«Εγκαταλελειμμένοι οπωρώνες: προστασία, διαχείριση και δυνατότητες αξιοποίησης»

Transcript

1 Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Παρανεστίου «Εγκαταλελειμμένοι οπωρώνες: προστασία, διαχείριση και δυνατότητες αξιοποίησης» Εισηγητής: Νίκος Νικήσιανης Διδάκτορας Βιολογίας Η ημερίδα γίνεται στο πλαίσιο του έργου Regeneratio: «Ολοκληρωμένη διαχείριση και αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων και αυτοφυών καρποφόρων φυτών». Το έργο εντάσσεται στην Πράξη «Εκπόνηση σχεδίων Ερευνητικών & Τεχνολογικών Αναπτυξιακών έργων Καινοτομίας (ΑγροΕΤΑΚ)» με MIS , στο πλαίσιο του ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού», ΕΣΠΑ Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και από Εθνικούς Πόρους και συντονίζεται από τον ΕΛΓΟΔΗΜΗΤΡΑ, Ινστιτούτο Δασολογικών Ερευνών, Υπεύθυνος Παρακολούθησης Δρ. Γ. Τσιουρλής.

2 Αντικείμενο - στόχος Ορεινοί, παραδοσιακοί οπωρώνες Φυτείες -συνήθως μικτές- δέντρων που παράγουν φρούτα ή ξηρούς καρπούς και η διαχείρισή τους γίνεται με τρόπους χαμηλής έντασης ή εκτατικής καλλιέργειας, χωρίς τη χρήση χημικών, παρασιτοκτόνων, εντομοκτόνων και ανόργανων λιπασμάτων, τα δέντρα φυτεύονται σε επαρκείς αποστάσεις και αφήνονται να ωριμάσουν, αποτελούνται από τοπικές παραδοσιακές ποικιλίες. ή

3 Αντικείμενο - στόχος Παλιότερα αναπτύσσονταν συστηματικά εντός ή γύρω από τους ορεινούς οικισμούς, μόνιμους και περιστασιακούς (καλύβια), σε ορεινά χωράφια, βοσκολίβαδα, μαντριά, δρόμους. Ποικιλία δέντρων όπως κορομηλιές, αχλαδιές, κερασιές, καρυδιές, καστανιές, κυδωνιές, ροδιές κα, καθώς και θάμνους όπως το αμπέλι ή αυτοφυή φυτά (κρανιές βατομουριές, αγριοτριανταφυλλιές κα). Σημαντικός συμπληρωματικός πόρος για τις ορεινές κοινότητες, ενίσχυε την τροφική αυτάρκεια και ενδυνάμωνε τις κοινωνικές σχέσεις.

4 Αντικείμενο - στόχος Εγκατάλειψη: σε διαφορετικά κύματα, από τις αρχές του αιώνα. φτώχεια, μετανάστευση πριν τον πόλεμο πόλεμος και πολιτικές διώξεις αλλαγή παραγωγικού προτύπου και περιορισμός παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας. Οι περισσότεροι ορεινοί οικισμοί, ακόμα περισσότερες καλλιέργειες και οπωρώνες εγκαταλείφθηκαν. Παρόλα αυτά, παρέμειναν σημαντικό στοιχείο του τοπίου, με μεγάλη οικολογική και πολιτισμική σημασία.

5 Οικολογική σημασία Hot spot βιοποικιλότητας (καλλιεργημένοι και εγκαταλειμμένοι) φυτά οποορόφου (αποστάσεις δέντρων, ήπιες πρακτικές) ασπόνδυλα, έντομα, αρθρόποδα, μανιτάρια κοκ (μικροκλίμα, φρούτα) πουλιά, θηλαστικά (παροχή τροφής περιορισμός ζημιών)

6 Οικολογική σημασία Συμβολή σε οικολογικές διεργασίες βελτίωση μικροκλίματος εμπλουτισμός και συγκράτηση εδάφους αύξηση δομικής περιπλοκότητας άμυνα από καταστροφές)

7 Κοινωνική σημασία Οικονομική σημασία καλλιεργούμενων Διατροφική σημασία Ιστορική/πολιτισμική σημασία: συνοδά στοιχεία (ερείπια, ξερολιθιές, μύλοι, γεφύρια, στράτες κα) Αισθητική σημασία: ποικιλία τοπίου Σημασία για τη μελισσοκομία Συμβολική σημασία Regeneratio «Ολοκληρωμένη διαχείριση και αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων και αυτοφυών καρποφόρων φυτών».

8 Καταγραφή Προκαταρκτική καταγραφή, χαρτογράφηση και αξιολόγηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων σε 7 ευρείες ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Μέθοδοι: φωτοσκοπική, βιβλιογραφική και επιτόπια έρευνα.

9 Περιοχές μελέτης Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς Λευκίμης Σουφλίου Οροσειρά Ροδόπης Όρη Λεκάνης - Στενά Νέστου Όρος Μπέλες Ορεινό τόξο Αλμωπίας Όρος Γράμος Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου Σύνολο Έκταση (hect) Μέθοδος καταγραφής Αριθμός Οπωρώνων Σύνολο Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι 17 Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι 36 - Επιτόπια έρευνα Βιβλιογραφία Δορυφορικές εικόνες Μη εγκαταλελειμμένοι

10 Αναλυτική καταγραφή των οπωρώνων και των ειδών, ιδιαίτερα των τοπικών, παραδοσιακών και σπάνιων ποικιλιών στην περιοχή πιλοτικής εφαρμογής (Οροσειρά Ροδόπης). Μεθοδολογία: Βιβλιογραφία προηγούμενες μελέτες Αεροφωτογραφίες 1945, σημερινή δορυφορική επισκόπηση Επιτόπια έρευνα Δειγματοληψίες (για τη σύνθεση και την αφθονία των ειδών )

11 Μεθοδολογία: σύγκριση αεροφωτογραφιών 1945 και σημερινών 1. Οικισμός Ασβεστόπουλος (1945)

12 Μεθοδολογία: σύγκριση αεροφωτογραφιών 1945 και σημερινών 1. Οικισμός Ασβεστόπουλος (σήμερα)

13 Μεθοδολογία: σύγκριση αεροφωτογραφιών 1945 και σημερινών 2. Οικισμοί Βαθύρεμα Πούλιοβο (1945)

14 Μεθοδολογία: σύγκριση αεροφωτογραφιών 1945 και σημερινών 2. Οικισμοί Βαθύρεμα Πούλιοβο (1945)

15 Μεθοδολογία: σύγκριση αεροφωτογραφιών 1945 και σημερινών 3. Οικισμός Φαρασινό (1945)

16 Μεθοδολογία: σύγκριση αεροφωτογραφιών 1945 και σημερινών 3. Οικισμός Φαρασινό (1945)

17 Αποτελέσματα: Χαρτογράφηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων στην Οροσειρά Ροδόπης Συνοπτικά καταγράφθηκαν: 51 εγκαταλελειμμένοι οπωρώνες και 54 συμπληρωματικές θέσεις 24 είδη οπωροφόρων δέντρων και θάμνων 18 είδη δασικών ειδών Οι αφθονίες τους εκτιμήθηκαν σε δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες άτομα ανά είδος.

18 Αποτελέσματα: Χαρτογράφηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων στην Οροσειρά Ροδόπης Ελάχιστη εκτιμώμενη έκταση (με βάση τις αεροφωτογραφίες του 1945): hect (σύνολο εξεταζόμενης περιοχής hect)

19 Αποτελέσματα: Χαρτογράφηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων στην Οροσειρά Ροδόπης α/α Είδος 1Prunus avium 2Corylus avellana 3Prunus divaricata 4Juglans regia 5Rosa sp. 6Cornus mas 7Rubus sp. 8Celtis australis 9Pyrus communis 10Prunus spinosa 11Cydonia oblonga 12Prunus domestica 13Sambucus nigra 14Malus dasyphylla* 15Vitis vinifera 16Ficus carica 17Malus domestica** 18Pyrus pyraster 19Morus nigra 20Pyrus amigdaloformis 21Castanea sativa 22Eriobotrya japonica 23Sorbus sp. 24Prunus cerasus Σύνολο οπωροφόρων Ζωτικότητ n εμφ. Ύψος α IV ,68 5, ,60 6, ,62 5, ,14 6, ,42 6, ,42 6, ,80 6, ,39 6, ,06 6, ,21 6, ,25 6, ,14 5, ,50 5, ,83 6, ,70 6, ,89 6, ,89 5, ,75 5, ,00 5, ,25 5, ,23 6,19 Επιφάνεια Αφθονία 10, ,41 50,41 9, ,94 56,28 8, ,90 64,47 9, ,06 36,38 4, ,00 48,55 4, ,50 28,73 4, ,00 33,52 2, ,00 18,46 2, ,00 19,23 3, ,65 28,39 2, ,50 26,05 1, ,71 17,82 2, ,43 18,61 1, ,00 18,65 1, ,00 16,44 1, ,00 10,82 1, ,00 8,05 1, ,75 9,95 1, ,00 5,95 0, ,00 3,11 0, ,00 4,27 0, ,00 2,14 0, ,00 4,27 0, ,00 4, ,62 576,86

20 Αποτελέσματα: Χαρτογράφηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων στην Οροσειρά Ροδόπης α/α Είδος n εμφ. Ζωτικότητ α IV Ύψος Επιφάνεια Αφθονία 25 Ulmus sp ,31 5,68 6, ,68 85,01 26 Fraxinus sp ,79 6,24 3, ,86 26,18 27 Quercus sp ,55 6,18 2, ,18 8,92 28 Cornus sanguinea ,40 6,60 1, ,00 17,09 29 Juniperus sp ,67 6,22 1, ,00 13,06 30 Crataegus sp ,75 6,63 1, ,50 18,23 31 Carpinus sp ,71 5,71 1, ,43 11,02 32 Salix sp ,75 6,50 0, ,00 2,44 33 Robinia pseudoacacia 3 1 9,00 7,00 0, ,00 2,96 34 Acer sp ,33 7,00 0, ,00 3,85 35 Fagus sylvatica ,00 7,00 0, ,00 0,64 36 Ostrya carpinifolia 2 2 7,00 6,00 0, ,00 2,28 37 Pinus sylvestris , ,00 1,90 38 Pinus nigra , ,00 2,63 40 Paliurus spina-cristi , ,00 1,42 41 Platanus orientalis , ,00 0,85 42 Populus sp ,00 6,00 0, ,00 0, ,10 6, , ,55 120,46 612,13 Σύνολο δασικών Σύνολα

21 Ερείπια Ελάτης

22 Ερείπια Πεύκης

23 Φαρασινό (γεφύρι)

24 Τραχώνι

25 Παπαδιά Ασβεστόπουλος

26 Κατάσταση διατήρησης Εγκατάλειψη Μεγάλη, οριακή (30-60) ηλικία δέντρων Κακή κατάσταση δέντρων (ακλάδευτα, νεκρή ξυλεία, χαμηλή καρποφορία, επίφυτα) Χαμηλός ρυθμός φυσικής αναγέννησης Διαδοχή από κυρίαρχα δασικά είδη Κανένα ιδιαίτερο καθεστώς προστασίας

27 Διαχειριστικοί στόχοι Διατήρηση των καλλιεργούμενων ορεινών, παραδοσιακών οπωρώνων. Διατήρηση και αποκατάσταση των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων. Περιλαμβάνει τη διατήρηση των εκτάσεων που περιέχουν οπωρώνες, τη διατήρηση των δέντρων, της παραγωγής τους και των ποικιλιών τους. Συμπερίληψη στους τύπους οικοτόπου εθνικής προτεραιότητας και στην Ελλάδα.

28 Προτεινόμενα μέτρα διατήρησης 1. Ενίσχυση καλλιεργούμενων οπωρώνων 2. Καταγραφή εγκαταλελειμμένων οπωρώνων 3. Επιστημονική παρακολούθηση εγκαταλελειμμένων οπωρώνων 4. Ανάσχεση της διαδοχής 5. Καθαρισμός εδάφους 6. Εμπλουτισμός με θρεπτικά και πότισμα 7. Καθαρισμός κορμών 8. Κλαδέματα 9. Εμβολιασμοί δέντρων 10. Φυτεύσεις νέων δενδρυλλίων 11. Ex-situ διατήρηση ποικιλιών 12. Προστασία άγριας πανίδας 13. Ενίσχυση μελισσοκομίας 14. Δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης

29 Υπόθεση εργασίας Η επανένταξη των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων στην παραγωγή, μπορεί να προσφέρει ένα εισόδημα στις τοπικές κοινωνίες και τους παραγωγούς, ώστε αυτό να λειτουργήσει σαν ένα ουσιαστικό κίνητρο για τη διατήρησή και την ορθή διαχείρισή τους. Η εκμετάλλευση αυτή προτείνεται να γίνει από τους παραγωγούς (γεωργούς, κτηνοτρόφους, μελισσοκόμους, υλοτόμους κα) που ήδη ζουν και δραστηριοποιούνται σε κάθε περιοχή ενδιαφέροντος, ως συμπληρωματική δραστηριότητα και με στόχο την ενίσχυση του υφιστάμενου εισοδήματός τους.

30 Ιδιοκτησιακό καθεστώς Ιδιοκτησίας Δήμου Ιδιοκτησίας του δημοσίου: Αγροτεμάχια Διαθέσιμα, Κοινά ή Κοινόχρηστα Ιδιοκτησίας του δημοσίου: Δασική έκταση Ιδιωτικοί Διαχειριστικό καθεστώς Παραχώρηση κοινών/δημόσιων αγροτεμαχίων Δυνατότητα παραχώρησης και καλλιέργειας των δημόσιων, ακόμα και των δασικών εκτάσεων (ν /2014). Κίνητρα επανακαλλιέργειας ιδιωτικών εκτάσεων

31 Οικονομοτεχνική μελέτη Καταγραφή προϊόντων: Νωπά, φρέσκα φρούτα και καρποί (μήλα, αχλάδια, κεράσια, δαμάσκηνα, καρύδια Δυνατότητα βιολογικής πιστοποίησης (προβλήματα διαχείρισης) Προϊόντα ήπιας επεξεργασίας μεταποίησης, όπως ξηροί καρποί και αποξηραμένα φρούτα, γλυκά, μαρμελάδες, χυμοί και αποστάγματα Μεγαλύτερη διάρκεια, περισσότερες χρήσεις Δυνατότητα πιστοποίησης παραδοσιακών προϊόντων Μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους Εμπλοκή περισσότερων παραγωγών και ομάδων, διάχυση ωφελειών

32 Οικονομοτεχνική μελέτη Υπολογισμός μέσου κόστους παραγωγής: κόστος πρώτης καλλιέργειας, συγκομιδής, μεταφοράς, επεξεργασίας Υπολογισμός πιθανών τιμών πώλησης (με βάση αντίστοιχα προϊόντα) Πρόταση δρόμων για την προώθηση των στην αγορά Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισμοί Πολυλειτουργικά αγροκτήματα, οικοτεχνία Δίκτυα άμεσης διάθεσης Αγορές αγορών βιολογικών προϊόντων κα.

33 Οικονομοτεχνική μελέτη Διερεύνηση δυνατοτήτων ενίσχυσης της παραγωγής των παραδοσιακών οπωρώνων (Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης ). Συμμετοχή σε συστήματα ποιότητας (8.2.3) Ανάπτυξη μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων (8.2.6) Δράσεις για την ανάπτυξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ( ) «Ενίσχυση για γεωργοδασοκομικά συστήματα» (8.2.8) Αναφέρεται κατά προτεραιότητα σε οπωρώνες, χρηματοδοτεί δράσεις (φυτεύσεις, καλλιέργεια, αποκατάσταση κα) «Προστασία τοπικών αβελτίωτων πληθυσμών ποικιλιών που κινδυνεύουν από γενετική διάβρωση» (8.2.10) Περιβαλλοντικά προγράμματα (πχ LIFE) και διατροφικά (πχ Essedra Project).

34 Συμπέρασμα Η αξιοποίηση των εγκαταλελειμμένων οπωρώνων μπορεί να θεωρείται οικονομικά βιώσιμη και συμφέρουσα, με τις εξής προϋποθέσεις: 1. Για την εκμετάλλευσή τους παρέχεται δωρεάν παραχώρηση από τον ιδιοκτήτη της περιοχής (δημόσιο, δήμος ή ιδιώτης). 2. Η εκμετάλλευσή τους γίνεται από παραγωγούς που ήδη ζουν και δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή. 4. Το κόστος των αρχικών φυτοτεχνικών εργασιών αναλαμβάνεται από δημόσιο φορέα. 5. Τα προϊόντα πιστοποιούνται ως βιολογικά, τοπικά και παραδοσιακά ποιοτικά τρόφιμα. 6. Κάποια από τα προϊόντα τουλάχιστον υφίστανται ήπια επεξεργασία μεταποίηση. 7. Τα προϊόντα φτάνουν από τον παραγωγό ως τον καταναλωτή χωρίς μεσολάβηση μεσάζοντα ή εμπορικού κέρδους.

35 Ευχαριστούμε!