Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ. ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΚΑΙ Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ

Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ. ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΚΑΙ Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ Αποστολίδου Αικατερίνη Δικηγόρος, Υποψήφια Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Περίληψη Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα πορεύεται υπό το καθεστώς συνεχών αλλαγών, ενώ ταυτόχρονα υφίσταται την αποσταθεροποίηση σε θέματα πρωτίστως οικονομικά και δευτερευόντως κοινωνικά. Η ομάδα πληθυσμού της χώρας που επηρεάστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση του 2009 είναι αυτή των νέων, καθώς ο αριθμός των νέων απασχολουμένων μειώθηκε σημαντικά. Η παρατεταμένη ύφεση και η μεγάλη, συνεχώς αυξανόμενη ανεργία, σε συνδυασμό με τις δραστικές περικοπές στο δημόσιο που «πάγωσαν» τις προσλήψεις στον τομέα αυτό, καθώς επίσης και το αυστηρό πρόγραμμα μέτρων λιτότητας που επιβλήθηκε, οδήγησαν σε αυξημένη κοινωνική και εργασιακή αβεβαιότητα, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η εμπιστοσύνη που επιδεικνύουν οι νέοι της χώρας στους θεσμούς και ταυτόχρονα να επηρεάζεται το πολιτικό τους ενδιαφέρον. Ως αποτέλεσμα της υφιστάμενης κατάστασης, παρατηρούνται ομάδες νέων, που σε τέτοιες συνθήκες επείγουσας ανάγκης, ως μέσο αντίδρασης στα όσα βιώνουν οι Έλληνες νέοι καθημερινά, συσπειρώνονται με στόχο να επιδείξουν την αντίθεσή τους, αλλά πολλές φορές και την αντίστασή τους έναντι της οικονομικής επισφάλειας και της κοινωνικής ανασφάλειας από τις οποίες αισθάνονται ότι απειλούνται. Η έλλειψη εμπιστοσύνης των νέων της χώρας μας στους θεσμούς, καθώς και το πολιτικό ενδιαφέρον που αυτοί επιδεικνύουν, αποδεικνύονται από τα πλέον σοβαρά θέματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις των τελευταίων και των επόμενων ετών, ενώ αποτελεί επιτακτική ανάγκη η ανάκτηση της πρώτης, αφού πρόκειται για σημαντική πληθυσμιακή ομάδα, η οποία βίωσε και θα βιώνει για πολλά χρόνια την οικονομική, αλλά και βαθιά κοινωνική κρίση της Ελλάδας. Στην παρούσα εισήγηση θα εξεταστεί το ζήτημα κρίσης των θεσμών μέσα από την οπτική των νέων. Θα χρησιμοποιηθούν στοιχεία από το Ευρωβαρόμετρο καθώς και στοιχεία από δειγματοληπτική πανελλαδική έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Η ανάλυση θα είναι απλή και περιγραφική με στόχο να διαφωτιστούν τα κάτωθι ερευνητικά ερωτήματα: -Η έλλειψη εμπιστοσύνης των νέων της χώρας μας στους θεσμούς, καθώς και το πολιτικό ενδιαφέρον που αυτοί επιδεικνύουν, έχει αυξηθεί την περίοδο της οικονομικής ύφεσης; -Υπάρχει σημαντική διαφορά με άλλες πληθυσμιακές ομάδες; Λέξεις κλειδιά: Ανεργία, νέοι, οικονομική κρίση, θεσμοί 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα πορεύεται υπό το καθεστώς συνεχών αλλαγών, ενώ ταυτόχρονα υφίσταται την αποσταθεροποίηση σε θέματα πρωτίστως οικονομικά και δευτερευόντως κοινωνικά. Η ομάδα πληθυσμού της χώρας που επηρεάστηκε σε πολύ

μεγάλο βαθμό από την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση είναι αυτή των νέων. Γεγονότα, όπως η μείωση των νέων απασχολούμενων, η συνεχώς αυξανόμενη ανεργία και τα αυστηρά μέτρα λιτότητας, οδήγησαν σε αυξημένη κοινωνική και εργασιακή αβεβαιότητα, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η εμπιστοσύνη που επιδεικνύουν οι νέοι της χώρας στους θεσμούς και ταυτόχρονα να επηρεάζεται το πολιτικό τους ενδιαφέρον. Η έλλειψη εμπιστοσύνης των νέων της χώρας μας στους θεσμούς, καθώς και το πολιτικό ενδιαφέρον που αυτοί επιδεικνύουν, αποδεικνύονται από τα πλέον σοβαρά θέματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις των τελευταίων και των επόμενων ετών, ενώ αποτελεί επιτακτική ανάγκη η ανάκτηση της πρώτης, αφού πρόκειται για σημαντική πληθυσμιακή ομάδα, η οποία βίωσε και θα βιώνει για πολλά χρόνια την οικονομική, αλλά και βαθιά κοινωνική κρίση της Ελλάδας. Ως αποτέλεσμα της υφιστάμενης κατάστασης, παρατηρούνται ομάδες νέων, που σε τέτοιες συνθήκες επείγουσας ανάγκης, ως μέσο αντίδρασης στα όσα βιώνουν οι Έλληνες νέοι καθημερινά, συσπειρώνονται με στόχο να επιδείξουν την αντίθεσή τους, αλλά πολλές φορές και την αντίστασή τους έναντι της οικονομικής επισφάλειας και της κοινωνικής ανασφάλειας από τις οποίες αισθάνονται ότι απειλούνται. Η ανεργία των νέων αποτελεί ένα σύνθετο οικονομικό και κοινωνικό φαινόμενο, η αντιμετώπιση του οποίου βρίσκεται στο επίκεντρο της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε για όλες τις ηλικίες μεταξύ των ετών 2008 και 2013. Το 3ο τρίμηνο του 2014 ο αριθμός των απασχολούμενων ανήλθε σε 3.586.885 άτομα, ενώ ο αριθμός των ανέργων ανήλθε σε 1.229.370. Το ποσοστό ανεργίας ήταν 25,5% σε σύγκριση με 26,6% το προηγούμενο τρίμηνο και 27,2% το αντίστοιχο τρίμηνο του 2013. Ο αριθμός των απασχολουμένων αυξήθηκε κατά 1,4% σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 1,5% σε σύγκριση με το 3ο τρίμηνο του 2013. Ο αριθμός των ανέργων μειώθηκε κατά 4,0% σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 6,9% σε σχέση με το 3ο τρίμηνο του 2013 (ΕΛ ΣΤΑΤ). Όπως παρατηρείται στο διάγραμμα της Eurostat (2015) (Σχέδιο1) η ανεργία στην Ελλάδα παρουσιάζει ανοδική εξέλιξη μετά το έτος 2008, χωρίς να υπάρχει έμφυλη διάκριση μεταξύ νέων ανδρών και νέων γυναικών, ενώ το 2013 ένας στους τέσσερις νέους ηλικίας 15-19 ετών ήταν άνεργος. Σχέδιο 1. Ανεργία νέων 15-29 ετών Ελλάδα (κατά φύλο) και ΕΕ 28, 2006-2014 Πηγή: Eurostat

Στην παρούσα εισήγηση θα εξεταστεί το ζήτημα κρίσης των θεσμών μέσα από την οπτική των νέων. Θα χρησιμοποιηθούν στοιχεία από το Ευρωβαρόμετρο, καθώς και στοιχεία από τη δειγματοληπτική πανελλαδική έρευνα In4Youth του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που διεξήχθη τα έτη 2013-2014. Η ανάλυση θα είναι απλή και περιγραφική με στόχο να διαφωτιστούν τα κάτωθι ερευνητικά ερωτήματα: -Η έλλειψη εμπιστοσύνης των νέων της χώρας μας στους θεσμούς, καθώς και το πολιτικό ενδιαφέρον που αυτοί επιδεικνύουν, έχει αυξηθεί την περίοδο της οικονομικής ύφεσης; -Υπάρχει σημαντική διαφορά με άλλες πληθυσμιακές ομάδες; 2. Θεσμοί Με δεδομένο ότι η μεγέθυνση της οικονομίας δεν μπορεί να τροφοδοτηθεί από κρατικούς πόρους γιατί δεν υπάρχουν, το ερώτημα είναι αν οι διαρθρωτικές αλλαγές που γίνονται αρκούν για να μπει σε αναπτυξιακή πορεία η χώρα. Η εμπειρία άλλων χωρών έχει δείξει ότι όσο αναγκαίες και να είναι οι διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές εργασίας, αγαθών και υπηρεσιών, δεν είναι επαρκείς για να επανέλθει η χώρα σε τροχιά διατηρήσιμης ανάπτυξης. Για να γίνει αυτό, απαιτείται να αλλάξει και το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η οικονομία μας. Η χώρα είναι αδύνατον να προχωρήσει σε μια νέα πορεία χωρίς νέους θεσμούς, χωρίς να ξεπεράσει το παλαιό και φθαρμένο πολιτικό, θεσμικό και διοικητικό πλαίσιο. Με την έννοια των θεσμών δε νοούνται μόνο οι νομικές οντότητες, όπως η κυβέρνηση, τα δικαστήρια, η δημόσια διοίκηση, αλλά το γενικότερο πλαίσιο κανόνων που προσδιορίζουν τον τρόπο των συναλλαγών, τη διαμόρφωση των συνεργασιών μεταξύ ατόμων, κυβέρνησης και επιχειρήσεων. Κρίνεται απαραίτητη η αλλαγή, αλλά και η δημιουργία νέων θεσμών, με στόχο την ανεξάρτητη από κόμματα και πελατειακές σχέσεις μεταξύ πολιτικών λειτουργία τους. Αυτός είναι και ο μόνος τρόπος, ώστε το κράτος και τα όργανά του να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία μιας οικονομίας και για τη συμμόρφωση των πολιτών στις υποχρεώσεις τους. Επιπλέον, η δημιουργία κοινωνικής συνείδησης είναι κατ' εξοχήν θέμα αξιόπιστων και αποτελεσματικών θεσμών. Παρόλο που οι νέοι ηλικίας μεταξύ 15 και 25 αποτελούν το ένα πέμπτο (1/5) του παγκόσμιου πληθυσμού (UNDP, 2012) έχουν περιορισμένη επιρροή στους πολιτικούς θεσμούς της χώρας τους και παρά το γεγονός ότι συχνά εμπλέκονται σε άτυπες, πολιτικές διαδικασίες, όπως ο ακτιβισμός και η ενασχόληση με τα κοινά, δεν εκπροσωπούνται επίσημα σε εθνικά πολιτικά όργανα, όπως το κοινοβούλιο, ενώ πολλοί από αυτούς δε συμμετέχουν καν στις εκλογές. Η πρόκληση για την πολιτική συμμετοχή και εμπλοκή της νεολαίας στην πολιτική ζωή μιας χώρας επιμένει, ενώ, ταυτόχρονα, κανένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα δεν είναι σε θέση να ισχυριστεί ότι είναι νόμιμος και αποδεκτός ο αποκλεισμός της νεολαίας, αλλά και η απεμπλοκή τους από τις δημοκρατικές διαδικασίες. Αυτή η αποδέσμευσή τους από την παραδοσιακή πολιτική μεταφράζεται στην υποεκπροσώπηση των νέων ως τμήμα της κοινωνίας στο σύνολο των δημοκρατικών θεσμών. Αυτό, με τη σειρά του, οδηγεί σε ελλιπή εκπροσώπηση των συνολικών συμφερόντων της νεολαίας, αλλά και στον αποκλεισμό τους από τις δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες και θεσμούς (International Institute for Democracy and Electoral Assistance, 2013). Τα ως άνω αναφερόμενα γεγονότα μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα της δημοκρατικής διακυβέρνησης, με τις όποιες συνέπειες μπορεί αυτό να συνεπάγεται.

2.1 Εμπιστοσύνη στους θεσμούς Έρευνα In4Youth Όσον αφορά στην εμπιστοσύνη που επιδεικνύουν οι νέοι της Ελλάδας ηλικίας 15 έως 34 ετών, ποσοστό 33,7% δηλώνει ότι διαθέτει ικανοποιητικά πολιτικά δικαιώματα, ενώ το 26,8% δηλώνει ότι δε διαθέτει ικανοποιητικά πολιτικά δικαιώματα, τη στιγμή που ποσοστό 26,9% δηλώνει ουδέτερη στάση, γεγονός που δηλώνει ότι μεγάλο ποσοστό των ερωτώμενων νέων δεν έχουν καταλήξει ακόμη επί αυτού του θέματος (Σχέδιο 2). Σε επόμενο ερώτημα σχετικά με το αν οι νέοι αισθάνονται ικανοποίηση από τον τρόπο άσκησης της δημοκρατίας στη χώρα τους, ζητήθηκε από τους ερωτώμενους απαντήσουν βαθμολογώντας σε μια δεκαβάθμια κλίματα από το 0 που εκφράζει τη δυσαρέσκειά τους από τον τρόπο άσκησης της δημοκρατίας έως το 10 που αντιπροσωπεύει τη μεγάλη τους ικανοποίηση. Είναι αξιοσημείωτο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό (68,6%) εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για τον τρόπο άσκησης της δημοκρατίας, ενώ μόλις το 1,6% δηλώνει ευχαριστημένο (Σχέδιο 3). Σχέδιο 2. Ικανοποίηση νέων ηλικίας 15-34 ετών από τα πολιτικά δικαιώματα που διαθέτουν.

Σχέδιο 3. Ικανοποίηση νέων ηλικίας 15-34 ετών από τον τρόπο άσκησης της δημοκρατίας στη χώρα τους. πολύ δυσαρεστημένος πολύ ικανοποιημένος 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Πέρα από τα γενικά ερωτήματα που αφορούν στο βαθμό ικανοποίησης των νέων από τον τρόπο άσκησης του πολιτεύματος της χώρας τους, αλλά και από το αν διαθέτουν ικανοποιητικά πολιτικά δικαιώματα, αυτοί κλήθηκαν να δώσουν τις απαντήσεις τους και σε πιο στοχευμένες ερωτήσεις που αφορούν στην ικανοποίησή τους από συγκεκριμένους θεσμούς, όπως η κυβέρνηση της χώρας και το κοινοβούλιο. Ειδικότερα, το ποσοστό 85,6% είναι από λίγο έως καθόλου ικανοποιημένο από την κυβέρνηση, ενώ το 2,5% είναι από αρκετά έως πολύ ικανοποιημένο από την κυβέρνηση (Σχέδιο 4), τη στιγμή που ανάλογα είναι και τα ποσοστά που προκύπτουν από την ικανοποίηση από το κοινοβούλιο, όπου το 86,3% είναι λίγο έως καθόλου ικανοποιημένο από το κοινοβούλιο, ενώ το 1,9% είναι αρκετά έως πολύ ικανοποιημένο (Σχέδιο 5). Σχέδιο 4. Ικανοποίηση νέων ηλικίας 15-34 ετών από την κυβέρνηση.

Σχέδιο 5. Ικανοποίηση νέων ηλικίας 15-34 ετών από το κοινοβούλιο. 3. Πολιτικό Ενδιαφέρον Παρά το γεγονός ότι οι αλλαγές στα πρότυπα της πολιτικής συμμετοχής των νέων τα τελευταία χρόνια έχουν προσελκύσει περισσότερη ακαδημαϊκή έρευνα σε εδραιωμένες δημοκρατίες, το θέμα αυτό συνεχίζει να μελετάται και να αποδεικνύεται ότι πολλοί νέοι όλο και περισσότερο εμπλέκονται σε παραδοσιακές μορφές πολιτικής συμμετοχής, όπως η ψηφοφορία και η συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα, αντί να στρέφονται σε πιο άμεσες μέθοδοι, όπως ο εθελοντισμός και η διαμαρτυρία. Καθώς η ενεργός πολιτική συμμετοχή διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας της δημοκρατίας, αυτό συνεχίζει να παραμένει ένα σημαντικό κενό στην έρευνα. Η παρατήρηση ότι οι άνθρωποι σε εδραιωμένα δημοκρατικά πολιτεύματα φαίνεται να αποφεύγουν τις παραδοσιακές μεθόδους της πολιτικής συμμετοχής, όπως η ψήφος και η συμμετοχή σε κάποιο κόμμα, αυτά τα στοιχεία έχουν προσελκύσει μεγάλο ενδιαφέρον των πρόσφατων επιστημονικών μελετών (Putnam 1993, 2000, Hibbing and Theiss-Morse 2002, 2005, Stoker 2006). Αυτή η φαινομενική μετατόπιση από αυτές τις τυπικές μορφές πολιτικής συμμετοχής θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερα αυξημένη στην περίπτωση των νέων που συχνά φαίνεται να είναι απαθείς ή να έχουν σχεδόν αποξενωθεί από τις επίσημες πολιτικές διαδικασίες (Sloam 2007). Πράγματι, αυτό έχει οδηγήσει μερικούς παρατηρητές να προσδιορίσουν την πολιτική αποστασιοποίηση των νέων ως βασικό στοιχείο για τη λεγόμενη «κρίση» της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας (Russell 2005). Αν και η πλειοψηφία των νέων δείχνει να απορρίπτει την κατεστημένη πολιτική και τους πολιτικούς, λόγω της κρίσης και των προβλημάτων που αυτοί και οι οικογένειές του αντιμετωπίζουν σε καθημερινό επίπεδο, σε γενικές γραμμές οι νέοι ενδιαφέρονται για την πολιτική με την ευρεία έννοια, καθώς και για ποικίλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Οι νέοι θεωρούν ότι αυτή η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά και πολιτική, κρίση αξιών, συστημική και ότι επηρεάζει με πολλούς τρόπους τη ζωή τους (European Commission, 2014). Οι εμπειρίες τους από την κρίση μέχρι τώρα και κυρίως οι συνέπειες της ανεργίας και της φτώχειας τους δημιουργούν ένα αίσθημα ανασφάλειας, αβεβαιότητας και θλίψης και διατυπώνουν πεσιμιστικές απόψεις τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον τους. Παράλληλα, θεωρούν ότι υφίσταται μια ρωγμή στον κοινωνικό ιστό, υπάρχει έλλειψη αλληλεγγύης - παρά τις όποιες εξαιρέσεις - και απομόνωση των ανθρώπων, τα οποία

προκύπτουν, κατά τη γνώμη τους, από το πνεύμα του ατομικισμού που ήταν κυρίαρχο στην ελληνική κοινωνία ήδη πριν από την κρίση (European Commission, 2014). 3.1 Πολιτικό Ενδιαφέρον - Αποτελέσματα In4Youth Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Έρευνας In4Youth σχετικά με τη συμμετοχή των νέων της Ελλάδας ηλικίας 15 έως 34 ετών αποδεικνύεται ότι το ποσοστό αυτών που συμμετέχει αυτή τη στιγμή σε τοπική οργάνωση/σύλλογο είναι 40,3%, ενώ το ποσοστό που συμμετείχε στον παρελθόν σε κάποιο κόμμα, αλλά δε συμμετέχει πλέον ανέρχεται σε 55,7% (Σχέδιο 6). Όσον αφορά στην πολιτική συμμετοχή των νέων και στα social media (Σχέδιο 7), στην ερώτηση αν έχουν έρθει σε επαφή με κάποιο πολιτικό κόμμα τους τελευταίους 12 μήνες, ποσοστό 85,7% των ερωτώμενων νέων της έρευνάς μας απάντησαν αρνητικά, ενώ μόλις το 11,8% έχει έρθει σε επαφή με πολιτικό κόμμα τον τελευταίο χρόνο. Σχέδιο 6. Συμμετοχή νέων ηλικίας 15-34 ετών σε πολιτικό κόμμα, συνδικαλιστική οργάνωση, τοπική οργάνωση/σύλλογο και πολιτικά στέκια.

Σχέδιο 7. Επικοινωνία των νέων ηλικίας 15-34 ετών με ένα πολιτικό κόμμα τους τελευταίους 12 μήνες. Όσον αφορά στο ενδιαφέρον των νέων της Ελλάδας ηλικίας 15 έως 34 ετών για την πολιτική, ποσοστό 61,3% δηλώνει πως έχει από «όχι πολύ» έως «καθόλου» ενδιαφέρον, ενώ το 36% δηλώνει από «αρκετά» έως «πολύ» (Σχέδιο 8). Σε επόμενο ερώτημα, οι νέοι της έρευνας In4Youth ερωτήθηκαν αν ψήφισαν στις τελευταίες εθνικές εκλογές (αφορά στις βουλευτικές εκλογές το έτος 2012). Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους ποσοστό 64,4% απάντησε πως άσκησε το εκλογικό του δικαίωμα, ενώ το 14,0% δεν ψήφισε, ενώ είχε το δικαίωμα να το κάνει (Σχέδιο 9). Σχέδιο 8. Ενδιαφέρον των νέων ηλικίας 15-34 ετών για την πολιτική.

Σχέδιο 9. Άσκηση δικαιώματος ψήφου των νέων ηλικίας 15-34 ετών. 4. Συμπεράσματα Τα συμπεράσματα της έρευνας In4Youth φαίνεται να μη διαφοροποιούνται σημαντικά από αποτελέσματα άλλων πρόσφατων ευρωπαϊκών μελετών (Ευρωβαρόμετρο κ.λπ.), ενώ παρουσιάζουν μικρές αποκλίσεις εν συγκρίσει με τις τελευταίες, όπου αυτές υπάρχουν. Έρευνες που διεξήχθησαν το 2012 σε χώρες της Ευρώπης που βιώνουν την οικονομική κρίση, καταλήγουν στο ότι είναι πολύ χρήσιμο να μελετάται δείγμα νέων μιας χώρας, το οποίο έχει υποστεί τις επιπτώσεις της κρίσης, όπως η αυξανόμενη ανεργία και οι περικοπές στην εκπαίδευση, ως προς τη δέσμευση που επιδεικνύει το δείγμα αυτό στην πολιτική συμμετοχή, υπό αυτές τις συνθήκες (Eurobarometer, 2014). Η απουσία των κοινωνικών δεσμών, το χαμηλό ενδιαφέρον και η γνώση των πολιτικών διαδικασιών, όπως επίσης και το χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης στους πολιτικούς, θεωρούνται συχνά ως δείκτες που συμβάλλουν στην εξασθένηση της πολιτικής δέσμευσης των νέων. Οι νέοι της Ελλάδας στέκονται εξαιρετικά επιφυλακτικοί και δύσπιστοι απέναντι στην "επαγγελματική" πολιτική. Σύμφωνα δε με ευρωπαϊκή έρευνα οι δομές των πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων είναι αυτές που αποθαρρύνουν τους νέους για τη συμμετοχή τους σε αυτά (Benedicto & Blasco, 2008). Ένα νομικό σύστημα φιλικό προς τους νέους είναι ένα σημαντικό συστατικό ενός περιβάλλοντος που ευνοεί την πολιτική συμμετοχή των νέων. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά στοιχεία είναι η ηλικία δυνατότητας ψήφου, αλλά και η καθαυτήν προσέλευση στις κάλπες (International Institute for Democracy and Electoral Assistance, 2013) Οι μελέτες δείχνουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει αποτελεσματικά εργαλεία για την κινητοποίηση των νέων και την ενίσχυση της συμμετοχής τους στα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα. Επιπλέον, η διαδικτυακή συμμετοχή προωθεί τις αξίες που συμβάλλουν στη δημοκρατία, στην προώθηση της συμμετοχής των πολιτών και στη διαφάνεια (Jenkins, 2004).

Κατά τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2009, το 50% των ατόμων άνω των 55 ετών άσκησαν το δικαίωμα ψήφου, ενώ μόνο το 29% των νέων ηλικίας 18 έως 24 ετών ψήφισαν, γεγονός που αποδεικνύει ότι, σε αντίθεση με τους πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας, οι νέοι που προσέρχονται στις κάλπες τείνουν να είναι όλο και λιγότεροι (International Institute for Democracy and Electoral Assistance, 2013). Η ομάδα των νέων τείνει να συμμετέχει όλο και λιγότερο στα πολιτικά κόμματα, σε σχέση με άλλες γενιές και παρότι δείχνουν κάποιο βαθμό εμπιστοσύνης στα πολιτικά κόμματα και θεωρούν ότι οι αποφάσεις μπορούν να επηρεαστούν από τη συμμετοχή τους σε αυτά, εν τέλει δε γίνονται μέλη αυτών (Eurobarometer, 2014). Οι έρευνες του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν επίσης ότι οι νέοι έχουν μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή ταυτότητα από ότι παλαιότερες γενιές. Αυτό συμβαίνει διότι έχουν μεγαλώσει σε μια εποχή που η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ήταν σε εξέλιξη για μεγάλο χρονικό διάστημα και ενώ οικονομικά και κοινωνικά επιτεύγματα αυτής έχουν εδραιωθεί στην καθημερινή ζωή, οι νέες γενιές εκφράζουν εντονότερη προσήλωση στην ευρωπαϊκή ιθαγένεια από ότι οι παλαιότερες. Ωστόσο, η μετατροπή των αντιλήψεων για την ιθαγένεια και της πολιτικής συμμετοχής δε μένει χωρίς προκλήσεις. Πολλοί νέοι δεν έχουν αναπτύξει τη συνήθεια της ψηφοφορίας, γεγονός που ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στα δημοκρατικά πολιτεύματα στο μέλλον (Kestilä-Kekkonen, 2009). Η αγωγή του πολίτη στα σχολεία μπορεί να είναι ένα κρίσιμο εργαλείο που διευκολύνει τους νέους όσον αφορά στην ενημέρωσή τους σχετικά με τις πολιτικές διαδικασίες. Η απόκτηση των ικανοτήτων του πολίτη είναι απαραίτητη για να μπορούν τα άτομα να συμμετέχουν πλήρως στη δημοκρατική ζωή. Βιβλιογραφία Benedicto, J. and Blasco, A. L., (2008). Young People and Political Participation: European Research, Young People s Studies Magazine, 81. Eurobarometer, (2014). Political Participation and EU Citizenship: Perceptions and Behaviours of Young People, European Commission European Commission, (2014). Political Participation and EU Citizenship: Perceptions and Behaviours of Young People. Evidence from Eurobarometer surveys Hibbing, J. and Theiss-Morse, E., (2002). Stealth Democracy: Americans Belief about How Democracy Should Work. Cambridge: Cambridge University Press. Hibbing, J. and Theiss-Morse, E., (2005). Citizenship and Civic Engagement. Annual Review of Political Science. 8, pp. 227-249. International Institute for Democracy and Electoral Assistance, (2013). Youth participation in Politics and Elections. Jenkins, H., (2004). Democracy and New Media, The MIT Press. Kestilä-Kekkonen, E., (2009). Anti-party sentiment among young adults. Young, 17(2), pp. 145-165. Putnam, R., (1993). Making Democracy Work: Civil Traditions in Modern Italy. Princeton University Press.

Putnam, R., (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and Schuster. Russell, A., (2005). Political Parties as Vehicles of Political Engagement. Parliamentary Affairs 58(3), pp. 555-569. Sloam, J., (2007). Rebooting Democracy: Youth Participation in Politics in the UK. Parliamentary Affairs, 60, pp. 548-567. Stoker, G., (2006). Why Politics Matters: Making Democracy Work. Basingstoke: Palgrave Macmillan. UNDP, (2012). Enhancing Youth Political Participation.