ΚΕΙΜΕΝΟ X LECTIO DECIMA Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑ Στο πρώτο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργιλίου ο Δίας (Jupiter) καθησυχάζει τη θυγατέρα του Αφροδίτη (Venus) που εκφράζει την αγανάκτησή της για τον αδιάκοπο κατατρεγμό του γιου της Αινεία από την Ήρα (Juno). Ο Δίας τη διαβεβαιώνει ότι το πεπρωμένο του Αινεία είναι να κατακτήσει και να εκπολιτίσει την Ιταλία. Ο γιος του Ίουλος (Iulus ή Ascanius) θα κτίσει την Alba Longa. Τριακόσια χρόνια αργότερα, από τον Άρη και την ιέρεια Ρέα Σίλβια (Ilia) θα γεννηθούν οι δίδυμοι Ρώμος (Remus) και Ρωμύλος (Romulus), που θα τραφούν από το γάλα της θρυλικής λύκαινας. Ο Ρωμύλος θα κτίσει τη Ρώμη και θα δώσει το όνομά του στους Ρωμαίους. Ο απόγονός του Καίσαρας Αύγουστος θα κλείσει τις πύλες του ναού του Ιανού σημάδι πως τέλειωσαν οι πόλεμοι και θα επαναφέρει τη χρυσή εποχή του Κρόνου. Ο Αινείας και ο Αύγουστος είναι προορισμένοι από τη μοίρα (fatum) να αποθεωθούν. Η πεποίθηση ότι η ιστορική πορεία της Ρώμης ήταν προαποφασισμένη ήταν βαθιά εδραιωμένη στους ρωμαίους και προβάλλεται ιδιαίτερα από τη λογοτεχνία των χρόνων του Αυγούστου. Aeneas bellum ingens geret in Italia. Populos feroces contundet, mores eis imponet et moenia condet. Tu Aeneam ad caelum feres. Postea Iulus, Aeneae filius, regnym ab Lavinio transferet et Albam Longam muniet. Post trecentos annos Ilia duos filios, Romulum et Remum, pariet, quos lupa nutriet. Romulus moenia Martia condet Romanosque de suo nomine appellabit. Romanis imperium sine fine erit. Caesar Augustus, ab Iulo ortus, Belli portas claudet et Saternium regnum restitute. Hunc tu, ut Aeneam, in caelo accipies. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ingens ntis: πελώριος, φοβερός gero 3: διεξάγω, κάνω contundo 3: συντρίβω mores um: ήθη, θεσμοί impono 3 (+ αιτιατική και δοτική): επιβάλλω moenia ium: (μόνο πληθυντικό) τα τείχη (πόλεις) condo 3: κτίζω [1] caelum i: ο ουρανός fero 3: φέρνω ad caelum fero: αποθεώνω postea: (επίρρημα) αργότερα regnum i: βασίλειο Lavinium ii (-i); Το Λαβίνιο, η πόλη στο Λάτιο transfero: 3 μεταφέρω Alba Longa: Η Άλβα Λόγγα
munio 4: οχυρώνω post : (πρόθεση + αιτιατική) μετά trecenti ae a: τριακόσιοι pario 3: γεννώ lupa ae: λύκαινα Martius a um: του ( θεού) Άρη moenia Martia: τα τείχη του Άρη, δηλαδή της Ρώμης (ο Άρης ήταν πατέρας του Ρώμου και του Ρωμύλου) nomen inis (ουδέτερο): όνομα de suo nomine: από το όνομά του appello: 1 ονομάζω Romanis: δοτική κτητική finis is: (αρσενικό) το τέλος ortus i: καταγόμενος, απόγονος ab Iulo (εμπρόθετη αφαιρετική της καταγωγής: από τον Ίουλο porta ae: πύλη claudo 3: κλείνω Saturnius a um: του Κρόνου Saturnus i : ο Κρόνος Saturnium regnum: η βασιλεία του Κρόνου, ο χρυσός αιώνας της ανθρωπότητας σύμφωνα με την ελληνική και ρωμαϊκή αντίληψη restituo 3: αποκαθιστώ, ξαναφέρνω accipio 3: (υπο)δέχομαι Μετάφραση Ο Αινείας θα διεξάγει φοβερό πόλεμο στην Ιταλία. Θα συντρίψει άγριους λαούς, θα επιβάλλει σε αυτούς θεσμούς και θα κτίσει τείχη. Εσύ θα φέρεις τον Αινεία στον ουρανό. Μετά από αυτά ο Ίουλος, ο γιος του Αινεία, θα μεταφέρει το βασίλειο από το Λαβίνιο και θα οχυρώσει την Άλβα Λόγγα. Μετά από τριακόσια χρόνια η Ίλια θα γεννήσει δύο γιούς, τον Ρώμηλο και το Ρώμο, τους οποίους θα θρέψει μια λύκαινα. Ο Ρώμηλος θα κτίσει τα αρήια τείχη και θα καλέσει τους Ρωμαίους από το όνομά του. Θα υπάρξει στους Ρωμαίους κράτος χωρίς τέλος. Ο Καίσαρας Αύγουστος, καταγόμενος από τον Ίουλο, θα κλείσει τις πύλες του Πολέμου και θα αποκαταστήσει το Κρόνιο βασίλειο. Εσύ θα υποδεχτείς αυτόν στον ουρανό, όπως τον Αινεία. Παρατηρήσεις 1. Η οριστική του ενεργητικού μέλλοντα της γ και δ συζυγίας σχηματίζεται ως εξής: Ενεστωτικό θέμα + χαρακτηριστικό φωνήεν + βασικές καταλήξεις Το χαρακτηριστικό φωνήεν είναι το e για όλα τα πρόσωπα εκτός από το α ενικό. Ο μέλλοντας του sum έχει ως χαρακτηριστικό φωνήεν το i- (-o-, -u- ). Γ συζυγία Δ συζυγία Sum [2]
legam audiam ero leges audies eris leget audiet erit legemus audiemus erimus legetis audietis eritis legent audient erunt 2. Κλίση του fero. Το fero παρουσιάζει τύπους θεματικούς αλλά και αθέματους. Το θεματικό φωνήεν απουσιάζει πριν από τις καταλήξεις που αρχίζουν από r, -t και s. Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Απαρέμφατο fero ferebam feram ferre fers ferebas feres fert ferebat feret ferimus ferebamus feremus fertis ferebatis feretis ferunt ferebant ferent 3. Οι προθέσεις ως πρώτο συνθετικό ενός ρήματος (ή ονόματος) παθαίνουν φωνητικές αλλοιώσεις ανάλογα με το φθόγγο που ακολουθεί. Η cum π.χ (comcompello) εμφανίζεται με τη μορφή con- (contundo), co- (coopto). Ιδιαίτερα συχνή είναι η περίπτωση της αφομοίωσης π.χ. impono < in-pono, accipio <adcapio, appropinquo < ad propinquo. Η ύπαρξη διπλών παράλληλων τύπων είναι συνηθισμένο φαινόμενο π.χ. conloco και colloco, conlaudo και collaudo, adfero και affero. Ασκήσεις 1. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων με το ρήμα στον απλό μέλλοντα. - Ego bellum ger - Nos populos feroces contund - Romani eis mores impon - Tu Albam Longam muni [3]
- Iliae (δοτική) duo filii er - Ego portam claud - Tu regnum restitu - Jupiter Aeneam in caelo accipi 2. Να συμπληρωθούν οι καταλήξεις του fero και transfero. - Iulus regnum transfer debet. - poeta iniuriam non fer (παρατατικός) - Caesar in Celtiberiam (κεντρική Ισπανία) bellum transfer (ενεστώτας) - Nos castra in eum locum transfer (ενεστώτας) 3. Bellum ingens, populous ferox: να κλιθούν μαζί 4. Να συνταχθούν οι προτάσεις: - Mores eis imponet. - Romanis imperium sine fine erit. 5. Aeneam και Aenean: ποια από τις δύο καταλήξεις έχει ελληνική προέλευση. 6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις - Ο Βρούτος θα ξεσηκώσει το λαό και θα αφαιρέσει την εξουσία από τον Ταρκύνιο. - Οι Ρωμαίοι θα αποφασίσουν να εκλέξουν δύο υπάτους. 7. Να εντοπίσετε τα ουδέτερα ουσιαστικά της γ κλίσης και να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις στον πληθυντικό αριθμό. 8. Να εντοπίσετε τα κύρια ονόματα της α κλίσης και να γράψετε τη γενική, αιτιατική και κλητική του ενικού αριθμού. 9. Mores, fine: να γράψετε τη γενική πληθυντικού και να δικαιολογήσετε την κατάληξη. 10. Caelum: να καταγράψετε ουσιαστικά από την αρχαία και νέα Ελληνική τα οποία είναι ανώμαλα κατά το γένος, όπως το caelum. 11. Lavinium, regnum : ποια είναι η διαφορά τους ως προς το σχηματισμό της γενικής του ενικού; 12. Ingens porta, hic annus: να γράψετε τη δοτική, αιτιατική και αφαιρετική ενικού και πληθυντικού αριθμού. 13. Duos filios: να κλιθούν μαζί στον ίδιο αριθμό 14. Duos: να γράψετε τα αριθμητικά επίθετα και το αριθμητικό επίρρημα του απόλυτου «duo». 15. Tu, suo: να κλίνετε τις αντωνυμίες στον ενικό αριθμό στο α πρόσωπο (στο ίδιο γένος στην κτητική) 16. Eis, quos: να κάνετε λεπτομερειακή γραμματική αναγνώριση των τύπων 17. Tu Aeneam ad caelum feres: να κλιθεί στον ενικό και στον πληθυντικό η πρόταση με το ρήμα στην οριστική του ενεστώτα. 18. Feres: ποιες ανωμαλίες παρουσιάζει το ρήμα όσον αφορά τους τύπους που σχηματίζονται από το θέμα του ενεστώτα fer-. 19. Romulus moenia sine fine erit: να ξαναγράψετε τις προτάσεις μεταφέροντας τα ρήματα στο ίδιο πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα. 20. Muniet, restituet: να κλίνετε την οριστική του ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων στη φωνή που βρίσκονται. [4]
21. Bellum ingens feret et populos feroces contundet: να γράψετε την παραπάνω περίοδο μεταφέροντας όλους τους κλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. 22. Οι παρακάτω ρηματικοί τύποι να μεταφερθούν στο β πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα: geret, feres, muniet, erit, appellabit, restituet, imponet, transferet, nutriet, pariet, claudet 23. De suo nomine: να αντικαταστήσετε το «suo» με την κατάλληλη πτώση της αντωνυμίας is ea id. Ποια η διαφορά στη σημασία; 24. Να συμπληρωθούν τα κενά ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική λειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται: - Feroces: είναι προσδιορισμός στο - Mores: είναι στο - Tu: είναι στο - Romulum, Remum: είναι στο - Lupa: είναι στο - Martia: είναι προσδιορισμός στο - De nomine: είναι εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει - Romanis : είναι από το - Ab Iulo: είναι εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει από το - Belli: είναι στο 25. Στις παρακάτω προτάσεις να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος: - Ingens: είναι αρσενικού ή ουδέτερου γένους; - Eis: είναι δοτική ή αφαιρετική πληθυντικού; - Moenia: είναι ουδετέρου ή θηλυκού γένους; - Feres: είναι οριστική ενεστώτα ή μέλλοντα; - Post : είναι επίρρημα ή πρόθεση; - Pariet: είναι ρήμα γ ή δ συζυγίας; - Romanis: είναι δοτική ή αφαιρετική πληθυντικού; - Ut: είναι πρόθεση ή επίρρημα; - Martia: είναι κύριο όνομα ή επίθετο; - Trecentos: είναι αριθμητικό απόλυτο ή τακτικό; 26. Να σχηματίσετε τους ρηματικούς τύπους που ζητούνται στην Πέμπτη στήλη παίρνοντας τα διάφορα μέρη από τις προηγούμενες Ger- e ha tis Α πληθ. Οριστ. Ενεστ. Impon- i nt Β πληθ. Οριστ. Παρατατ. Transfer- e u nt Β πληθ. Οριστ. Ενεστ. Nutri- b ba mus Γ πληθ. Οριστ. Παρατατ. Appella- tis Γ πληθ. οριστ. Μελ. 27. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις λέξεις της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει. Α Eis [5]
Postea Filius Quos Suo Imperium Ortus Hunc In caelo Romanos Αντικείμενο στο appellabit Αναφορική μετοχή Υποκείμενο Παράθεση Αντικείμενο στο nutriet Επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου Αντικείμενο στο accipies Επεξήγηση Έμμεσο αντικείμενο Επιθετικός προσδιορισμός Εμπρόθετος προσδ. τόπου (στάση) A 28. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ρήματα στον πίνακα και να συμπληρώσετε τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: condet, feres, muniet, appellabit, erit, restituet. Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας 29. Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν. Ονομαστ. Εν. Αιτιατ. Εν. Αφαιρ. Εν. Δοτ. πληθ. Αιτιατ. Πληθ. Αφαιρ. Πληθ. eis quos tu hunc suo [6]