4. ΕΝΤΥΠΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΡ. 17 ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 92/43/ΕΚ - ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ Γενικά

4. ΕΝΤΥΠΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΡ. 17 ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 92/43/ΕΚ - ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ... 2 4.1. Γενικά... 2 4.2. Επίπεδα πληροφορίας παράμετροι προς συμπλήρωση στο Έντυπο Αναφοράς... 3 4.2.1. Γενικά Στοιχεία... 4 4.2.2. Εθνικό Επίπεδο... 5 4.2.3. Βιογεωγραφικό Επίπεδο... 7 4.2.4. Επίπεδο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000... 23

4. ΕΝΤΥΠΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΡ. 17 ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 92/43/ΕΚ - ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ 4.1. Γενικά Όμοια με τη δεύτερη εξαετή έκθεση (περίοδος αναφοράς 2001-2006) για την εφαρμογή του Άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, και η τρίτη εξαετής έκθεση (2007-2012) απαιτεί από όλα τα κράτη μέλη τη συμπλήρωση εντύπων αναφοράς για την εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης α) των ειδών των Παραρτημάτων ΙΙ, ΙV και V και β) των τύπων οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της ανωτέρω Οδηγίας που απαντούν στην επικράτειά τους. Τα έντυπα αναφοράς (Annex B για τα είδη και Annex D για τους τύπους οικοτόπων) καθορίσθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και συμπληρώνονται βάσει των κύριων αποτελεσμάτων της εποπτείας, σε εφαρμογή του Άρθρου 11. Η επίτευξη της «Ευνοϊκής Κατάστασης Διατήρησης» (FCS Favourable Conservation Status) για όλα τα είδη και τους τύπους οικοτόπων Κοινοτικού Ενδιαφέροντος αποτελεί τον απώτερο σκοπό της Οδηγίας των Οικοτόπων. Με απλά λόγια, μπορεί να περιγραφεί ως η κατάσταση στην οποία ένα είδος ή ένας τύπος οικοτόπου ευημερεί (τόσο ποιοτικά όσο και σε πληθυσμό ή έκταση), έχοντας καλές προοπτικές να συνεχίσει να ευημερεί και στο μέλλον. Ωστόσο, το γεγονός ότι ένα είδος ή ένας τύπος οικοτόπου δεν απειλείται (π.χ. δεν αντιμετωπίζει άμεσο κίνδυνο να εκλείψει) δεν σημαίνει πως βρίσκεται και σε ευνοϊκή κατάσταση διατήρησης. Η Κατάσταση Διατήρησης κατατάσσεται τελικά στις κατωτέρω κλάσεις: Ευνοϊκή Μη Ευνοϊκή Ανεπαρκής Μη Ευνοϊκή Κακή Άγνωστη Βάσει του ανωτέρω πίνακα διακρίνονται τέσσερις διαβαθμίσεις της Κατάστασης Διατήρησης: (α) Ευνοϊκή (πράσινο), όπου τα είδη και οι οικότοποι ευημερούν και αναμένεται να συνεχίσουν να ευημερούν χωρίς να απαιτείται καμία παρέμβαση στις υπάρχουσες τακτικές διαχείρισης, (β) Μη Ευνοϊκή Ανεπαρκής (κίτρινο), όπου απαιτείται κάποιου είδους παρέμβαση στις υπάρχουσες τακτικές διαχείρισης, ωστόσο ο κίνδυνος να εκλείψει το είδος ή ο τύπος οικοτόπου δεν είναι και τόσο υψηλός, (γ) Μη Ευνοϊκή Κακή (κόκκινο), όπου το είδος ή ο τύπος οικοτόπου διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να εκλείψει (τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο) και (δ) Άγνωστη (γκρι), όπου τα στοιχεία δεν επαρκούν για την εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης. Η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης προκύπτει στη ουσία από τον υπολογισμό μιάς σειράς άλλων παραμέτρων, οι οποίες είναι:

ΕΙΔΗ Εύρος Εξάπλωσης Πληθυσμιακό Μέγεθος Ενδιαίτημα για το Είδος Μελλοντικές Προοπτικές ΤΥΠΟΙ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ Εύρος Εξάπλωσης Έκταση Δομή και Λειτουργίες Μελλοντικές Προοπτικές Η κατάταξη ενός είδους ή τύπου οικοτόπου προκύπτει από τη διαφορά μεταξύ της τρέχουσας τιμής κάθε παραμέτρου (πραγματική τιμή) και της Ευνοϊκής Τιμής Αναφοράς (θεωρητικό βέλτιστο), σύμφωνα με προσυμφωνημένα σχήματα (πίνακες κριτηρίων: Annex C και Annex E, για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων, αντίστοιχα). Θα πρέπει να σημειωθεί πως η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης αφορά σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας ενώ υπάρχει ειδική ενότητα στα έντυπα αναφοράς για συμπλήρωση του πληθυσμιακού μεγέθους για τα είδη του Παραρτήματος ΙΙ και για συμπλήρωση της έκτασης που καλύπτουν οι τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι εντός περιοχών του Δικτύου Natura 2000. Το παρόν κεφάλαιο αποσκοπεί στην καθοδήγηση των ειδικών επιστημόνων που μετέχουν στην προσπάθεια σύνταξης της τρίτης εξαετούς έκθεσης, κατά τη διαδικασία συμπλήρωσης των εντύπων αναφοράς. Αποτελεί, στην ουσία, σύνοψη του συνοδευτικού εγγράφου «Assessment, monitoring and reporting under Article 17 of the Habitats Directive: Explanatory notes and guidelines» (European Commission, Final Version July 2011) και εστιάζει σε επεξηγηματικούς ορισμούς και σε προτεινόμενες μεθόδους υπολογισμού των διαφόρων παραμέτρων που περιλαμβάνονται στα έντυπα αναφοράς. Ως εκ τούτου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη συμπλήρωση των εντύπων αναφοράς ως συμπληρωματικό των οδηγιών που ήδη περιέχονται σε αυτά. Οι ενδιαφερόμενοι για περισσότερες πληροφορίες και παραδείγματα ενθαρρύνονται να ανατρέχουν στο πλήρες κείμενο του συνοδευτικού εγγράφου. Επίσης, στο πλαίσιο του Άρθρου 17 έχει δημιουργηθεί μία διαδικτυακή πύλη αναφοράς που περιλαμβάνει πληροφορίες για την ορθή και πλήρη συμπλήρωση των εντύπων αναφοράς όπως πίνακες με κωδικούς, καταλόγους ειδών και τύπων οικοτόπων, καταλόγους και κωδικούς πιέσεων και απειλών κ.ά. 4.2. Επίπεδα πληροφορίας παράμετροι προς συμπλήρωση στο Έντυπο Αναφοράς Στα νέα, αναμορφωμένα έντυπα αναφοράς (της τρίτης εξαετούς έκθεσης για την περίοδο 2007-2012), η απαιτούμενη πληροφορία διαρθρώνεται στα ακόλουθα τέσσερα επίπεδα: 0. Γενικά Στοιχεία 1. Εθνικό Επίπεδο 2. Βιογεωγραφικό Επίπεδο 3. Επίπεδο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000

Για τα πεδία ελεύθερου κειμένου (free text) των εντύπων αναφοράς, συνιστάται η πληροφορία να αναγράφεται στην αγγλική ώστε να είναι κατανοητή από το ευρύ κοινό και να διευκολύνεται η περαιτέρω χρήση αυτής κατά τις αναλύσεις της ΕΕ. Τα είδη με περιστασιακή εξάπλωση (occasional) ή τα νεοαφιχθέντα είδη (newly arriving species) θα πρέπει να αναφέρονται κανονικά (έντυπο αναφοράς) ακόμη και εάν δεν είναι δυνατή η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησής τους. Συνεπώς, συνιστάται να παρέχονται οι ακόλουθες πληροφορίες, εφόσον είναι διαθέσιμες: Χάρτες της υφιστάμενης εξάπλωσης Υφιστάμενο εύρος εξάπλωσης έκταση km 2 (2.3.1) Πληθυσμός εκτίμηση μεγέθους (2.4.1 ή 2.4.2), έτος ή περίοδος εκτίμησης (2.4.4) και μέθοδος για την εκτίμηση του πληθυσμιακού μεγέθους (2.4.5) Ακόμη και εάν καμία από τις ανωτέρω πληροφορίες δεν είναι διαθέσιμη, θα πρέπει να αναγράφεται στο έντυπο αναφοράς το όνομα του είδους και η Βιογεωγραφική Περιοχή στην οποία απαντά. 4.2.1. Γενικά Στοιχεία Στο Επίπεδο 0 Γενικά Στοιχεία δηλώνεται αρχικά ο διψήφιος κωδικός του κράτους μέλους ISO 3166 (GR στην προκειμένη περίπτωση). Ακολούθως, δηλώνεται α) ο τετραψήφιος κωδικός και η επιστημονική ονομασία του είδους (υποχρεωτικά πεδία 0.2.1 και 0.2.2) καθώς και η εναλλακτική επιστημονική ονομασία και το κοινό όνομα του είδους, έαν υπάρχουν (προαιρετικά πεδία 0.2.3 και 0.2.4) ή β) ο τετραψήφιος κωδικός του τύπου οικοτόπου. Όπως φαίνεται στον ανωτέρω πίνακα, οι τετραψήφιοι κωδικοί των ειδών και των τύπων οικοτόπων της Οδηγίας και τα επιστημονικά ονόματα των ειδών δίνονται στη διαδικτυακή πύλη αναφοράς (βλ. συνδέσμους). Field name 0.1 Member State GR 0.2 Species 0.2 Habitat code 0.2.1 Species code 0.2.2 Species scientific name 0.2.3 Alternative species scientific name 0.2.4 Common name Optional Optional Brief explanations Check list for species http://bd.eionet.europa.eu/activities/reporting/ Article_17/reference_portal Check list for species http://bd.eionet.europa.eu/activities/reporting/ Article_17/reference_portal Scientific name used at national level if different to 0.2.2 In national language Check list for habitat types http://bd.eionet.europa.eu/activities/reporting/article_17/reference_portal do not use subtypes

4.2.2. Εθνικό Επίπεδο Οι χάρτες εξάπλωσης (1.1.1) και εύρους εξάπλωσης (1.1.5) για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων θα πρέπει να υποβληθούν σε γεωγραφικά αρχεία διανυσματικού τύπου (vector), πολυγωνικής τοπολογίας και μορφοτύπου ESRI shapefile (shp). Όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί, οι χάρτες εξάπλωσης (1.1.1) και εύρους εξάπλωσης (1.1.5) θα πρέπει να αναφέρονται στο προβολικό σύστημα ETRS LAEA 5210 και να απεικονίζουν την εξάπλωση και το εύρος εξάπλωσης σε κελιά του ευρωπαϊκού πλέγματος αναφοράς 10x10 km ETRS. Το συγκεκριμένο πλέγμα αναφοράς διατίθεται προς μεταφόρτωση σε μορφή αρχείου shapefile από τον δικτυακό τόπο: http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/eea-reference-grids-2 Το εν λόγω πλέγμα αναφοράς βασίζεται στις συστάσεις της 1 ης Ευρωπαϊκής Συνάντησης Εργασίας για τα πλέγματα αναφοράς που έλαβε χώρα το 2003 και στις προδιαγραφές της Κοινοτικής Οδηγίας INSPIRE για τα γεωγραφικά πλέγματα αναφοράς. Για κάθε χώρα διατίθενται προς μεταφόρτωση τρία διανυσματικά αρχεία του πλέγματος, με διαστάσεις κελιού 1x1, 10x10 και 100x100 km. Τα πλέγματα αναφοράς καλύπτουν κατ ελάχιστον τα σύνορα των χωρών με επιπλέον 15 km περιμετρικής ζώνης, και ενδεχομένως, τις θαλάσσιες Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ)0F1 με επιπλέον 15 km περιμετρικής ζώνης. Επισημαίνεται ότι η έκταση του πλέγματος αναφοράς στον θαλάσσιο χώρο δεν αντικατοπτρίζει την έκταση των χωρικών υδάτων. Ειδικά για την υποβολή σε Εθνικό επίπεδο, η απεικόνιση της εξάπλωσης και του εύρους εξάπλωσης πρέπει να γίνει σε κελιά διάστασης 10x10 km, με βάση το ευρωπαϊκό πλέγμα αναφοράς 10x10 km που διατίθεται για την Ελλάδα (πεδία 1.1.1, 1.1.5). Όλα τα γεωγραφικά αρχεία πρέπει να συνοδεύονται από αρχεία που δηλώνουν το σύστημα αναφοράς συντεταγμένων (αρχεία prj). Η χρονική περίοδος κατά την οποία έγινε η συλλογή των δεδομένων εξάπλωσης θα πρέπει να συμπληρωθεί στα μεταδεδομένα των αρχείων, τα οποία θα πρέπει να συνοδεύουν τα γεωγραφικά αρχεία και να ακολουθούν τις προδιαγραφές της Οδηγίας INSPIRE.Συμπληρωματικά, είναι δυνατόν να υποβληθεί χάρτης εξάπλωσης σε κελιά πλέγματος αναφοράς άλλου μεγέθους (καλύτερης ανάλυσης) ή ακόμη και σε πολύγωνα (προαιρετικό πεδίο 1.1.4). Σε κάθε περίπτωση, τα συμπληρωματικά αρχεία θα πρέπει να συνοδεύονται από μεταδεδομένα και από αρχεία prj που δηλώνουν το σύστημα αναφοράς συντεταγμένων. Η έκθεση απαιτεί την υποβολή ενιαίων γεωγραφικών αρχείων για την εξάπλωση και το εύρος εξάπλωσης των τύπων οικοτόπων και των ειδών, δηλαδή συνολικά τεσσάρων αρχείων, της παρακάτω μορφής: GR_Art17_habitats_distribution.shp GR_Art17_habitats_range.shp GR_Art17_species_distribution.shp GR_Art17_species_range.shp 1 www.vliz.be/vmdcdata/marbound

1. National Level 1.1 Maps Distribution and range within the MS concerned 1.1.1 Distribution map 1.1.2 Method used - map 10x10km ETRS grid cells ETRS LAEA 5210 projection Sensitive Species? YES/NO 3 = Complete survey 2 = Estimate based on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data 1.1.3 Year or period Year or period when distribution data was collected 1.1.4 Additional distribution map 1.1.5 Range map Optional Additional map (1x1km, 5x5km, etc.) 10x10km ETRS grid cells ETRS LAEA 5210 projection Ο πίνακας της περιγραφικής βάσης δεδομένων (attribute table) των γεωγραφικών αρχείων εξάπλωσης και εύρους εξάπλωσης των τύπων οικοτόπων και ειδών, θα πρέπει να περιέχει απαραίτητα τα παρακάτω πεδία: - Code: Λαμβάνει τιμές από τον μοναδικό κωδικό του τύπου οικοτόπου (Habitat Code) ή του είδους (Species Code). - MapType: Λαμβάνει τις τιμές «Distribution» ή «Range» ανάλογα με το αν πρόκειται για χάρτη εξάπλωσης (Distribution) ή εύρους εξάπλωσης (Range) αντίστοιχα. - Group: Λαμβάνει τις τιμές «Habitat» ή «Species» ανάλογα με το αν αναφέρεται σε τύπο οικοτόπου ή είδος αντίστοιχα. MS: ο κωδικός της χώρας υποβολής κατά ISO2, δηλαδή για την Ελλάδα η τιμή «GR». - MED: Η έκταση σε km² μέσα στη Mεσογειακή Bιογεωγραφική Zώνη. - Area: Η συνολική έκταση σε km². Ειδικά για τα αρχεία του εύρους εξάπλωσης θα πρέπει να υπάρχουν και δύο επιπλέον πεδία: - Grid: Πληροφορία για το μέγεθος του κελιού του πλέγματος αναφοράς που χρησιμοποιήθηκε - Gap: Πληροφορία για το μέγεθος της απόστασης (Gap distance) που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό του εύρους εξάπλωσης. Η χρήση πεδίων που να καταδεικνύουν εάν ένα κελί είναι γεμάτο ή όχι, υποδηλώνοντας παρουσία ή απουσία του τύπου οικοτόπου ή του είδους, αντίστοιχα δεν επιτρέπεται.

Για είδη που χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητα (για παράδειγμα, είδη που αποτελούν αντικείμενο θήρευσης, παράνομης συλλογής κ.τ.λ.) υπάρχει η δυνατότητα απόκρυψης των δεδομένων εξάπλωσης αυτών από το ευρύ κοινό (όταν τα στοιχεία της τρίτης εξαετούς έκθεσης θα αναρτηθούν και θα είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο, σε βάσεις δεδομένων της ΕΕ κ.ά.), καταδεικνύοντας ΝΑΙ/YES στο αντίστοιχο πεδίο. 4.2.3. Βιογεωγραφικό Επίπεδο Για την Ελλάδα, το Βιογεωγραφικό Επίπεδο συμπίπτει με το Εθνικό, καθώς η χώρα ανήκει μόνο σε μία Βιογεωγραφική Περιοχή, τη Μεσογειακή (MED ή MMED, για τα χερσαία ή τα θαλάσσια είδη και τύπους οικοτόπων, αντίστοιχα). Στο πεδίο Δημοσιευμένες Πηγές (2.2), οι βιβλιογραφικές αναφορές θα πρέπει να δίνονται στη μορφή: συγγραφέας, έτος, τίτλος δημοσίευσης, τόμος, αριθμός σελίδων. Π.χ. Hammond, P. S., Berggren, P., Benke, H., Borchers, D. L., Collet, A., Heide- Jorgensen, M. P., Heimlich, S., Hiby, A. R., Leopold, M. F. and Øien, N. 2002 Abundance of harbour porpoise and other cetaceans in the North Sea and adjacent waters. Journal of Applied Ecology, 39, pp. 361-376. Σε περίπτωση που παρατίθενται διαδικτυακές αναφορές/ηλεκτρονικές διευθύνσεις, θα πρέπει να είναι σε ολοκληρωμένη μορφή, περιλαμβάνοντας το αρχικό «http://». Τυχόν αδημοσίευτα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις επιμέρους εκτιμήσεις κατά την κρίση των επιστημόνων και αυτό καταδεικνύεται επίσης στο πεδίο 2.2 Published sources των εντύπων αναφοράς. 2. Biogeographical level 2.1 Biogeographical region & marine regions 2.2 Published sources Mediterranean (MED) Marine Mediterranean (MMED) Bibliographic references Link to Internet sites 4.2.3.1. Εύρος εξάπλωσης (Είδη και Τύποι Οικοτόπων) Ως εύρος εξάπλωσης ορίζεται η επιφάνεια (περιοχή) στην οποία απαντά συνήθως ένα είδος ή ένας τύπος οικοτόπου1f2. Στην προκειμένη περίπτωση, για τις ανάγκες της εξαετούς αναφοράς, πρέπει να εκτιμηθεί το πραγματικό εύρος που καταλαμβάνουν τα είδη και οι τύποι οικοτόπων στο τέλος της παρούσας περιόδου αναφοράς (2007-2012). Το πραγματικό εύρος καθορίζεται από τα εξωτερικά όρια της συνολικής 2 Ο όρος «φυσικό εύρος» εμφανίζεται σε διάφορα σημεία του κειμένου της Οδηγίας των Οικοτόπων και με διαφορετικό περιεχόμενο. Ο ανωτέρω ορισμός είναι αυτός που χρησιμοποιείται από την Επιστημονική Ομάδας Εργασίας των Οικοτόπων (Scientific Working Group under the Habitats Committee) και είναι αρκετά γενικός ώστε να εξυπηρετεί τους σκοπούς των εντύπων αναφοράς της Οδηγίας στο σύνολό τους.

έκτασης που καταλαμβάνει ένα είδος ή τύπος οικοτόπου, σε δεδομένη χρονική στιγμή, ενώ μπορεί να περιλαμβάνει και περιοχές οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται σε μόνιμη βάση. Για παράδειγμα, για τα μεταναστευτικά είδη, το εύρος περιλαμβάνει όλες τις περιοχές στις οποίες το είδος διαμένει, μόνιμα ή προσωρινά, καθώς και τις περιοχές τις οποίες απλώς διασχίζει, σε κάθε χρονική στιγμή της συνηθισμένης μεταναστευτικής του πορείας. Το εύρος, δηλαδή, μπορεί να θεωρηθεί ως ένας φάκελος που περικλείει όλες τις πραγματικά καταλαμβανόμενες αλλά και μη καταλαμβανόμενες περιοχές διότι, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το είδος ή ο τύπος οικοτόπου δεν καταλαμβάνει το σύνολο του εύρους του. Αντίθετα, στο εύρος δεν θα πρέπει να περιλαμβάνονται περιοχές στις οποίες κάποιο είδος ή τύπος οικοτόπου απαντά περιστασιακά, τυχαία ή με απρόβλεπτο τρόπο. Το εύρος εξάπλωσης αποτελεί μια έννοια, φύσει δυναμική. Μπορεί να αυξάνεται ή να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Οι αιτίες μεταβολής του μπορεί να είναι φυσικές (αλλαγή κλιματικών συνθηκών, οικολογική διαδοχή ή εκμετάλλευση νέων τροφικών αποθεμάτων από κάποια ζωικά είδη) ή ανθρωπογενείς (αλλαγές στην έκταση και τον τύπο των χρήσεων γης, κατακερματισμός των ενδιαιτημάτων ή αποκατάσταση φυσικών περιοχών). Ο σκοπός καθορισμού του εύρους εξάπλωσης ειδών και τύπων οικοτόπων, στο πλαίσιο της εξαετούς έκθεσης, είναι η ανίχνευση πιθανών μεταβολών από τη μία περίοδο αναφοράς στην επόμενη, καθώς η Kατάσταση Διατήρησης ενός είδους ή τύπου οικοτόπου επηρεάζεται και από το εύρος που αυτό καταλαμβάνει. Ωστόσο, το εύρος σπάνια αποτελεί τη μοναδική παράμετρο που είναι υπεύθυνη για τη Μη Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης, καθώς μεταβολές στο εύρος συνήθως συνοδεύονται από μεταβολές στο πληθυσμιακό μέγεθος (είδη) και στην έκταση (τύπους οικοτόπων). Το εύρος εξάπλωσης είναι στην ουσία μία τεχνική παράμετρος που επιτρέπει την εκτίμηση της έκτασης και των αλλαγών της εξάπλωσης των ειδών ή των τύπων οικοτόπων. Υπολογίζεται με βάση τον χάρτη της πραγματικής εξάπλωσης, χρησιμοποιώντας τυποποιημένες μεθόδους (απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της επαναληψιμότητας του υπολογισμού σε επόμενες περιόδους αναφοράς). Η τυποποιημένη προτεινόμενη μέθοδος αποτελείται από δύο βήματα: 1. Κλείσιμο κενών, με τη χρήση προκαθορισμένου συνόλου κανόνων που καθορίζουν πότε δύο ομάδες κελιών αναφοράς εξάπλωσης θα πρέπει να ενωθούν για να σχηματίσουν ένα ενιαίο πολύγωνο και πότε ένα κενό θα πρέπει να παραμείνει ως πραγματικό. Γενικά, τα μικρά διάκενα στην εξάπλωση των ειδών και των τύπων οικοτόπων θεωρούνται ως τμήμα του εύρους και περιλαμβάνονται σε αυτό, ενώ τα μεγαλύτερα όχι (Εικ. 2). Θα πρέπει να μεσολαβούν τουλάχιστον 4 με 5 κελιά (40-50 km απόσταση) για να δικαιολογείται μία ασυνέχεια στο εύρος, ωστόσο η τιμή αυτή μπορεί να τροποποιείται κατά περίπτωση με βάση την κρίση των ειδικών (π.χ. ανάλογα με τα πρότυπα εξάπλωσης και μετανάστευσης των ειδών). Θα πρέπει όμως να παραμείνει σταθερή για κάθε είδος ή τύπο οικότοπου, σε κάθε μελλοντική αναφορά. Η μέθοδος είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί και για

τον υπολογισμό του εύρους ειδών και τύπων οικοτόπων που εμφανίζουν γραμμική εξάπλωση (π.χ. ιχθυοπανίδα, παραποτάμια ενδιαιτήματα), αλλά όχι και αυτών που εμφανίζουν ασυνεχή και διακριτά πρότυπα εξάπλωσης (π.χ. εκβολές ποταμών). 2. Τα πολύγωνα που δημιουργούνται από το κλείσιμο των κενών (βήμα 1) υποβάλλονται στη συνέχεια σε αξιολόγηση περιβαλλοντικών παραμέτρων για να αποφευχθεί η πιθανότητα το εύρος να περιλαμβάνει ακατάλληλες περιοχές, όπως για παράδειγμα, το εύρος ενός χερσαίου είδους να περιλαμβάνει και θαλάσσιες περιοχές. Η αξιολόγηση περιβαλλοντικών παραμέτρων μπορεί να γίνει με βάση δεδομένα και χάρτες που αφορούν στην πραγματική εξάπλωση του είδους ή του τύπου οικοτόπου και συμπληρωματικά, όταν οι πληροφορίες είναι ανεπαρκείς, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η κρίση των ειδικών. Ωστόσο, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν καθόλου διαθέσιμα δεδομένα, η εκτίμηση του εύρους μπορεί να πραγματοποιηθεί με βάση την κρίση των ειδικών αξιοποιώντας υφιστάμενες πληροφορίες σχετικές με την οικολογία των ειδών και των τύπων οικοτόπων (π.χ. εδαφικές και κλιματικές συνθήκες, ανάγλυφο εδάφους, κ.λπ.). Εκτάσεις οι οποίες δεν θεωρούνται οικολογικά κατάλληλες, δεν θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο εύρος ενός είδους ή τύπου οικοτόπου. Τα μικρά διάκενα στην εξάπλωση των ειδών ή των τύπων οικοτόπων περιλαμβάνονται στο εύρος Τα μεγαλύτερα διάκενα δεν περιλαμβάνονται στο εύρος Εικόνα 2. Η μέθοδος υπολογισμού του εύρους του τύπου οικοτόπου 2110-Υποτυπώδεις κινούμενες θίνες, στη Γερμανία (από Axel Ssymank & Eckhard Schröder, BfN, DE). Γενικά, οι ακόλουθοι τύποι «ακατάλληλων» περιοχών θα πρέπει να εξαιρούνται από το υπολογιζόμενο εύρος: θαλάσσιες περιοχές από την εξάπλωση χερσαίων ειδών χερσαίες περιοχές από την εξάπλωση θαλάσσιων ειδών περιοχές πέρα από τα εθνικά σύνορα περιοχές με απόσταση >20 km από τις ακτές, για παράκτιους οικότοπους

περιοχές που δεν συμπίπτουν με λιμναίο περιβάλλον για είδη / τύπους οικοτόπων εσωτερικών υδάτων. Για είδη και τύπους οικοτόπων που θεωρούνται σπάνια ή με ιδιαίτερα περιορισμένη και εντοπισμένη εξάπλωση, το εύρος εξάπλωσης ισούται με την πραγματική εξάπλωση. Οι προτεινόμενες αποστάσεις διάκενων για τις κυριότερες κατηγορίες ειδών και τύπων οικοτόπων φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί: SP HT Category Lower plants Higher plants Invertebrates Fish Terrestrial mammals Amphibians Terrestrial reptiles Marine mammals and reptiles Localized HT Wide Spread HT Gap distance 40 km 40 km 40 km 50 km 40-90 km depending on dispersal ability 50 km 50 km 90 km 40 km 50 km Η πληροφορία που θα προκύψει σύμφωνα με τα ανωτέρω, θα χρησιμοποιηθεί στη συμπλήρωση του παρακάτω πίνακα καθώς και στην παραγωγή του χάρτη του εύρους εξάπλωσης (βλ. ανωτέρω), στον υπολογισμό της τάσης του εύρους (σε σύγκριση με την προηγούμενη εξαετή έκθεση) και στον υπολογισμό της Ευνοϊκής Τιμής Αναφοράς εύρους (μέσω της κρίσης του ειδικού ή συγκρινόμενο με ιστορική εξάπλωση). Range Surface area Range Method used Surface area of Range In km² 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate based on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data Για τον υπολογισμό του εύρους εξάπλωσης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κάνει διαθέσιμο ένα υπολογιστικό εργαλείο που ονομάζεται Range Tool. Το εργαλείο διατίθεται προς δωρεάν μεταφόρτωση από την διαδικτυακή πύλη αναφοράς, αλλά απαιτεί την ύπαρξη ενός εμπορικού λογισμικού ΣΓΠ, και συγκεκριμένα του

λογισμικού της ESRΙ ArcGIS (εκδόσεις 9.3, 10 και 10.1), στο οποίο εγκαθίσταται ως εργαλείο της εφαρμογής ArcToolbox. Το Range Tool απαιτεί την ύπαρξη γεωγραφικών δεδομένων (σε μορφή shapefile) για την εξάπλωση, τα οποία μπορεί να διατίθενται σε μορφή σημείων, γραμμών ή πολυγώνων. Τα πεδία που απαιτούνται από το εργαλείο φαίνονται στην εικόνα που ακολουθεί. Επισημαίνεται, ότι στο πεδίο «Maximun gap» του Range tool (υποχρεωτικό πεδίο 6), δηλώνεται ο αριθμός των κελιών του πλέγματος αναφοράς που αντιστοιχεί στην επιλεγμένη απόσταση διάκενων (Gap distance). Για παράδειγμα, για το πλέγμα 10x10km, εάν η απόσταση διάκενων είναι 50km, το Maximun gap θα πρέπει να δηλωθεί ως 5. Προαιρετικά, υπάρχει η δυνατότητα εξαίρεσης «ακατάλληλων» περιοχών από τον υπολογισμό του εύρους εξάπλωσης, χρησιμοποιώντας αντίστοιχα γεωγραφικά αρχεία που απεικονίζουν την περιοχή εξαίρεσης (προαιρετικό πεδίο 7). Το εργαλείο παράγει τελικά δύο αρχεία, ένα γεωγραφικό αρχείο (shp) για την εξάπλωση με τη μορφή κανάβου και ένα αντίστοιχο γεωγραφικό αρχείο (shp) για το εύρος εξάπλωσης. Επισημαίνεται, ότι πρέπει να ακολουθήσει έλεγχος των αποτελεσμάτων από τον ειδικό επιστήμονα για την εξαίρεση των «ακατάλληλων» περιοχών από το υπολογιζόμενο εύρος, και μετέπειτα επεξεργασία των γεωγραφικών αρχείων (π.χ. αφαίρεση υδάτινων τμημάτων από τα κελιά του πλέγματος που αναφέρονται σε

χερσαία είδη). Για τη συμπλήρωση του πεδίου «Range - Surface area» του εντύπου αναφοράς, έπειτα από τις διορθώσεις και τη γεωγραφική επεξεργασία, θα πρέπει να επανυπολογιστεί η έκταση του εύρους εξάπλωσης (για παράδειγμα να κοπούν τα κελιά του πλέγματος στα όρια της επικράτειας). Σημειώνεται ωστόσο, ότι τα γεωγραφικά αρχεία της υποβολής θα πρέπει μεν να εμπεριέχουν τις διορθώσεις, αλλά θα διατηρούν ακέραια τα κελιά του πλέγματος αναφοράς. 4.2.3.2. Πληθυσμός (Είδη) Η εκτίμηση της παραμέτρου αυτής θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μεγάλη ακρίβεια. Για κάθε είδος θα πρέπει να αναφέρονται (α) μία εκτίμηση του πληθυσμιακού μεγέθους, δίνοντας ένα ελάχιστο και ένα μέγιστο (π.χ. 1000-1200 άτομα) και (β) η μονάδα μέτρησης του πληθυσμιακού μεγέθους. (α) Για την εκτίμηση του πληθυσμιακού μεγέθους δίνεται ένα ελάχιστο και ένα μέγιστο (π.χ. 1000-1200 άτομα). Εάν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός των ατόμων, τότε αναφέρεται η ίδια τιμή για ελάχιστο και μέγιστο. Εάν η εκτίμηση γίνεται κατά προσέγγιση, χρησιμοποιούνται οι ακόλουθες κλάσεις για την αναφορά του πληθυσμιακού μεγέθους. Class Population 1 0-50 2 50-100 3 100-500 4 500-1 000 5 1 000-5 000 6 5 000-10 000 7 10 000-50 000 8 50 000-100 000 9 100 000-500 000 10 500 000-1 000 000 11 1 000 000-5 000 000 (β) Σε ό,τι αφορά στις μονάδες μέτρησης, το έντυπο αναφοράς παρέχει δύο εναλλακτικές: Άτομα ή κάποια από τις μονάδες μέτρησης που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των συμφωνημένων εξαιρέσεων (agreed exceptions) (πεδίο 2.4.1). Τα ανωτέρω αποτελούν και τις προτεινόμενες μονάδες μέτρησης από την ΕΕ. Άλλη μονάδα μέτρησης (εκτός από άτομα και συμφωνημένες εξαιρέσεις) από τον τυποποιημένο κατάλογο του Θεματικού Κέντρου για τη Βιοποικιλότητα - ETC/BD (πεδίο 2.4.2). Στην περίπτωση που χρησιμοποιείται αυτή η επιλογή για την αναφορά του πληθυσμιακού μεγέθους, ζητείται η μετατροπή αυτής της τιμής στη μονάδα μέτρησης άτομα (είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και οι κλάσεις

πληθυσμιακού μεγέθους του πίνακα ανωτέρω) ή σε κάποια από τις συμφωνημένες εξαιρέσεις, εάν φυσικά κάτι τέτοιο είναι εύλογο. Σε αυτήν την περίπτωση, συμπληρώνονται και τα δύο πεδία (2.4.1 και 2.4.2). Σε περίπτωση που η αναφορά του πληθυσμιακού μεγέθος γίνει στη μονάδα μέτρησης «τοποθεσίες» (localities) ή κελιά αναφοράς (grids) (πεδίο 2.4.3) ζητείται επίσης η μετατροπή της τιμής αυτής σε άτομα (είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και οι κλάσεις πληθυσμιακού μεγέθους του πίνακα ανωτέρω). Population Population size estimation (using individuals or agreed exceptions where possible) Population size estimation (using population unit other than individuals) Optional Additional information on population estimates / conversion Year or period Method used Population size Optional a) Unit b) Minimum c) Maximum Individuals or Agreed exceptions http://bd.eionet.europa.eu/activities/natura_2000/ Folder_Reference_Portal/list_of_exceptions.pdf a) Unit Population unit other than individuals b) Minimum c) Maximum a) Definition of "locality" Define "locality here b) Method to convert data How data was converted to No individuals? c) Problems encountered to provide population size This information will aid the future development of population units use Year or period when data for population size was recorded 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate based on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data Στη συνέχεια, περιγράφονται κάποιες από τις προτεινόμενες μονάδες μέτρησης πληθυσμιακού μεγέθους για τις ανάγκες της εξαετούς έκθεσης. Άτομα (individuals): Για τα περισσότερα είδη, η έννοια του ατόμου αφορά σε συγκεκριμένα στάδια του βιολογικού κύκλου τους. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ως άτομα θεωρούνται μόνο τα ενήλικα άτομα ή αυτά που βρίσκονται κοντά στην ενηλικίωση. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα κάποιοι πληθυσμοί λεπιδόπτερων, όπου είναι προτιμότερο να παρακολουθείται ο αριθμός των προνυμφών (ή των αβγών) καθώς αυτός θεωρείται ως ο πλέον αντιπροσωπευτικός του πληθυσμιακού μεγέθους. Στα τραχειόφυτα καταμετρούνται μόνο τα ανθοφόρα άτομα και όχι τα μικρά σπορόφυτα, ενώ για τον υπολογισμό του πληθυσμιακού μεγέθους στα βλαστητικά αναπαραγόμενα φυτά καταμετρούνται οι θύσανοι, τα εκβλαστήματα ή ακόμη και οι ροζέτες. Τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις όπου χρησιμοποιείται ο αριθμός ζευγαριών (π.χ. πουλιά) ή ο αριθμός αναπαραγόμενων θηλυκών (π.χ. μεγάλα θηλαστικά).

Έκταση που καλύπτεται από τον πληθυσμό (area covered by population): Γίνεται εκτίμηση της συνολικής έκτασης που καλύπτεται από το είδος. Αυτός ο τρόπος εκτίμησης του πληθυσμιακού μεγέθους χρησιμοποιείται κυρίως για άμισχους οργανισμούς (βρύοφυτα αλλά και κάποια τραχειόφυτα). Τοποθεσίες (localities)2f3 : Αυτή η μονάδα μέτρησης χρησιμοποιείται κυρίως για τον υπολογισμό του πληθυσμιακού μεγέθους ειδών που σχηματίζουν διακριτούς πληθυσμούς (π.χ. αποικίες νυχτερίδων) ή πληθυσμούς που περιορίζονται σε ένα συγκεκριμένο και διακριτό ενδιαίτημα (π.χ. κάποια είδη λεπιδόπτερων). Ο αριθμός των τοποθεσιών δεν μπορεί να εφαρμοσθεί στην περίπτωση κρυπτικών οργανισμών (π.χ. κάποια είδη ασπόνδυλων και βρυόφυτων), των οποίων η εξάπλωση είναι δυνατόν να καταγραφεί μόνο μερικώς και τα όρια της τοποθεσίας δεν μπορούν να διακριθούν με σαφήνεια. Δεν χρησιμοποιείται ούτε για είδη με ευρεία εξάπλωση (π.χ. αμφίβια και ερπετά) ή είδη που διανύουν μεγάλες αποστάσεις (π.χ. μεγάλα θηλαστικά), διότι είναι αδύνατος ο καθορισμός των ορίων της περιοχής την οποία καταλαμβάνουν. Για τις ανωτέρω κατηγορίες οργανισμών, η μέθοδος των κελιών πλέγματος αναφοράς (βλ. κατωτέρω) θεωρείται πιο αξιόπιστη. Κελιά πλέγματος αναφοράς (grid cells): Εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για τον υπολογισμό του πληθυσμιακού μεγέθους με τη χρήση κάποιας από τις ανωτέρω μεθόδους. Προτείνεται η χρήση χάρτη εξάπλωσης των ειδών (grid map), πλέγματος μικρότερου από 10x10 km. Ηλικιακή Δομή: Παρόλο που για τις ανάγκες συμπλήρωσης του εντύπου αναφοράς Α δεν απαιτείται ο καθορισμός της δομής του πληθυσμού, κάποια στοιχεία αναφορικά με την ηλικιακή δομή είναι απαραίτητα για την εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης του πληθυσμού. Γενικά, ένα αφύσικα χαμηλό ποσοστό νεοεισερχόμενων ατόμων στον πληθυσμό ή ένα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας σε κάποια συγκεκριμένη ηλικιακή κλάση αποτελούν ενδεικτικά στοιχεία της Μη Ευνοϊκής Κατάστασης Διατήρησης του πληθυσμού. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να αναγραφούν στο πεδίο 2.8.2 Other relevant information του εντύπου αναφοράς. Διασυνοριακοί Πληθυσμοί: Στην περίπτωση που η εξάπλωση ενός είδους εκτείνεται σε δύο ή περισσότερα κράτη μέλη (ή ανάμεσα σε ένα κράτος μέλος και σε μία τρίτη χώρα) ενθαρρύνεται η διασυνοριακή προσέγγιση (δηλαδή η εκτίμηση από κοινού της Κατάστασης Διατήρησης), ωστόσο η αναφορά των αποτελεσμάτων (συμπλήρωση εντύπων) θα πρέπει να γίνεται ξεχωριστά. Εάν έχει ακολουθηθεί διασυνοριακή 3 Ως τοποθεσία (locality) θεωρείται μία γεωγραφική περιοχή η οποία καταλαμβάνεται από μία ομάδα ατόμων που είναι ικανά να αναπαράγονται ή απαντούν σε μακροπρόθεσμη βάση στην περιοχή καλύπτοντας συνεχές διάστημα σε μία δεδομένη περίοδο. Ως συνεχές διάστημα (continuous space) ορίζεται ένα τμήμα της περιοχής επικράτειας ενός είδους όπου οι βιοτικές και αβιοτικές συνθήκες είναι κατάλληλες για τη μακροπρόθεσμη παρουσία του είδους. Τα όριά του καθορίζονται από φυσικούς ή τεχνητούς οικολογικούς φραγμούς ή ακόμη και από την ύπαρξη ή την απουσία κοινωνικών σχέσεων.

προσέγγιση, η μέθοδος υπολογισμού των παραμέτρων του εντύπου παρατίθεται στο πεδίο 2.8.3. Trans-boundary assessment. 4.2.3.3. Ενδιαίτημα (Είδη) Το Άρθρο 1(στ) της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ περιγράφει το ενδιαίτημα ενός είδους ως «το περιβάλλον οριζόμενο από βιολογικούς και μη βιολογικούς χαρακτηριστικούς παράγοντες, στο οποίο ζει το είδος σε ένα από τα στάδια του βιολογικού του κύκλου». Για είδη που χρησιμοποιούν διαφορετικά ενδιαιτήματα σε διαφορετικές περιόδους του έτους ή σε διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους, ο ανωτέρω ορισμός εννοεί να περιλάβει όλα τα ενδιαιτήματα. Κατά συνέπεια, το ενδιαίτημα αποτελεί μία από τις τέσσερις παραμέτρους που καθορίζουν την Κατάσταση Διατήρησης ενός είδους. Το έντυπο αναφοράς περιλαμβάνει πεδία για την έκταση και την ποιότητα του ενδιαιτήματος, τις τάσεις, πληροφορίες για την ποιότητα των δεδομένων καθώς και αιτίες για πιθανές μεταβολές (ενότητα 2.5 του εντύπου). Υπάρχει επίσης ένα πεδίο (2.5.9) που αναφέρεται στην έκταση του κατάλληλου ενδιαιτήματος, δηλαδή σε περιοχές που θεωρούνται κατάλληλες για το είδος αλλά από τις οποίες το είδος ενδέχεται να απουσιάζει. Αυτό επιτρέπει τον προσδιορισμό ειδών στις περιπτώσεις όπου η έλλειψη των κατάλληλων ενδιαιτημάτων για αυτά αποτελεί σημαντικό πρόβλημα. Για είδη που χρησιμοποιούν μεγάλο εύρος ενδιαιτημάτων (generalists) και συνεπώς το ενδιαίτημα δεν αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την επιβίωσή/αναπαραγωγή τους προτείνεται η έκταση του ενδιαιτήματος να δίνεται ίση με την έκταση του εύρους εξάπλωσης. Σε αυτήν την περίπτωση, εάν οι παράμετροι εύρος και πληθυσμός κατατάσσονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης, τότε θα ισχύει πιθανότητα το ίδιο και για το ενδιαίτημα (και αυτό περιγράφεται στο πεδίο 2.5.4 b). Επίσης, για είδη που συνδέονται με ευρείες κλάσεις ενδιαιτημάτων (π.χ. γεωργική γη), είναι δυνατόν η εκτίμηση της έκτασης του ενδιαιτήματος να προκύψει μέσω της χρήσης, για παράδειγμα, του Corine Land Cover (αν και αυτή η μέθοδος εμπεριέχει τον κίνδυνο υπερεκτίμησης της έκτασης του ενδιαιτήματος). Σε σπάνιες περιπτώσεις, όπου ένα είδος συνδέεται αποκλειστικά με έναν τύπο οικοτόπου του Παραρτήματος Ι ή με μία κατηγορία τύπων οικοτόπων (π.χ. 93. Μεσογειακά δάση σκληρόφυλλων), τότε είναι δυνατόν η ζητούμενη πληροφορία να προκύπτει από το έντυπο αναφοράς του αντίστοιχου τύπου οικοτόπου ή συνολικά αθροίζοντας τις εκτάσεις των επιμέρους τύπων οικοτόπων που περιλαμβάνονται σε μία κατηγορία. Τέλος, στις περιπτώσεις εκείνες που δεν υπάρχει διαθέσιμη πληροφορία για τον υπολογισμό της έκτασης του ενδιαιτήματος και ωστόσο εκτιμάται ότι η τάση είναι φθίνουσα, τότε η εκτίμηση για την παράμετρο ενδιαίτημα θα είναι Μη ευνοϊκή Ανεπαρκής και Επιδεινούμενη (U1-). Habitat for the species

Area estimation Year or period Method used Habitat for the species Quality of the habitat Area of suitable habitat for the species In km² Year or period when data for habitat area surface was recorded 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate based on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data Good Moderate Bad Unknown Explain how the quality was assessed (free text) In km² (area thought to be suitable but from which species may be absent) i.e. Annex I of the Habitats Directive, Corine Land Cover etc. Absence of data can be indicated as 0 4.2.3.4. Έκταση (Τύποι Οικοτόπων) Η έκταση αποτελεί μία από τις τέσσερις παραμέτρους που καθορίζουν την Κατάσταση Διατήρησης ενός τύπου οικοτόπου. Το έντυπο αναφοράς περιλαμβάνει πεδία για την έκταση του τύπου οικοτόπου, τις τάσεις, πληροφορίες για την ποιότητα των δεδομένων καθώς και αιτίες για πιθανές μεταβολές (ενότητα 2.4 του εντύπου). Area covered by habitat Surface area Year or period Method used Area covered by habitat In km² Year or period when data for area surface was recorded 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate based on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data 4.2.3.5. Δομές και Λειτουργίες Τυπικά Είδη (Τύποι Οικοτόπων) Σύμφωνα με το άρθρο 1(ε) της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, η κατάσταση διατήρησης ενός οικοτόπου θεωρείται ικανοποιητική όταν, μεταξύ άλλων, «η δομή και οι ειδικές λειτουργίες που απαιτούνται για τη μακροπρόθεσμη συντήρησή του υφίστανται και είναι

δυνατόν να συνεχίσουν να υφίστανται κατά το προβλεπτό μέλλον και η κατάσταση διατήρησης των τυπικών του ειδών (typical species)3f4 κρίνεται ικανοποιητική». Οι δομές θεωρούνται τα φυσικά συστατικά ενός τύπου οικοτόπου και συχνά μπορεί να αποτελούν είδη (ζωντανά ή νεκρά), π.χ. δέντρα και θάμνοι σε μια δασική έκταση, ή να περιλαμβάνουν δομές όπως χαλίκια για την εναπόθεση αβγών. Οι λειτουργίες, από την άλλη πλευρά, αποτελούν οικολογικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε μια συγκεκριμένη χρονική και χωρική κλίμακα και μπορεί να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ διαφορετικών τύπων οικοτόπων. Για παράδειγμα, η αναγέννηση και η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων αποτελούν σημαντικές λειτουργίες των δασικών τύπων οικοτόπων. Οι λειτουργίες μπορεί συχνά να συνδέονται με υπηρεσίες οικοσυστημάτων. Παρά το γεγονός ότι ο κατακερματισμός δεν αναφέρεται στην Οδηγία, είναι σαφές ότι μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στις λειτουργίες των τύπων οικοτόπων και θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση της παραμέτρου αυτής. Οι υποχρεώσεις αναφοράς σχετικά με τα τυπικά είδη περιλαμβάνουν α) έναν κατάλογο των ειδών αυτών για κάθε τύπο οικοτόπου και β) μία περιγραφή της μεθόδου που χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησής τους. Οι μέθοδοι αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν έρευνα σε εθνικό επίπεδο, δειγματοληψία, βιβλιογραφικά δεδομένα, κρίση των ειδικών κ.ά. Για να βρίσκεται ένας τύπος οικοτόπου σε Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης δεν είναι απαραίτητο να εμφανίζονται σε αυτόν όλα ή σχεδόν όλα τα τυπικά είδη. Ωστόσο, θα πρέπει το σύνολο των τόπων όπου απαντά ο συγκεκριμένος τύπος οικοτόπου να υποστηρίζει την παρουσία βιώσιμων πληθυσμών των τυπικών ειδών σε μακροπρόθεσμη βάση. Typical species Typical species - Methods used Structure and functions - Methods used List the typical species used Describe method(s) used to assess the status of typical species as part of the overall assessment of structure and functions 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate based on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling Κατά την επιλογή τυπικών ειδών, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα: Τα τυπικά είδη θα πρέπει να αποτελούν ενδείκτες της ικανοποιητικής ποιότητας του οικοτόπου και να εμφανίζουν ευαισθησία σε ενδεχόμενες μεταβολές των συνθηκών που επικρατούν στον συγκεκριμένο τύπο οικοτόπου. 4 Ο όρος τυπικό είδος μπορεί να έχει έννοια ευρύτερη αυτής που χρησιμοποιείται για την αναγνώριση ενός τύπου οικοτόπου και είναι δυνατόν να περιλαμβάνει φυτά, λειχήνες, βρύα, ζωικά είδη ακόμη και είδη τα οποία δεν περιλαμβάνονται στα παραρτήματα της Οδηγίας των Οικοτόπων.

Θα πρέπει να είναι δυνατός ο εντοπισμός και η καταγραφή των τυπικών ειδών με την εφαρμογή μη καταστρεπτικών και ολιγοδάπανων μεθόδων. Ο κατάλογος των επιλεγέντων τυπικών ειδών για τους σκοπούς της εκτίμησης της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων θα πρέπει να παραμένει σταθερός μέσοέως μακροπρόθεσμα. Τα χαρακτηριστικά είδη που περιλαμβάνονται στον Τεχνικό Οδηγό Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας (Ντάφης, Σ., κ.ά. 2001. ΕΚΒΥ), ο οποίος είναι εναρμονισμένος με το Επεξηγηματικό Εγχειρίδιο των Οικοτόπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Interpretation Manual of European Union Habitats) μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως τυπικά είδη, αρκεί να πληρούν τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στις ανωτέρω παραγράφους. 4.2.3.6. Μελλοντικές Προοπτικές (Είδη και Τύποι Οικοτόπων) Οι μελλοντικές προοπτικές αποτελούν την τέταρτη παράμετρο που θα καθορίσει τη συνολική Κατάσταση Διατήρησης για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων. Εάν οι μελλοντικές προοπτικές δεν είναι ευνοϊκές, τότε ούτε η συνολική Κατάσταση Διατήρησης ενός είδους ή τύπου οικοτόπου μπορεί να χαρακτηρισθεί Ευνοϊκή. Η χρονική περίοδος για την οποία καθορίζονται οι μελλοντικές προοπτικές δεν ορίζεται από την Οδηγία ή από τα έντυπα αναφοράς, ωστόσο, προτείνεται το διάστημα δύο περιόδων αναφοράς (12 έτη). Future prospects Favourable (FV) Inadequate (U1) Bad (U2) Unknown (XX) If CS is U1 or U2, indicate: + (improving) - (declining) = (stable) x (unknown) Η εκτίμηση αυτής της παραμέτρου είναι δυνατόν να προκύπτει απευθείας, με βάση την κρίση του ειδικού (όπως στην προηγούμενη εξαετή έκθεση), ωστόσο προτείνεται η εφαρμογή συγκεκριμένης μεθοδολογίας που περιλαμβάνει προηγούμενη εκτίμηση των μελλοντικών προοπτικών για κάθε μία από τις υπόλοιπες τρεις παραμέτρους (εύρος, πληθυσμός και ενδιαίτημα για τα είδη και εύρος, έκταση και δομές και λειτουργίες για τους τύπους οικοτόπων). Σύμφωνα με την εν λόγω μεθοδολογία, οι μελλοντικές προοπτικές για κάθε παράμετρο καθορίζονται: α) από τις μελλοντικές τάσεις, οι οποίες εξαρτώνται από το ισοζύγιο μεταξύ των κύριων απειλών για το είδος (πεδίο 2.7) ή τον τύπο οικοτόπου (πεδίο 2.5) από τη μία

πλευρά (αρνητική επίδραση) και των μέτρων διατήρησης/σχεδίων δράσης κτλ από την άλλη πλευρά (θετική επίδραση) β) από τη μελλοντική κατάσταση, η οποία εκτιμάται σε σχέση με τις Ευνοϊκές Τιμές Αναφοράς κάθε παραμέτρου (>, = ή < FRV), με βάση την κρίση του ειδικού (που καλείται να συνυπολογίσει όλα τα διαθέσιμα δεδομένα). Μελλοντικές Προοπτικές = + Μελλοντικές Τάσεις Μελλοντική Κατάσταση Απειλές Vs Μέτρα Διατήρησης Σχέδια Δράσης Προβλεπόμενη ΚΔ Αναλυτικότερες κατευθύνσεις για τη μεθολογία εκτίμησης των μελλοντικών προοπτικών δίνονται στο κείμενο της Ομάδας Εργασίας για την υποβολή εκθέσεων στο πλαίσιο Οδηγιών για τη Φύση. Σύμφωνα με την προτεινόμενη μεθοδολογία, οι μελλοντικές προοπτικές για κάθε παράμετρο υπολογίζονται με τη χρήση του πίνακα κριτηρίων που ακολουθεί. Actual status of parameter Future trend Future status Prospects (numbers refer to notes below) At/above FRV + (increasing) > (above FRV) Good At/above FRV = (stable) =/> (on/above FRV) Good At FRV - (decreasing) </<< (under FRV) Poor (1) Bad (1) Above FRV - (decreasing) >/=/</<< (above/on/under FRV) Good (2) Poor (2) Bad (2) Below FRV + (increasing) >/=/< (above/on/under FRV) Good (3) Poor (3) Bad (3) Below FRV = (stable) < (under FRV) Poor (1) Bad (1) Below FRV - (decreasing) < (under FRV) Poor (1) Bad (1) Unknown under FRV on/above FRV + (increasing) - (decreasing) = (stable) X (unknown) X (unknown) unknown X (unknown) X (unknown) unknown Τα αποτελέσματα για κάθε μία παράμετρο καταχωρούνται στους κατωτέρω πίνακες (για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων, αντίστοιχα).

Species Parameter Range Population Habitat Future Prospects Future Trend Future Status Prospects Habitat Type Parameter Range Area Structure & function Future Prospects Future Trend Future Status Prospects Η συνολική εκτίμηση της παραμέτρου των μελλοντικών προοπτικών προκύπτει με βάση τους ανωτέρω πίνακες, χρησιμοποιώντας τα κριτήρια / κανόνες που περιγράφονται ακολούθως. Favourable Unfavourable- Inadequate Unfavourable- Bad Unknown Future prospects All parameters have good prospects OR prospects of one parameter unknown, the other prospects good Other combination One or more parameters have bad prospects Τwo or more Χ and no parameter with bad prospects 4.2.3.7. Βραχυ- και Μακροπρόθεσμες Τάσεις (Είδη και Τύποι Οικοτόπων) Για τις παραμέτρους α) εύρος, πληθυσμός και ενδιαίτημα για τα είδη και β) εύρος και έκταση για τους τύπους οικοτόπων θα πρέπει να δηλώνονται υποχρεωτικά οι βραχυπρόθεσμες τάσεις και προαιρετικά4f5 οι μακροπρόθεσμες. Οι προτεινόμενες περίοδοι για την αναφορά των τάσεων είναι τα 12 έτη (δύο περίοδοι αναφοράς) για τις βραχυπρόθεσμες τάσεις και τα 24 έτη (τέσσερις περίοδοι αναφοράς) για τις μακροπρόθεσμες. Ωστόσο, στο πλαίσιο της παρούσας εξαετούς έκθεσης, υπάρχει η δυνατότητα αναφοράς περιόδου διαφορετικής από τα ανωτέρω, αρκεί αυτό να υποδεικνύεται στο κατάλληλο πεδίο (Period) και να επεξηγείται στο πεδίο Other 5 Ο προαιρετικός χαρακτήρας του πεδίου ισχύει μόνο για αυτήν την περίοδο αναφοράς (3 η εξαετής έκθεση).

relevant information (2.8.2 για τα είδη και 2.7.5 για τους τύπους οικοτόπων) του εντύπου αναφοράς. Short-term trend Period Short-term trend Trend direction Short-term trend Magnitude Optional 12-year time period 0 = stable + = increase - = decrease x = unknown a) Minimum % b) Maximum % Long-term trend Period Optional Long-term trend Trend direction Optional Long-term trend Magnitude Optional 24-year time period 0 = stable + = increase - = decrease x = unknown a) Minimum % b) Maximum % 4.2.3.8. Πιέσεις και Απειλές (Είδη και Τύποι Οικοτόπων) Οι πιέσεις και απειλές που ασκούνται σε ένα είδος ή τύπο οικοτόπου επηρεάζουν την εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης αλλά και τον σχεδιασμό των πολιτικών για την προστασία των ειδών και των τύπων οικοτόπων των Παραρτημάτων της Οδηγίας. Ως πίεση θεωρείται ένας παράγοντας που ασκείται/επιδρά στο είδος ή στον τύπο οικοτόπου σήμερα ή κατά την τρέχουσα περίοδο αναφοράς, επηρεάζοντας αρνητικά τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του. Ως απειλή θεωρείται ένας παράγοντας που αναμένεται να επηρεάσει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του είδους ή του τύπου οικοτόπου στο μέλλον (τα επόμενα 12 έτη δύο περίοδοι αναφοράς). Ο Κατάλογος των απειλών και πιέσεων είναι καθορισμένος και περιλαμβάνει 75 κατηγορίες στο 2 ο επίπεδο (ανώτερο υποχρεωτικό επίπεδο αναφοράς).

Main pressures a) Pressure b) Ranking c) Pollution qualifier List 20 pressures max 2nd level, at least Method used Pressures Threats H = high importance (max 5 entries) M = medium importance L = low importance optional 3 = based exclusively or to a larger extent on real data from sites/occurrences or other data sources 2 = mainly based on expert judgement and other data 1 = based only on expert judgements a) Threat b) Ranking c) Pollution qualifier As above As above optional Method used Threats 2 = modelling 1 = expert opinion Οι παράγοντες που περιλαμβάνονται στον ανωτέρω Κατάλογο μπορεί να αποτελούν πίεση, απειλή ή ταυτόχρονα πίεση και απειλή για ένα είδος ή τύπο οικοτόπου. Εκτός από τους παράγοντες (πιέσεις / απειλές) του Καταλόγου, παρέχεται η δυνατότητα αναφοράς και των κατωτέρω: Χ = καμία πίεση/απειλή U = άγνωστη πίεση/απειλή ΧΟ = πίεση/απειλή εκτός κράτους μέλους ΧΕ = πίεση/απειλή εκτός ΕΕ Αναφορικά με τους δύο τελευταίους κωδικούς, περισσότερες διευκρινίσεις, εφόσον είναι διαθέσιμες, δίνονται στο πεδίο Other relevant information (2.8.2 για τα είδη και 2.7.5 για τους τύπους οικοτόπων). Η σχετική σημασία (ιεράρχηση - ranking) των πιέσεων και απειλών δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Code Meaning Comment H M L High importance/ impact Medium importance/ impact Low importance/ impact Important direct or immediate influence and/or acting over large areas. Medium direct or immediate influence, mainly indirect influence and/or acting over moderate part of the area/acting only regionally. Low direct or immediate influence, indirect influence and/or acting over small part of the area/ acting only regionally. Καθώς η ρύπανση μπορεί να έχει διαφορετικές επιπτώσεις στο είδος ή στον τύπο

οικοτόπου ανάλογα με την ουσία που εμπλέκεται κάθε φορά και ανάλογα με την πηγή ρύπανσης, συμπληρωματικά (και προαιρετικά) είναι δυνατόν να δίνεται δίπλα σε κάθε πίεση/απειλή και το προσδιοριστικό στοιχείο ρύπανσης (pollution qualifier): N P A T O X Nitrogen input Phosphor/Phosphate input Acid input/acidification toxic inorganic chemicals toxic organic chemicals Mixed pollutants 4.2.3.9. Ευνοϊκές Τιμές Αναφοράς Για τις παραμέτρους εύρος, πληθυσμός και ενδιαίτημα για τα είδη και εύρος, έκταση και δομές και λειτουργίες για τους τύπους οικοτόπων απαιτείται επιπλέον και ο καθορισμός των «Ευνοϊκών Τιμών Αναφοράς» τους (Favourable Reference Values), ώστε να μπορεί να εκτιμηθεί το πόσο απέχει τελικά ένα είδος ή ένας τύπος οικοτόπου από την Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης (θεωρητικό βέλτιστο). Επισημαίνεται ότι οι Ευνοϊκές Τιμές Αναφοράς ενδέχεται μελλοντικά να αποτελέσουν τιμές-στόχο για τα κράτη μέλη και για αυτόν τον λόγο κατά τον καθορισμό τους θα πρέπει να συνεκτιμώνται και οι υφιστάμενες συνθήκες (π.χ. οικισμοί, μεγάλα κατασκευαστικά έργα, εκτάσεις γεωργικής γης) και όχι μόνο παράμετροι όπως το «ιστορικό εύρος» χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι αιτίες μεταβολής του. 4.2.4. Επίπεδο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000 Στην προηγούμενη εξαετή έκθεση, η εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης για κάθε είδος και τύπο οικοτόπου (των Παραρτημάτων ΙΙ και Ι, αντίστοιχα) εντός του Δικτύου Natura 2000 ήταν προαιρετική. Ωστόσο, στο πλαίσιο της τρίτης εξαετούς έκθεσης, και προκειμένου να εκτιμηθεί η συνεισφορά του Δικτύου Natura 20005F6 στην προστασία και διατήρηση των ειδών του Παραρτήματος ΙΙ και τύπων οικοτόπων του Παραρτήματος Ι, θεωρείται απαραίτητη η αναφορά τριών συνόλων δεδομένων: - η σχετική σημασία του Δικτύου για κάθε είδος και τύπο οικοτόπου (και συγκεκριμένα η αναλογία του πληθυσμού ενός είδους ή η έκταση ενός τύπου οικοτόπου εντός του Δικτύου σε σχέση με την επικράτεια) - οι πιθανές διαφορές στις τάσεις εντός Δικτύου σε σύγκριση με τις τάσεις για την επικράτεια - τα διαχειριστικά μέτρα / μέτρα διατήρησης που έχει θέσει σε εφαρμογή η χώρα. 6 Στο πλαίσιο της εξαετούς έκθεσης, ως περιοχές του Δικτύου Natura 2000 εννοούνται οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (Sites of Community Interest SCIs) και οι Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (Special Areas of Conservation SACs).

Το πληθυσμιακό μέγεθος για τα είδη του Παραρτήματος ΙΙ και η έκταση που καλύπτουν οι τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι εντός περιοχών του Δικτύου Natura 2000, καθώς οι τάσεις για τις δύο ανωτέρω παραμέτρους συμπληρώνονται στους κατωτέρω δύο πίνακες. Population Population size Estimation of population size included in the network Method used Trend of population size within the network (shortterm trend) Optional Natura 2000 coverage - Annex II species a) Unit b) Minimum c) Maximum 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data 0 = stable + = increase - = decrease x = unknown Area covered by habitat Surface area Estimation of habitat type surface area in the network Method used Trend of surface area within the network (shortterm trend) Optional Natura 2000 coverage - Annex I habitat types a) Minimum In km 2 b) Maximum 3 = Complete survey or a statistically robust estimate 2 = Estimate on partial data with some extrapolation and/or modelling 1 = Estimate based on expert opinion with no or minimal sampling 0 = Absent data 0 = stable + = increase - = decrease x = unknown Η αναφορά των διαχειριστικών μέτρων και των μέτρων διατήρησης που έχει θέσει σε εφαρμογή η χώρα για την προστασία των ειδών και των τύπων οικοτόπων γίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Συγκεκριμένα, παρατίθενται έως 20 μέτρα διατήρησης και αναγράφεται επίσης το είδος του κάθε μέτρου (κανονιστικά, διοικητικά, συμβατικά, συνεχιζόμενα, εφάπαξ) και η ιεράρχισή του. Στη συνέχεια αναφέρεται εάν το μέτρο εφαρμόζεται κυρίως εντός, εκτός ή εντός και εκτός περιοχής του Δικτύου και δίνεται επίσης μία εκτίμηση της αποτελεσματικότητάς του, δηλαδή εάν το μέτρο συμβάλλει στη διατήρηση της Ευνοϊκής Κατάστασης Διατήρησης ή στη βελτίωση της Κατάστασης Διατήρησης ή έχει μακροπρόθεσμη ή καμία επίδραση.

Conservation measures List up to 20 conservation measures taken within the reporting period Type Location Broad evaluation of the measure Measure a) Legal/statutory b) Administrative c) Contractual d) Recurrent e) One-off Ranking a) Inside b) Outside c) Both inside & outside a) Maintain FCS b) Enhance CS c) Long term (6-year) d) No effect e) Unknown f) Not evaluated Up to 5 H