Οικονομική κρίση και κρίση θεσμών: Η περίπτωση της Ελλάδας

HTML
DOWNLOAD

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Οικονομική κρίση και κρίση θεσμών: Η περίπτωση της Ελλάδας"

Δωρίς Μπουκουβαλαίοι
10 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Οικονομική κρίση και κρίση θεσμών: Η περίπτωση της Ελλάδας Βασίλης Θ. Ράπανος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αθηνών Εκδήλωση του KEBE και ΟΠΕΚ με θέμα «Η οικονομική κρίση και οι πολιτικές για την ανάπτυξη» Λευκωσία, 5 Δεκεμβρίου,

2 Η κρίση στην Ελλάδα Η κρίση στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα όχι μόνο της διεθνούς οικονομικής κρίσης, αλλά κυρίως των πολιτικών που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις τα προηγούμενα χρόνια. Μετά την ένταξη μας στην (ΟΝΕ) δεν θελήσαμε να δούμε τη συσσώρευση των ανισορροπιών, τόσο στα δημοσιονομικά όσο και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και συνεχώς αναβάλλαμε την αντιμετώπιση τους. Η κρίση όμως ανέδειξε, με τον πιο εύγλωττο τρόπο, όχι μόνο τις αδυναμίες των οικονομικών πολιτικών αλλά και την ανεπάρκεια των θεσμών της χώρας μας. 2

Μετά την ένταξη μας στην (ΟΝΕ) δεν θελήσαμε να δούμε τη συσσώρευση των ανισορροπιών, τόσο στα δημοσιονομικά όσο και στο ισοζύγιο

3 Η κρίση στην Ελλάδα Σήμερα η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια διπλή πρόκληση. 1. Σταθεροποίηση και μείωση δημόσιου χρέους. 2. Μέτρα προώθησης της ανάπτυξης. Η μεγέθυνση της οικονομίας δεν μπορεί να τροφοδοτηθεί από κρατικούς πόρους, το ερώτημα είναι αν οι διαρθρωτικές αλλαγές που γίνονται, με επιμονή της τρόικας είναι αλήθεια, αρκούν για να μπει σε αναπτυξιακή πορεία η χώρα. Η εμπειρία άλλων χωρών έχει δείξει ότι οι διαθρωτικές αλλαγές, αν και αναγκαίες δεν είναι επαρκείς για να θέσουν από μόνες τους τη χώρα σε τροχιά διατηρήσιμης ανάπτυξης. Απαιτείται να αλλάξει και το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η οικονομία μας. Η χώρα δεν μπορεί να προχωρήσει σε μια νέα πορεία χωρίς νέους θεσμούς, χωρίς να ξεπεράσει το παλαιό και φθαρμένο πολιτικό, θεσμικό και διοικητικό πλαίσιο. 3

αναπτυξιακή πορεία η χώρα. Η εμπειρία άλλων χωρών έχει δείξει ότι οι διαθρωτικές αλλαγές, αν και αναγκαίες δεν είναι επαρκείς για να θέσουν από μόνες τους τη χώρα σε τροχιά διατηρήσιμης ανάπτυξης.

4 Κρίση και θεσμοί Με θεσμούς δεν εννοούμε μόνο τις νομικές οντότητες, όπως κυβέρνηση, δικαστήρια, δημόσια διοίκηση, αλλά το γενικότερο πλαίσιο κανόνων που προσδιορίζουν το πώς γίνονται οι συναλλαγές, το πώς διαμορφώνονται οι συνεργασίες μεταξύ ατόμων, κυβέρνησης και επιχειρήσεων. Οι θεσμοί αυτοί δεν είναι μόνο οι τυπικοί, εκείνοι δηλαδή που έχουν θεσπιστεί με νόμους και διατάγματα, αλλά συχνά και άτυποι, όπως οι αξίες στις οποίες πιστεύουν άτομα και κοινωνικές ομάδες, η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών, πολιτών και επιχειρήσεων, κράτους και πολιτών και αντίστροφα. Την απουσία ικανών και αξιόπιστων θεσμών στη χώρα μας την αναγνωρίζουν όλοι, αλλά τίποτα ουσιαστικό δεν έχει γίνει για να αλλάξουν. 4

Οι θεσμοί αυτοί δεν είναι μόνο οι τυπικοί, εκείνοι δηλαδή που έχουν θεσπιστεί με νόμους και διατάγματα, αλλά συχνά και άτυποι, όπως οι αξίες στις οποίες πιστεύουν άτομα και

5 Κρίση και θεσμοί Είναι αλήθεια ότι έγιναν προσπάθειες αλλά αυτές έμειναν κυρίως στην αλλαγή της νομοθεσίας. Ίσως ο βασικός λόγος της αποτυχίας των όποιων προσπαθειών που έγιναν να είναι ότι δεν δημιουργήθηκαν μηχανισμοί αποτελεσματικής εφαρμογής των νόμων, δεν θεσπίστηκαν σταθεροί κανόνες του παιχνιδιού, δεν έγινε δυνατό να απεξαρτηθεί η λειτουργία του Δημοσίου από τα πολιτικά κόμματα. Με απλά λόγια δεν άλλαξε το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας και του κράτους. Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης, με ραγδαίες αλλαγές στον καταμερισμό εργασίας και της οικονομικής δραστηριότητας γενικότερα, ο κρατικός μας μηχανισμός συνεχίζει να λειτουργεί στα πλαίσια που είχαν δομηθεί την περίοδο αμέσως μετά τη Δικτατορία. 5

κανόνες του παιχνιδιού, δεν έγινε δυνατό να απεξαρτηθεί η λειτουργία του Δημοσίου από τα πολιτικά κόμματα.

6 Κρίση και θεσμοί Η αλλαγή θεσμών δεν είναι εύκολη και ούτε χωρίς κόστος. Βασική αδυναμία του παλαιού θεσμικού πλαισίου δεν είναι μόνο η ανεπάρκεια και αναποτελεσματικότητα του, αλλά και η απαξίωση του στα μάτια των πολιτών. Το χτίσιμο της αξιοπιστίας παίρνει χρόνο, αλλά χωρίς αυτήν το κράτος και τα όργανα του δεν θα αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς είναι βασική προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία μιας οικονομίας και για τη συμμόρφωση των πολιτών στις υποχρεώσεις τους. Δεν είναι δυνατό μια κοινωνία να στηρίζεται μόνο στην απειλή τιμωρίας για να συμμορφωθούν οι πολίτες στις υποχρεώσεις τους. Η δημιουργία κοινωνικής συνείδησης είναι κατ εξοχήν θέμα σταθερών, αξιόπιστων και αποτελεσματικών θεσμών. 6

Το χτίσιμο της αξιοπιστίας παίρνει χρόνο, αλλά χωρίς αυτήν το κράτος και τα όργανα του δεν θα αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών.

7 Θεσμοί και διακυβέρνηση Μια πρώτη ένδειξη για την αναποτελεσματικότητα των θεσμών μας είναι χαμηλή επίδοση της Ελλάδας σε μια σειρά από δείκτες που μετρούν, έστω ενδεικτικά, την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης της χώρας. Μάλιστα μια σύγκριση με την Κύπρο δείχνει ότι η Κύπρος είναι σε πολύ καλύτερη αφετηρία για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ας πάρουμε τους δείκτες που δημοσιεύει η Παγκόσμια Τράπεζα για την διακυβέρνηση μιας χώρας. 7

8 Αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης Δημοκρατία και λογοδοσία (Voice and accountability), Πολιτική σταθερότητα και απουσία βίας (Political Stability and Absence of Violence/Terrorism), Αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης (Government effectiveness), Ποιότητα των κρατικών ρυθμίσεων (Regulatory quality), Κράτος δικαίου (Rule of law), και Έλεγχος διαφθοράς (Control of Corruption). 8

Violence/Terrorism), Αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης (Government effectiveness), Ποιότητα

9 1.20 Δημοκρατία και Λογοδοσία ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 9

10 1.00 Πολιτική σταθερότητα και απουσία βίας ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 10

11 1.80 Αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 11

12 1.60 Ποιότητα κρατικών ρυθμίσεων ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 12

13 1.40 Κράτος Δικαίου ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 13

14 2.00 Έλεγχος διαφθοράς ΚΥΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 14

15 Ποιοι είναι οι κατάλληλοι θεσμοί; Δεν υπάρχει συνταγή για το ποιοι είναι οι κατάλληλοι θεσμοί για την κάθε χώρα. Η εμπειρία όμως δείχνει ότι οι καλοί θεσμοί πρέπει να διασφαλίζουν τέσσερα βασικά στοιχεία. Πρώτο, την ισχύ των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και την αποτελεσματική εφαρμογή των συμβολαίων. Δεύτερο, σαφείς κανόνες που ρυθμίζουν τις λειτουργίες των αγορών για να διασφαλίζεται ο ανταγωνισμός, η διαφάνεια και ο έλεγχος των πολλαπλών αποτυχιών της αγοράς. Τρίτο, τη μακροοικονομική σταθερότητα και Τέταρτο, την κοινωνική συνοχή και την επίλυση των διαφορών και συγκρούσεων που ανακύπτουν σε μια κοινωνία. 15

Πρώτο, την ισχύ των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και την αποτελεσματική εφαρμογή των συμβολαίων.

16 Ποιοι είναι οι κατάλληλοι θεσμοί; Λίγα από αυτά εξασφαλίζει το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας. Στην Κύπρο αντίθετα οι συνθήκες είναι πιο πρόσφορες, αν και υπάρχουν αρκετές αγκυλώσεις και αναποτελεσματικότητες. Με δεδομένο μάλιστα ότι η ανάπτυξη στην Κύπρο δεν μπορεί να στηριχτεί, όπως παλαιότερα, στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες θα πρέπει πλέον να εξεταστεί ποιο θα είναι το νέο μοντέλο ανάπτυξης και ποιο θεσμικό πλαίσιο θα το υπηρετήσει. 16

17 Πώς δημιουργούνται νέοι θεσμοί; Οι θεσμοί δεν αλλάζουν ή δεν δημιουργούνται γρήγορα και χωρίς αντιδράσεις. Για να είναι αποτελεσματικοί και αξιόπιστοι οι θεσμοί πρέπει να έχουν αυτονομία από τα κόμματα, να χαρακτηρίζονται από διαφάνεια στη λειτουργία τους, λογοδοσία, να στελεχώνονται αξιοκρατικά και να έχουν διάρκεια. Γι αυτό και θα πρέπει να στηρίζονται από τη μεγάλη πλειονότητα των πολιτικών δυνάμεων. Αρκετά θα μπορούσαν να γίνουν σχετικά γρήγορα και με ευρεία συναίνεση. Για να γίνει όμως αυτό απαιτείται να υπάρχει αξιοπιστία στις σχέσεις κυβέρνησης και πολιτών. Σε μια κοινωνία όμως που η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και στα πολιτικά κόμματα είναι πολύ μικρή, τότε ακόμη και τα πιο «σωστά» μέτρα δεν μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά. Η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδας ήταν μικρή τα τελευταία χρόνια, αλλά μετά την κρίση αυτή έχει καταρρεύσει. Ας δούμε τις σχετικές μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου. 17

έχουν διάρκεια. Γι αυτό και θα πρέπει να στηρίζονται από τη μεγάλη πλειονότητα των πολιτικών δυνάμεων. Αρκετά θα μπορούσαν να γίνουν σχετικά γρήγορα και με ευρεία συναίνεση.

18 80% Ποσοστό πολιτών του εμπιστεύονται την κυβέρνηση 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Κύπρος Ελλάδα ΕΕ 18

19 35% Ποσοστό πολιτών μου εμπιστεύονται τα πολιτικά κόμματα 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Κύπρος Ελλάδα ΕΕ 19

20 Πώς χτίζεται η αξιοπιστία; Από τα πιο πάνω είναι φανερό ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών στην κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα είναι πολύ χαμηλή και αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα και την Κύπρο. Βασική προϋπόθεση είναι να πούμε στον κόσμο την αλήθεια και τις οδυνηρές συνέπειες των πολιτικών που ακολουθούμε. Ακόμη και στη σημερινή εποχή της κρίσης, τουλάχιστο στην Ελλάδα, πολλοί προσπαθούν να παραμυθιάσουν τον κόσμο ότι υπάρχουν μαγικές λύσεις. Όμως, όπως έλεγε ο John F. Kennedy: «Ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας δεν είναι, πολύ συχνά, το ψέμα, το σκόπιμο, το κατασκευασμένο και το ανέντιμο, αλλά ο συνεπής, πειστικός και ανεδαφικός μύθος.» 20

Ακόμη και στη σημερινή εποχή της κρίσης, τουλάχιστο στην Ελλάδα, πολλοί προσπαθούν να παραμυθιάσουν τον κόσμο ότι υπάρχουν μαγικές λύσεις.

21 Ποιο το μάθημα από την ελληνική εμπειρία; Να επεξεργαστείτε δικό σας πρόγραμμα διαρθρωτικών αλλαγών και σχέδιο εξόδου από την κρίση. Ένα σχέδιο αξιόπιστο και υλοποιήσιμο. Μην αντιδράτε απλώς και μόνο στις προτάσεις της τρόικας. Να είστε προδραστικοί και για όλα τα θέματα να έχετε και δικές σας τεκμηριωμένες προτάσεις. Δεν φτάνει να κάνουμε διαρθρωτικές και μόνο αλλαγές που μας επιβάλλει η τρόικα. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι χώρες που αναπτύχθηκαν γρήγορα δεν ήταν εκείνες που απελευθέρωσαν τα πάντα, αλλά εκείνες που με τις διαρθρωτικές αλλαγές μπόρεσαν να μεταθέσουν πόρους από τομείς χαμηλής σε τομείς υψηλής παραγωγικότητας. Γι αυτό και η αλληλουχία των διαρθρωτικών αλλαγών, η σειρά δηλαδή με την οποία γίνονται, έχει μεγάλη σημασία. 21

22 Ποιο το μάθημα από την ελληνική εμπειρία; Οι περιορισμοί που επιβάλλει το «Μνημόνιο» είναι ασφυκτικοί και τα περιθώρια εθνικής δράσης περιορισμένα. Μπορείτε όμως να εκμεταλλευτείτε αυτά τα περιθώρια και να τα αξιοποιήσετε. Γι αυτό και πρέπει να κάνετε ένα δικό σας σχέδιο ανάκαμψης και ανάπτυξης, με προτεραιότητες και συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής. Όπως έλεγε ο Αμερικάνος επιχειρηματίας Jimmy Dean, «Την πορεία του ανέμου δεν μπορώ να την αλλάξω. Μπορώ όμως να προσαρμόσω τα πανιά μου με τέτοιο τρόπο ώστε να φτάσω στον προορισμό μου.» 22

23 Θα τα καταφέρουμε; Η ύφεση πλήττει την Ελλάδα εδώ και τέσσερα χρόνια, με δραματικές συνέπειες σε όλους τους τομείς της κοινωνίας μας. Πετύχαμε πολλά και πρέπει να κάνουμε και άλλα. Δυστυχώς, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις είναι τόσο έντονες και ελπίδα για συναινέσεις ακόμη και στα πιο βασικά δεν διαφαίνεται. Ο Ελληνισμός πήρε πολλά οδυνηρά μαθήματα στην ιστορία του. Αυτό όμως δεν τον απέτρεψε από το να επαναλάβει τα ίδια λάθη. Ελπίζω ότι στην Ελλάδα ο μικροκομματισμός δεν θα κυριαρχήσει και τελικά δεν θα επαναλάβουμε τα ίδια λάθη που μας οδήγησαν στη σημερινή κρίση. 23

24 Θα τα καταφέρουμε; Στην Κύπρο το τοπίο είναι διαφορετικό και πιστεύω ότι το πολιτικό σκηνικό μπορεί να δημιουργήσει συναινέσεις που θα βοηθήσουν στην πιο γρήγορη έξοδο από την κρίση. Αλλά και στην Ελλάδα υπάρχουν δυνάμεις που θα μπορέσουν να συνεννοηθούν και να βρει τελικά η χώρα την έξοδο από την κρίση. Όλοι μαζί, ενωμένοι και με το βλέμμα στο μέλλον θα τα καταφέρουμε. Όπως έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης, στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας. «Άτεγκτοι και στην έξοδο προσηλωμένοι θα τη φέρουμε την Ευρυδίκη και πάλι στο φως, στο φως, στο φως.» 24

Σχετικά έγγραφα

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Γενική Συνέλευση των Μετόχων Παρασκευή, 21 Μαΐου 2010 Ομιλία του Προέδρου, κ. Β. ΡΑΠΑΝΟΥ

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Γενική Συνέλευση των Μετόχων Παρασκευή, 21 Μαΐου 2010 Ομιλία του Προέδρου, κ. Β. ΡΑΠΑΝΟΥ Κυρίες και κύριοι μέτοχοι, Η ετήσια γενική συνέλευση της Εθνικής Τράπεζας γίνεται σε