3.4 Ειδικό τεχνικό τεύχος οδηγός με εκλαϊκευμένες κατευθύνσεις δόμησης Στο εν λόγω τεύχος παρουσιάζονται οι εκλαϊκευμένες κατευθύνσεις δόμησης σε τέσσερα παραρτήματα, ως εξής: Παράρτημα Ι. Α. Ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό από την μακροσκοπική προσέγγισή μας που περιλαμβάνει: α. Παραδοσιακές κατοικίες β. Κατοικίες «αρωγής» (μετά τον σεισμό) γ. Παραδοσιακές κατοικίες που έχουν αποκατασταθεί. δ. Σύγχρονες (νεωτερικές) κατοικίες δ1. Νεωτερικές κατοικίες με δίρριχτη στέγη και στοιχεία από την παράδοση. δ2. Νεωτερικές κατοικίες με δίρριχτη στέγη και ατεκμηρίωτους τοξωτούς ημιυπαίθριους χώρους. Β. Σύγχρονες κατοικίες με διακριτική αναφορά στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Γ. Σχηματική παρουσίαση της εξέλιξης της κατοικίας της νήσου Κεφαλληνίας από την παραδοσιακή στη σύγχρονη (νεωτερική) αρχιτεκτονική. Παράρτημα ΙΙ. Ενδεικτικά σχηματικά παραδείγματα αναπτυγμάτων όψεων νέων κατοικιών σε νεωτερικούς οικισμούς με συνεχές και χαλαρό σύστημα και ένα ανάπτυγμα σε παραδοσιακό οικισμό. Παράρτημα ΙΙΙ. Ενδεικτικά παραδείγματα χειρισμού επί μέρους στοιχείων της κατοικίας (ανοίγματα, παράθυρα, εξωστόθυρες κλπ.). 1
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Φωτογραφική καταγραφή των κατοικιών στους οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων στην Κεφαλλονιά. Κρίναμε απαραίτητο να παρουσιάσουμε: Α) Την σωζόμενη παραδοσιακή αγροτική και ημιαστική αρχιτεκτονική αν και η τελευταία σε αρκετές περιπτώσεις δύσκολα ξεχωρίζει από την αγροτική ή αστική όπως άλλωστε συμβαίνει και σε άλλες παραδοσιακές αρχιτεκτονικές του ελληνικού χώρου. Η παρουσίαση αυτή κρίνεται απαραίτητη για να «σχολιαστεί» η συνέχειά της όπως διαμορφώθηκε μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1953. Β) Τις σωζόμενες ισόγειες συμμετρικές κατοικίες τις λεγόμενες «αρωγής» οι οποίες κατασκευάστηκαν μετά το σεισμό για να καλυφθούν άμεσα οι ανάγκες των σεισμόπληκτων. Γ) Την παραδοσιακή κατοικία, η οποία έχει αποκατασταθεί και κατοικείται. Πρόκειται για στεγασμένες κατοικίες, δίρριχτα και τετράρριχτα, ορισμένες εκ των οποίων δεν τηρούν τον κανόνα της συμμετρίας στις όψεις. Δ) Την νεωτερική κατοικία, η οποία προσπαθεί να εκφράσει το σύγχρονο διατηρώντας στοιχεία από την παράδοση μέσα από νέα ουσιαστική ή επιφανειακή ερμηνεία. Η εν λόγω ερμηνεία δεν είναι πάντα επιτυχής και έχει αδυναμίες έκφρασης. Ε) Την νεωτερική κατοικία, η οποία ερμηνεύει αυθαίρετα την παράδοση και απομακρύνεται από κάθε στοιχείο της (αυθαίρετες αναλογίες ανοιγμάτων, εξωστών, όγκων). Παρατηρούμε ότι το τοπικό που είναι και το ζητούμενο απομακρύνεται οριστικά. Αρκετές από τις εν λόγω κατοικίες στο ισόγειο χωροθετούν λειτουργίες επαγγελματικής φύσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι υπαίτιες της απομάκρυνσης από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, μάλιστα προσπαθήσαμε να τις ομαδοποιήσουμε ως εξής: α) Την νεωτερική κατοικία με τους στεγασμένους τοξωτά ημιυπαίθριους χώρους σε όλο το μήκος της πρόσοψης. β) Την κατοικία με τον ημικυκλικό κατακόρυφο όγκο. γ) Την κατοικία που χρησιμοποιεί αυθαίρετα μορφολογικά στοιχεία από την παράδοση και συνολικά εκφράζει μία εικόνα σύγχυσης. δ) Την κατοικία όπου η δίρριχτη στέγη δεν έχει κοινή κορυφογραμμή παραπέμποντας σε «ευρωπαϊκά» πρότυπα. ε) Την κατοικία με την τετράρριχτη ή πολύρριχτη στέγη και την άνευ ενδιαφέροντος μορφή της. στ) Την κατοικία με κυρίαρχους τους συνεχείς εξώστες κατά τα πρότυπα των πολυκατοικιών. ζ) Την κατοικία όπου μορφολογικά προσπαθεί να εκφράσει μία άποψη για άλλο χώρο (εκτός Επτανήσου) χωρίς ή μερική επιτυχία. 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
Από τη μερική, αλλά χαρακτηριστική καταγραφή των κατοικιών της νήσου Κεφαλλονιάς που παρουσιάσαμε αποδεικνύεται ότι οι νεωτερικές κατοικίες στην πλειονότητά τους δημιουργούν ένα οικιστικό τοπίο το οποίο αλλοιώνει την τοπική αρχιτεκτονική παράδοση. Οι πολύ μικρές εξαιρέσεις δεν είναι ικανές να αναστρέψουν την εικόνα που προαναφέραμε. Δυστυχώς, το «νέο» εκφράστηκε ρηχά και όχι πάντα, γιατί σε άλλες περιπτώσεις απουσιάζει και η προσπάθεια οποιασδήποτε αναζήτησης του «νέου» με φευγαλέες αναφορές στην αρχιτεκτονική παράδοση του τόπου. Η άποψή μας είναι ότι το «νέο» οφείλει να προκύπτει μέσα από τη διαχρονική αρχιτεκτονική παράδοση και αυτή την άποψη υπηρετούμε. 35
Η πορεία της κατοικίας της νήσου Κεφαλλονιάς από την παράδοση στη σύγχρονη εποχή. Κρίναμε σκόπιμο σε μία σελίδα να καταγράψουμε την πορεία της κατοικίας από την παράδοση στη σημερινή εποχή. Η μορφολογική της πορεία, η ποιότητά της και η συνέχειά της όπως φαίνεται διακόπτεται με τον σεισμό του 1953. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κατοικίες αρωγής που προσφέρθηκαν για την κάλυψη των άμεσων αναγκών του πληθυσμού διατήρησαν το βασικό χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας του νησιού που ήταν η συμμετρία τόσο στην κάτοψη όσο και στην μορφή (9). Ο κατακόρυφος άξονας τα συμμετρικά εκατέρωθεν αυτού ανοίγματα αποτελούσε το κύριο χαρακτηριστικό της τοπικής αρχιτεκτονικής. Στη συνέχεια η απόσταση της σύγχρονης κατοικίας από την παράδοση είναι αγεφύρωτη όπως φαίνεται στις εικόνες 10, 11, 12. 1. Ισόγεια αγροτόσπιτα σε σειρά με δίρριχτη στέγη. 2. Διώροφη αγροτική κατοικία με δίρριχτη στέγη και «φώτολο». 3. Διώροφη ημιαστική κατοικία με τετράρριχτη στέγη. 4. Διώροφη ημιαστική κατοικία με τετράρριχτη στέγη. 5. Αστική χαρακτηριστική κατοικία με τετράρριχτη στέγη. 6. Αστική κατοικία αρχοντόσπιτο με τετράρριχτη στέγη. 7. Σε «σειρά» η μία αστική κατοικία με δίρριχτη στέγη και «φώτολο». 8. Αγροτική κατοικία με τετράρριχτη στέγη. 9. Ισόγεια κατοικία «Αρωγής» (με το σεισμό του 1953) 10. Σύγχρονη διώροφη κατοικία με άστοχη ερμηνεία στης τοπικότητας. 11. «Πολυκατοικία» με καταστήματα στο ισόγειο. Η λανθασμένη πορεία της τοπικότητας δεν καταγράφεται μόνο στην εν λόγω «πολυκατοικία». 12. Σύγχρονη κατοικία «απομακρισμένη» εντελώς από κάθε χαρακτηριστικό της παράδοσης. Μία κατοικία που χαρακτηρίζει την προαστική του ελληνικού χώρου. 36
Σύγχρονες (νεωτερικές) κατοικίες με αφετηρία την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. 37
Οι κατασκευασμένες κατοικίες που παρουσιάζουμε αντλούν στοιχεία από την παράδοση. Η ερμηνεία των ως άνω στοιχείων και η μεταφορά τους στο «σήμερα» επαφίεται στον τρόπο που έχει αφομοιώσει ο συνθέτης την παράδοση. Αλλά και ο χρήστης δεν είναι αμέτοχος στην διαδικασία ολοκλήρωσης της κατασκευής της. Οι διαφορετικοί μελετητές έχοντας ως αρχή πηγή έμπνευσης την παράδοση προσπαθούν να εκφράσουν το τοπικό «ιδίωμα» έτσι ώστε να εντάσσεται με απλότητα και με σαφήνεια στο περιβάλλον όπως κατά παράδοση συνέβαινε. Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της ιστορικής κατοικίας όπως η συμμετρία στην κάτοψη και στις όψεις μέσα από τον οριζόντιο και κατακόρυφο άξονα δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί. Και όσο αυτό δεν συμβαίνει κατά την άποψή μας οφείλουμε να είμαστε συντηρητικοί, επιφυλακτικοί και μετριοπαθείς στο «νέο» που προτείνουμε. Ακολουθούν τρεις σύγχρονες κατοικίες Α, Β, Γ. Η πρώτη βρίσκεται στην περιοχή Φαραώ Αργοστολίου, η δεύτερη στα Χελμάτα επίσης του Αργοστολίου και η Τρίτη βρίσκεται στα Κλείσματα της Λειβαθούς. Κατοικία Α * Υ. Μαρκαντωνάτου, Λ. Σιμάτος, «Αρχιτεκτονική κατοικιών στην Κεφαλονιά», εκδ. ΕΙΚΩΝ, σελ. 170-173. Η κατοικία έχει μορφή λιτή και δίρριχτη στέγη με «φώτολα» στις δύο αετωματικές απολήξεις των στενών πλευρών της. 38
Απουσιάζει η συμμετρία στην κάτοψη και στις όψεις. Οι οριζόντιες κορνίζες, οι παραστάδες στις γωνίες και τα κορνιζώματα των ανοιγμάτων παραπέμπουν στην τοπική αρχιτεκτονική παράδοση. Δεν γνωρίζουμε γιατί δεν τηρήθηκε η συμμετρία τόσο στην κάτοψη όσο και στις όψεις στην θετική αυτή προσπάθεια. Κατοικία Β Το συγκρότημα κατοικίας μπορεί να χαρακτηριστεί επιτυχές, αν και το μεγάλο ισόγειο χαγιάτι παραπέμπει στην μεταβυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της Μακεδονίας. Ωστόσο η συνθετική και κατασκευαστική λιτότητα και το κεντρικό κτίριο με τη δικλινή στέγη, το «φώτολο» στην αετωματική πρόσοψη και η σχετική παχιά εξωτερική τοιχοποιία πείθουν για την γνώση και τον βαθύ προβληματισμό του συνθέτη. 39
* Υ. Μαρκαντωνάτου, Λ. Σιμάτος, «Αρχιτεκτονική κατοικιών στην Κεφαλονιά», εκδ. ΕΙΚΩΝ, σελ. 166-169. Κατοικία Γ * Υ. Μαρκαντωνάτου, Λ. Σιμάτος, «Αρχιτεκτονική κατοικιών στην Κεφαλονιά», εκδ. ΕΙΚΩΝ, σελ. 174-177. Στην κατοικία αποφεύγεται η συμμετρία στην κάτοψη και η λειτουργική οργάνωση που χαρακτηρίζει την παραδοσιακή κατοικία. Η μορφή επίσης είναι πολύπλοκη και οι αναλογίες των ανοιγμάτων, το μορφολογικό στοιχείο της κορνίζας στα ανοίγματα καθώς και το χρώμα δεν είναι ικανά να εκφράσουν το τοπικό ιδίωμα και τη «συνέχεια» της παράδοσης. Ωστόσο η πλευρά της εισόδου εκφράζει μία φευγαλέα εικόνα παράδοσης αλλά τα τόξα θα έπρεπε να είναι ημικυκλικά και ισοδύναμα. 40
41
42
43
44
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ 45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙΙ 58
59
60
61
62
63
64
65