η κατανάλωση ενέργειας του κτιριακού αποθέµατος άµεσα - δηλαδή ως το 2020. Με την κατάρρευση της οικοδοµικής δραστηριότητας που έχει συντελεστεί µετά το 2010, γίνεται απολύτως επιτακτική η ανάγκη για µια ολοκληρωµένη στρατηγική διαχείρισης του κτιριακού αποθέµατος από ενεργειακής, περιβαλλοντικής και οικονοµικής σκοπιάς, µε έµφαση στα κτίρια κατοικιών. 3

Οι προσπάθειες που έχουν δροµολογηθεί µετά το 2010, εστιάζονται (α) στις µεµονωµένες κατοικίες µέσω της δράσης «Εξοικονόµηση κατ οίκον» και (β) σε επιλεγµένες οµάδες δηµοσίων κτιρίων, όπως είναι τα εκπαιδευτικά κτίρια, τα νοσοκοµεία κλπ. Οι δράσεις αυτές προωθούν και αξιοποιούν το συνολικό πλέγµα τεχνολογικών λύσεων, όπως είναι η αναδροµική θερµοµόνωση του κτιριακού κελύφους, η αντικατάσταση κουφωµάτων και υαλοπινάκων, η χρήση συστηµάτων θέρµανσης και ψύξης µε πολύ υψηλούς συντελεστές απόδοσης, η χρήση συστηµάτων ΑΠΕ και ψυχρών υλικών κλπ. Παράλληλα, υπάρχει και µία τρίτη δράση που εστιάζεται σε βιοκλιµατικές παρεµβάσεις σε ανοιχτούς δηµόσιους χώρους, που αποτελούν και τον συνεκτικό ιστό των αστικών κέντρων, και που στοχεύει στη βελτίωση του αστικού µικροκλίµατος, µε αναµενόµενες ευνοϊκές επιπτώσεις τόσο σε επίπεδο θερµικής άνεσης όσο και ενεργειακής απόδοσης των όµορων κτιρίων. Αστικό Περιβάλλον, Μικροκλίµα και Κατανάλωση Ενέργειας Το µικροκλίµα καθορίζει αποφασιστικά την ενεργειακή απαίτηση και απόδοση ενός κτιρίου και, για το λόγο αυτό, θα έπρεπε να λαµβάνεται πολύ σοβαρά υπόψη κατά το σχεδιασµό τόσο σε επίπεδο οικισµού όσο και µεµονωµένου κτιρίου. υστυχώς αυτό δεν συνέβη σχεδόν ποτέ στην Ελλάδα. Αντίθετα, µε δεδοµένη την πυκνότητα και τον τρόπο δόµησης των ελληνικών πόλεων, οι περισσότερες αστικές περιοχές είναι θερµικά επιβαρυµένες, κυρίως λόγω της έντονης παρουσίας υλικών εδαφοκάλυψης µε µειωµένη ανακλαστικότητα, όπως η άσφαλτος και οι πλάκες πεζοδροµίου σε συνδυασµό µε την απουσία επαρκούς σκίασης. Η υπάρχουσα βλάστηση αποτελείται συνήθως από δένδρα χαµηλού ύψους, τοποθετηµένα διάσπαρτα µέσα στην περιοχή µελέτης. Συνεπώς, ο όγκος των κτιρίων είναι εκείνος που καθορίζει την επιφάνεια και το χρόνο σκίασης των οδικών αξόνων. Όταν το πλάτος των δρόµων είναι µεγάλο, λόγω του χαµηλού ύψους των κτιρίων, δεν υπάρχει επαρκής σκίαση µε αποτέλεσµα να υπερθερµαίνεται καθώς ανεβαίνουν δραµατικά τόσο οι επιφανειακές όσο και οι θερµοκρασίες αέρα της περιοχής: Τα επίπεδα θερµικής άνεσης είναι ανεπαρκή. Η ανάγκη αναβάθµισης της βιοκλιµατικής συµπεριφοράς των αστικών περιοχών κρίνεται κατά συνέπεια ως ιδιαίτερα σηµαντική τόσο για τη βελτίωση της θερµικής άνεσης στους δηµόσιους χώρους, όσο και για τη µείωση των ψυκτικών φορτίων των παρακείµενων κτιρίων. Καθώς είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς δραµατικές παρεµβάσεις στο δοµηµένο αστικό ανάγλυφο, είµαστε υποχρεωµένοι να προχωρήσουµε µε παρεµβάσεις βιοκλιµατικής ανάπλασης που δεν αφορούν τα κτίρια στην ολότητά τους, αλλά περιλαµβάνουν δράσεις όπως η αύξηση του αστικού πρασίνου, η χρήση ψυχρών υλικών εδαφοκάλυψης, η σκίαση δηµόσιων χώρων, η χρήση εναλλακτικών µεθόδων δροσισµού των δηµόσιων χώρων και η φύτευση δωµάτων κτιρίων σε µεγάλη κλίµακα. Ενδεικτικά µπορεί να αναφερθεί το πρόγραµµα βιοκλιµατικής ανάπλασης του ήµου Παύλου Μελά, το οποίο βρίσκεται σε φάση υλοποίησης, και περιλαµβάνει την αναβάθµιση µιας µεγάλης και πυκνοδοµηµένης περιοχής, ανάµεσα στο Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης και το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, όπως φαίνεται στο σχήµα 3. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η µελέτη αυτή δεν επικεντρώνεται στην βιοκλιµατική ανάπλαση κάποιας πλατείας ή κάποιας µεµονωµένης οδού, αλλά στην επέµβαση µιας ολόκληρης γειτονιάς. Λόγω της πυκνότητας του αστικού ιστού, της έντονης παρουσίας υλικών εδαφοκάλυψης µε µειωµένη ανακλαστικότητα, καθώς και των υλικών που έχουν χρησιµοποιηθεί στα κτίρια, στους δρόµους και 4

στα πεζοδρόµια, η περιοχή µελέτης είναι θερµικά επιβαρυµένη. Η παρουσία δένδρων χαµηλού ύψους, τοποθετηµένα διάσπαρτα µέσα στην περιοχή επιδρά ελάχιστα στην θερµική άνεση της περιοχής. Το γεγονός αυτό οδηγεί αναµφισβήτητα σε αυξηµένες θερµοκρασίες αέρα και επιφάνειας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ ταυτόχρονα δηµιουργεί συνθήκες θερµικής δυσφορίας στην περιοχή. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για θερινές συνθήκες, η κατάσταση στην περιοχή εµφανίζεται ως ακολούθως: Η θερµοκρασία περιβάλλοντος σε ύψος z=1,80 m κυµαίνεται από 34,60 C έως 37,60 C. Οι θερµοκρασίες επιφανείας κυµαίνονται από 29,85 C έως πάνω από 62 C, ενώ το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής έχει θερµοκρασίες της τάξης των 48-50 C. Η µέση µέγιστη θερµοκρασία περιβάλλοντος στο ίδιο ύψος είναι 33,87 ºC στις 15:00 το µεσηµέρι, ενώ η αντίστοιχη µέση µέγιστη θερµοκρασία επιφάνειας είναι 37,94 ºC. Ο µέσος δείκτης θερµικής άνεσης PMV έχει ελάχιστη τιµή 2,24 στις 10:00 και µέγιστη τιµή 3,72 στις 15:00 το µεσηµέρι της 21ης Ιουνίου, τιµές ιδιαίτερα υψηλές. Σχήµα 3. Περιοχή «Νεόκτιστα» ήµου Παύλου Μελά, Θεσσαλονίκη Στο πλαίσιο της µελέτης βιοκλιµατικής ανάπλασης της περιοχής προτάθηκαν, σε συνεργασία µε την αρχιτεκτονική οµάδα, παρεµβάσεις που αφορούν τα ακόλουθα: (α) Φύτευση, δηµιουργία µικρών πάρκων και δέντροφύτευση, (β) χρήση ψυχρών κυβόλιθων σε µεγάλο µέρος των πεζοδροµίων και πάρκων και (γ) πεζοδρόµηση και µετατροπή σε οδούς ήπιας κυκλοφορίας των κάθετων οδών, µε χρήση ψυχρής ασφάλτου και ψυχρών πλακών πεζοδροµίου. Από την ανάλυση της αποτελεσµατικότητας των παρεµβάσεων προέκυψε ότι στην περιοχή των Νεόκτιστων αναµένεται να επιτευχθούν τα ακόλουθα οφέλη: Μείωση της µέσης µέγιστης θερινής θερµοκρασίας περιβάλλοντος κατά 5,8 Κ. Μείωση της θερµοκρασίας περιβάλλοντος σε επίπεδα χαµηλότερα των 31 C. Βελτίωση του τυπικού ηµερήσιου αθροίσµατος των βαθµοωρών (DDC Tb= 26 C ) κατά 85%. Μείωση της µέσης µέγιστης θερµοκρασίας επιφάνειας κατά 7,9 Κ. Βελτίωση του µέσου δείκτη θερµικής άνεσης (PMV) κατά 47,3%. Αισθητική αναβάθµιση του δηµοσίου χώρου, η οποία θα οδηγήσει σε αναβάθµιση της περιοχής σε κοινωνικό, λειτουργικό και οικονοµικό επίπεδο. 5

Στο σχήµα 4 παρατίθενται ενδεικτικά οι τιµές του δείκτη θερµικής άνεσης πριν και µετά τις παρεµβάσεις για τις 14:00 µιας τυπικής µέρας του Ιουνίου. 6

Σχήµα 5. Σχέση µεταξύ της ενεργειακής πολιτικής και των βιώσιµων πόλεων. Ένας παράγοντας που επηρεάζει σηµαντικά πολύ την αστική βιωσιµότητα είναι το ζήτηµα της πυκνότητας του αστικού ιστού. Ειδικότερα, όσο πιο συµπαγής ο αστικός ιστός, τόσο µικρότερες οι αποστάσεις και κατά συνέπεια τόσο χαµηλότεροι οι ρύποι λόγω µεταφορών. Για το λόγο αυτό πολλές πόλεις που είναι ιδιαίτερα αραιοκατοικηµένες, ιδιαίτερα στη Σκανδιναβία, θεωρείται πως υστερούν στο θέµα της βιωσιµότητας λόγω των µεγάλων αποστάσεων και των άµεσα συνδεδεµένων εκλυόµενων ρύπων. Από την άλλη πλευρά οι ελληνικές πόλεις αντιπροσωπεύουν την άκρως αντίθετη κατάσταση, καθώς κατέχουν από τα µεγαλύτερα ποσοστά πυκνότητας. Συνεπώς πόσο πυκνή πρέπει να είναι µια πόλη για να µπορεί να θέσει τις κατάλληλες βάσεις προς µια πιο βιώσιµη ανάπτυξη; Αν θεωρήσουµε πως στην Ελλάδα οι πόλεις υπερβαίνουν στην πλειοψηφία τους τις τιµές που θεωρούνται ευρύτερα ως «καλές», τότε το δίληµµα προς την αστική βιωσιµότητα τίθεται µεταξύ της κατεδάφισης και της αναβάθµισης του υφιστάµενου κτιριακού αποθέµατος. Γιατί µπορεί µεν η πυκνότητα να παίζει σηµαντικό ρόλο, εξίσου σπουδαίο ρόλο διαδραµατίζει όµως και η ενεργειακή συµπεριφορά των κτιρίων. Ιδιαίτερα δε στην περίπτωση της Ελλάδας, η κατεδάφιση κτιρίων στα αστικά κέντρα θα σήµαινε την απαλοιφή ολόκληρων οικοδοµικών τετραγώνων µε πολυκατοικίες, καθώς αυτές αποτελούν το 80-95% των αστικών κτιρίων, ανάλογα µε την αστική ζώνη. Το ερώτηµα που προκύπτει είναι αν µία τέτοια δράση θα εξασφάλιζε τη βιωσιµότητα και η απάντηση φαντάζει µάλλον αρνητική. Αντίθετα η συνεπής µελέτη µέτρων ενεργειακής αναβάθµισης προτιµάται από και τη διεθνή βιβλιογραφία καθώς προϋποθέτει: Μικρότερο περιβαλλοντικό κόστος Μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή Λιγότερα τεχνικά προβλήµατα ιδιαίτερα µεταξύ δηµόσιων φορέων και πολιτών Σηµαντικά χαµηλότερο αρχικό κόστος 7

ιατήρηση της ιδιαίτερα πρωτότυπης αρχιτεκτονικής ταυτότητας Είναι σηµαντικό να αναδείξουµε εκτός από τα αρχαία και βυζαντινά µας µνηµεία και ένα κοµµάτι της πιο σύγχρονης αρχιτεκτονικής των αστικών µας κέντρων. Ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, πλήθος αστικών πολυκατοικιών των δεκαετιών του 1940, 50 60, ακόµη και του 70, έχουν χαρακτηριστεί από έλληνες αλλά και ξένους αρχιτέκτονες ως ένα ιδιαίτερο δείγµα αξιόλογης αρχιτεκτονικής, το οποίο θα πρέπει να διαφυλάξουµε. Αντιθέτως, ελάχιστη βαρύτητα δίνεται στο θέµα αυτό και τα κτίρια των ελληνικών πόλεων παρακµάζουν. Συνδυαστική αναβάθµιση κτιρίων και βιοκλιµατική ανάπλαση δηµόσιων χώρων Συµπεραίνει κανείς λοιπόν πως η ενεργειακή αναβάθµιση κτιρίων, σε συνδυασµό µε τη βιοκλιµατική ανάπλαση των δηµόσιων χώρων, µπορεί να αποτελέσει υπό συγκεκριµένες προϋποθέσεις ένα σηµαντικό εργαλείο αναβίωσης και αναβάθµισης των αστικών ελληνικών κέντρων. Εάν δε αυτά τα µέτρα συνδυαστούν µε άλλες παρεµβάσεις, το αποτέλεσµα µπορεί να έχει πολλαπλές θετικές επιδράσεις σε ποικίλους τοµείς: Ώθηση στον κατασκευαστικό τοµέα Σε µια περίοδο όπου ο κατασκευαστικός τοµέας παρουσιάζει τη µεγαλύτερη πτώση του από τη µεταπολίτευση, εκτός από την κατασκευή νεόδµητων κτιρίων, η ενεργειακή αναβάθµιση µπορεί να ενισχύσει σηµαντικά αυτή την αγορά. Περιβαλλοντικά και οικονοµικά οφέλη Καθώς το µεγαλύτερο ποσοστό των ελληνικών κτιρίων είναι κτίρια κατοικιών, η εξοικονόµηση ενέργειας σε αυτά συνεπάγεται άµεσα περιβαλλοντικά και οικονοµικά οφέλη, τόσο για τους ενοίκους όσο και για την πολιτεία. Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο Η εξοικονόµηση ενέργειας, η φύτευση υπαίθριων χώρων, τα ψυχρά υλικά, τα φυτεµένα δώµατα, η ελαχιστοποίηση των ψυκτικών φορτίων και κατ επέκταση η µειωµένη χρήση κλιµατιστικών µονάδων, συνεισφέρουν εκτός από τη βελτίωση της ποιότητας εσωτερικού περιβάλλοντος και στη βελτίωση του αστικού µικροκλίµατος βελτιώνοντας τις συνθήκες διαβίωσης στα αστικά κέντρα. Οικονοµική ανάπτυξη Η µείωση της κατανάλωσης ενέργειας και κατά συνέπεια η εξάρτηση από συµβατικές πρώτες ύλες, καθώς και η εξοικονόµηση οικονοµικών πόρων θα ενισχύσουν την ανάπτυξη σε εθνικό επίπεδο. Ενίσχυση του αστικού τουρισµού Ο τουρισµός αδιαµφισβήτητα αποτελεί µία από τις κινητήριες δυνάµεις της ελληνικής οικονοµίας. Ο πλούτος της Ελλάδας σε µνηµεία, σε ποικιλότητα και πληθώρα τουριστικών αγαθών είναι µεγάλος, αν και κατά πολλούς δεν προβάλλεται όσο θα έπρεπε. Είναι δε χαρακτηριστικό πως πολλές πόλεις του εξωτερικού προβάλουν οτιδήποτε µπορεί να ενισχύσει τον τοπικό και εθνικό τουρισµό, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική. εδοµένου µάλιστα του ότι πολύ ξένοι αρχιτέκτονες θεωρούν την αστική ελληνική πολυκατοικία ως ένα ιδιαίτερο γνώρισµα οικιστικής τυπολογίας που πρέπει να αναδείξουµε, η ενεργειακή αναβάθµιση των πολυκατοικιών, θα ενισχύσει την αισθητική των αστικών κέντρων και κατ 8

επέκταση µπορεί να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις, ώστε να αποτελέσει η τυπολογία αυτή τουριστικό προϊόν. Αναδιάρθρωση και επαναπροσδιορισµός της αισθητικής των πόλεών µας Το βιοτικό µας επίπεδο είναι άµεσα συνυφασµένο µε την αισθητική και τη λειτουργικότητα των πόλεων στις οποίες ζούµε. Τα µέτρα ενεργειακής αναβάθµισης που προωθούνται από το κράτος αφορούν σε µια συγκεκριµένη τυπολογία αστικών οικιστικών κτιρίων που εφόσον αναβαθµιστούν ενεργειακά µε συγκεκριµένες προδιαγραφές µπορούν να συµβάλουν στη βελτίωση της αισθητικής των ελληνικών πόλεων. Κοινωνική συνοχή ιασφαλίζοντας τη διατήρηση του υφιστάµενου κοινωνικού ιστού και αποφεύγοντας την εσωτερική αστική µετανάστευση, όπως αυτή σηµειώνεται στην περίπτωση µαζικής κατεδάφισης ολόκληρων τετραγώνων. Αντίθετα, µε την αναβάθµιση των κτιρίων και των περιοχών διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή και ισορροπία. Αντί επιλόγου Ένα ανοιξιάτικο πρωινό του 2018 επέστρεφα από την Αθήνα και την τακτική συνεδρίαση της Εθνικής Επιτροπής για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη, στην οποία συζητήθηκε η αναθεώρηση του Κανονισµού για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων. Ο ισχύων κανονισµός είχε τεθεί σε ισχύ το 2016, αλλά µια που το 2020 ήταν υποχρεωτική η αναθεώρησή του, η συλλογική προσπάθεια για τη βελτίωσή του ξεκίνησε έγκαιρα, δυο χρόνια νωρίτερα. Πήρα το intercity του ΟΣΕ, το οποίο χρειαζόταν µόλις τρεις ώρες για τη διαδροµή, χρόνος απόλυτα ανταγωνιστικός του αεροπορικού ταξιδιού, ενώ στα απαστράπτοντα βαγόνια του µπορούσα να προσθέσω τις τελευταίες πινελιές στο µάθηµά µου της αυριανής µέρας. Περνώντας από τις υπώρειες της Οίτης έβλεπα τις µεγάλες ανεµογεννήτριες στην πλαγιά του βουνού να γυρίζουν αυτοκρατορικά, εκµεταλλευόµενες το βοριαδάκι που φυσούσε. Ο θεσσαλικός κάµπος φάνταζε γαλήνιος. Χιλιάδες στρέµµατα που παλιά είχαν βαµβάκι ήταν σπαρµένα εδώ και πέντε χρόνια µε ελαιοκράµβη και περίµεναν να θεριστούν, προκειµένου να µετατραπεί σε βιοκαύσιµο στο παλιό εργοστάσιο της Ζάχαρης έξω απ τη Λάρισα. Στη δυτική είσοδο της Θεσσαλονίκης, όπου από το 2010, τη χρονιά που ξέσπασε η µεγάλη κρίση, υπήρχαν εγκαταλελειµµένα εργοστάσια και µάντρες εµπορίας φορτηγών, είχε συντελεστεί από το 2016 µία πραγµατική κοσµογονία: Εταιρείες προηγµένων δοµικών υλικών, εργαστήρια βιοτεχνολογίας, κέντρα ανάπτυξης πληροφορικής, όλα είχαν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της συνδυασµένης προσπάθειας της Ζώνης Καινοτοµίας, του Μητροπολιτικού ήµου Θεσσαλονίκης και της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Απασχολούσαν νέους επιστήµονες και εργαστηριακό προσωπικό και παρήγαγαν προϊόντα που εξάγονταν σ όλη την Ευρώπη. Από τον σιδηροδροµικό σταθµό, εξαίρετα συντηρηµένο δείγµα µοντέρνας αρχιτεκτονικής του 1950, έφτασα µε το µετρό σε 25 στο σπίτι µου στην Καλαµαριά. Ένα τυπικό διαµέρισµα σε µία πολυκατοικία του 1990, 9

ανακατασκευασµένη σύµφωνα µε τις αρχές του ενεργειακού σχεδιασµού, µε ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας για θέρµανση το χειµώνα και χωρίς ανάγκη κλιµατισµού το καλοκαίρι. Βουλιάζοντας στον καναπέ είδα στις ειδήσεις ότι το χρέος της χώρας, µετά από ορθολογικό πολιτικό σχεδιασµό, επίπονη διαπραγµάτευση και ρήξη µε τους δανειστές µας και σκληρή δουλειά απ όλους, είχε επιτέλους µειωθεί κάτω από το 100% του ΑΕΠ, καθιστώντας τις δύσκολες µέρες που προηγήθηκαν οριστικά παρελθόν. Μόνο η ΑΕΚ εξακολουθούσε να µην έχει πάρει πρωτάθληµα, αλλά µ αυτό είχα µάθει πλέον να ζω. Βιβλιογραφία Ελληνική Στατιστική Αρχή, Στατιστικά στοιχεία κτιριακού αποθέµατος (2013) European Environmental Agency (EEA). (2011). Annual European Union greenhouse gas inventory 1990 2008 and inventory report Copenhagen: ΕΕΑ. Eurostat Energy Statistics. [Online]. (2013). Papadopoulos A.M. (2007), Energy cost and its impact on regulating the buildings energy behaviour, Advances in Building Energy Research 1, 105-121. Theodoridou I., Papadopoulos A.M. and Hegger M. (2011), A typological classification of the Greek building stock, Energy and Buildings 43, 10, 2779-2787. Theodoridou I., Papadopoulos A.M. and Hegger M. (2011), Statistical analysis of the Greek residential building stock, Energy and Buildings 43, 9, 2422-2428. Stamou A., Patias P., Papadopoulos A.M., Theodoridou I. (2012), Study and Analysis of WorldView-2 satellite Imagery for evaluating the energy efficiency of the urban area of Kalamaria, Greece, South-Eastern European Journal of Earth Observation and Geomatics, 1, 1, 41-54 10