Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Πρακτικά συνεδρίου: Η δικτατορία των συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της δημοκρατίας Αθήνα, 20-22 Νοεμβρίου 2014 Επιστημονική επιμέλεια Παύλος Σούρλας, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής Εκδοτική επιμέλεια Άννα Καραπάνου, Τμήμα Εκδόσεων του Ιδρύματος της Βουλής Σελιδοποίηση - Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία Γ. Αργυρόπουλος Ε.Π.Ε. 2016 ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Βασ. Σοφίας 11 106 71 Αθήνα τηλ.: 210 3692272, fax: 210 3692180 e-mail: foundation@parliament.gr http://foundation.parliament.gr ISBN: 978-618-5154-07-3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 11 Παύλος Σούρλας, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής Εσωτερική διακυβέρνηση Ι. Η δικτατορία των συνταγματαρχών Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Απαρχές και χαρακτήρας της δικτατορίας των συνταγματαρχών: μία επανεκτίμηση Δέσποινα Ι. Παπαδημητρίου, Η δικτατορία της 21ης Απριλίου και η ιδεολογική προετοιμασία για την αποδοχή της Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Ο γεωπολιτικός μιλιταρισμός και η μεταπολεμική πολιτική ιστορία της Ελλάδας Θάνος Βερέμης, Το κίνημα της 21ης Απριλίου 1967 και η θεωρία του Σωτήρης Ριζάς, Μόνιμο καθεστώς ή παρένθεση; Κενό νομιμοποίησης, κρίση στρατηγικής και η αποτυχία της ελεγχόμενης πολιτικοποίησης, 1970-1973 Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου, Οι σχέσεις του Στέμματος με τη δικτατορία των συνταγματαρχών Πάνος Καζάκος, Πολιτικοί θεσμοί και οικονομική ανάπτυξη: η εμπειρία της δικτατορίας 1967-1974 Ιωάννης Μ. Κονιδάρης, Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία και στη μεταπολίτευση: η δικτατορία στην Εκκλησία Γιάννης Τζαννετάκος, Αντίσταση - αντιπολίτευση: ο Τύπος, η λογοκρισία, η (αντι)προπαπαγάνδα Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Οι τρεις παρεμβάσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή στη διάρκεια του καθεστώτος της 21ης Απριλίου Δημήτρης Παπαδιαμάντης, Φαύλοι αλλά χρήσιμοι: οι Απριλιανοί και ο πολιτικός κόσμος Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Πολιτικοί και δικτατορία της 21ης Απριλίου: μια απόπειρα απογραφής Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, Πολιτική διάσωσης των παραδοσιακών οικισμών: κατά και μετά τη δικτατορία 17 35 51 77 91 113 137 169 197 217 225 243 267 [ 7 ]
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Εξωτερική πολιτικη Διονύσης Χουρχούλης, Το ζήτημα των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ελλάδας, 1967-1974: εσωτερικές και διεθνείς διαστάσεις Άγγελος Συρίγος, Ελληνο-τουρκικές σχέσεις 1967-1974: από τη συνάντηση στον Έβρο στην εισβολή στην Κύπρο Αλέξανδρος Ναυπλιώτης, Οι ελληνο-βρετανικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών Χάγκεν Φλάισερ, Όψεις της (δυτικο-)γερμανικής πολιτιστικής πολιτικής στην Ελλάδα των συνταγματαρχών: o τετραγωνισμός του κύκλου Έφη Πενταλιού, Από το δημοκρατικό έλλειμμα στην έλλειψη διεθνούς αξιοπιστίας Χρήστος Χρηστίδης, Η Ευρώπη έναντι της δικτατορίας των συνταγματαρχών: η περίπτωση της ελληνικής υπόθεσης στο Συμβούλιο της Ευρώπης 285 313 337 359 379 405 ΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Χριστόφορος Δ. Αργυρόπουλος, Δίκες και βασανιστήρια στη διάρκεια της δικτατορίας Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Αντιδικτατορικός αγώνας στο εξωτερικό (1967-1974). Η περίπτωση της Δυτικής Γερμανίας Μαρία Καραβία, Ο αντιδικτατορικός αγώνας στο Λονδίνο και η αυθόρμητη συσπείρωση των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων και το περιοδικό Greek Report Γιώργος Τσιρίδης Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος, Αυταρχικό καθεστώς και κοινωνία πολιτών: τυπική και άτυπη αντιστασιακή δράση κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών Κώστας Ι. Καρράς, Από την αντίσταση στη μεταπολίτευση Λυδία Καρρά, Ανατροπή στο Grand Hôtel 423 429 445 455 479 489 ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ, ΘΕΣΜΟΙ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΙΙ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ τησ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Γιώργος Καμίνης, Η αποκατάσταση της δημοκρατίας, μία συνταγματική αποτίμηση 40 χρόνια μετά Σπυρίδων Β. Βλαχόπουλος, Το νομοθετικό διάταγμα 59/1974 «περὶ συστάσεως καὶ ἐπαναλειτουργίας τῶν πολιτικῶν κομμάτων» 499 503 [ 8 ]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ηλίας Νικολακόπουλος, Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1974 Γιάννης Τζαννετάκος, Ο κεντρώος χώρος στη μεταπολιτευτική δίνη Λυκούργος Κουρκουβέλας, Συνέχεια και αλλαγή: οι κυβερνήσεις Καραμανλή απέναντι στους νοσταλγούς της χούντας, 1974-1975 Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης, Από την αποθέωση στη στηλίτευση: η μεταπολίτευση ως θεωρητικό και ερευνητικό αφήγημα Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, Διλήμματα και προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής: από τη δικτατορία στη μεταπολίτευση 513 525 545 563 573 ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ Χρήστος Ροζάκης, Οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις στη μεταπολίτευση Ειρήνη Χειλά, Ελληνική εξωτερική πολιτική και διεθνές σύστημα κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης Ειρήνη Καραμούζη, Μία στρατηγική για την Ελλάδα: εκδημοκρατισμός και ευρωπαϊκή ενοποίηση, 1974-1975 Ευρετήριο κύριων ονοματων προσωπων 605 609 627 649 [ 9 ]
προλογοσ ο Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δη- Τ μοκρατία παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό ευρύτερα, και στην επιστημονική κοινότητα ειδικότερα, τα Πρακτικά του συνεδρίου που διοργάνωσε τον Νοέμβριο του 2014, με θέμα «Η δικτατορία των συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της δημοκρατίας». Το συνέδριο εκείνο, στην 40ή επέτειο της επανόδου της χώρας στη δημοκρατία, αποτέλεσε το βήμα για μια συνολική επανεκτίμηση της τραυματικής εμπειρίας της δικτατορίας και της εν συνεχεία προσπάθειας για την οικοδόμηση μιας εδραίας δημοκρατίας, ικανής να αντέξει στον χρόνο. Κατά τις εργασίες του συνεδρίου, ειδικοί διάφορων επιστημονικών κλάδων ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες, ειδικοί των διεθνών σχέσεων, οικονομολόγοι, νομικοί συνδιαλέχθηκαν πάνω στα πορίσματα της υφιστάμενης έρευνας, εμβαθύνοντας σε πολλά επί μέρους σημεία και φωτίζοντας με νέο φως πολλές πτυχές της, σε μια συνάντηση που διακρίθηκε για τη διεπιστημονικότητα, την πολυφωνία και την ποιότητά της. Ο ανά χείρας τόμος παρουσιάζει τα πορίσματα αυτά με τη μορφή ολοκληρωμένων άρθρων. Δεν φιλοδοξεί, ασφαλώς, να προσφέρει μια οριστική εικόνα των κρίσιμων εκείνων εξελίξεων, και ακόμη λιγότερο να κλείσει τη σχετική συζήτηση. Ακριβώς αντίθετα, στόχος του Ιδρύματος είναι ο παρών τόμος να αποτελέσει τη βάση για την εκπόνηση νέων ερευνών, αποβλέποντας κατά πάγια επιδίωξή του στην προαγωγή της αυτογνωσίας της κοινωνίας και τον αναστοχασμό όλων μας, και ιδίως της νεότερης γενιάς, πάνω στις αρχές και τις αξίες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. [ 11 ]
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Το Ίδρυμα της Βουλής ευχαριστεί θερμά τους εισηγητές/συγγραφείς για τη συμμετοχή τους σε αυτό το επιστημονικό εγχείρημα, καθώς και τους πολίτες που παρακολούθησαν το συνέδριο και εισέφεραν τη δική τους άποψη κατά τις πλούσιες συζητήσεις που ακολούθησαν τις εισηγήσεις. Ευχαριστεί ιδιαίτερα την επιστημονική επιτροπή που επέβλεψε τη δημιουργία των δύο μεγάλων εκθέσεων του 2014 καθώς και τη διοργάνωση του συνεδρίου αυτού. Τέλος, εκφράζει τις ευχαριστίες του στη συνεργάτιδά του, Άννα Καραπάνου, που επιμελήθηκε την παρούσα έκδοση. Παύλος Σούρλας Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία Ιούλιος 2016 [ 12 ]