Μελέτη: Καταγραφή, χαρτογραφική αποτύπωση και αξιολόγηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων σε όλες τις επιλεγμένες περιοχές

Πράξη «Εκπόνηση Σχεδίων Ερευνητικών και Τεχνολογικών Αναπτυξιακών Έργων Καινοτομίας (ΑγροΕΤΑΚ)» Τίτλος Έργου «Ολοκληρωμένη διαχείριση και αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων και αυτοφυών καρποφόρων φυτών» Regeneratio Μονάδα υλοποίησης: Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης Παραδοτέο 1.α Μελέτη: Καταγραφή, χαρτογραφική αποτύπωση και αξιολόγηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων σε όλες τις επιλεγμένες περιοχές Νίκος Νικήσιανης Δεκέμβριος 2014

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή - μεθοδολογία...5 2. Αναλυτική καταγραφή θέσεων... 14 1. Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου...14 2. Οροσειρά Ροδόπης...24 3. Όρη Λεκάνης Στενά Νέστου...38 4. Όρος Μπέλες...52 5. Ορεινό τόξο Αλμωπίας...55 6. Όρος Γράμος...64 7. Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου...73 Βιβλιογραφία... 86

1. Εισαγωγή - μεθοδολογία Το παρόν κείμενο αποτελεί το Παραδοτέο 1.α. με τίτλο «Μελέτη: Καταγραφή, χαρτογραφική αποτύπωση και αξιολόγηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων σε όλες τις επιλεγμένες περιοχές». Σύμφωνα με το ΤΔΕ του παρόντος έργου, στους πρώτους δύο μήνες του έργου (Νοέμβριος και Δεκέμβριος του 2014), έλαβε χώρα η προκαταρκτική καταγραφή, χαρτογραφική αποτύπωση και αξιολόγηση των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων σε μία ευρύτερη ορεινή και ημιορεινή έκταση της Βόρειας Ελλάδας. Περιοχές καταγραφής Η προκαταρκτική έρευνα έλαβε χώρα στις παρακάτω 7 περιοχές, οι οποίες αναφέρονται και στο ΤΔΕ: - Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου Οροσειρά Ροδόπης Όρη Λεκάνης - Στενά Νέστου Όρος Μπέλες Ορεινό τόξο Αλμωπίας Όρος Γράμος Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου Αντικείμενο καταγραφής Η καταγραφή αφορούσε θέσεις όπου υπάρχουν καλλιεργημένα ή αυτοφυή οπωροφόρα δέντρα και θάμνοι. Τα βασικότερα είδη ενδιαφέροντος είναι τα παρακάτω: Δέντρα: Γένος Pyrus Αχλαδιά Pyrus communis Αγριαχλαδιά Pyrus pyraster Γκορτσιά Pyrus amigdaloformis Γένος Prunus Αγριοκερασιά Prunus avium Βυσσινιά Prunus cerasus Κορομηλιά Prunus divaricata Δαμασκηνιά Prunus domestica Αγριοκορομηλιά Prunus cerasifera Prunus spinosa Prunus fruticosa Γένος Malus Μηλιά Malus domestica Malus dasyphylla Malus sylvestris

Άλλα σημαντικά είδη Καστανιά Castanea sativa Κυδωνιά Cydonia oblonga Καρυδιά Juglans regia Συκιά Ficus carica Θάμνοι Αμπέλι Vitis vinifera Φουντουκιά (λεπτοκαρυά) Corylus avellana Άγρια λεπτοκαρυά Corylus colurna Κρανιά Cornus Sanguine Κράταιγος Crataegus monogyma Kουφοξυλιά Sambucus nigra, Sambucus racemosa, Sambucus ebulus Γένος Rubus: Rubus idaeus, Rubus canescens, Rubus ulmifolius, Rubus hirtus, Rubus caesius, Rubus Sanctus Malus sylvestris, Malus dasyphylla Σορβιά Sorbus aucuparia, Sorbus domestica, Sorbus torminalis Τριανταφυλλιά Rosa camina, Rosa arvensis, Rosa gallica, Rosa pimpinellifoli, Rosa agrestis, Rosa pulverulenta, Rosa heckeliana Αναλυτική περιγραφή των παραπάνω ειδών περιλαμβάνεται στο Παραδοτέο 2, το οποίο αφορά την ίδια χρονική περίοδο και παραδίδεται μαζί με το παρόν. Η παρούσα καταγραφή, σύμφωνα πάντα με το ΤΔΕ, αφορούσε θέσεις εγκαταλελειμμένων οπωρώνων. Ωστόσο, σε μία προκαταρκτική καταγραφή είναι αδύνατο να διευκρινιστεί το ακριβές καθεστώς για όλα τα δέντρα, αν δηλαδή αξιοποιούνται ή όχι. Έτσι, η καταγραφή επεκτάθηκε σε όλες τις ορεινές και ημιορεινές θέσεις οπωροφόρων δέντρων που είναι πιθανώς εγκαταλελειμμένες. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν οι εξής κατηγορίες θέσεων: - Θέσεις οπωρώνων επιβεβαιωμένες από την επιτόπια έρευνα. - Θέσεις οπωρώνων επιβεβαιωμένες από τη βιβλιογραφία ή/και αξιόπιστες μαρτυρίες. - Πιθανές θέσεις οπωροφόρων από την εξέταση δορυφορικών εικόνων. - Θέσεις οπωροφόρων μη εγκαταλελειμμένων (κοντά σε κατοικημένους οικισμούς, αγροτικές εκτάσεις με εκμεταλλεύσεις κα). Σημειώνεται ότι το καθώς το ακριβές καθεστώς δεν διευκρινίστηκε σε αυτή τη βάση, ο χαρακτηρισμός εγκαταλελειμμένη ή μη για κάθε θέση αποτελεί μία αδρή εκτίμηση. Στο κείμενο αναλυτικής παρουσίασης κάθε περιοχής δίνεται σχετικά περισσότερη πληροφόρηση για κάθε θέση, τουλάχιστον όπου αυτό είναι εφικτό.

Μεθοδολογία καταγραφής Η καταγραφή έγινε με το συνδυασμό των παρακάτω τρόπων: i. Συγκέντρωση και μελέτη σχετικής δημοσιευμένης βιβλιογραφίας καθώς και αξιόπιστων αδημοσίευτων δεδομένων, ιδιαίτερα όσο αφορά την καταγραφή χλωρίδας και τύπων οικοτόπων στις παραπάνω περιοχές. Οι πηγές αυτές αναφέρονται στις σχετικές θέσεις στο κείμενο που ακολουθεί. Γενικά, σημειώνεται ότι η σχετική βιβλιογραφία, τουλάχιστον στην Ελλάδα, αλλά και γενικώς είναι μάλλον περιορισμένη. Τα προγράμματα παρακολούθησης των τύπων οικοτόπων ή της χλωρίδας δεν καταγράφουν τους οπωρώνες ως ένα διακριτό οικότοπο, παρά την περιβαλλοντική και κοινωνική τους σημασία. Ακόμα και τα προγράμματα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος που έχουν λάβει χώρα σε πολλές περιοχές, σπάνια δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην καταγραφή ή τη διαχείριση των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων. Δύο από αυτά που έλαβαν χώρα στη Ροδόπη και το Γράμο και ασχολήθηκαν με τους οπωρώνες, αξιοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα (βλ. παρακάτω). ii. Εκτενής μελέτη δορυφορικών φωτογραφιών και χαρτών. Η εξέταση των διαθέσιμων δορυφορικών εικόνων από το πρόγραμμα Google Earth, σε συνδυασμό με την επιβεβαίωση από την επιτόπια έρευνα ή/και τη βιβλιογραφία, αποδείχθηκε αξιόπιστη μέθοδος για τον εντοπισμό πιθανών θέσεων οπωροφόρων δέντρων. Η εξέταση έγινε με προσεκτική οπτική σάρωση ολόκληρων των επιλεγμένων περιοχών, αξιοποίηση των συνοδευτικών πληροφοριών, όπως τοπωνύμια, φωτογραφίες κοκ. που υπάρχουν στο παραπάνω πρόγραμμα, σε άλλα παρόμοια (Wikimapia) και σε έντυπους και ψηφιακούς χάρτες, αναγνώριση συνοδευτικών στοιχείων που υποδεικνύουν την πιθανή θέση οπωρώνων (οδικό δίκτυο, υδατογραφικό δίκτυο, ανοίγματα στο δάσος, ερείπια, οικήματα και εγκαταστάσεις). Ενδεικτικά παραθέτονται στη συνέχεια τυπικές δορυφορικές εικόνες θέσεων οπωροφόρων δέντρων, διαφορετικών κατηγοριών:

Εικόνα 1. Χωράφια με αναβαθμίδες έξω από το χωριό Κορυφές, στο Όρη Λεκάνης. Τυπικό ορεινό αγροτικό τοπίο, που περιλαμβάνει καλλιεργούμενα ή εγκαταλελειμμένα χωράφια Εικόνα 2. Οπωρώνες και μικρά χωράφια σε αναβαθμίδες, γύρω από το μικρό οικισμό Καλό Νερό, στη Ροδόπη

Εικόνα 3. Εκτενής εγκαταλελειμμένος οπωρώνας γύρω από τον οικισμό Σλίμνιτσα, στο Γράμο. Εικόνα 4. Οπωρώνας γύρω από τον παλιό οικισμό Γλυκονερίου, στο Γράμο

Εικόνα 5. Οπωρώνας γύρω από τα, σχεδόν εξαφανισμένα, ερείπια της Ζαρκαδιάς, στη Ροδόπη. Εικόνα 6. Παλιά χωράφια και οπωρώνες, μαζί με σύγχρονες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, γύρω από τα ερείπια στη θέση Καλύβια Αγ. Νικολάου, στη Βόρεια Πίνδο

Εικόνα 7. Θέσεις παλιών οπωρώνων και χωραφιών, στην κοίτη του Μεγάλου Ρέματος, στο Πάικο. Η τεχνογνωσία μάλιστα που αποκτήθηκε με αυτή τη διαδικασία μπορεί για το γρήγορο εντοπισμό οπωρώνων σε άλλες περιοχές και για αυτό προτείνεται να αναλυθεί εκτενέστερα στη συνέχεια της έρευνας και να περιληφθεί στα επόμενα παραδοτέα προϊόντα. iii. Επιτόπιες επισκέψεις για έρευνα στις παραπάνω περιοχές. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν οι παρακάτω επισκέψεις: - Ορεινό τόξο Αλμωπίας 30/11/2014-1/12/2014 - Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου 7-8/12/2014 - Όρη Λεκάνης - Στενά Νέστου 9/12/2014 - Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης 10-11/12/2014 - Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου 22-24/12/2014 Καθώς η μεγάλη έκταση των προτεινόμενων περιοχών, το πολύ μικρό χρονικό διάστημα και η μη κατάλληλη χρονική περίοδος (χειμώνας) καθιστούσαν αδύνατη την επιτόπια έρευνα σε όλο το εύρος των περιοχών, η επιτόπια έρευνα έγινε δειγματοληπτικά. Στις περισσότερες περιοχές καλύφθηκε έτσι μεγάλο μέρος του οδικού δικτύου (χοντρικά από 20% ως και πάνω από 50%), με προσπάθεια να καλύπτει διαφορετικά τμήματα των περιοχών με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Έτσι, από την επιτόπια έρευνα επιβεβαιώθηκε μεγάλο τμήμα των πιθανών θέσεων. Αν σε αυτές τις θέσεις προσθέσουμε τις θέσεις από

αξιόπιστη βιβλιογραφία και της μη εγκαταλελειμμένες θέσεις, οι οποίες αφορούν κυρίως κατοικημένους οικισμούς, έμεινε ανεπιβεβαίωτο το 20% περίπου των θέσεων που θεωρήθηκαν πιθανές από την αναλυτική μελέτη των δορυφορικών εικόνων. Επίσης, αξιοποιήθηκαν προηγούμενες παρατηρήσεις και καταγραφές του ίδιου αντικειμένου που είχε κάνει στο παρελθόν ο ερευνητής, από κάποιες από τις παραπάνω περιοχές (συγκεκριμένα Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου, Όρη Λεκάνης - Στενά Νέστου, Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης, Όρος Μπέλες, Όρος Γράμος, Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου). Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων Συνολικά καταγράφηκαν 481 θέσεις με οπωροφόρα δέντρα εντός των παραπάνω περιοχών και συγκεκριμένα: Πίνακας 1. Θέσεις οπωροφόρων ανά περιοχή μελέτης Περιοχές μελέτης Αριθμός Οπωρώνων Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης 23 Σουφλίου Οροσειρά Ροδόπης 146 Όρη Λεκάνης - Στενά Νέστου 91 Όρος Μπέλες 18 Ορεινό τόξο Αλμωπίας 51 Όρος Γράμος 45 Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου 107 Σύνολο 481 Οι διάφορες μέθοδοι καταγραφής συνέβαλλαν στα αποτελέσματα ως εξής: Πίνακας 2. Θέσεις οπωροφόρων ανά μέθοδο καταγραφής Μέθοδος καταγραφής Αριθμός Οπωρώνων Επιτόπια έρευνα 180 Βιβλιογραφία 64 Δορυφορικές εικόνες 101 Μη εγκαταλελειμμένοι 136 Σύνολο 481

Αναλυτικότερα τα αποτελέσματα φαίνονται συγκεντρωμένα στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 3. Θέσεις οπωροφόρων ανά περιοχή μελέτης και μέθοδο καταγραφής Έκταση (hect) Περιοχές μελέτης Εθνικό Πάρκο Δάσους 42.800 Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου 144.750 Οροσειρά Ροδόπης Όρη Λεκάνης Νέστου - Στενά 77.254 28.614 Όρος Μπέλες Ορεινό τόξο Αλμωπίας Όρος Γράμος Εθνικό Πάρκο Πίνδου Σύνολο 117.411 57.433 Βόρειας 146.259 Μέθοδος καταγραφής Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Αριθμός Οπωρώνων 13 4 Βιβλιογραφία 4 Δορυφορικές εικόνες 6 Μη εγκαταλελειμμένοι 60 Σύνολο 23 6 51 60 20 146 15 28 33 91 39 17 18 1 16 21 51 14 36-45 9 37 107 481

2. Αναλυτική καταγραφή θέσεων 1. Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου Α. Γενική περιγραφή περιοχής - αξιολόγηση Για την οριοθέτηση της περιοχής έρευνας για την παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν τα όρια του Εθνικού Πάρκου Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου. Το Εθνικό Πάρκο βρίσκεται στο μέσο του νομού Έβρου. Καλύπτει έκταση 428.000 στρ, από τα οποία τα 72.900 στρ. είναι αυστηρά προστατευόμενη ζώνη. Το 1980 η περιοχή ανακηρύχτηκε προστατευόμενη και από το 2006 έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικό Πάρκο. Καλύπτεται σε μεγάλη έκταση από δάση Μαύρης Πεύκης και διαφόρων ειδών δρυός. Το τοπίο είναι σύνθετο, καθώς η εκτατική χρήση της γης από τον άνθρωπο έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός πλούσιου μωσαϊκού τοπίων με πολλές εναλλαγές και διάκενα στα δάση. Η περιοχή επλήγη σημαντικά από τη μεγάλη δασική πυρκαγιά του 2011. Συνολικά, από οπωροφόρα δέντρα και θάμνοι στην περιοχή μελέτης απαντώνται είδη των γένους Pyrus (αχλαδιές) και Prunus (δαμασκηνιές και κερασιές), καθώς και λιγότερες καρυδιές, πολλές αγριοτριανταφυλλιές (Rosa sp), αμπέλια, μουριές Αναλυτικά, σύμφωνα με τους Korakis et al 2006, απαντώνται τα παρακάτω οπωροφόρα δέντρα και θάμνοι (ανά οικογένεια): ROSACEAE Crataegus monogyna Prunus spinosa Pyrus spinosa. Rosa agrestis Rosa canina Rosa gallica Rosa pendulina Rosa pulverulenta Rubus canescens Rubus sanctus Sanguisorba minor Sorbus domestica Sorbus torminalis VITACEAE Vitis vinifera CORNACEAE Cornus mas

CAPRIFOLIACEAE Sambucus ebulus Συγκεντρωτικά, τα αποτελέσματα της καταγραφής φαίνονται στον παρακάτω πίνακα και στο χάρτη. Σημειώνεται ότι η λίστα επεξήγησης των θέσεων κάτω από το χάρτη αναφέρει μόνο τα γνωστά τοπωνύμια (οικισμών, θέσεων, ναών, κοκ). Για περισσότερες διευκρινίσεις, βλ. το αναλυτικό κείμενο που ακολουθεί. Πίνακας 4. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωρώνων στο Εθνικό Πάρκο Δαδιάς - Λευκίμμης Σουφλίου Περιοχη μελέτης Έκταση (hect) Εθνικό Πάρκο Δάσους 42.800 Δαδιάς - Λευκίμης Σουφλίου Μέθοδος καταγραφής Αριθμός Οπωρώνων Επιτόπια έρευνα 13 Βιβλιογραφία - Δορυφορικές εικόνες 4 Μη εγκαταλελειμμένοι 6 Σύνολο 23

Εικόνα 8. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωροφόρων στο Εθνικό Πάρκο Δαδιάς - Λευκίμμης - Σουφλίου

Επεξήγηση θέσεων: 1. Λευκίμμη 2. Ιτέα 3. Κοίλα 4. Κιτρινόπετρα 5. Βυρίνη 6-7. Πεσσάνη 8. Σουφλί 12. Γιαννούλη 13. Σιδήρω 16. Κοτρωνιά 20. Κατρατζήδες, 21. Γκίμπραινα Συγκριτικά με άλλες περιοχές, οι καταγεγραμμένες θέσεις είναι σχετικά λιγότερες. Τα περισσότερα δέντρα και θάμνοι καταγράφονται σε θέσεις γύρω από κατοικημένους οικισμούς και στους λίγους εγκαταλελειμμένους που βρίσκονται εντός των ορίων του Εθνικού Πάρκου, σε λιβάδια και άλλα ανοίγματα του δάσους και ανάμεσα σε καλλιεργούμενα και εγκαταλελειμμένα χωράφια. Ανάμεσα στις σημαντικότερες θέσεις είναι αυτές γύρω από τους παλιούς οικισμούς Κοίλα, Βυρίνη, Πεσσάνη και Κοτρωνιά. Κάποιες θέσεις έχουν πληγεί από την πυρκαγιά του 2011. Άλλες θέσεις σταδιακά χάνονται, καθώς τα ανοίγματα στο δάσος σταδιακά μειώνονται και τα παλιά χωράφια και λιβάδια καλύπτονται από το δάσος, όσο μειώνεται αντίστοιχα η ορεινή εκτατική κτηνοτροφία και ακόμα περισσότερο- η γεωργία, κυρίως πέρα από τις πεδινές εκτάσεις. Για τη σημασία των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων της περιοχής σημειώνεται ότι αυτή αποτελεί περιοχή σταδιακής επαναποίκισης από άτομα αρκούδας (Ursus arctos), τα οπoία προέρχονται από τον πυρήνα του πληθυσμού της Ροδόπης.

Β. Αναλυτική καταγραφή θέσεων με οπωροφόρα δέντρα Ο οικισμός Λευκίμμη (βλ. χάρτη, σημείο 1) περιβάλλεται από μεγάλη αγροτική έκταση, η οποία περιβάλλεται από λόφους με σχετικά χαμηλή δασική βλάστηση, αποτελούμενη κυρίως από βελανιδιές και μαύρη πεύκη. Οι αγροτικές εκτάσεις της Λευκίμμης συνδέονται στα ανατολικά με τις αγροτικές εκτάσεις Προβατώνα και Τυχερού και στα νότια με τις εκτάσεις των οικισμών Τριφυλλιού και Ιτέας, οι οποίες εντάσσονται στην ευρύτερη κοιλάδα του ποταμού Έβρου. Στα δυτικά συνδέεται με τις αγροτικές εκτάσεις που έχουν απομείνει στα Κοίλα και στους εγκαταλελειμμένους οικισμούς Κιτρινόπετρα και Βυρίνη (βλ. παρακάτω). Οι παραπάνω αγροτικές εκτάσεις της Λευκίμμης, καθώς και οι παρακείμενες εκτάσεις της Ιτέας (βλ. χάρτη, σημείο 2) που εντάσσονται στον ορεινό όγκο της περιοχής μελέτης, περιλαμβάνουν αρκετά οπωροφόρα δέντρα όλων των ειδών (δέντρα των γενών Pyrus, Prunus, θάμνοι των γενών Rubus, Rosus κα), καθώς και εκτενείς συστάδες δρυοδάσους, ρεματιές με εποχιακά πλημμυρισμένα σημεία κα. Εικόνα 9. Οπωροφόρα δέντρα στις αγροτικές εκτάσεις της Λευκίμμης

Εικόνα 10. Πλημμυρισμένες εκτάσεις κοντά στην Ιτέα Τα Κοίλα αποτελούν ένα σχεδόν εγκαταλελειμμένο οικισμό, με λίγα ανακατασκευασμένα οικήματα και αρκετά ερείπια. Περιβάλλεται από αγροτικές εκτάσεις, με εγκαταλελειμμένα και καλλιεργούμενα χωράφια και πολλά οπωροφόρα δέντρα (βλ. χάρτη σημείο 3). Εικόνα 11. Οπωροφόρα δέντρα γύρω από τα Κοίλα

Η Κιτρινόπετρα (βλ. χάρτη σημείο 4) και η Βυρίνη (βλ. χάρτη σημείο 5) είναι δύο εγκαταλελειμμένοι αγροτικοί οικισμοί, όπου συναντάμε πια μόνο λιγοστά ερείπια, εγκαταλελειμμένα και καλλιεργούμενα χωράφια (περισσότερα στη Βυρίνη), καθώς και αρκετά οπωροφόρα δέντρα. Σημειώνεται ότι η ευρύτερη περιοχή και οι δύο οπωρώνες έχουν πληγεί από την πυρκαγιά του 2011. Η Πεσσάνη είναι εγκαταλελειμμένος οικισμός (βλ. χάρτη σημεία 6 και 7), στα βόρεια των προηγούμενων, όπου συναντάμε χαλάσματα, ενώ σώζεται και πέτρινο γεφύρι. Στο σημείο απαντώνται λίγα παλιά, εγκαταλελειμμένα κυρίως χωράφια, μικρά λιβάδια, μαντριά σε χρήση, ρέματα και ένας αποταμιευτήρας, κατά μήκος κυρίως της επαρχιακής οδού προς Δαδιά. Στην ευρύτερη περιοχή απαντώνται αρκετά οπωροφόρα δέντρα. Εικόνα 12. Το γεφύρι της Πεσσάνης Το Σουφλί, μεγαλύτερο οικιστικό κέντρο της περιοχής, περιβάλλεται επίσης από εκτενής αγροτικές εκτάσεις (ενδεικτικά βλ. χάρτη σημείο 8), οι οποίες εκτείνονται από την κοίτη του Έβρου στα ανατολικά ως το δασικό σύμπλεγμα στα δυτικά. Οι περισσότερες εκτάσεις καλλιεργούνται ακόμα και συναντάμε πολλά οπωροφόρα δέντρα και μουριές για τη σηροκαλλιέργεια της περιοχής. Ανάμεσα στα δάση στα βόρειοανατολικά της περιοχής συναντάμε θέσεις με χαλάσματα, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, παλιά χωράφια και οπωροφόρα δέντρα (ενδεικτικά βλ. χάρτη σημεία 9, 10 και 11). Πολλές καλλιέργειες, εν ενεργεία και εγκαταλελειμμένες, με μουριές και άλλα δέντρα, βρίσκονται επίσης στο δρόμο από Σουφλί προς Γιαννούλη (ενδεικτικά βλ. χάρτη σημείο 12) και Σιδήρω (ενδεικτικά βλ. χάρτη

σημείο 13). Δυτικά της Γιαννούλης απαντώνται εκτενή εγκαταλελειμμένα χωράφια με λίγα οπωροφόρα δέντρα, τα οποία σταδιακά δασώνονται (βλ. ενδεικτικά χάρτη σημεία 14 και 15). Εικόνα 13. Εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες στην περιοχή Γιαννούλης - Σιδήρω Η Κοτρωνιά είναι οικισμός με λίγα ανακατασκευασμένα σπίτια και αρκετά ερείπια. Γύρω από τον οικισμό απαντώνται αρκετά οπωροφόρα δέντρα και παλιά χωράφια που σταδιακά δασώνονται (βλ. χάρτη σημείο 16). Βόρεια του οικισμού, στο δρόμο προς Σιδήρω, υπάρχει σχετικά εκτενής αγροτική έκταση με πολλά εγκαταλελειμμένα χωράφια, λίγα καλλιεργημένα, χαλάσματα και αρκετά οπωροφόρα δέντρα (βλ. χάρτη σημείο 17). Παρόμοια απομονωμένη θέση στα ανατολικά (βλ. χάρτη σημείο 18). Νοτιο-ανατολικά, στο δασικό δρόμο προς Δαδιά, θέση πάνω στη ρεματιά με χαλάσματα και λίγα οπωροφόρα δέντρα και θάμνους (βλ. χάρτη σημείο 19).

Εικόνα 14. Χαλάσματα στην Κοτρωνιά Άλλες θέσεις οπωρώνων ή πιθανών οπωρώνων στην περιοχή είναι οι Κατρατζήδες, θέση με λιβάδια, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και λίγα οπωροφόρα δέντρα (βλ. χάρτη σημείο 20), το κάστρο της Γκίμπραινας (βλ. χάρτη σημείο 21) και άλλα υψώματα (βλ. ενδεικτικά χάρτη σημείο 22), άλλες λιβαδικές εκτάσεις με εγκαταλελειμμένα χωράφια και στάνες (βλ. ενδεικτικά χάρτη σημείο 23). Εικόνα 15. Λιβάδια με οπωροφόρα δέντρα κοντά στους Κατρατζήδες

Εικόνα 16. Κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις κοντά στους Κατρατζήδες Συνολικά, η περιοχή έχει ακόμα αρκετά αγροτικό χαρακτήρα, καθώς και το υψόμετρο είναι σχετικά χαμηλό, και το δάσος διαθέτει αρκετά ανοίγματα με εν ενεργεία ή εγκαταλελειμμένα χωράφια, όπου εξελίσσεται η διαδοχή σε δασική βλάστηση, με φυσική αναγέννηση.

2. Οροσειρά Ροδόπης Α. Γενική περιγραφή περιοχής - αξιολόγηση Για την οριοθέτηση της περιοχής έρευνας για την παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν τα όρια του Εθνικού Πάρκου Δάσους Οροσειράς Ροδόπης, αλλά ερευνήθηκαν μόνο τα τμήματα που εντάσσονται στον κύριο ορεινό όγκο της παραπάνω Οροσειράς, αφαιρέθηκε δηλαδή από την επικράτεια του Εθνικού Πάρκου ένα μικρό μέρος νότια και δυτικά του ποταμού Νέστου. Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης (ΕΠΟΡ) περιλαμβάνει το κεντρικό και δυτικό τμήμα του ορεινού συγκροτήματος της Ροδόπης, από τις βορειοανατολικές πλαγιές του όρους Φαλακρού και εν συνεχεία βορείως τού ποταμού Νέστου μέχρι τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και την ορεινή περιοχή της Ξάνθης. Η Προστατευόμενη Περιοχή Οροσειράς Ροδόπης η οποία θεσμοθετήθηκε με το Ν. 3044/2002, χαρακτηρίστηκε ως Εθνικό Πάρκο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 40379/01-10-2009 (ΦΕΚ 445 Δ /02-10-2009). Το ΕΠΟΡ καταλαμβάνει έκταση 1.731.150 στρέμματα, με βόρεια όρια τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, από την περιοχή του Κ. Νευροκοπίου Δράμας έως την περιοχή του Δημαρίου Ξάνθης και νότια όρια τις βορειανατολικές πλαγιές του Φαλακρού όρους και τον ποταμό Νέστο. Διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης και συγκεκριμένα στις Περιφερειακές Ενότητες Δράμας και Ξάνθης. Η Οροσειρά Ροδόπης είναι σήμερα πυκνά δασωμένη και φιλοξενεί όλες τις ζώνες βλάστησης της Ευρώπης. Από την ευμεσογειακή των αειφύλλων πλατυφύλλων μέχρι τη σκανδιναβική ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων, της ερυθρελάτης, δασικής πεύκης και της σημύδας. Στο μεγαλύτερο μέρος της δεν συναντάμε πια κατοικημένα χωριά και η ανθρώπινη παρουσία περιορίζεται κυρίως στα νότια άκρα (Παρανέστι, Σταυρούπολη, Σκαλωτή, Σιδηρόνερο κα). Μέχρι ωστόσο και τα μέσα του 20ου αιώνα, η περιοχή φιλοξενούσε πολύ μεγαλύτερους πληθυσμούς, κυρίως κτηνοτρόφων και για αυτό συναντάμε, όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω, έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό εγκαταλελειμμένων οικισμών, πολύ μικρού συνήθως μεγέθους. Οι εγκαταλελειμμένοι οπωρώνες της Ροδόπης ήταν από τους λίγους που έχουν ήδη συγκεντρώσει το επιστημονικό ενδιαφέρον, αφού στηρίζουν τροφικά το σημαντικό πληθυσμό Καφέ Αρκούδας που επιβιώνει στην περιοχή. Έτσι, στο παρελθόν, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE99/ΝΑΤ/GR/006498, έχει γίνει μία πρώτη καταγραφή οπωρώνων, τα αποτελέσματα της οποίας είναι στη διάθεση του ερευνητή από τον επιστημονικό υπεύθυνο του παλιού προγράμματος (Γιώργος Μερτζάνης). Επίσης, στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος, έχει εκπονηθεί και ειδική μελέτη για την «Αναβάθμιση Εγκαταλελειμμένων Οπωρώνων της Ροδόπης» (Λαζαρίδου 2001) και εκείνη την περίοδο έγιναν και κάποιες σχετικές δράσεις, όπως φυτεύσεις, οι οποίες ωστόσο δεν είχαν συνέχεια.

Σύμφωνα με τις παραπάνω έρευνες, στους οπωρώνες της Ροδόπης, τα πιο συχνά είδη που συναντάμε είναι τα: Cornus mas Cydonia oblonga, Malus dasyphylla, Malus domestica Malus sylvestris Morus nigra Prunus avium Prunus crerasifera, Prunus domestiaca subsp. domestica, Prunus spinosa, Pyrus amygdaliformis, Pyrus communis Pyrus pyrater, Vitis vinifera Στην καταγραφή αυτή δεν αναφέρονται οι διαδεδομένοι θάμνοι όπως: Crataegus monogyna Rosa agrestis Rosa canina Rosa gallica Rosa pendulina Rosa pulverulenta Rubus canescens Rubus sanctus Sanguisorba minor Sorbus domestica Sorbus torminalis Συγκεντρωτικά, τα αποτελέσματα της καταγραφής φαίνονται στον παρακάτω πίνακα και στο χάρτη. Σημειώνεται ότι η λίστα επεξήγησης των θέσεων κάτω από το χάρτη αναφέρει μόνο τα γνωστά τοπωνύμια (οικισμών, θέσεων, ναών, κοκ). Για περισσότερες διευκρινίσεις, βλ. το αναλυτικό κείμενο που ακολουθεί.

Πίνακας 5. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωρώνων στην Οροσειρά Ροδόπης Περιοχη μελέτης Οροσειρά Ροδόπης Έκταση (hect) 144.750 Μέθοδος καταγραφής Αριθμός Οπωρώνων Επιτόπια έρευνα 51 Βιβλιογραφία 60 Δορυφορικές εικόνες 20 Μη εγκαταλελειμμένοι 15 Σύνολο 146

Εικόνα 17. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωροφόρων στην Οροσειρά Ροδόπης.

Επεξήγηση θέσεων: 1. Δημάρι 2. Κοτύλη 3. Αιμόνιο 4. Πάχνη 5. Ωραίο 6. Κύκνος 7. Σταμάτι 8. Θεοτόκος 12. Ρεύμα 12. Ασβεστόπουλος 15. Παπαδιά 16. Γιάλας - Κόκκινα Χώματα 23. Καλλιθέα 24. Μαργαρίτι 27. Καστανίτης 28. Καλό Νερό 30. Δαφνώνας 31. Δασικό Χωριό 32. Ερύμανθος 34. Λιβαδίτης 39. Άνω Συνοικισμός 40. Καλύβα 41. Κάτω Συνοικισμός 42. Άνω Καριόφυτο 43. Κάτω Καρυόφυτο 44. Νεοχώρι 45. Ιωνικό 48. Σιδηρόπετρα 49. Στέρνα 50. Θόλος 51. Πουρναρόρεμα 52. Αμισηνό 54. Ποταμάκι 57. Καταρράκτες Αγίας Βαρβάρας 58. Κάτω Ποταμάκι 59. Τραχώνι 61. Γαλιανά 62. Διπόταμα 63. Άγιος Νικόλαος 65. Μυλονοχώρι 66. Βουνοπλαγιά 67. Σίλλη 68. Πρασινάδα 69. Ναός Μεταμορφώσεως 73. Μικρή Στάμνα 74. Άνω Περιβόλια 76. Πεύκη 80. Ζαρκαδιά 82. Τρίγωνο

86. Φαρασινό 90. Μαντριά 92. Άνω Μαντρί 93. Αγγινάρα 94. Κάτω Μαντρί 95. Παλιά Θερμιά 96. Πολυγέφυρο 98. Μεσοχώρι 99. Ξάγναντο 100. Τέμενος 101. Καρποφόρο 102. Πολύσυκο 103. Μικροχώρι 104. Περιβολίτσα 105. Συκίδιο 107. Συνοικισμός 108. Πλακόστρωτο 109. Δίχαλο 112. Κόκκινο 114. Καλλίκαρπο 115. Σιδηρόνερο 118. Οροπέδιο 119. Παππάδες 120. Κλειστά 127. Λιβάδι 129. Βουνοχωρίου 131. Βαθύρεμα 132. Ελατιά 133. Πόρτσανη 134. Μαυροχώρι 135. Αγριοκερασιά 138. Μικρομηλιά 139. Διπλοχώρι 140. Δέλτα 143. Ερείπια 144. Μοναστήρι Συνολικά, η Ροδόπη περιέχει τις περισσότερες καταγεγραμμένες θέσεις συγκριτικά με τις άλλες περιοχές, ακόμα και αν ληφθεί υπόψη το σχετικά μεγαλύτερο μέγεθος της περιοχής. Οι περισσότερες από αυτές τις θέσεις μάλιστα αφορούν τυπικούς εγκαταλελειμμένους οπωρώνες, οι οποίοι έχουν απομείνει στους πολλούς εγκαταλελειμμένους οικισμούς της περιοχής και σε διάφορες θέσεις πρώην αγροτικών εκτάσεων γύρω από αυτούς. Σημειώνεται ωστόσο ότι οι περισσότερες από τις θέσεις αυτές σταδιακά χάνονται, εξαιτίας της γρήγορης κάλυψης του εδάφους από δασικά είδη.

Β. Αναλυτική καταγραφή θέσεων με οπωροφόρα δέντρα Στο ανατολικό μέρος του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης, ως θέσεις οπωρώνων, καλλιεργούμενων και εγκαταλελειμμένων, καταγράφονται οι πομάκικοι οικισμοί και χωριά Δημάρι (βλ. χάρτη σημείο 1), Κοτύλη (βλ. χάρτη σημείο 2), Αιμόνιο (βλ. χάρτη σημείο 3), Πάχνη (βλ. χάρτη σημείο 4), Ωραίο (βλ. χάρτη σημείο 5) και Κύκνος (βλ. χάρτη σημείο 6), με έμφαση στα δύο τελευταία, το Σταμάτι (βλ. χάρτη σημείο 7), με παλιά και εν ενεργεία χωράφια και αρκετά δέντρα, ο Θεοτόκος (βλ. χάρτη σημείο 8) και οι διπλανές αγροτικές εκτάσεις (βλ. χάρτη σημείο 9 και 10) και το Ρεύμα (βλ. χάρτη σημείο 12) και Καλλιθέα (βλ. χάρτη σημείο 23). Εικόνα 18. Θέση με ξερολιθιά και οπωροφόρα στο Σταμάτι Βορειότερα καταγράφονται οι θέσεις Ασβεστόπουλος (βλ. χάρτη σημείο 12) και Παπαδιά (βλ. χάρτη σημείο 15) και οι παρακείμενες θέσεις (βλ. χάρτη σημείο 13 και 14), με παλιά χωράφια, δέντρα και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Στους δρόμους που ενώνουν τους παραπάνω οικισμούς καταγράφονται και άλλες θέσεις με οπωροφόρα (βλ. χάρτη ενδεικτικά σημεία 17, 18, 19, 20, 21), με σημαντικότερη τη θέση Γιάλας, στα Κόκκινα Χώματα (βλ. χάρτη σημείο 16). Ανατολικότερα βρίσκεται ο οικισμός Μαργαρίτι (βλ. χάρτη σημείο24), με πλούσιους οπωρώνες εκατέρωθεν (βλ. χάρτη σημεία 25 και 26) και λίγα σπίτια, παλιά και νέα, ο οικισμός Καστανίτης (βλ. χάρτη σημείο 27), ουσιαστικά μέσα στο δάσος, με λίγα σπίτια και πιο περιορισμένο οπωρώνα και ο πολύ μικρός οικισμός Καλό Νερό (βλ. χάρτη σημείο 28 και 29), με λίγα σπίτια, σημαντικούς οπωρώνες και παλιά χωράφια σε αναβαθμίδες.

Εικόνα 19. Τυπικό τοπίο με αναβαθμίδες στο Καλό Νερό Εικόνα 20. Οπωροφόρα και παλιά σπίτια στο Μαργαρίτι Χαμηλότερα, στα βόρεια του μεγάλου χωριού Δαφνώνας εκτείνονται αγροτοκτηνοτροφικές εκτάσεις, με σκόρπια οπωροφόρα (βλ. χάρτη σημείο 30). Στα βόρεια της περιοχής, λίγα καρποφόρα δέντρα συναντάμε στα ερείπια του παλιού Ερύμανθου (βλ. χάρτη σημείο 32) και στο χώρο του νέου Δασικού Χωριού (βλ.

χάρτη σημείο 31). Χαμηλότερα, βρίσκεται το μικρό αλλά κατοικημένο χωριό Λιβαδίτης (βλ. χάρτη σημείο 34), με αρκετά οπωροφόρα γύρω του, αλλά και σε γειτονικές θέσεις (βλ. χάρτη σημεία 33, 35, 36, 37, 38). Δυτικότερα καταγράφονται οι μικροί και μάλλον εγκαταλελειμμένοι οικισμοί Καλύβα (βλ. χάρτη σημείο 40), Άνω Συνοικισμός (βλ. χάρτη σημείο 39) και Κάτω Συνοικισμός (βλ. χάρτη σημείο 41). Νοτιότερα τα κατοικημένα χωριά Άνω Καριόφυτο (βλ. χάρτη σημείο 42) και Κάτω Καρυόφυτο (βλ. χάρτη σημείο 43). Οπωροφόρα δέντρα υπάρχουν επίσης στην κοιλάδα πάνω από το Νεοχώρι (βλ. χάρτη ενδεικτικά σημείο 44), πάνω από το Ιωνικό (βλ. χάρτη σημεία 45 και 47) και στην παρακείμενη θέση Σιδηρόπετρα (βλ. χάρτη σημείο 48), στην κοιλάδα πάνω από το μικρό οικισμό Στέρνα (βλ. χάρτη σημείο 49) και γύρω από τον επίσης μικρό οικισμό Κρήνη (βλ. χάρτη σημείο 52). Εικόνα 21. Οπωροφόρα και άλλα δέντρα πάνω από το Δαφνώνα

Εικόνα 22. Ο οπωρώνας στο Λιβαδίτι Στο κεντρικό τμήμα του ΕΠΟΡ, δηλαδή πάνω από το Παρανέστι, ως θέσεις οπωροφόρων δέντρων καταγράφονται ο Θόλος (βλ. χάρτη σημείο 50), μικρός και σχεδόν εγκαταλελειμμένος οικισμός με λίγες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Πάνω από το Θόλο, η θέση Πουρναρόρεμα (βλ. χάρτη σημείο 51) και ανατολικά το μάλλον εγκαταλελειμμένο Αμισηνό (βλ. χάρτη σημείο 52) και η παρακείμενη θέση Προφήτης Ηλίας (βλ. χάρτη σημείο 48), λίγο βορειότερα τα ερείπια Ποταμακίου (βλ. χάρτη σημείο 54) και τα ερείπια Κάτω Ποταμακίου (βλ. χάρτη σημείο 58), κοντά στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας. Δέντρα υπάρχουν επίσης και στα ανοίγματα κοντά στους καταρράκτες της Αγίας Βαρβάρας (βλ. χάρτη σημείο 57). Βορειότερα από εκεί βρίσκεται τυπικός εγκαταλελειμμένος οπωρώνας με πολλά δέντρα, στο σχεδόν εγκαταλελειμμένο οικισμό Τραχώνι (βλ. χάρτη σημείο 59 και 60). Βορειότερα, παλιούς οπωρώνες συναντάμε στα επίσης σχεδόν εγκαταλελειμμένα Διπόταμα (βλ. χάρτη σημείο 62) και στους παρακείμενους, επίσης εγκαταλελειμμένους οικισμούς Άγιος Νικόλαος (βλ. χάρτη σημεία 63 και 64), Μυλονοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 65) και Γαλιανά (βλ. χάρτη σημείο 61).

Εικόνα 23. Θέση οπωρώνα κοντά στην Αγ. Βαρβάρα Δυτικότερα, καταγράφεται ο μάλλον εγκαταλελειμμένος οικισμός Βουνοπλαγιά (βλ. χάρτη σημείο 66), οι όχι τελείως εγκαταλελειμμένες Σίλλη (βλ. χάρτη σημείο 67) και Πρασινάδα (βλ. χάρτη σημείο 68). Πάνω από την Πρασινάδα υπάρχουν αρκετά παλιά χωράφια, γύρω κυρίως από το Ναό Μεταμορφώσεως (βλ. χάρτη σημείο 69) και παραπάνω (βλ. χάρτη σημεία 70, 71 και 72). Βορειότερα, βρίσκονται και τα ερείπια της Μικρής Στάμνας (βλ. χάρτη σημείο 73) και του οικισμού Άνω Περιβόλια (βλ. χάρτη σημείο 74). Στη συνέχεια (δυτικότερα), καταγράφονται τα ερείπια της Πεύκης (βλ. χάρτη σημεία 76), με αρκετές θέσεις με οπωροφόρα γύρω (βλ. χάρτη σημεία 75, 77, 78), τα ερείπια Ζαρκαδιάς (βλ. χάρτη σημεία 80, 79 και 81). Ανεβαίνοντας το δρόμο προς τα Θερμιά, τα ερείπια Τριγώνου (βλ. χάρτη σημείο 82), αλλά και άλλες θέσεις με παλιά χωράφια, δέντρα και αναβαθμίδες κατά μήκος της κοίτης του Διαβολορέματος (βλ. χάρτη ενδεικτικά σημεία 83 και 84). Δίπλα στην κοίτη του Φαρασινού ρέματος βρίσκονται τα ερείπια του Φαρασινού (βλ. χάρτη σημείο 85, 86), με σημαντικό εγκαταλελειμμένο οπωρώνα. Παραπάνω, πάνω από τα λουτρά των Θερμιών υπάρχουν τα ερείπια των παλιών Θερμιών, με παλιά χωράφια, δέντρα και ερείπια εκατέρωθεν της κοίτης (βλ. χάρτη σημεία 95, 88 και 89), ενώ οπωροφόρα δέντρα υπάρχουν και ψηλότερα, στη θέση Μαντριά (βλ. χάρτη σημείο 90) και παραπάνω (βλ. χάρτη σημείο 91). Δυτικότερα, υπάρχουν οπωρώνες στα ερείπια του Άνω Μαντριού (βλ. χάρτη σημείο 92), του Κάτω Μαντριού (βλ. χάρτη σημείο 94) και στη θέση Αγγινάρα (βλ. χάρτη σημείο 93).

Εικόνα 24. Ερείπια κοντά στο Διαβολόρεμα Εικόνα 25. Οπωρώνας σε αναβαθμίδες κοντά στα Θερμιά Στο δυτικό τμήμα του ΕΠΟΡ, δυτικά δηλαδή από το Παρανέστι, ως θέσεις οπωροφόρων καταγράφονται πρώτα τα κατοικημένα χωριά Μεσοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 98), Ξάγναντο (βλ. χάρτη σημείο 99), Καρποφόρο (βλ. χάρτη σημείο 101) και Τέμενος (βλ. χάρτη σημείο 100) και οι πολύ μικροί αγροτικοί

οικισμοί Πολύσυκο (βλ. χάρτη σημείο 102) και Μικροχώρι (βλ. χάρτη σημείο 103). Κοντά στην τεχνητή λίμνη της Πλατανόβρυσης, οπωρώνες καταγράφονται στα ερείπια του Πολυγέφυρου (βλ. χάρτη σημείο 96) και σε παρακείμενη θέση (βλ. χάρτη σημείο 97). Πάνω από την τεχνητή λίμνη του Θησαυρού, οπωροφόρα έχουμε στα ερείπια Περιβολίτσας και Μηλίτου (βλ. χάρτη σημείο 104), στον παλιό οικισμό με λίγα ανακατασκευασμένα σπίτια Συκίδιο (βλ. χάρτη σημεία 105 και 106), στα ερείπια Διχάλου (βλ. χάρτη σημείο 109) και σε παρακείμενες θέσεις πάνω στο δρόμο (βλ. χάρτη σημεία 110 και 111), κοντά στα ερείπια Συνοικισμού ((βλ. χάρτη σημεία 107 και 119), ερείπια Πλακόστρωτου (βλ. χάρτη σημείο 108), ερείπια Κλειστών (βλ. χάρτη σημείο 120). Εικόνα 26. Οπωρώνας με ξερολιθιές στα ερείπια Περιβολίτσας Η πιο ενδιαφέρουσα τοποθεσία είναι το εκτενές, σχεδόν εγκαταλελειμμένο χωριό Κόκκινο, με πολύ πλούσιο οπωρώνα (βλ. χάρτη σημεί0 112). Σημαντικό οπωρώνα έχει και το μεγαλύτερο κατοικημένο χωριό της περιοχής, το Σιδηρόνερο (βλ. χάρτη σημείο 115), ο οποίος απλώνεται και σε γειτονικές θέσεις (βλ. χάρτη σημεία 116, 117). Κάτω από το Σιδηρόνερο καταγράφονται οι μικρότεροι οικισμοί Οροπέδιο (βλ. χάρτη σημείο 118) και Παππάδες (βλ. χάρτη σημείο 119).

Εικόνα 27. Παλιά σπίτια και οπωροφόρα στο Κόκκινο Πάνω από το Σιδηρόνερο, ο μικρός οικισμός Καλλίκαρπο (βλ. χάρτη σημείο114), ενώ λιβάδια και οπωροφόρα υπάρχουν και στην κοιλάδα ανατολικά του (βλ. χάρτη σημείο 113). Πάνω από το Καλλίκαρπο, παλιά οπωροφόρα, μαζί με άλλα απομεινάρια των εγκαταλελειμμένων οικισμών όπως ξερολιθιές και παλιά χωράφια, υπάρχουν στη θέση Λιβάδι (βλ. χάρτη σημεία 127 και 128), στα ερείπια Βουνοχωρίου (βλ. χάρτη σημείο 129), στα ερείπια Λειμώνος (βλ. χάρτη σημείο 145), στα ερείπια Βαθυρέματος (βλ. χάρτη σημείο 131) και σε άλλα σημεία κατά μήκος της κοίτης του Βαθυρέματος (βλ. χάρτη σημείο 130). Ανατολικά από εκεί βρίσκονται τα ερείπια Ελατιάς (βλ. χάρτη σημείο 132). Δυτικά, από βόρεια κοντά στα σύνορα και προς τα νότια, η θέση Ερείπια (βλ. χάρτη σημείο 143), τα ερείπια Μοναστηρίου (144), Πορτσάνης (βλ. χάρτη σημείο 133), Μαυροχωρίου (βλ. χάρτη σημείο 134), Κριθαρίτσας (βλ. χάρτη σημείο 134) και Αγριοκερασιάς (βλ. χάρτη σημείο 135). Χαμηλότερα, καταγράφονται τέλος ο κατοικημένος οικισμός Μικρομηλιά (βλ. χάρτη σημείο 138), ο εγκαταλελειμμένος Διπλοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 139), ο μικρός αλλά κατοικημένος Δέλτα (βλ. χάρτη σημείο 140) και θέση με οπωρώνα έναντι του ποταμού Νέστου, κοντά στο Παγονέρι (βλ. χάρτη σημείο 136).

3. Όρη Λεκάνης Στενά Νέστου Α. Γενική περιγραφή περιοχής - αξιολόγηση Πρόκειται για ημιορεινή και ορεινή περιοχή που εκτείνεται κυρίως στο Νομό Καβάλας, και λιγότερο στους Νομούς Ξάνθης (στην ανατολική πλευρά του Νέστου) και Δράμας, στα βόρεια. Καθώς δεν υπάρχει επίσημη οριοθέτηση, η οριοθέτηση της περιοχής για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας έγινε ώστε να περιλαμβάνει τον κύριο όγκο των Ορέων Λεκάνης Παλιάς Καβάλας, καθώς και την περιοχή εκατέρωθεν των Στενών του Νέστου, από τη Σταυρούπολη ως τους Τοξότες. Η περιοχή που επιλέχθηκε καλύπτει έκταση 77.254 εκτ. Καλύπτεται κυρίως από φυλλοβόλα δάση οξιάς, διαφόρων ειδών δρυός, καστανιές, ρεματικής βλάστησης (κοντά κυρίως στην κοίτη του Νέστου). Ανάμεσα στο δάσος υπάρχουν αρκετά ανοίγματα με αγροτικές και λιβαδικές εκτάσεις, οι περισσότερες εγκαταλελειμμένες. Συνολικά, από οπωροφόρα δέντρα και θάμνοι στην περιοχή μελέτης απαντώνται πολλές καστανιές (Castanea Sativa), Καρυδιές (Juglans regia), πολλά είδη των γένους Pyrus (αχλαδιές) και Prunus (δαμασκηνιές και κερασιές), πολλές αγριοτριανταφυλλιές (Rosa sp), αμπέλια, συκιές (Ficus carica) στα χαμηλότερα χωριά. Στην υφιστάμενη βιβλιογραφία δεν βρέθηκε αναλυτική περιγραφή ειδών για την περιοχή Λεκάνης. Λόγω ωστόσο στενής γειτνίασης και παρόμοιων χαρακτηριστικών με τη γειτονική περιοχή της Ροδόπης, αναμένεται να περιλαμβάνει τα ίδια περίπου είδη: Δέντρα Cornus mas Cydonia oblonga, Malus dasyphylla, Malus domestica Malus sylvestris Morus nigra Prunus avium Prunus crerasifera, Prunus domestiaca subsp. domestica, Prunus spinosa, Pyrus amygdaliformis, Pyrus communis Pyrus pyrater, Vitis vinifera Θάμνοι Crataegus monogyna Rosa agrestis Rosa canina

Rosa gallica Rosa pendulina Rosa pulverulenta Rubus canescens Rubus sanctus Sanguisorba minor Sorbus domestica Sorbus torminalis Τα περισσότερα δέντρα και θάμνοι καταγράφονται σε θέσεις γύρω από κατοικημένους οικισμούς και στους αρκετούς εγκαταλελειμμένους, ή σχεδόν εγκαταλελειμμένους, σε λιβάδια και άλλα ανοίγματα του δάσους και ανάμεσα σε καλλιεργούμενα και εγκαταλελειμμένα χωράφια. Σε κάποια σημεία έχουν σωθεί αναβαθμίδες (πεζούλες) και ξερολιθιές. Ως σημαντικότερες κρίνονται οι θέσεις γύρω από τους πολλούς παλιούς οικισμούς, με χαρακτηριστικότερους τον Κοκκαλά, την Αγέλη, τη Σεμέλη, το Κρωμνικό, τα Λιβερά. Ενδιαφέρον έχουν ακόμα οι αγροτικές εκτάσεις γύρω από τη Λεκάνη. Για τη σημασία των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων της περιοχής σημειώνεται ότι αυτή αποτελεί περιοχή σταδιακής επαναποίκισης από άτομα αρκούδας (Ursus arctos), τα οπoία προέρχονται από τον πυρήνα του πληθυσμού της Ροδόπης. Συγκεντρωτικά, τα αποτελέσματα της καταγραφής φαίνονται στον παρακάτω πίνακα και στο χάρτη. Σημειώνεται ότι η λίστα επεξήγησης των θέσεων κάτω από το χάρτη αναφέρει μόνο τα γνωστά τοπωνύμια (οικισμών, θέσεων, ναών, κοκ). Για περισσότερες διευκρινίσεις, βλ. το αναλυτικό κείμενο που ακολουθεί. Πίνακας 6. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωρώνων στα Όρη Λεκάνης Στενά Νέστου Έκταση (hect) Περιοχή μελέτης Όρη Λεκάνης Νέστου - Στενά 77.254 Μέθοδος καταγραφής Αριθμός Οπωρώνων Επιτόπια έρευνα 28 Βιβλιογραφία - Δορυφορικές εικόνες 33 Μη εγκαταλελειμμένοι 39 Σύνολο 91

Εικόνα 28. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωροφόρων στα Όρη Λεκάνης Στενά Νέστου

Επεξήγηση θέσεων: 1. Γαλάνη 2. Σεμέλη 3. Αγέλη 5. Ίμερα 11. Κρωμνικά 12. Άνω Λιβερά 13. Κάτω Λιβερά 18. Κοιλάδα Σταυρούπολης Κομνηνών 19. Παλιός Ξεριάς 20. Λιθοχώρι 21. Αβραμυλιά 22. Δαμασκηνιά 23. Διαλεκτό 24. Εκλεκτό 25. Στενωπός 26. Πεδιάδα Μακρυχωρίου Πλατανιά Κρυονερίου 27. Στεγνό 28. Άγιος Κοσμάς 31. Σκοπός 32. Κεχρόκαμπος 33. Άνω Κωνσταντινιά 34. Μέση Κωνσταντινιά 35. Διπόταμος 36. Δύσβατο 37. Συνοικισμός 38. Νταή 43. Άνω Λευκάδι 44. Κάτω Λευκάδι 45. Νικητές 46. Γέροντας 47. Παλιά Κώμη 48. Λεύκη 49. Ανεστιάδα 51. Ελαφοχώρι 53. Πολύνερο 54. Πλαταμώνας 55. Ανωχώρι 56. Κατοχώρι 57. Λυκία 58. Κρανοχώρι 67. Χαλκερό 70. Παλιά Καβάλα 71. Κορυφές 74. Κοκκαλάς 77. Λυκόστομο 78. Δρυότοπος 79. Δρυμότοπος 80. Βουνοχώρι 81. Περιστέρια

82. Λεκάνη 83. Παναγιά 86. Καβαλάρι 87. Μυρτούσα 88. Χαλέπι 89. Λυκοβούνι 90. Καστανωτό 91. Δρυμιά Συνολικά, η περιοχή περιέχει πολλές καταγεγραμμένες θέσεις συγκριτικά με τις άλλες περιοχές, ειδικά αν ληφθεί υπόψη το σχετικά μεγαλύτερο μέγεθος της περιοχής. Πολλές από αυτές τις θέσεις μάλιστα αφορούν τυπικούς εγκαταλελειμμένους οπωρώνες, οι οποίοι έχουν απομείνει στους πολλούς εγκαταλελειμμένους οικισμούς της περιοχής και σε διάφορες θέσεις πρώην αγροτικών εκτάσεων γύρω από αυτούς. Σημειώνεται ωστόσο ότι οι περισσότερες από τις θέσεις αυτές σταδιακά χάνονται, εξαιτίας της γρήγορης κάλυψης του εδάφους από δασικά είδη.

Β. Αναλυτική καταγραφή θέσεων με οπωροφόρα δέντρα Στην έξοδο των Στενών του Νέστου προς τις εκβολές του βρίσκονται οι Τοξότες, το μεγαλύτερο οικιστικό κέντρο της περιοχής, και ο παρακείμενος οικισμός Γαλάνη. Νότια των Τοξοτών ξεκινά η πεδιάδα του δελταϊκού συστήματος του Νέστου, η οποία διαθέτει πλούσιες εν ενεργεία καλλιέργειες πολλών ειδών, μεταξύ των οποίων και οπωροφόρα δέντρα όπως ακτινίδια, αλλά δεν αφορά την παρούσα έρευνα. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις ανεβαίνουν στα υψώματα βόρεια και ανατολικά των Τοξοτών και της Γαλάνης, όπου αναμιγνύονται σταδιακά με συστάδες, κυρίως δρυοδάσους και πεύκων, ρεματική βλάστηση και σκόρπια οπωροφόρα δέντρα. Ιδιαίτερα πίσω από τη Γαλανή (βορειο-ανατολικά) εκτείνεται πλούσιο αγροδασικό τοπίο, με διαμορφωμένες αναβαθμίδες με εγκαταλελειμμένες και ενεργές καλλιέργειες και οπωροφόρα δέντρα (βλ. χάρτη σημείο 1). Βορειο-ανατολικά των Τοξοτών υπάρχουν οι παλιοί μουσουλμανικοί οικισμοί Σεμέλη ήτσίμιλι (βλ. χάρτη σημείο 2), ο οποίος διαθέτει ακόμα κατοικημένα σπίτια καθώς και μεγάλο τζαμί, και Αγέλη ή Τσελεπλί (βλ. χάρτη σημείο 3), ο οποίος είναι ουσιαστικά εγκαταλελειμμένος, με εντυπωσιακά ωστόσο χαλάσματα. Στην περιφέρεια των οικισμών υπάρχουν παλιά χωράφια, τα περισσότερα εγκαταλελειμμένα, βοσκοτόπια (τα οποία χρησιμοποιούνται ακόμα) και πολλά οπωροφόρα δέντρα. Στα γειτονικά υψώματα προς το βορρά, συναντώνται ακόμα αρκετά ανοίγματα στο δάσος, με λιβάδια και παλιά χωράφια (ενδεικτικά βλ. χάρτη σημείο 4). Εικόνα 29. Χαλάσματα και δέντρα στην Αγέλη

Εικόνα 30. Οπωροφόρα δέντρα γύρω από το τζαμί της Σεμέλης Ανεβαίνοντας την επαρχιακή οδό από τους Τοξότες προς τη Σταυρούπολη συναντάμε τον τυπικό εγκαταλελειμμένο οικισμό Ίμερα (βλ. χάρτη σημείο 5), με πολλά οπωροφόρα δέντρα, εγκαταλελειμμένα χωράφια, αναβαθμίδες και άλλα στοιχεία. Αντίστοιχα στοιχεία (αναβαθμίδες, χωράφια, δέντρα) συναντάμε σε διάφορα σημεία στη γύρω περιοχή (βλ. χάρτη ενδεικτικά σημεία 6,7,8 και 9), καθώς και στο παρακείμενο ύψωμα (βλ. χάρτη σημείο 10). Αντίστοιχο ενδιαφέρον έχει και ο εγκαταλελειμμένος οικισμός Κρωμνικά, βόρεια από τον προηγούμενο, με πολλά ερείπια, χωράφια, παλιά καλντερίμια και πλούσια βλάστηση με οπωροφόρα δέντρα (βλ. χάρτη σημείο 11). Στην περιοχή υπάρχουν επίσης κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και ανακατασκευασμένα σπίτια.

Εικόνα 31. Εγκαταλελειμμένος οικισμός στα Κρωμνικά Οι επόμενοι οικισμοί είναι τα Άνω και Κάτω Λιβερά (αντίστοιχα βλ. χάρτη σημεία 12 και 13). Εδώ απαντώνται επίσης εκτεταμένες αναβαθμίδες με παλιά χωράφια, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, πλούσια χαλάσματα, αλλά και σύγχρονες κτηνοτροφικές και οικοτουριστικές εγκαταστάσεις, καθώς και κάποια ανακατασκευασμένα οικήματα (εκκλησία κα). Υπάρχει μεγάλος αριθμός και ποικιλία οπωροφόρων δέντρων. Παλιές αγροτικές εκτάσεις με αναβαθμίδες απαντώνται επίσης και στην ευρύτερη περιοχή των Λιβερών (βλ. χάρτη σημεία 14,15,16 και 17). Βορειότερα καταλήγουμε στην κοιλάδα της περιοχής Σταυρούπολης Κομνηνών, όπου εκατέρωθεν του ποταμού Νέστου υπάρχουν ακόμα εκτενείς καλλιέργειες, ανάμικτες με δασικές συστάδες (βλ. χάρτη σημείο 18). Στην ανατολική πλευρά της οροσειράς της Λεκάνης, δηλαδή στην ευρύτερη ορεινή περιοχή που ορίζεται στα ανατολικά από τα Στενά του Νέστου, στα δυτικά από τον οδικό άξονα Ζαρκαδιάς Λεκάνης, στα βόρεια από τον οδικά άξονα Λεκάνης Κεχρόκαμπου Σταυρούπολης και στα νότια από την πεδιάδα της Χρυσούπολης ( αγροτικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και οπωροφόρα, εγκαταλελειμμένα και μη, συναντάμε στον οικισμό Στενωπό (βλ. χάρτη σημείο 25), στην πεδιάδα Μακρυχωρίου Πλατανιά Κρυονερίου (βλ. χάρτη σημείο 26), στον οικισμό Στεγνό (βλ. χάρτη σημείο 27), στον οικισμό Άγιος Κοσμάς (βλ. χάρτη σημείο 28), στην παρακείμενη κοιλάδα (βλ. χάρτη σημείο 29) και στο ύψωμα με το παρατηρητήριο (βλ. χάρτη σημείο 30), στον οικισμό Σκοπό (βλ. χάρτη σημείο 31) και στον παρακείμενο δρόμο προς Κεχρόκαμπο (βλ. χάρτη σημείο 32). Πιθανές θέσεις εγκαταλελειμμένων οπωρώνων είναι ακόμα οι μάλλον εγκαταλελειμμένοι οικισμοί της Άνω (βλ. χάρτη σημείο 33), Μέσης (βλ. χάρτη σημείο 34) και Κάτω Κωνσταντινιάς (βλ. χάρτη σημείο 35), ο κατοικημένος οικισμός Διπόταμος (βλ. χάρτη σημείο 35),

ο οικισμός Δύσβατο (βλ. χάρτη σημείο 36) και οι παρακείμενοι εγκαταλελειμμένοι οικισμοί Συνοικισμός (βλ. χάρτη σημείο 37), Νταή (βλ. χάρτη σημείο 38) και άλλες πρώην αγροτικές εκτάσεις (βλ. χάρτη σημεία 39, 40, 41, 42). Τέλος, στους πρόποδες των υψωμάτων δυτικά του Νέστου, απαντώνται διαδοχικά οι παλιοί οικισμοί Παλιός Ξεριάς (βλ. χάρτη σημείο 19), Λιθοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 20), Αβραμυλιά (βλ. χάρτη σημείο 21), Δαμασκηνιά (βλ. χάρτη σημείο 22), Διαλεκτό (βλ. χάρτη σημείο 23) και Εκλεκτό (βλ. χάρτη σημείο 24). Οι δύο πρώτοι είναι μάλλον εγκαταλελειμμένοι, ενώ οι άλλοι διατηρούν κατοικημένα σπίτια και εν ενεργεία αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Σε όλους τους παραπάνω έξι οικισμούς απαντώνται εκτενείς οπωρώνες, πολλοί εκ των οποίων μάλλον εγκαταλελειμμένοι. Εικόνα 32. Ελιές και οπωροφόρα στον Παλιό Ξεριά Στη δυτική πλευρά της οροσειράς της Λεκάνης, δηλαδή στην ευρύτερη ορεινή περιοχή που ορίζεται στα ανατολικά από τον οδικό άξονα Ζαρκαδιάς Λεκάνης, στα δυτικά από τον κάμπο του Αμυγδαλεώνα (οικισμοί Αμυγδαλεώνας, Ζυγός, Φίλιπποι), στα βόρεια από τον νοητό άξονα στο ύψος της Λεκάνης και στα νότια από την κατοικημένη παραλιακή ζώνη (χωριά Ζαρκαδιά-Πετροπηγή-Λεύκη-Χαλκερό), αγροτικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και οπωροφόρα, εγκαταλελειμμένα και μη, συναντάμε στους σχεδόν εγκαταλελειμμένους οικισμούς Άνω και Κάτω Λευκάδι (βλ. χάρτη σημεία 43 και 44), σε αγροτικές εκτάσεις δίπλα στον οικισμό Νικητές (βλ. χάρτη σημείο 45), στην τοποθεσία Γέροντας (βλ. χάρτη σημείο 46), στην Παλιά Κώμη (βλ. χάρτη σημείο 47), στις αγροτικές εκτάσεις βόρεια της Λεύκης (βλ. χάρτη σημείο 48) και της Ανεστιάδας (βλ. χάρτη σημεία 49 και 50). Εκτενείς καλλιεργημένες εκτάσεις υπάρχουν γύρω από το

χωριό Ελαφοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 51), ενώ στα βόρεια του χωριού υπάρχει εκτεταμένο καστανόδασος (βλ. χάρτη σημείο 52). Βορειότερα καλλιέργειες και οπωροφόρα συναντάμε στους κατοικημένους οικισμούς Πολύνερο (βλ. χάρτη σημείο 53) και Πλαταμώνας (βλ. χάρτη σημείο 54), στους παρακείμενους μικρότερους και σχεδόν εγκαταλελειμμένους οικισμούς Ανωχώρι (βλ. χάρτη σημείο 55), Κατοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 56), Λυκία (βλ. χάρτη σημείο 57), Κρανοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 58). Όλη η περιοχή γύρω από τους παραπάνω οικισμούς είναι διάσπαρτη με παλιές αγροτικές εκτάσεις, πολλές από τις οποίες έχουν αναβαθμίδες και πιθανές θέσεις οπωροφόρων (ενδεικτικά βλ. χάρτη σημείο 59-66). Δυτικότερα, στην περιοχή Χαλκερό Παλιά Καβάλα Κορυφές, συναντάμε οπωροφόρα δέντρα και θάμνους κατά μήκους του δρόμου βόρεια από Χαλκερό προς Παλιά Καβάλα (βλ. χάρτη σημείο 67) και στη συνέχεια και παλιά χωράφια με αναβαθμίδες και δέντρα, κυρίως εγκαταλελειμμένα (βλ. χάρτη σημείο 68 και 69). Οπωροφόρα υπάρχουν γύρω από το χωριό Παλιά Καβάλα (βλ. χάρτη σημείο 70) και ακόμα περισσότερο γύρω από το χωριό Κορυφές (βλ. χάρτη σημείο 71), όπου στα νότια συναντάμε εκτενές λιβάδι με αναβαθμίδες και πολλά δέντρα (βλ. χάρτη σημείο 72), στα δυτικά παλιές καλλιέργειες και καστανιές, άγριες και ήμερες (βλ. χάρτη σημείο 73). Εικόνα 33. Τυπικός οπωρώνας με αναβαθμίδες έξω από τις Κορυφές

Εικόνα 34. Λιβάδια με μεγάλα οπωροφόρα πάνω από τις Κορυφές Δυτικά των Κορυφών υπάρχει ο τυπικός εγκαταλελειμμένος οικισμός Κοκκαλάς (βλ. χάρτη σημείο 74), με πολύ ενδιαφέροντα χαλάσματα, λιβάδια και πολλά, μεγάλα οπωροφόρα δέντρα. Ο Κοκκαλάς καταστράφηκε το 1943, ενώ πρόσφατα ανακατασκευάστηκε από το Σύλλογο Κοκκαλιωτών η εκκλησία και κάποιες υποδομές για τους επισκέπτες. Αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα εγκαταλελειμμένου οικισμού με πλούσιο οπωρώνα. Βόρεια των Κορυφών εκτείνονται βοσκολίβαδα με οπωροφόρα δέντρα και κάποια χαλάσματα (βλ. χάρτη σημείο 75 και 76).

Εικόνα 35. Χαλάσματα και οπωροφόρα στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Κοκκαλά Εικόνα 36. Ο τυπικός εγκαταλελειμμένος οικισμός του Κοκκαλά Ενδιαφέρον οπωρώνας, με χωράφια εγκαταλελειμμένα και μη, χαλάσματα, παλιές πεζούλες κα, εκτείνεται επίσης βόρεια από το χωριό Λυκόστομο (βλ. χάρτη σημείο 77). Παλιά χωράφια, με χαλάσματα και οπωροφόρα δέντρα συναντώνται επίσης πάνω στο δρόμο από Λυκόστομο προς Δρυότοπο (βλ. χάρτη

σημείο 78). Ο Δρυμότοπος (βλ. χάρτη σημείο 79), είναι ένας μικρός οικισμός με λίγα κατοικημένα σπίτια και ενεργές εκμεταλλεύσεις, πολλά παλιά χωράφια και δέντρα, ανάμεσα σε πλούσια δάση οξιάς. Επίσης, δυτικότερα, γεωργικές εκτάσεις υπάρχουν γύρω από το χωριό Βουνοχώρι (βλ. χάρτη σημείο 80), τον οικισμό Περιστέρια (βλ. χάρτη σημείο 81). Εικόνα 37. Παλιά χωράφια με πεσμένες πεζούλες, έξω από το Λυκόστομο Εικόνα 38. Οπωροφόρα πάνω από ερείπια, κοντά στο Λυκόστομο

Στη βόρεια πλευρά της οροσειράς, δηλαδή στην περιοχή βόρεια της Λεκάνης και ως την κοιλάδα του Νέστου, συναντάμε πρώτα από όλα την εκτεταμένη και σχετικά καλλιεργημένο λεκανοπέδιο γύρω από το χωριό Λεκάνη (βλ. χάρτη σημείο 82), μέσα στο οποίο, εκτός από τα χωράφια με τις ετήσιες κυρίως καλλιέργειες, βρίσκονται πολλά οπωροφόρα δέντρα και εκτάσεις με αναβαθμίδες. Αντίστοιχα και στην περιοχή γύρω από τον Κεχρόκαμπο (βλ. χάρτη σημείο 87), καθώς και κατά μήκος του δρόμου Λεκάνης Κεχρόκαμπου (βλ. χάρτη σημείο 88). Βορειο-δυτικά της Λεκάνης βρίσκεται η τοποθεσία Παναγιά (βλ. χάρτη σημεία 83, 84, 85), με χωράφια, λιβάδια, οπωροφόρα δέντρα, οικήματα και παλιές κατασκευές, όπως λιθόστρωτα μονοπάτια. Λίγο βορειότερα λιβάδια με οπωροφόρα και παλιά μαντριά (βλ. χάρτη σημείο 85). Στα βόρεια όρια της περιοχής ενδιαφέροντος, συναντάμε από τα δυτικά τους οικισμούς Καβαλάρι (βλ. χάρτη σημείο 86) και Μυρτούσα (βλ. χάρτη σημείο 87), σε εξαιρετικά ενδιαφέρον αγροδασικό τοπίο, με πηγές, συστάδες, χωράφια και δέντρα, τους μικρούς οικισμούς Χαλέπι (βλ. χάρτη σημείο 88), Λυκοβούνι (βλ. χάρτη σημείο 89), Καστανωτό (βλ. χάρτη σημείο 90) και τη μεγαλύτερη Δρυμιά (βλ. χάρτη σημείο 91), οι οποίοι όλοι περιβάλλονται επίσης από ενδιαφέρουσες αγροτικές εκτάσεις. Εικόνα 39. Ορεινό λιβάδι με παλιά οπωροφόρα, πάνω από τη Λεκάνη

4. Όρος Μπέλες Α. Γενική περιγραφή περιοχής - αξιολόγηση Πρόκειται για ορεινό όγκο στα βόρεια του Νομού Σερρών και της λίμνης Κερκίνης. Καθώς δεν υπάρχει επίσημη οριοθέτηση, η οριοθέτηση της περιοχής για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας έγινε ώστε να περιλαμβάνει τον κύριο όγκο του όρους Μπέλες. Η περιοχή που επιλέχθηκε καλύπτει έκταση 28.614 εκτ. Καλύπτεται κυρίως από φυλλοβόλα δάση οξιάς, διαφόρων ειδών δρυός και καστανιές. Παρά την έντονη παρουσία του ανθρώπου στην ιστορία, πρόκειται σήμερα γενικά για πυκνά δασωμένο βουνό, με λίγα ανοίγματα με αγροτικές και λιβαδικές εκτάσεις. Σύμφωνα με τον Φωτιάδη (2004), από οπωροφόρα δέντρα και θάμνοι στην περιοχή μελέτης απαντώνται είδη των γένους Pyrus (Pyrus communis, Pyrus pyraster, Pyrus amigdaloformis) και Prunus (Prunus avium, Prunus cerasifera, Prunus spinosa, Prunus fruticosa), καστανιές (Castanea Sativa), οι οποίες μάλιστα σχηματίζουν εκτενείς κοινότητες, πολλές Καρυδιές (Juglans regia), οι οποίες βρίσκονται σε κοινότητες με πλατάνια, πολλά είδη του γένους Rosa (Rosa camina, Rosa arvensis, Rosa gallica), Rubus (Rubus hirtus, Rubus Sanctus) και άλλοι καρποφόροι θάμνοι (Φουντουκιά Corylus avellana, Cornus Sanguine, Κράταιγος Crataegus monogyma, Kουφοξυλιά Sambucus sp. Sorbus sp. κα). Συγκεντρωτικά, τα αποτελέσματα της καταγραφής φαίνονται στον παρακάτω πίνακα και στο χάρτη. Σημειώνεται ότι η λίστα επεξήγησης των θέσεων κάτω από το χάρτη αναφέρει μόνο τα γνωστά τοπωνύμια (οικισμών, θέσεων, ναών, κοκ). Για περισσότερες διευκρινίσεις, βλ. το αναλυτικό κείμενο που ακολουθεί. Πίνακας 7. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωρώνων στο Όρος Μπέλες Περιοχη μελέτης Όρος Μπέλες Έκταση (hect) 28.614 Μέθοδος καταγραφής Αριθμός Οπωρώνων Επιτόπια έρευνα - Βιβλιογραφία - Δορυφορικές εικόνες 17 Μη εγκαταλελειμμένοι 1 Σύνολο 18

Εικόνα 40. Καταγεγραμμένες θέσεις οπωροφόρων στο Όρος Μπέλες Επεξήγηση θέσεων: 1. Αγ. Δημήτριος 3. Νέο Πετρίτσι 5. Ι. Μονή Αγίου Προδρόμου 6. Αγία Παρασκευή 7. Θεωδορίτσι 10. Μαβί Γκιόλ, 11. Πορόια 13. Μακρυνίτσα 15. Πλατανάκια 16. Άνω Αγία Παρασκευή 17. Λιθωτό Συγκριτικά με άλλες περιοχές, το βουνό δεν διαθέτει αρκετές θέσεις τυπικών οπωρώνων. Για αυτό, εξαιτίας των χρονικών περιορισμών που υπήρχαν για την προετοιμασία του συγκεκριμένου παραδοτέου, δεν κρίθηκε ως προτεραιότητα η αναλυτική του διερεύνηση.

Β. Αναλυτική καταγραφή θέσεων με οπωροφόρα δέντρα Στην ανατολική πλευρά του όρους, συναντάται η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου (βλ. χάρτη σημείο 1), η οποία περιβάλλεται από παλιά χωράφια. Νοτιότερα, προς το οχυρό Παλιουριώνες, έκταση με παλιά χωράφια (βλ. χάρτη σημείο 2). Χωράφια και δέντρα βρίσκονται στη χαράδρα πίσω (βόρεια) από το Νέο Πετρίτσι (βλ. χάρτη σημείο 3). Βορειο-δυτικά του Πετριτσίου υπάρχει εκτενές καστανόδασος (βλ. χάρτη σημείο 4). Δυτικότερα, οπωροφόρα δέντρα συγκεντρώνονται γύρω από την Ι. Μονή Αγίου Προδρόμου (βλ. χάρτη σημείο 5) και την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (βλ. χάρτη σημείο 6), μέχρι τον υπερκείμενο ταμιευτήρα. Άλλες πιθανές θέσεις είναι η χαράδρα στον παλιό οικισμό Θεωδορίτσι (βλ. χάρτη σημείο 7), η χαράδρα πίσω από τα Άνω Πορόια, με την πεστροφοκαλλιέργεια (βλ. χάρτη σημείο 8), το υπερκείμενο ορεινό λιβάδι (βλ. χάρτη σημείο 9) και η θέση Μαβί Γκιόλ, επίσης με ορεινά λιβάδια και υλοτομικές εγκαταστάσεις (βλ. χάρτη σημείο 10), άλλες θέσεις πάνω από τα Πορόια (βλ. χάρτη σημείο 11 και 12). Δέντρα υπάρχουν ακόμα γύρω από το χωριό Μακρυνίτσα (βλ. χάρτη σημείο 13) και την παρακείμενη Μονή Παναγιά Γούμερα, δίπλα από τη μικρή λίμνη της Μακρυνίτσας (βλ. χάρτη σημείο 14), στις κατασκηνώσεις και τη μονή κοντά στα Πλατανάκια (βλ. χάρτη σημείο 15), στον οικισμό της παλιάς ή Άνω Αγίας Παρασκευής (βλ. χάρτη σημείο 16), στον παλιό οικισμό Λιθωτό στους πρόποδες του βουνού (βλ. χάρτη σημείο 17).