ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Φεντερασιόν β. Πεδινοί γ. Εθνικό Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη). Μονάδες 15 Απάντηση α. Σχολικό Εγχειρίδιο: σελ. 46, Ενότητα 2: «Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος», από τη δεύτερη παράγραφο: «Η μεγάλη πολυεθνική... στη χώρα». Να τονιστεί το χρονικό πλαίσιο: «Βαλκανικοί πόλεμοι». β. Σχολικό Εγχειρίδιο: σελ. 77, Ενότητα 4: «Η εθνοσυνέλευση του 1862-1864», η δεύτερη παράγραφος: «Οι πεδινοί... μικροκαλλιεργητές». Να τονιστεί το χρονικό πλαίσιο: «Εθνοσυνέλευση 1862-1864» γ. Σχολικό Εγχειρίδιο: σελ. 92, Ενότητα 2: «Τα αντιβενιζελικά κόμματα», η τρίτη παράγραφος: «Το εθνικό... Βενιζελικοί.». Να τονιστεί ότι ανήκε στα αδιάλλακτα αντιβενιζελικά κόμματα. ΘΕΜΑ Α2 Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν γράφοντας στο τετράδιό σας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση: α. Στον ελληνικό χώρο το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας γνώρισε τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. β. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου. γ. Η αστική στέγαση των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική. δ. Ο παλαίμαχος κρητικός πολιτικός Ι. Σφακιανάκης κάλεσε τον λαό σε καθολική συμπαράσταση προς τους επαναστάτες του Θερίσου (21 Μαρτίου 1905). ε. Η πολιτική των νεοτουρκικών κυβερνήσεων έναντι των Ελλήνων βρισκόταν σε πλήρη συμφωνία με τις ε- ξαγγελίες του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον. Μονάδες 10 Απάντηση: α. Λάθος, β. Σωστό, γ. Σωστό, δ. Σωστό, ε. Λάθος ΘΕΜΑ Β1 Ποιες ήταν οι πολιτικές εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα μετά τη συμφωνία στις Μουρνιές (2 Νοεμβρίου 1905) και έως την ανάληψη της Ύπατης Αρμοστείας της Κρήτης από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη; Μονάδες 13 Απάντηση: Σχολικό Εγχειρίδιο: σελ. 215-216: Η απάντηση ξεκινά από την Ενότητα 4δ (σελ. 215) «Οι διαπραγματεύσεις... Ελλάδα». Αυτή η παράγραφος μπορεί να θεωρηθεί ως εισαγωγή ή ως σύνδεση με τα προηγούμενα (προαιρετικά). Η κυρίως απάντηση ξεκινά από την Ενότητα 4δ (σελ. 215, 3η παράγραφος: «Το κίνημα...) και φθάνει έως και Ενότητα 5 (σελ. 216: «... 18 Σεπτεμβρίου 1906.»). ΘΕΜΑ Β2 Ποια πλεονεκτήματα, που επέτρεπαν μια θετική οικονομική πορεία, εξασφάλισε η Ελλάδα στη διάρκεια του Μεσοπολέμου (1919-1939); Μονάδες 12 Απάντηση: Σχολικό Εγχειρίδιο: σελ. 52: «Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου... μέσα στην καταστροφή.» ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΘΕΜΑ Γ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται παρακάτω, να αναφερθείτε στο περιεχόμενο του Συντάγματος του 1844 σχετικά με:
α) τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών (μονάδες 4) β) το δικαίωμα της ψηφοφορίας και την εκλογική διαδικασία (μονάδες 9) γ) την κατανομή των εξουσιών (μονάδες 12). Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α Ὁ Ἐκλογικὸς Νόμος καθιέρωνε τὴν ἐκλογὴ τῶν βουλευτῶν μὲ πλειοψηφικὸ σύστημα δύο γύρων, ποὺ θὰ διεξαγόταν μὲ ἄμεση, σχεδὸν καθολική, καὶ μυστικὴ ψηφοφορία. Δικαίωμα ψήφου δινόταν στοὺς πολίτες (ἄρρενες) ἡλικίας 25 ἐτῶν συμπληρωμένων, «ἔχοντας προσέτι ἰδιοκτησίαν τινὰ ἐντὸς τῆς ἐπαρχίας, ὅπου ἔχουσι τὴν πολιτικὴν διαμονήν των, ἢ ἐξασκοῦντας ἐν αὐτῇ ὁποιονδήποτε ἐπάγγελμα, ἢ ἀνεξάρτητον ἐπιτήδευμα». Ἐξαιροῦνταν «α) Οἱ διατελοῦντες ὑπὸ ἀνάκρισιν ἐπὶ κακουργήματι, β) Οἱ προσκαίρως ἢ διὰ παντὸς στερηθέντες κατὰ συνέπειαν δικαστικῆς ἀποφάσεως τοῦ δικαιώματος τοῦ ψηφοφορεῖν, γ) Οἱ στερούμενοι τῆς ἐλευθέρας διαχειρίσεως τῆς περιουσίας των». Ν. Διαμαντοῦρος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΓ : Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1833 ὥς 1881, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 2 2000, σ. 112. ΚΕΙΜΕΝΟ Β Ο Βασιλιάς δεν ήταν μόνον ο ανώτατος άρχοντας, ο αρχηγός του κράτους αλλά και το ανώτατο και κυρίαρχο όργανο του κράτους, αποδεχόταν δηλαδή μόνον εκείνους τους περιορισμούς της εξουσίας του, που είχαν διατυπωθεί ρητώς στο Σύνταγμα. Η μοναρχική πηγή της εξουσίας προέκυπτε και από το ίδιο το συνταγματικό κείμενο, που αναγνώριζε το πρόσωπο του Βασιλιά ως ιερό και απαραβίαστο αλλά και από την πρόβλεψη ότι η δικαιοσύνη πηγάζει από το Βασιλιά και απονέμεται εν ονόματί του. Η μοναρχία ήταν όμως περιορισμένη μέσα στα όρια που έθετε η ίδια με το παραχωρημένο Σύνταγμα. Το Σύνταγμα του 1844 εισήγαγε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. [...] Η νομοθετική πρωτοβουλία και το δικαίωμα της κυρώσεως των νόμων ανήκε στο Βασιλιά. Με το διορισμό των μελών της Γερουσίας και της διάλυσης, χωρίς περιορισμό, της Βουλής, ο Βασιλιάς συγκέντρωνε εκτεταμένες αρμοδιότητες. Η. Μαυρομούστακου, Πολιτικοί Θεσμοί και Διοικητική Οργάνωση, στο: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 4ος τόμος: Το Ελληνικό Κράτος, 1833-1871, Η Εθνική Εστία και ο Ελληνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σ. 43. ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Περί συντάξεως της Πολιτείας Άρθρον 15. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας. Άρθρον 20. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε διά των παρ αυτού διοριζομένων υ- πευθύνων Υπουργών. Άρθρον 21. Η δικαστική εξουσία ενεργείται διά των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως. Περί της Βουλής Άρθρον 59. Η Βουλή σύγκειται εκ Βουλευτών, εκλεγομένων των εχόντων δικαίωμα προς τούτο πολιτών, κατά τον περί εκλογής Νόμον. Α. Σβώλος, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 153, 155, 161 (Στο: Αξιολόγηση των μαθητών στο μάθημα: «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας», τεύχος 1ο, Αθήνα: ΥΠ.Ε.Π.Θ. Κ.Ε.Ε., 1999, σ. 197). Απάντηση: Εισαγωγή: Μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, που είχε ως στόχο τον περιορισμό των βασιλικών εξουσιών, οι κομματικές παρατάξεις συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά κάποια θεμελιώδη δικαιώματα. α. Σύμφωνα με τις ιστορικές μας γνώσεις, τα θεμελιώδη δικαιώματα, για την κατοχύρωση των οποίων συμφώνησαν οι κομματικές παρατάξεις στη διάρκεια των διεργασιών της Εθνοσυνέλευσης του 1843-1844, ήταν «η ισότητα... κρατικής εξουσίας» (σελ. 71). [Το συγκεκριμένο υποερώτημα απαντάται μόνο από τις ιστορικές γνώσεις.] β. Σε σχέση με το δικαίωμα της ψηφοφορίας, βάσει του σχολικού εγχειριδίου γνωρίζουμε ότι «κατοχυρώνονται με ελάχιστους... πρωτοπορία». Περισσότερες πληροφορίες για το δικαίωμα ψήφου αντλούμε από το κείμενο Α. Σε αυτό τονίζεται ότι στo πλαίσιο μυστικής και καθολικής ψηφοφορίας δικαίωμα ψήφου είχαν οι άνδρες πολίτες που είχαν συμπληρώσει τα 25 τους χρόνια. Επιπλέον προϋποθέσεις σύμφωνα με το παράθεμα ήταν η κατοχή περιουσίας στην εκλογική περιφέρεια στην οποία ασκούσε τα δικαιώματά του ο ψηφοφόρος ή η εργασία στα όρια αυτής. Από το δικαίωμα της ψηφοφορίας εξαιρούνται με βάση την πηγή όσοι
ανακρίνονται για κακούργημα, όσοι για κάποιο χρονικό διάστημα ή εσαεί είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα με δικαστική απόφαση και όσοι δεν μπορούσαν ελεύθερα να διαχειριστούν την περιουσία τους. Για την εκλογή διαδικασία από τις ιστορικές μας γνώσεις γνωρίζουμε ότι: «ορίζονταν... Συνδυασμών.» Επιπλέον, η Βουλή, σύμφωνα με το άρθρο 59, αποτελείται από βουλευτές που ο λαός επιλέγει με βάση τον ε- κλογικό νόμο. γ. Σύμφωνα με τις ιστορικές μας γνώσεις, στο Σύνταγμα του 1844 καθορίστηκαν «οι βασιλικές... υπουργού» (σελ. 71-72). Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις πηγές. Βάσει του κειμένου Β ο Βασιλιάς ήταν όχι μόνο ο ανώτατος άρχοντας αλλά και το βασικό όργανο άσκησης εξουσίας και στο πλαίσιο της λειτουργίας αυτής μόνοι αποδεκτοί ήταν οι συγκεκριμένοι περιορισμοί του Συντάγματος. Αυτό τονίζεται με έμφαση στο Άρθρο 20 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρει ότι η εκτελεστική εξουσία ανήκει στο Βασιλιά και ασκείται μέσω των υπουργών που αυτός διορίζει. Στο κείμενο Β γίνεται επίσης λόγος για άσκηση δικαστικής εξουσίας, η οποία, σύμφωνα με το Άρθρο 21, ασκείται από τα δικαστήρια στο όνομα του Βασιλιά. Σύμφωνα με τις ιστορικές μας γνώσεις, το Σύνταγμα του 1844 προέβλεπε την ύπαρξη «Βουλής... ισόβιας». Με βάση το Κείμενο Β αυτό σημαίνει αυξημένες εξουσίες του Βασιλιά που διόριζε και Γερουσιαστές και διέλυε τη Βουλή, όποτε ήθελε. Για το θέμα της κατανομής εξουσιών γίνεται για πρώτη φορά λόγος στο Σύνταγμα του 1844, κάτι που επιβεβαιώνεται από το άρθρο 15 που μιλά για τη νομοθετική εξουσία που ασκούν από κοινού ο Βασιλιάς, η Βουλή, η Γερουσία, αλλά και από το άρθρο 20, που τονίζει ότι οι υπουργοί συμμετέχουν στην εκτελεστική εξουσία. Επίλογος: Το δικαίωμα της σχεδόν καθολικής ψηφοφορίας, τα θεμελιώδη δικαιώματα, για τα οποία γίνεται λόγος για πρώτη φορά, καθώς και η κατανομή εξουσιών, καθιστούν το Σύνταγμα του 1844 το πρώτο βήμα α- νανέωσης της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα και μέσο ενίσχυσης του κοινοβουλευτισμού παρά τον συντηρητικό του χαρακτήρα. ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο και τον πίνακα που σας δίνονται παρακάτω, να εξηγήσετε για ποιους λόγους η ΕΑΠ, κατά την αποκατάσταση των προσφύγων, έδωσε το βάρος στη γεωργία και προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη. Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ [...] Σε καμία χώρα δεν μπορούσε να αποκλειστεί η πιθανότητα εσωτερικών ταραχών. Οι πρόσφυγες διεκδικούσαν όλο και περισσότερα, ιδιαίτερα εκείνοι που ζούσαν στις πόλεις και ήταν σε θέση να κάνουν την οργή τους αισθητή διαδηλώνοντας στους δρόμους. Η όλη προσπάθεια εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα έχει πολλές φορές κατηγορηθεί για «προκατάληψη υπέρ των αγροτών» και για το γεγονός ότι σε μία επταετία εντατικής λειτουργίας [της ΕΑΠ] διατέθηκαν μόνο δύο εκατομμύρια στερλίνες για τα στεγαστικά προγράμματα των πόλεων, ενώ για τα προγράμματα της υπαίθρου διατέθηκαν 10,5 εκατομμύρια. Είναι αλήθεια ότι υπήρχαν κοινωνικοί, πολιτικοί και στρατηγικοί λόγοι για την εγκατάσταση των προσφύγων κυρίως στα εδάφη της βόρειας Ελλάδας. Οι πόλεις και οι κωμοπόλεις ήταν ήδη υπερπλήρεις, ανθυγιεινές και κινδύνευαν να μετατραπούν σε εστίες πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Δεν υπήρχε απλός τρόπος να βρεθεί εργασία για τους πρόσφυγες των αστικών κέντρων χωρίς να δημιουργηθεί δυσφορία στον υπάρχοντα πληθυσμό. Οι αγροτικές περιοχές στο βορρά, αντίθετα, ήταν σχετικά έρημες ακόμα και πριν την έξοδο των μουσουλμάνων. Μετά την έξοδο, η κυβέρνηση συνειδητοποίησε τη στρατηγική ανάγκη να εποικίσει το συντομότερο αυτά τα εδάφη με αγρότες που [...] αποτελούσαν πολύτιμο προμαχώνα στις τυχόν βλέψεις των Σλάβων για την βόρεια Ελλάδα. Όσο πιο γρήγορα πήγαιναν να εγκατασταθούν στα εδάφη της ελληνικής Μακεδονίας τόσο το καλύτερο. Br. Clark, Δυο φορές ξένος: Οι μαζικές απελάσεις που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα και Τουρκία, μετ. Β. Ποταμιάνου, Αθήνα: Ποταμός, 2007, σ. 243
ΠΙΝΑΚΑΣ Κατανομή των προσφύγων κατά γεωγραφικό διαμέρισμα (1928) ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Δυτική Θράκη Νησιά Ανατολικού Αιγαίου Θεσσαλία Κρήτη Πελοπόννησος Ήπειρος Κυκλάδες Ιόνια Νησιά 638.253 306.193 107.607 56.613 34.659 33.900 28.362 8.179 4.782 3.301 52,2% 25,1% 8,8% 4,6% 2,8% 2,8% 2,3% 0,7% 0,4% 0,3% ΣΥΝΟΛΟ 1.221.849 100% Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ Τάξη Γενικού Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση), Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2010, σ. 155. Απάντηση: Εισαγωγή: Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή άρχισε η αποκατάσταση των προσφύγων με στόχο, μεταξύ άλλων, την αποφυγή εντάσεων που ήταν πιθανό να εκδηλωθούν στην Ελλάδα, καθώς και σε άλλες χώρες, σύμφωνα με το παράθεμα. Επιχειρήθηκε μια πρώτη διάκριση μεταξύ αστών και αγροτών προσφύγων και σε δεύτερο επίπεδο έγινε προσπάθεια οι αγρότες πρόσφυγες να εγκατασταθούν σε περιοχές στις ο- ποίες θα καλλιεργούσαν προϊόντα ανάλογα με αυτά που καλλιεργούσαν στις πατρίδες τους. Σελ. 154: «Η Ε.Α.Π... προλεταριάτο» Ο φόβος εσωτερικής αναταραχής οδήγησε στο να προτιμηθεί η αγροτική αποκατάσταση. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το παράθεμα, στο οποίο αναφέρεται ότι για την εγκατάσταση προσφύγων στις πόλεις δαπανηθήκαν μόλις δύο εκατομμύρια στερλίνες, ενώ για την εγκατάσταση προσφύγων στη ύπαιθρο δέκα εκατομμύρια στερλίνες. Ο πίνακας αποτυπώνει την κατανομή προσφύγων ανά γεωγραφικό διαμέρισμα με βάση την απογραφή του 1928. Σύμφωνα με αυτόν, η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη. Οι πρόσφυγες που κατοίκησαν στις περιοχές αυτές ξεπερνούσαν τις 700.000, ποσοστό άνω του 60% του συνολικού πληθυσμού των προσφύγων. Σύμφωνα με τις ιστορικές μας γνώσεις: «Δόθηκε προτεραιότητα... παραμεθόριες περιοχές» (σελ. 154). Ό- πως προκύπτει και από το παράθεμα, η προτεραιότητα δόθηκε για κοινωνικούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγος. Αφενός ο κορεσμός των πόλεων, ο κίνδυνος κοινωνικής έκρηξης και οι περιορισμένες θέσεις εργασίας και αφετέρου η ανάγκη προάσπισης των βόρειων περιοχών της Ελλάδας από εξωτερικούς εχθρούς, όπως οι Σλάβοι, δικαιολογούν τη συγκεκριμένη επιλογή. Υπάρχουν όμως, σύμφωνα με τον πίνακα, και άλλες περιοχές στις οποίες εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Το 25% των προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Στερεά Ελλάδα, καθώς εκεί βρίσκονται τα μεγαλύτερα αστικά κέντα, όπου θα μπορούσαν να ασκήσουν τα αστικά επαγγέλματα με τα οποία ασχολούνταν στις πατρίδες τους. Κάποιοι πάλι μετακινούνταν προς τα αστικά κέντρα, με στόχο να παρουσιαστούν ως αστοί και να πάρουν την αποζημίωση που δινόταν στους αστούς ανταλλάξιμους (σελ. 155). Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου εγκαταστάθηκε το 4,6% των προσφύγων, καθώς μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις περιουσίες των ανταλλάξιμων μουσουλμάνων και εποικίζονταν έτσι παραμεθόριες περιοχές. Επιπροσθέτως, οι περιοχές αυτές βρίσκονταν κοντά στα Μικρασιατικά παράλια καθιστώντας θεωρητικά την παλιννόστηση εύκολη, ενώ παράλληλα οι κάτοικοι μπορούσαν να ασχοληθούν με το εμπόριο και τη ναυτιλία. Στη Θεσσαλία εγκαταστάθηκε μόνο το 2,85%, αν και η περιοχή διέθετε μεγάλες εύφορες εκτάσεις, με δεδομένο ότι η αγροτική μεταρρύθμιση που προέβλεπε την απαλλοτρίωση τσιφλικιών είχε ολοκληρωθεί το 1917 (σελ. 43). Στην Κρήτη κατέφυγε το 2,8% των προσφύγων. Εκεί θα χρησιμοποιούσε τις μουσουλμανικές περιουσίες και θα μπορούσε να ασχοληθεί με την αμπελουργία (σελ. 154). Στην Πελοπόννησο εγκαταστάθηκε το 2,3% και στη φτωχή και ορεινή Ήπειρο το 0,7% των προσφύγων. Ελάχιστοι πρόσφυγες, 0,4% και 0,3% αντίστοιχα, εγκαταστάθηκαν στις Κυκλάδες και τα Ιόνια νησιά, όπου θα μπορούσαν να ασχοληθούν με το εμπόριο και τη ναυτιλία.
Επίλογος: Βέβαια όλα τα παραπάνω δεν έγιναν πάντα με βάση τον αρχικό σχεδιασμό, αφού κατά την εκτέλεση και εφαρμογή του, η Ε.Α.Π. και το ελληνικό κράτος αντιμετώπισαν πλήθος προβλημάτων. Επιμέλεια: Δημήτρης Στεμπίλης