ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 3 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΥΠΟΥΡΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...7 MΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Θεοκρατική σύλληψη των εννοιών υγεία - νόσος - ίαση...9 1. Η ιατρική στην εποχή του Ομήρου...11 2. Η ιστορία του Χρύση και της Χρυσηίδας...15 3. Celsus, ο Λατίνος ιστορικός της ιατρικής...19 4. Θεοί «γιατροί»-θεραπευτές...23 5. Ήρωες με ιατρικές γνώσεις...27 6. Μαχάων και Ποδαλείριος...31 7. Υγιεινή του σώματος στην εποχή του Ομήρου και άλλα τινά...35 8. Μελάμπους...39 9. Αμφιάραος...43 10. Τροφώνιος...47 11. Ασκληπιός...51 12. Η γέννηση του Ασκληπιού...55 13. Ο Ασκληπιός θεός της ιατρικής...59 14. Ετυμολογία του ονόματος του θεού...63 15. Ιερά του Ασκληπιού (Ἀσκληπιεῖα)...67 16. Η οικογένεια του Ασκληπιού...71 17. Σύμβολα του Ασκληπιού...75 18. Αφιερώματα-ομοιώματα μελών του σώματος που θεραπεύθηκαν...79 19. Ιάματα...83 20. Χώροι ψυχαγωγίας στα Ασκληπιεία...87 21. Ο Αριστοφάνης για τα ιερά του Ασκληπιού...91 MΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Αρχές της φιλοσοφίας: αρχή της επιστήμης...97 22. Αποδέσμευση της ιατρικής από το θεοκρατικό πνεύμα...99 23. Οι τρεις Μιλήσιοι...103 24. Πυθαγόρας - Πυθαγόρειοι...107 25. Ο Αλκμαίων από τον Κρότωνα...111 26. Ο Δημοκήδης από τον Κρότωνα...115 27. Ο Ηράκλειτος από την Έφεσο...119 28. Ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα...123 29. Ο Αναξαγόρας από τις Κλαζομενές...127 30. Ο Δημόκριτος από τα Άβδηρα...131 31. Ο Διογένης από την Απολλωνία...135 MΕΡΟΣ TPIΤΟ Ιπποκράτης...139 32. Εποχή του Ιπποκράτη...141 33. «Βιογραφία» του Ιπποκράτη...145 34. «Βιογραφίας» του Ιπποκράτη συνέχεια...149 35. Μαρτυρίες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για τον Ιπποκράτη...153 36. Ιπποκρατική συλλογή...157 37. Τίτλοι των επιμέρους έργων...161 38. Βασικά χαρακτηριστικά και θεμελιώδεις διδασκαλίες της Ιπποκρατικής ιατρικής...165 5

LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 6 39. Το επίπεδο της ιπποκρατικής επιστήμης...169 40. Ιπποκρατική ιατρική: ιατρική τής ανθρωπιάς...173 41. Γνωριμία με επιμέρους έργα 1. Περὶ ἱερῆς νούσου...177 42. Γνωριμία με επιμέρους έργα 2. Περὶ ἀέρων ὑδάτων τόπων...181 43. Γνωριμία με επιμέρους έργα 3. Προγνωστικόν...187 44. Γνωριμία με επιμέρους έργα 4. Ἐπιδημίαι...193 45. Γνωριμία με επιμέρους έργα 5. Ἀφορισμοί...197 46. Γνωριμία με επιμέρους έργα 6. Περὶ διαίτης ὀξέων...201 47. Γνωριμία με επιμέρους έργα 7. Περὶ φύσιος ἀνθρώπου...207 48. Γνωριμία με επιμέρους έργα 8. Περὶ ἀρχαίης ἰητρικῆς...213 49. Γνωριμία με επιμέρους έργα 9. Δεοντολογικά έργα (α): Περὶ ἰητροῦ, Νόμος, Περὶ εὐσχημοσύνης, Παραγγελίαι...217 50. Γνωριμία με επιμέρους έργα 10. Δεοντολογικά έργα (β): Ὅρκος...221 51. Γνωριμία με επιμέρους έργα 11. Έργα νοσολογίας: Περὶ παθῶν, Περὶ τῶν ἐντὸς παθῶν, Περὶ νούσων...229 52. Φάρμακα...235 53. Γνωριμία με επιμέρους έργα 12. Περὶ διαίτης...239 54. Γνωριμία με επιμέρους έργα 13. Έργα χειρουργικής: Περὶ ἀγμῶν, Περὶ ἄρθρων, Περὶ τῶν ἐν κεφαλῇ τρωμάτων...243 55. Γνωριμία με επιμέρους έργα 14. Έργα γυναικολογίας - μαιευτικής...249 56. Ιατρικά εργαλεία...255 57. Ιπποκρατική ορολογία (α)...259 58. Ιπποκρατική ορολογία (β)...263 59. Επιδράσεις της ιπποκρατικής ορολογίας...267 60. Ο Ιπποκράτης στη νεοελληνική καθημερινότητα!...271 ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...275 6 ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το βιβλίο αυτό έρχεται, θα έλεγα, με κάποια καθυστέρηση: στην πραγματικότητα θα έπρεπε να κάνει την εμφάνισή του ως μία ευρεία εισαγωγή στους πέντε τόμους με τους οποίους πρόσφερα στο μεγάλο κοινό ένα απάνθισμα ιπποκρατικών κειμένων σε μια εύληπτη νεοελληνική μετάφραση συνοδευμένη από ένα πλήθος χρήσιμων επεξηγηματικών σχολίων. Και έτσι όμως πιστεύω ότι το βιβλίο θα αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο. Πρώτον καθεαυτό, αφού αποτελεί μια χωρίς πρόσθετα (αυτό συνήθως σημαίνει: χωρίς περιττά και ανώφελα) βάρη έκθεση της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας πορείας που ακολούθησε στον ελληνικό χώρο, από τον Όμηρο ως τον Ιπποκράτη, η σύλληψη των εννοιών «υγεία», «νόσος», «ίαση». Δεύτερον, γιατί εφοδιασμένος με το πλήθος των πληροφοριών που περιέχονται σ αυτό ο αναγνώστης θα μπορέσει να αντιληφθεί γιατί ο Ιπποκράτης κρίθηκε άξιος του τιμητικότατου επωνυμίου «πατέρας της ιατρικής». Δεν είναι, στ αλήθεια, λίγο να αρχίζεις την ανάγνωση των κειμένων που σου κληροδότησε η αρχαιότητα με το όνομα του Ιπποκράτη έχοντας προετοιμάσει τον εαυτό σου ότι διαβάζεις κείμενα του πατέρα μιας μεγάλης επιστήμης. Όταν παρουσίασα πέρασαν πολλά χρόνια από τότε το πρώτο μου βιβλίο για την ιπποκρατική ιατρική, αισθάνθηκα την ανάγκη να εκφράσω προλογικά την ιδιαίτερη ευχαρίστηση που μου είχε προκαλέσει το γεγονός ότι τα θέματα αυτά, πολύ διαφορετικά από αυτά που διδάσκονταν ως τότε στους φοιτητές των Φιλοσοφικών Σχολών μας, είχαν κινήσει με ξεχωριστό τρόπο το ενδιαφέρον νέων ανθρώπων που είχαν συνηθίσει να μη δίνουν όση θα έπρεπε σημασία στην αρχαία ελληνική επιστημονική γραμματεία. Έγραψα λοιπόν τότε στον πρόλογο εκείνου του βιβλίου μου: «Ότι η απόφασή μου να δοκιμάσω να εισαγάγω τους μαθητές μου και σ αυτήν την περιοχή της αρχαιογνωσίας ήταν σωστή, μου το έδειξαν οι ίδιοι οι φοιτητές μου, που βρήκαν ενδιαφέρον το μάθημα πολύ περισσότερο: σε πολλές περιπτώσεις ένιωσαν ένα είδος ανακούφισης, όταν είδαν κάτι σαν αποκάλυψη! τους αρχαίους μεγάλους μας προγόνους να καταγίνονται πέρα από την ποίηση και τη φιλοσοφία, πέρα από την ιστοριογραφία και τη ρητορεία και με προβλήματα της καθημερινής ζωής του ανθρώπου: με το σπάσιμο του ποδιού, με τον πόνο της κοιλιάς, με την αγωνία του αρρώστου να μάθει αν θα γίνει καλά ή θα πεθάνει». 7

LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 8 Σήμερα ένα βιβλίο σαν αυτό εδώ είναι πια ένα χρήσιμο εργαλείο δουλειάς για τους σπουδαστές της φιλολογίας στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν τον αρχαίο ελληνικό κόσμο στο σύνολο των εκφάνσεών του. Είναι χρήσιμο επίσης στους σπουδαστές της ιατρικής, αφού οι δάσκαλοί τους έχουν στο μεταξύ και οι ίδιοι πεισθεί ότι οι φιλόλογοι είναι αυτοί που περισσότερο από κάθε άλλον είναι σε θέση να τους βοηθήσουν να καταλάβουν τα αρχαία ελληνικά κείμενα που πραγματεύονται θέματα της δικής τους επιστήμης. Μπορεί, τέλος, να αποδειχθεί χρήσιμο σε κάθε καλλιεργημένο άνθρωπο που θέλει να έχει σωστές πληροφορίες πάνω στο θέμα των αρχών και της πρώτης μεγάλης περιόδου ακμής της αρχαίας ελληνικής ιατρικής. Ποτέ λοιπόν δεν είναι αργά για ένα χρήσιμο βιβλίο. Habent sua fata libelli! Δημήτριος Λυπουρλής 8 ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ