ΚΡΗΤΙΚΟΣ Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Χρονικά βρισκόμαστε δέκα περίπου χρόνια πριν από τη συγγραφή του, στα 1823-1824. Ο αγώνας της Κρήτης για απελευθέρωση βρίσκεται στο αποκορύφωμά του. Το 1821 έχει ιδρυθεί η Καγκελαρία των Σφακίων και έχει γίνει η έναρξη της Επανάστασης. Το Μάιο 1822 οι Κρητικοί περιορίζουν τον εχθρό στα κάστρα, ενώ το Μάιο του επόμενου χρόνου δέχονται ως αρμοστή τον Μανόλη Τομπάζη. Οκτώβρη 1823 ο Χουσεϊν Μπέης κάνει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Δυτική Κρήτη. Μάρτιο-Απρίλιο 1824 ο Χουσεΐν καταστρέφει τις επαρχίες Αποκαρώνου, Σφακίων, Κυδωνίας, Σελίνου και Κίσσαμου. Η αντίσταση των Κρητικών έτσι είχε καμφθεί με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να επιβιβαστεί σε πλοία, κατευθυνόμενος προς τα Κύθηρα, τα Αντικύθηρα και τις ακτές της δυτικής Πελοποννήσου. Σε αυτή την προσπάθεια κάποιοι βρήκαν οικτρό θάνατο στη θάλασσα, καθώς τα πλοία τους βυθίστηκαν από Τούρκους, ενώ ακόμα και αυτοί που κατόρθωσαν να φτάσουν στις ακτές Πελοποννήσου πέθαναν καταπονημένοι από κακουχίες, πείνα & ασθένειες. Ο Σολωμός εμπνέεται από τα περιστατικά Κρητικού αγώνα και γύρω από αυτά περιστρέφεται και το θέμα ποιήματος, που είναι γραμμένο σε ρεαλιστικό & μεταφυσικό επίπεδο. Περιγράφεται η πορεία της προσπάθειας ανθρώπου να πετύχει μέσα από πολλές δοκιμασίες το στόχο του. Ο ναυαγός Κρητικός, πρωταγωνιστικό πρόσωπο του έργου, αγωνίζεται να σωθεί ο ίδιος και να σώσει παράλληλα και την αγαπημένη του. Στην προσπάθεια αυτή έρχεται αντιμέτωπος με τις βαθύτερες ανθρώπινες αγωνίες και φυσικές δυνάμεις, συνδυάζοντας ρεαλιστική, μεταφυσική και φιλοσοφική διάσταση πραγμάτων. ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 1) Πρωταγωνιστικό πρόσωπο ο Κρητικός (δραματοποιημένος αφηγητής). Επινοημένο πρόσωπο που παραμένει ζωντανό ως το τέλος. 2) Η νεαρή αγαπημένη. Περιορισμένη η δράση του λόγω της σωματικής εξάντλησης. 3) Η Φεγγαροντυμένη είναι σύμβολο με ρόλο καθοριστικό στην εξέλιξη υπόθεσης. 4) Οι Τούρκοι 5) Τα μέλη της οικογένειας του Κρητικού. Θεματικός πυρήνας: Αφηγηματικό ποίημα σε πέντε μέρη με θέμα την αγωνιώδη προσπάθεια του ναυαγού Κρητικού να σώσει από την τρικυμισμένη θάλασσα την αγαπημένη του και τον τρόπο που αντιμετωπίζει τις περιπέτειες που συναντά μέχρι να πετύχει το στόχο του. Θεματικοί άξονες: 1) Οι δυσκολίες του Κρητικού μέχρι την υλοποίηση των στόχων του. 1
2) Ο πόνος, ο φόβος και η απελπισία της αποτυχίας. 3) Η τόνωση του ηθικού του από την ελπίδα. 4) Η φεγγαροντυμένη που εμπνέει την ψυχή του Κρητικού. ΕΝΟΤΗΤΑ Α Άγρια κακοκαιρία, ενώ οι δύο ναυαγοί απέχουν ακόμα πολύ απ τη στεριά. Το ποίημα αρχίζει από τη μέση in medias res. Φαίνεται και από την αρίθμηση 18. Πρόθεση ποιητή να διηγηθεί και την αρχική περιπέτεια του ήρωα πριν φτάσει στο κεντρικό επεισόδιο του ναυαγίου. α) Άλλοι υποστηρίζουν ότι το έργο είναι αποσπασματικό και ανολοκλήρωτο β) και άλλοι ότι ο «Κρητικός» είναι ποίημα ολοκληρωμένο, με αρχή, μέση και τέλος αρχίζει και τελειώνει στον ίδιο χώρο, έχει κεντρικό θέμα με απόλυτη συνοχή, ολοκληρώνονται τα όσα ιστορούνται χωρίς επί της ουσίας να δημιουργείται η εντύπωση ότι κάτι λείπει. «Εκοίταα» : τονίζεται η μεγάλη απόσταση που χωρίζει τον Κρητικό από την ακτή. Δίνεται έμφαση με την παρήχηση του αα. «Καλό αστροπελέκι» : Ειρωνεία. Προσπάθεια ποιητή να εξευμενίσει το αστροπελέκι για να βοηθήσει το ναυαγό να σωθεί. Προσωποποίηση. Οπτικές και ακουστικές εικόνες : προσδίδουν ακόμη περισσότερη αγριότητα στην ατμόσφαιρα. Μια σκηνή από την έσχατη κρίση. ΕΝΟΤΗΤΑ Β Ο όρκος : έκκληση αφηγητή στους πιθανούς ακροατές του, γιατί διαισθάνεται και ο ίδιος ότι όσα πρόκειται να πει είναι δύσκολο να γίνουν πιστευτά. Ορκίζεται σε τρία «ιδανικά» : στα χτυπήματα που δέχτηκε ο ίδιος (πολεμιστής), στους φίλους και τους συμπολεμιστές του (συντροφικότητα και υποστήριξη στον συμπολεμιστή) και στην αγαπημένη του (ηθική υπόσταση ήρωα και προοικονομία θανάτου αγαπημένης). Ο όρκος ακολουθεί κλιμάκωση. Παρομοίωση Κρητικού με τον Οδυσσέα : και οι δύο έδωσαν σκληρές μάχες, πάλεψαν με τα κύματα, προσπάθησαν να πετύχουν το στόχο τους, εκτιμούσαν και σέβονταν τους συμπολεμιστές τους. Μεταφυσικό περιεχόμενο : μετάβαση στον Άδη. (Πρόδρομη αφήγηση). Σάλπιγγα δευτέρας παρουσίας. Διάβαση του πρωταγωνιστή ανάμεσα από τις σκιές νεκρών. Διάλογος με νεκρούς. Κοιλάδα Τελικής Κρίσης. Θρησκευτικότητα Σολωμού : τα μεταφυσικά στοιχεία, η πίστη στην Τελική Κρίση & τα αισθήματα αγάπης & αφοσίωσης προς αγαπημένη. Τελική Κρίση : ο ποιητής δεν την αντιμετωπίζει μόνο από τη θρησκευτικής της - χριστιανική οπτική. Για τον Κρητικό είναι μια πολύ καλή ευκαιρία, ίσως και η τελευταία του ελπίδα να συναντηθεί με την αγαπημένη του και επιτύχει μια αιώνια ένωση μαζί της. 2
Περιγραφή Κόρης στην Πύλη του Παραδείσου : ενώνεται ο φυσικός με τον ηθικό κόσμο, το γήινο του έρωτα και της αγάπης με το μεταφυσικό του κόσμου των ψυχών και της αρετής. Ο κόσμος φλέγεται : μοτίβο φωτιάς είναι χαρακτηριστικό της σκηνής της Κρίσης στην κλασσική εικονογραφία και φιλολογία. ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Η φύση ηρεμεί κι εμφανίζεται η Φεγγαροντυμένη. Αντίθεση θαλασσοταραχής γαλήνης : διασκελισμός ποιητή. Παιχνίδι μεταφορών & παρομοιώσεων. Αγριάδα θάλασσας σε αντίθεση με την απέραντη γαλήνη. Η γαλήνη είναι ταυτόχρονα εξωτερικού και εσωτερικού κόσμου. Προοικονομία : η ησυχία προοικονομεί την εμφάνιση θεϊκής μορφής. Αναδεικνύονται οι ομορφιές της φύσης και τα πάντα γαληνεύουν. Ο θάνατος της Κόρης συμπίπτει με την εμφάνιση φεγγαριού (κλασσικό στοιχείο στην ποίηση του Σολωμού). Το φως του φεγγαριού, λευκό και καθαρό, έρχεται σε αντίθεση με τα ζεστά και έντονα χρώματα της παρουσίας της κοπέλας. Ο Κρητικός και η Φεγγαροντυμένη. ΕΝΟΤΗΤΑ Δ Φως : το φως από την παρουσία Φεγγαροντυμένης ανατρέπει το φυσικό φως και σκορπίζεται παντού κλιμακωτά. Φως μεσημεριανό μέσα στη νύχτα, αντιφεγγίζει στη Φεγγαροντυμένη, απλώνεται στα αστέρια, στη νύχτα, πλημμυρίζει την κτίση. Στοιχείο υπερβολικό και υπερφυσικό. Έλξη Κρητικού Φεγγαροντυμένης : επίμονη κλίση του κεφαλιού και έντονο βλέμμα παρομοιάζονται με την κλίση της πυξίδας του Βορρά. Θρησκευτικό στοιχείο : η Φεγγαροντυμένη και γενικά όντα σαν κι αυτή έχουν την μαγική ιδιότητα να βλέπουν διεισδυτικά στην άβυσσο της ψυχής ανθρώπων, να διαβάζουν μύχιες & ανομολόγητες σκέψεις τους. Η αγαπημένη του είναι το μοναδικό πρόσωπο στη ζωή του, ο μόνος λόγος για τον οποίο κρατιέται ζωντανός εφόσον έχει χάσει όλους του τους συγγενείς και φίλους. ΕΝΟΤΗΤΑ Ε Το τέλος της περιπέτειας, η έξοδος στην ακτή. Ο Κρητικός, λόγω κούρασης από την πάλη με τα κύματα, οραματίζεται στην Φεγγαροντυμένη το πρόσωπο αγαπημένης του. Σύμφωνα με άλλη άποψη ο ίδιος λόγω της δικής του ταλαιπωρίας συνέχεε τις δύο μορφές. 3
Το αδύναμο χέρι του Κρητικού είναι σαν το αποδυναμωμένο χέρι του Σουλιώτη των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Το όραμα τελειώνει και η αφήγηση αρχίζει πάλι από την αρχή. Παρομοιώσεις που αποτελούν οπτικές & ακουστικές εικόνες, αποδίδουν παραστατικότατα την περιγραφή του αγνώστου προελεύσεως ήχου που ακούει ο Κρητικός. Ήχος μαγικός και απαράμιλλος, σαν αυτούς που άκουσε μετά την εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης. Δια της εις άτοπον απαγωγής ο Κρητικός προσπαθεί να προσδιορίσει με τι μοιάζει ο ήχος. Κάνει λογικούς συλλογισμούς για να καθορίσει κάτι υπερφυσικό. Η αλλαγή από τον ενικό στον πληθυντικό (ήχος ήχοι) μας δείχνει ότι ο ήχος πολλαπλασιάζεται. Με την παύση του υπερφυσικού ήχου ο Κρητικός επανέρχεται στον κόσμο πραγματικότητας. Ανακτά τις φυσικές αισθήσεις και επανέρχεται στον αρχικό του στόχο, τη σωτηρία της καλής του. Η σκηνή κλείνει με την αντίθεση ζωή θάνατος : ενώ το ποίημα ξεκίνησε με το ερωτικό ζευγάρι στις πύλες του παραδείσου, καταλήγει με το ζευγάρι να αφανίζεται με την απόθεση της αγαπημένης στην αμμουδιά νεκρή. Η αφήγηση τελειώνει απότομα. Ο Κρητικός δεν θρηνεί για λόγους οικονομίας του ποιήματος. Ο ίδιος ξεπέρασε τα όρια του χρόνου και περιμένει με χαρά ότι κάποια στιγμή θα πετύχει μια ευτυχισμένη συνύπαρξη με την κοπέλα στον κόσμο της αιωνιότητας του Παραδείσου. Ερμηνείες θέματος ήχου. 1) Αγγελικός ψαλμός 2) Μουσική φωνή του σύμπαντος, μια Ουράνια αγάπη 3) Θείοι ήχοι της Φεγγαροντυμένης για να ενθαρρύνει ψυχολογικά τον αγαπημένο της να συνεχίσει την προσπάθειά του 4) Η φωνή της ρημαγμένης πατρίδας 5) Συνοδεία της υπερφυσικής εμφάνισης της Φεγγαροντυμένης Ερμηνείες θέματος Φεγγαροντυμένης. 1) Φιλοσοφική : Στη μορφή αυτή ενσαρκώνονται πλατωνικές ιδέες ομορφιάς, καλοσύνης, δικαιοσύνης, αρμονίας. Εξιδανίκευση ομορφιάς της ζωής με όλες της τις αρετές. Πραγματική και εξωπραγματική παρουσία ταυτόχρονα. Παραβιάζει τους φυσικούς νόμους και οδηγεί στη θέωση, σε μια ανώτερη πραγματικότητα, στο θαύμα. 2) Ψυχαναλυτική : Αρχέτυπη γυναικεία ομορφιά ή ένα πρότυπο αξιών που ενυπάρχει στην αντρική ψυχή. Σύμβολο ιδανικής ομορφιάς και ηθικής τελείωσης, που λειτουργεί ως αρχέγονη εμπειρία παιδικών χρόνων, που έγινε ανάμνηση. Έτσι, ο Σολωμός ταυτίζεται με το μητρικό μορφοείδωλο. Από άλλη άποψη είναι η ψυχή της αρραβωνιαστικιάς που έχει καταστεί μορφή εξιδανικευμένη. Είναι μια οπτασία, μια τελείωση. 4
3) Εθνοκεντρική : Η Φεγγαροντυμένη μεταμορφώνεται ποιητικά σε Ελλάδα Ελευθερία. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Αφήγηση : Πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Ομοδιηγητική αφήγηση με δραματοποιημένο αφηγητή αφού ιστορεί προσωπική του ιστορία και ταυτίζεται με έναν από τους ήρωες. Εστίαση : Εσωτερική οπτική γωνία. Πλοκή : Ξεκινά αφήγηση in medias res, γίνονται αναδρομές και στη συνέχεια διακόπτεται η ροή γεγονότων και μεσολαβεί η πρόδρομη αφήγηση της εσχατολογικής σκηνής της Δευτέρας Παρουσίας, που μάλιστα προοικονομεί και το τέλος του έργου. Επανέρχεται στη σκηνή του ναυαγίου. Διακόπτει ξανά για να αφηγηθεί σκληρά γεγονότα της Κρήτης και την οικογενειακή του τραγωδία. Επιστρέφουμε στο ναυάγιο και η λύση τέλος δίνεται μόνο με την τελευταία λέξη «πεθαμένη». Ο χρόνος : Ανάδρομη αφήγηση από παρόν για παρελθόν (παρατατικός και αόριστος). Αρχικά η εξιστόρηση είναι ευθύγραμμη χρονικά και μετά έχουμε μετάβασης στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ιστορικός χρόνος : 1824 καταστροφή Κρήτης από τους Τούρκους και φυγή των κατοίκων προς τις ακτές τις Πελοποννήσου. Αφηγηματικός χρόνος : Περιγράφονται κάποιες ώρες από το δειλινό ως το ξημέρωμα. Προσθέτουμε τη διάρκεια συνάντησης στον Παράδεισο. Ο χώρος : Το πέλαγος, η ανοιχτή θάλασσα. Η ατμόσφαιρα : λυρική και ρομαντική. Ένταση, πάθος, ελεγχόμενη αγωνία. Επιβράδυνση της εξέλιξης. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ Πρωτοπρόσωπη διήγηση Διάλογος Περιγραφές Εσωτερικός δραματικός μονόλογος Σχόλια ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Μεταφορές Παρομοιώσεις Προσωποποιήσεις Επίθετα Σχήμα υποφοράς και ανθυποφοράς Οπτικές, οσφρητικές και ακουστικές εικόνες Στιχουργική : Δεκαπεντασύλλαβος με ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή, σχήματα χιαστά και αντίστροφη κλιμάκωση. Μουσικότητα και ποιητικότητα στίχου. 5
Γλώσσα : Ελληνική καθομιλουμένη με στοιχεία εκλαΐκευσης & τυπικής διαλέκτου. Σπάνιες και καινούργιες λέξεις τις οποίες φορτίζει ο ποιητής περισσότερο συνοδεύοντάς τες με ασυνήθη επίθετα. Το ύφος : λυρικό και ρομαντικό, με συναισθηματική ένταση. Χαρακτηρισμός προσώπων Ο Κρητικός: Πολυσύνθετη συναισθηματική προσωπικότητα. Έχει πάγιες ηθικές αρχές, συνδέεται συναισθηματικά με συντρόφους και πατρίδα, λατρεύει τα μέλη οικογένειάς του και την αγαπημένη του. Βασικά στοιχεία θρησκευτικής πίστης, χριστιανικής θρησκείας. Αισθαντικός, ευαίσθητος προς τη φύση, με μεταφυσικές ανησυχίες & βαθύ ψυχικό & πνευματικό πλούτο. Η Αγαπημένη: Δεν έχει σωματικές δυνάμεις, αγνή και τρυφερή παρουσία, με θρησκευτικό αίσθημα. Εκδηλωτικός χαρακτήρας με αγάπη και αφοσίωση στον Κρητικό. Οι Τούρκοι: Σκληροί πολεμιστές με ωμότητα και αγριότητα. Στόχος τους είναι μόνο η νίκη και η πλήρης εξόντωση των αντιπάλων τους. Οι αναστημένοι: σκιές των νεκρών με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, καταδεκτικές, πρόθυμες να βοηθήσουν τον Κρητικό. Η φεγγαροντυμένη: Θεϊκή παρουσία πανέμορφης όψης. Ακούει μεγαλόψυχα με αγάπη και υπομονή τους πόνους Κρητικού. Του συμπαραστέκεται, είναι ένα πρόσωπο πολύ οικείο, όπως η μητέρα ή άλλοι συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα. Προκαλεί ερωτική διάθεση, αίσθημα καλοσύνης και ταπεινότητας. Πνευματική επικοινωνία προσώπων. Παρέχει προστασία, σιγουριά, ασφάλεια, στοργή, τρυφερότητα & αγάπη. Εμπνέει δέος, σεβασμό, θαυμασμό, εξάρτηση, βαθιά ψυχική επαφή. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. α) in medias res, αρίθμηση από το 18. Αποσιωπητικά : τονίζουν την απόσταση από την ακτή. Ή ο ποιητής θέλει να δώσει έμφαση σε συγκεκριμένα επεισόδια ή το έργο θεωρείται ανολοκλήρωτο. Υπάρχει άποψη περί ποιητικής ανεπάρκειας. β) αφηγητής Κρητικός & αγαπημένη, Τούρκοι, συγγενείς, Φεγγαροντυμένη γ) δ) ανοιχτή θάλασσα, μέση του πελάγους. Στεριά μακριά και κορυφογραμμή βουνών. Σκοτάδι και ουρανός. 2. Απίστευτα γεγονότα απίθανο να συμβούν. Ο όρκος προλαμβάνει πιθανή δυσπιστία των υποτιθέμενων αναγνωστών. Τρεις όρκοι κλιμακωτοί : στον ίδιο του τον εαυτό, τους συντρόφους και την αγαπημένη 3. Η κόρη είναι νεκρή. Εξωπραγματικό και εσχατολογικό περιεχόμενο (σκηνή Δευτέρας Παρουσίας). Αναστημένοι νεκροί. Περιγραφή της κόρης από τους νεκρούς. Σύνθεση του κόσμου πραγματικότητας με τον μεταφυσικό κόσμο. 4. α) Έντονη αντίθεση κακοκαιρία νηνεμία. Προετοιμάζεται λογικά συναισθηματικά ψυχολογικά η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης. β) Παρουσία απόκρυφης και μυστηριώδους δύναμης πιο δυνατής από την 6
άγρια φύση. Προλειαίνεται το έδαφος για την εμφάνιση της θεϊκής ομορφιάς. γ) βλ. πιθανές ερμηνείες θέματος Φεγγαροντυμένης 5. α) Περιγράφουμε την εξωτερική παρουσία Φεγγαροντυμένης σε συνδυασμό με μεταβολές φυσικού τοπίου πριν, κατά τη διάρκεια & μετά την εμφάνιση. Αισθήματα που προκαλεί η εμφάνιση στους ακροατές. Συμβάλλει στο λυρισμό έργου. β) Ανησυχία Κρητικού μήπως η Φεγγαροντυμένη είναι δημιούργημα της φαντασίας του ή μνήμη του παρελθόντος. Νιώθει ότι τον κυριεύει και διαβάζει μύχιες σκέψεις, νου & συναισθήματά του, μπροστά στέκεται απογυμνωμένος και ανυπεράσπιστος. Βαθύτερη επαφή μεταξύ τους που ξεπερνά τα λόγια. δ) Η αγαπημένη είναι η μόνη ελπίδα που του απομένει στη ζωή, το μόνο του στήριγμα, ο μόνος λόγος για να ζει. 6. α) Ο ήρωας χάνει τη δύναμή του. Τα χέρια του δεν θυμίζουν σε τίποτα τον ισχυρό πολεμιστή αγωνιστή που περιγράφηκε πρωτύτερα. β) Αναπολεί τους Τούρκους και τα βάσανα της οικογένειάς του. γ) βλ. πιθανές ερμηνείες και σχολιασμό ήχου στην αντίστοιχη ενότητα δ) Το έργο σταματά απότομα. Κυκλική πορεία αφήγησης : ξεκινά με περιγραφή που έχει σαν βάση της την ακρογιαλιά και τελειώνει εκεί πάλι, αλλά αυτό που διαφέρει είναι οι συνθήκες και η ψυχολογία των πρωταγωνιστών. Θρησκευτικά στοιχεία: Η σάλπιγγα Η σκηνή της Τελικής Κρίσης Το κάψιμο η καταστροφή του παλαιού κόσμου Η δημιουργία νέου σύμπαντος Η πίστη του ήρωα στην Έσχατη Κρίση Η αγαπημένη έχει αναστηθεί (από τις προσωπικές σημειώσεις του Δ. Σολωμού) (=Στον Κρητικό είναι ο Θεοποιημένος Έρωτας) Ο «Κρητικός» του Σολωμού, ποίημα τέλειο μέσα στην αποσπασματικότητά του, είναι ένα δημιούργημα πολύπτυχο, πολυσύνθετο, με λυρικό, μεταφυσικό, ερωτικό και πατριωτικό βάθος. Ο Σολωμός δεν είχε ακόμη καταλήξει στον τίτλο του, εφαρμόζοντας την πάγια τακτική του για σταδιακή μετουσίωση και καταγραφή της ποιητικής έμπνευσης, ακριβώς γιατί επιχειρούσε να «παντρέψει» στον τίτλο όλες τις νόρμες του κειμένου του. Ο Πολυλάς τιτλοφόρησε το έργο γενικά και τυπικά. Η ιταλική σημείωση όμως του Σολωμού στα χειρόγραφα του ποιήματος, αποδίδει μέρος της λυρικής του πεμπτουσίας. Βάση της αφηγηματικής σύνθεσης είναι η πάλη ενός ανθρώπου με τη φύση (πρβλ. Πόρφυρα). Όμως ο ναυαγός Κρητικός βρίσκεται αντιμέτωπος με τη μανιασμένη θάλασσα και προέρχεται από μία εξαιρετική συνθήκη (επίθεση Τουρκοαιγυπτίων στην Κρήτη). Ο Σολωμός έχει ήδη στο μυαλό του συγχωνευμένο το θέμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και του Πόρφυρα. Του πρώτου έργου είναι ήδη έτοιμο το Α Σχεδίασμα (1830), όταν 7
γράφεται ο «Κρητικός», ενώ το δεύτερο («Πόρφυρας») είναι μεταγενέστερο (1849). Ο ποιητής αλλάζει το σκηνικό χώρο κι από το Μεσολόγγι μεταβαίνει στην Κρήτη. Κρατά τις θηριωδίες των Τουρκοαιγυπτίων και τις προσαρμόζει με την απέλπιδα πάλη ανθρώπου φύσης. Αργότερα, πιο ώριμος και κατασταλαγμένος, θα κρατήσει μόνο την αντιγνωμία φύσης ανθρώπου (πρβλ. Πόρφυρας) και θα καταλήξει στη νοερή ποιητική νίκη του θανάτου, μέσω της εσωτερικής ελευθερίας. Θέμα που ήδη, βέβαια, είχε συλλάβει μέσα από τη μανιώδη αντίσταση των Μεσολογγιτών στον Ιμπραήμ. Ο «Κρητικός» είναι το ποίημα του θεοποιημένου Έρωτα. Ο ποιητής σε πολλά σημεία κυματίζει τη σημαία του ρωμαλέου πατριωτισμού του και βάζει τον ήρωα αφηγητή του να αναπολεί παλιές ευτυχισμένες στιγμές. Κεντρικό στοιχείο όμως είναι ο Έρωτας. Ο Κρητικός κολυμπά, σφίγγοντας στον κόρφο του την αρραβωνιαστικιά του. Δύο υπερκόσμιες συνθήκες γίνονται το αδράχτι για το νήμα της αφήγησης. Η μία είναι εικόνα και η άλλη ήχος. Η φεγγαροντυμένη και το γλυκύτατο άκουσμα, ό,τι κι αν σημαίνουν αυτά, ανυψώνουν τον αφηγητή, άρα και το δημιουργό του στην υπερκόσμια σφαίρα. Κι αυτός είναι ο σκοπός του Σολωμού, να γνέψει δηλαδή από ένα χώρο μεταφυσικής αναζήτησης Να δει μέσα από το πρίσμα της αιωνιότητας και της τελικής κρίσης. Μπορεί η κορασιά να πεθαίνει, αλλά ο ήρωας ποιητής είναι ήδη λυτρωμένος. Έχει ήδη οραματιστεί τη λύτρωση στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ. Αυτή τη λύτρωση, απαλλαγμένη από το πατριωτικό κι ερωτικό «βάρος», την ξαναβρίσκουμε στον «Πόρφυρα» (1849). Σε 8 χρόνια ο Σολωμός θα φύγει λυτρωμένος μέσα από τη «μαγική» του ποίηση. 8