Η προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta στην Κρήτη κατά το 2013

ΑΡΧΕΛΩΝ - Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας Η προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta στην Κρήτη κατά το 2013 Συνοπτική έκθεση για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Συντάκτες: Ρεγγίνα Στεφανάτου, Δημήτρης Μαργαριτούλης Αθήνα, Ιανουάριος 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ 3 2. ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΔΙΟΥ 2013 4 2.1. Προετοιμασία Οργάνωση 4 2.2. Καταγραφή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας και προστασία φωλιών 5 2.3. Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση του κοινού 6 2.3.1. Παρουσιάσεις, ενημερωτικά stands και σταθμοί ενημέρωσης 6 2.3.2. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση 6 3. ΘΕΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 7 3.1.Εφαρμογή του Διαχειριστικού Σχεδίου Κρήτης 7 3.1.1. Κατάληψη αιγιαλού από έπιπλα θαλάσσης 7 3.1.2. Καθαρισμός επίπλων θαλάσσης εντός παραλίας 9 3.1.3.Φωτορύπανση 9 3.1.4. Βαρέα οχήματα και μηχανοκίνητα στον αιγιαλό 11 3.1.5. Μηχανοκίνητα στο θαλάσσιο χώρο 11 3.2. Beach parties 12 3.3. Αλιεία και υπεραλίευση 13 3.4. Εκθαλασσώσεις και τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες 14 3.5. Βανδαλισμοί φωλιών 15 3.6. Μεγάλα έργα και μεγάλες παρεμβάσεις στις παραλίες ωοτοκίας 3.6.1. Ρέθυμνο: Αποχετευτικό δίκτυο κατά μήκος της παραλίας 3.6.2. Ρέθυμνο: Αλιευτικό καταφύγιο στη Σκαλέτα 3.6.3. Χανιά: Ανακατασκευή λιμανιού Κολυμπαρίου 3.6.4. Μεσσαρά: Καταστροφή βραχόπλακας στην παραλία Κομού 16 17 18 19 20 Επίλογος 20 Aναφορές 21 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 22 Παράρτημα 1: Οι παραλίες ωοτοκίας στην Κρήτη 22 Παράρτημα 2: Eνεργός διαχείριση παραλιών ωοτοκίας 22 Παράρτημα 3: Προβλήματα ρουτίνας στις παραλίες ωοτοκίας 24 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 26 2

Πρόλογος Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται τα κυριότερα γεγονότα που σημάδεψαν τις προσπάθειες προστασίας της θαλάσσιας χελώνας στην Κρήτη κατά το 2013, έτος στο οποίο η Γενική Δ/νση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ξεκίνησε τη διαδικασία προκαταρτικής διερεύνησης των θεμάτων εφαρμογής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ελλιπή προστασία της χελώνας Caretta caretta στην περιοχή (υπόθεση EU PILOT 5116/13). Ειδικότερα, στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του προγράμματος του Συλλόγου ΑΡΧΕΛΩΝ για την παρακολούθηση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας της θαλάσσιας χελώνας και την ενημέρωση του κοινού και γίνεται μια καταγραφή των προβλημάτων και κυρίως των μεγάλων έργων και παρεμβάσεων που υποβάθμισαν ή απειλούν με υποβάθμιση τις παραλίες ωοτοκίας. Σημαντική παράμετρο στην αξιολόγηση των απειλών αποτελεί το γεγονός ότι οι αναπαραγωγικοί πληθυσμοί τόσο του Ρεθύμνου όσο και των Χανίων εξακολουθούν να παρουσιάζουν τα τελευταία 13 και 10 χρόνια αντιστοίχως μια δραματική πτωτική τάση, που δεν δημιουργεί ευοίωνες προοπτικές. Τα παρουσιαζόμενα στοιχεία συνέλεξαν οι υπεύθυνοι και οι εκπαιδευμένοι εθελοντές του προγράμματος τους οποίους και ευχαριστούμε. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το 1989-1991 διαπιστώθηκε από το Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ ότι η Κρήτη διαθέτει σημαντικές περιοχές ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta (Margaritoulis et al. 1995). Συγκεκριμένα οι χελώνες ωοτοκούν κυρίως στον Κόλπο Ρεθύμνου, στον Κόλπο Χανίων και στον Κόλπο της Μεσσαράς (βλ. Παράρτημα 1). Στις περιοχές αυτές ο ΑΡΧΕΛΩΝ οργάνωσε μακροχρόνιο συστηματικό πρόγραμμα καταγραφής της αναπαραγωγικής δραστηριότητας καθώς και πρόγραμμα προστασίας φωλιών και νεοσσών. Παράλληλα γινόταν και πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης επισκεπτών και κατοίκων. Η μεθοδολογία των ανωτέρω προγραμμάτων παρουσιάζεται συνοπτικά στο Παράρτημα 2. Στη διάρκεια των παραπάνω προγραμμάτων καταγράφονται και οι κυριότεροι παράγοντες που απειλούν τις θαλάσσιες χελώνες κατά τις διαδικασίες αναπαραγωγής τους στις περιοχές αυτές (βλ. Παράρτημα 3). 3

Συγκεκριμένα το πρόγραμμα στη Κρήτη ξεκίνησε το 1990 στο Ρέθυμνο, το 1992 στα Χανιά και το 1993 στον Κόλπο της Μεσσαράς. Κατά την περίοδο 1995-1997 ο ΑΡΧΕΛΩΝ διεξήγαγε στην Κρήτη κοινοτικό πρόγραμμα LIFE-Nature (LIFE/GR/A22/GR/01115/KRI) που, μεταξύ άλλων, κατέληξε στην εκπόνηση Διαχειριστικού Σχεδίου για τις εν λόγω τρεις περιοχές ωοτοκίας στην Κρήτη. Έκτοτε, ο ΑΡΧΕΛΩΝ προσπαθεί με τη συνεργασία των τοπικών κοινοτήτων και αρχών να εφαρμόζονται, στο μέτρο του δυνατού, οι πρόνοιες του παραπάνω Διαχειριστικού Σχεδίου. Σημειώνεται ότι και οι τρεις περιοχές συμπεριλήφθηκαν εξ ολοκλήρου ή μερικώς στον εθνικό κατάλογο του Δικτύου NATURA 2000 με τους παρακάτω κωδικούς και ονόματα. Ρέθυμνο: GR4330004 ΠΡΑΣΣΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΠΑΤΣΟΣ - ΣΦΑΚΟΡΥΑΚΟ ΡΕΜΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ, ΑΚΡ. ΛΙΑΝΟΣ ΚΑΒΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ. Χανιά: GR4340003 ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΜΑΛΕΜΕ και GR4340006 ΛΙΜΝΗ ΑΓΙΑΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ - ΡΕΜΑ ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ ΚΕΡΙΤΗ - ΚΟΙΛΑΔΑ ΦΑΣΑ. Κόλπος Μεσσαράς: GR4310004 ΔΥΤΙΚΑ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΑ (ΑΠΟ ΑΓΙΟΦΑΡΑΓΓΟ ΕΩΣ ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΥΡΓΟ) και GR4310012 «ΕΚΒΟΛΗ ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ΜΕΣΣΑΡΑΣ». Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα της καταγραφής της αναπαραγωγικής δραστηριότητας δείχνουν έντονη πτωτική τάση στους πληθυσμούς του Ρεθύμνου (Margaritoulis et al. 2010) και των Χανίων (Margaritoulis et al. 2013), ενώ ο πληθυσμός στον Κόλπο της Μεσσαράς παρουσιάζει ετήσιες διακυμάνσεις χωρίς συγκεκριμένη τάση αύξησης ή μείωσης. Ειδικότερα, στο Ρέθυμνο ο μέσος ετήσιος αριθμός φωλιών στην περίοδο 2000-2012 (221 φωλιές/έτος) εμφανίζεται μειωμένος κατά 43% σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό της περιόδου 1990-1999 (387 φωλιές/έτος). Στα Χανιά ο μέσος ετήσιος αριθμός φωλιών στην περίοδο 2003-2012 (54 φωλιές/έτος) εμφανίζεται μειωμένος κατά 51% σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό της περιόδου 1992-2002 (110 φωλιές/έτος). Τέλος, σημειώνεται ότι ο πληθυσμός της Caretta caretta που αναπαράγεται στην Κρήτη εμφανίζεται διαφοροποιημένος γενετικά από τους άλλους πληθυσμούς που ωοτοκούν στην Ελλάδα, όπως της Ζακύνθου, του Κυπαρισσιακού Κόλπου και του Λακωνικού Κόλπου (Carreras et al. 2007). Στην παρούσα έκθεση περιγράφονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της εργασίας πεδίου κατά το 2013 και παρουσιάζονται τα κυριότερα προβλήματα που αφορούν στη διατήρηση των τριών αυτών περιοχών ως περιοχών αναπαραγωγής της Caretta caretta, έπειτα από την προκαταρκτική διερεύνηση του θέματος της Γενικής Δ/νσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τις Ελληνικές Αρχές. 2. ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΔΙΟΥ 2013 2.1. Προετοιμασία Οργάνωση To πρόγραμμα στην Κρήτη είχε ως διοικητικό κέντρο το Ρέθυμνο και συγκεκριμένα την περιοχή Σφακάκι όπου είχε νοικιαστεί ένα μικρό σπίτι για τη στέγαση του γραφείου και την αποθήκευση του υλικού. Οι υπεύθυνοι και οι εθελοντές του προγράμματος στο Ρέθυμνο διέμεναν σε οργανωμένο κάμπιγκ στην περιοχή Μισσίρια. Η ομάδα στο νομό Χανίων διέμενε 4

σε κατασκήνωση που στήθηκε στην περιοχή Γερανίου σε έκταση που παραχωρήθηκε από ιδιώτη. Τέλος, η ομάδα στον Κόλπο της Μεσσαράς διέμενε στο κοινοτικό κάμπιγκ στα Μάταλα, με ευγενική παραχώρηση της Αναπτυξιακής Εταιρίας Πιτσιδίων του Δήμου Φαιστού. Στο πρόγραμμα χρησιμοποιήθηκαν 3 αυτοκίνητα ιδιοκτησίας του ΑΡΧΕΛΩΝ, υπολογιστές για την καταχώρηση των δεδομένων, υλικά μαρκαρίσματος και μέτρησης χελωνών καθώς και συσκευές GPS. Για την επί τόπου προστασία των φωλιών χρησιμοποιήθηκαν ειδικοί μεταλλικοί κλωβοί. Για το πρόγραμμα ενημέρωσης έγινε εκτύπωση υλικού (φυλλάδια, παιδικά βιβλία, κάρτες, αυτοκόλλητα, αφίσες) σε διάφορες γλώσσες και χρησιμοποιήθηκαν προβολείς διαφανειών και φορητές οθόνες. Τρία λυόμενα ξύλινα περίπτερα χρησιμοποιήθηκαν ως σταθμοί ενημέρωσης στην είσοδο του λιμανιού του Ρεθύμνου, στο παλιό λιμάνι Χανίων και στα Μάταλα. Υπεύθυνοι και βοηθοί του προγράμματος στις διάφορες περιοχές ορίστηκαν πεπειραμένα άτομα από προηγούμενα προγράμματα του ΑΡΧΕΛΩΝ. Νέοι συνεργάτες έγιναν δεκτοί ως εθελοντές μετά από σχετική προκήρυξη που δόθηκε στα μέσα μαζικής επικοινωνίας καθώς και σε περιβαλλοντικές οργανώσεις και εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι νέοι συνεργάτες εκπαιδεύτηκαν στο πεδίο. Συνολικά, στην περίοδο 2013 εργάστηκαν στην Κρήτη 131 άτομα από 20 διαφορετικές χώρες (Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ελβετία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Καναδάς, Κροατία, Κύπρο, Πολωνία, Σουηδία, Σλοβακία, Φιλανδία). Πριν την έναρξη της εργασίας πεδίου, έγιναν επαφές με τα αρμόδια Υπουργεία, τις Περιφερειακές Υπηρεσίες, τις Λιμενικές Αρχές, τις Εποπτείες Αλιείας, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, καθώς και με διάφορους ιδιώτες (ξενοδόχοι, τουριστικοί πράκτορες, ιδιοκτήτες, ψαράδες, εκπαιδευτικοί, κλπ.). Επίσης έγινε επαφή με τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης (εφημερίδες, ραδιόφωνο, τηλεόραση). 2.2. Καταγραφή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας και προστασία φωλιών Η εργασία πεδίου στην Κρήτη άρχισε στα μέσα Μαΐου και τελείωσε στα μέσα Οκτωβρίου. Από την καταγραφή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας προέκυψαν οι παρακάτω αριθμοί φωλιών ανά περιοχή (σε παρένθεση παρουσιάζεται η αντίστοιχη πυκνότητα ωοτοκίας): Στο Ρέθυμνο καταγράφηκαν 171 φωλιές σε 10,8 χλμ. παραλίας (15,8 φωλιές/χλμ.), στα Χανιά 46 φωλιές σε 9,6 χλμ. παραλίας (4,8 φωλιές/χλμ.), και στον Κόλπο της Μεσσαράς 64 φωλιές σε 5,1 χλμ. παραλίας (12,5 φωλιές/χλμ.). Πρέπει να τονιστεί ότι στην περιοχή Ρεθύμνου ο Τομέας Κ (παραλία Σκαλέτα) παρόλες τις έντονες ανθρωπογενείς επιδράσεις που υφίσταται, συνεχίζει να παρουσιάζει μία σχετικά μεγάλη πυκνότητα ωοτοκίας, αποδεικνύοντας τη μεγάλη σημασία της παραλίας αυτής στον πληθυσμό που ωοτοκεί στο Ρέθυμνο και επομένως την ανάγκη για ιδιαίτερη προστασία της. Συνολικά στο πρόγραμμα της Κρήτης χρειάστηκε να προστατευτούν 248 φωλιές. Από αυτές οι 192 προστατεύτηκαν in situ με περίφραξη (124 στο Ρέθυμνο, 33 στα Χανιά, και 35 στον Κόλπο της Μεσσαράς). Οι υπόλοιπες 56 φωλιές χρειάστηκε να μεταφερθούν σε ασφαλέστερα σημεία όπου και περιφράχθηκαν (28 στο Ρέθυμνο, 3 στα Χανιά, και 25 στον Κόλπο της Μεσσαράς). Σημειώνεται ότι σε μεγάλο αριθμό φωλιών (περίπου 120) χρειάστηκε να τοποθετηθούν πετάσματα σκίασης ώστε να μην αποπροσανατολιστούν οι νεοσσοί από παρακείμενα φώτα (βλ. Παράρτημα 2 και 3). 5

2.3. Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση του κοινού Λόγω του μεγάλου πλήθους τουριστών που επισκέπτεται την Κρήτη και τις παραλίες της τους καλοκαιρινούς μήνες, στο πρόγραμμα πεδίου του ΑΡΧΕΛΩΝ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι δράσεις ενημέρωσης απευθύνονται κυρίως στους επισκέπτες αλλά και στην τοπική κοινωνία. Στόχος είναι η μεταφορά, σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο, του μηνύματος της προστασίας των θαλάσσιων χελωνών ως δείκτη υγείας και ποιότητας του θαλάσσιου οικοσυστήματος (βλ. Παράρτημα 2). 2.3.1. Παρουσιάσεις, ενημερωτικά stands και σταθμοί ενημέρωσης Στο πλαίσιο των δράσεων ενημέρωσης έγιναν κατά το 2013 ανά περιοχή τα εξής: Ρέθυμνο: Από τις 21 Μαΐου έως τις 6 Οκτωβρίου, ο ΑΡΧΕΛΩΝ διενέργησε 232 ενημερωτικά stands και 179 παρουσιάσεις σε τοπικά ξενοδοχεία, ενώ παράλληλα ο ενημερωτικός σταθμός στην πόλη του Ρεθύμνου, λειτούργησε σε 405 τετράωρες βάρδιες. Χανιά: Από τις 28 Μαΐου έως τις 27 Σεπτεμβρίου, ο ΑΡΧΕΛΩΝ διενέργησε 93 ενημερωτικά stands και 48 παρουσιάσεις σε τοπικά ξενοδοχεία, 13 παρουσιάσεις σε τουριστικό πλοιάριο, ενώ παράλληλα ο ενημερωτικός σταθμός στο παλιό λιμάνι Χανίων, λειτούργησε σε 333 τετράωρες βάρδιες. Κόλπος Μεσσαράς: Από τις 7 Ιουνίου έως τις 20 Σεπτεμβρίου, ο ΑΡΧΕΛΩΝ διενέργησε 41 ενημερωτικά stands και 71 παρουσιάσεις σε τοπικά ξενοδοχεία, ενώ παράλληλα ο ενημερωτικός σταθμός στα Μάταλα, λειτούργησε σε 278 τετράωρες βάρδιες. 2.3.2. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Οι δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης λαμβάνουν χώρα κυρίως στον Περιβαλλοντικό Σταθμό, που λειτουργεί ο ΑΡΧΕΛΩΝ στο Παγκαλοχώρι Ρεθύμνου (βλ. Παράρτημα 2). Το 2013, στον Περιβαλλοντικό Σταθμό παρακολούθησαν μαθήματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης 718 μαθητές από εκπαιδευτήρια των Ηνωμένων Πολιτειών, μέσω του εκπαιδευτικού προγράμματος «People to People». Μαθήματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης παρακολούθησαν επίσης μαθητές από εκπαιδευτήρια του Ρεθύμνου, των Χανίων και της Μεσσαράς όπως τα 2ο Δημοτικό Σχολείο Ατσιπόπουλου, Δημοτικό Σχολείο Σούδας, 15ο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Ιωάννη, το Δημοτικό Σχολείο Πιτσιδίων, κ.α. Το έτος 2013, χαρακτηριστικές υπήρξαν και άλλες δράσεις του Συλλόγου που στόχευσαν στην Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση κυρίως της τοπικής κοινωνίας όπως: συμμετοχή στη Γιορτή Κρητικής Διατροφής, που διοργάνωσε ο Δήμος Ρεθύμνου με διαδραστικό πρόγραμμα για τα παιδιά, συμμετοχή στο πρόγραμμα CleanUp the Med, που διοργάνωσαν ξενοδοχειακές επιχειρήσεις για τα σχολεία του Δήμου Ρεθύμνου, εργαστήρι πηλού με θέμα τη θαλάσσια χελώνα στο Matala Festival που διοργάνωσε ο Δήμος Φαιστού, απελευθέρωση θαλάσσιας χελώνας σε συνεργασία με τον Δήμο Πλατανιά και συμμετοχή με εισήγηση στο Θερινό Σχολείο Δημοσιογραφίας, του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου, απευθυνόμενο σε φοιτητές δημοσιογραφίας. Το συνολικό αποτέλεσμα όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων ήταν η ενημέρωση συνολικά 19.247 επισκεπτών και παιδιών (βλ. πίνακα). 6

Δραστηριότητα Άτομα που ενημερώθηκαν Παρουσιάσεις σε ξενοδοχεία 4.569 Ενημερωτικά stands 3.852 Τουριστικό πλοιάριο 1.887 Περιβαλλοντική εκπαίδευση 1.100 Ενημερωτικοί σταθμοί 7.839 Σύνολο 19.247 3. ΘΕΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 3.1. Εφαρμογή του Διαχειριστικού Σχεδίου Κρήτης Από την δεκαετία του 90, όταν «ανακαλύφθηκαν» οι παραλίες ωοτοκίας στην Κρήτη, η τουριστική πίεση ήταν ήδη πολύ μεγάλη. Οι συνέπειες είναι ορατές σήμερα όπου παρατηρείται έντονη πτώση του αριθμού των φωλιών ειδικά στο Ρέθυμνο και τα Χανιά. Οι επιπτώσεις του τουρισμού στη θαλάσσια χελώνα μελετήθηκαν στο Διαχειριστικό Σχέδιο που εκπονήθηκε από τον ΑΡΧΕΛΩΝ το 1997. Εκεί τέθηκε μια γενική στρατηγική προστασίας και περιβαλλοντικής πολιτικής, που καταδεικνύει τα υφιστάμενα προβλήματα του πληθυσμού των θαλάσσιων χελωνών στην Κρήτη και παράλληλα προτείνει απλές διαχειριστικές λύσεις που βοηθούν τη συνύπαρξη τουρισμού-θαλάσσιας χελώνας, μειώνοντας τις επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στη διατήρηση του είδους. Ένα μεγάλο μέρος των διαχειριστικών λύσεων που προτείνει το Διαχειριστικό Σχέδιο ενσωματώθηκαν σε εγκύκλιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος προς τις τοπικές αρχές (Αρ. πρωτ. 81352/1063/1-3-2000) και αποτελούν βασικούς στόχους του ΑΡΧΕΛΩΝ προς υλοποίηση στο πρόγραμμα Κρήτης. Το 2013, ζητήθηκε από τις αρμόδιες Ελληνικές Αρχές η άμεση εφαρμογή των διαχειριστικών μέτρων της εν λόγω εγκυκλίου, προκειμένου να ληφθούν δράσεις για την προστασία του είδους στην Κρήτη (σχετικά έγγραφα: αρ. πρωτ. 20033/27-6-2013 Περιφερειακής Ενότητας Χανίων, αρ. πρωτ.1048/23-7-2013 Κτηματικής Υπηρεσίας Ρεθύμνου). Αφορμή υπήρξε η προκαταρτική διερεύνηση που διεξήχθη από την Γενική Δ/νση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Παρόλα αυτά, δεν λήφθηκε επί του πρακτέου κάποιο ουσιαστικό μέτρο, έτσι παρακάτω περιγράφονται αναλυτικά τα προβλήματα που συνεχίστηκαν να υφίστανται από την πλημμελή ή μη-τήρηση της ανωτέρω εγκυκλίου. 3.1.1. Κατάληψη αιγιαλού από έπιπλα θαλάσσης Βάσει της νομοθεσίας και της πρόσφατης Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ 1094 Β /2-52013), η οποία περιγράφει τη χρήση αιγιαλού, οι Δήμοι μπορούν να προβούν σε ενοικίαση ενός τμήματος του αιγιαλού για την άσκηση δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν τους λουόμενους, όπως είναι και η εκμίσθωση θαλάσσιων μέσων αναψυχής, καθισμάτων, ομπρελών κ.α. Οι Δήμοι είναι υπεύθυνοι να διασφαλίζουν τόσο τη δημόσια διαθεσιμότητα της 7

παραλίας όσο και την προστασία του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την νέα ΚΥΑ, για την παραχώρηση του δικαιώματος απλής χρήσης χώρων, που τελούν υπό καθεστώς ειδικής προστασίας (κηρυγμένοι αρχαιολογικοί χώροι, προστατευόμενες περιοχές, ευπαθή οικοσυστήματα, τόποι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και πολιτιστικού ενδιαφέροντος κ.λ.π.), εφαρμόζονται οι ειδικές διατάξεις που διέπουν το καθεστώς αυτών και παραχωρούνται κατόπιν της σύμφωνης γνώμης των αρμοδίων κατά περίπτωση Υπουργών. Επιπρόσθετα, στις παραλίες ωοτοκίας, σύμφωνα με τη σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, οι Δήμοι μπορούν να διαθέτουν για ενοικίαση μέχρι το 50% της παραλίας και μάλιστα χωρίς μόνιμες εγκαταστάσεις στο αμμώδες τμήμα της παραλίας. Επίσης, η εν λόγω εγκύκλιος συνιστά την απομάκρυνση των επίπλων θαλάσσης στη δύση του ηλίου και την αποθήκευσή τους σε σημείο εκτός της αμμώδους παραλίας, για να μην αποτελούν εμπόδιο για τις θαλάσσιες χελώνες. Δυστυχώς όμως η εκτεταμένη χρήση επίπλων θαλάσσης, λόγω της υπέρμετρης τουριστικής ανάπτυξης που υπάρχει στην Κρήτη εδώ και δεκαετίες, εξακολουθεί να υφίσταται και στις τρεις περιοχές ωοτοκίας. Ειδικότερα, στις παραλίες Ρεθύμνου και Χανίων ένα σημαντικό μέρος του αιγιαλού είναι καλυμμένο με ομπρέλες, έπιπλα θαλάσσης, ξύλινους διαδρόμους, και εξοπλισμούς θαλάσσιων σπορ που ανήκουν κυρίως σε παραλιακές τουριστικές επιχειρήσεις (Φωτ. 1,2,3,4,5,6). Επίσης, παρατηρείται τοποθέτηση διαφόρων εγκαταστάσεων όπως κουβούκλια, τέντες και ντους στην αμμώδη ακτή, καθώς και επεμβάσεις με έργα μόνιμου χαρακτήρα, όπως π.χ. μπαρ ξενοδοχείων. Κάτι τέτοιο, καθιστά ένα σημαντικά μεγάλο κομμάτι της παραλίας μη-προσβάσιμο στις θαλάσσιες χελώνες, οι οποίες συχνά εγκαταλείπουν την προσπάθεια ωοτοκίας όταν συναντήσουν κάποιο εμπόδιο (Φωτ. 7, 8). Το φαινόμενο αυτό ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένο για το 2013 στον κόλπο Χανίων, όπου παρατηρήθηκαν πολλές προσπάθειες χελωνών να ωοτοκήσουν χωρίς αποτέλεσμα λόγω του μεγάλου αριθμού εμποδίων ή των εκτεταμένων οχλήσεων από ανθρώπους στις παραλίες. Αναλυτικότερα, το έτος 2013 στην περιοχή ωοτοκίας Ρεθύμνου, και μόνο στον Τομέα Α μήκους 2 χλμ. περίπου που γειτνιάζει με την πόλη, καταγράφηκαν 3.602 ξαπλώστρες. Στους άλλους τομείς καταγράφηκαν αντίστοιχα: Μισσίρια 580 ξαπλώστρες (τομέας Β-1,5 χλμ.), Πλατανιάς 806 ξαπλώστρες (τομέας C-1,5 χλμ.), Αδελιανός Κάμπος 1.429 ξαπλώστρες (τομέας D-2 χλμ.), Πηγιανός Κάμπος 210 ξαπλώστρες (τομείς Ε,F,G-1,3 χλμ.), Σφακάκι και Σταυρωμένος 188 ξαπλώστρες (τομείς Η,Ι-960 μ.), Σκαλέτα 173 ξαπλώστρες (τομείς J,K-1,2 χλμ). Αν και στην περιοχή ωοτοκίας Χανίων δεν κατέστη δυνατό να γίνει καταμέτρηση των ομπρελών και ξαπλωστρών το 2013, στην περιοχή αυτή παρατηρείται το σοβαρότερο πρόβλημα. Ενδεικτικά παραθέτουμε τα δεδομένα του 2012, ούτως ώστε να καταδείξουμε την έκταση του φαινομένου. Περιοχή Μάλεμε μέχρι Γεράνι (τομεας HL-περίπου 6,5 χλμ.), καταγράφηκαν 342 ομπρέλες και 735 ξαπλώστρες από τις οποίες οι 55 μαζεύονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ενώ από την περιοχή Πλατανιά μέχρι Κάτω Σταλό (τομέας MR-περίπου 6 χλμ.) καταγράφηκαν 2.750 ομπρέλες και 5.665 ξαπλώστρες, από τις οποίες μόνον οι 266 μαζεύονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Στο σημείο αυτό, το πρόβλημα της κατάληψης του βιότοπου αναπαραγωγής από έπιπλα θαλάσσης είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, παρόλο που ο Δήμος Χανίων έχει εντάξει τα 8

διαχειριστικά μέτρα για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας στο μισθωτήριο της ενοικίασης αιγιαλού από τους επιχειρηματίες. Αντίστοιχα, στον Κόλπο Μεσσαράς, στην παραλία Κομός (τομέας Α-περίπου 1,6 χλμ.), καταγράφηκαν το 2013, 81 ομπρέλες και 162 ξαπλώστρες της Αναπτυξιακής Εταιρίας Πιτσιδίων, οι οποίες άρχισαν να μαζεύονται τη νύχτα, σχεδόν στη λήξη της περιόδου ωοτοκίας, λόγω έλλειψης προσωπικού. Επίσης, στην παραλία Καλαμάκι (τομέας Β-περίπου 2 χλμ.), καταγράφηκαν 237 ομπρέλες και 474 ξαπλώστρες, από τις οποίες καμία δεν μαζεύτηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας, παρά το γεγονός ότι οι επιχειρηματίες είχαν ενημερωθεί για την εν λόγω υποχρέωσή τους. Γενικότερα, το 2013, στον κόλπο Ρεθύμνου και Μεσσαράς παρατηρήθηκε σχεδόν διπλασιασμός ομπρελών και ξαπλωστρών, σε σύγκριση με την περυσινή περίοδο. 3.1.2 Καθαρισμός επίπλων θαλάσσης εντός παραλίας Η εγκύκλιος του Υπουργείου Περιβάλλοντος συνιστά τον καθαρισμό των επίπλων θαλάσσης εκτός της παραλίας ωοτοκίας. Ο καθαρισμός των επίπλων θαλάσσης κοντά σε φωλιές μπορεί να προκαλέσει σάπισμα των αυγών εξαιτίας του νερού. Το πρόβλημα αυτό, κυρίως προκύπτει στις περιπτώσεις αμαρκάριστων φωλιών, δηλαδή φωλιών που δεν έχουν εντοπιστεί από την αρχή και έτσι δεν έχουν σημανθεί. Επιπροσθέτως, το νερό που χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό των επίπλων θαλάσσης εντός της παραλίας ωοτοκίας, είναι πιθανό να σβήσει τα ίχνη είτε της θηλυκής χελώνας ή των νεοσσών που έχουν εκκολαφθεί, γεγονός που δυσχεραίνει τον εντοπισμό της φωλιάς. Το 2013 καταγράφηκαν αρκετά περιστατικά καθαρισμών επίπλων θαλάσσης εντός της παραλίας, που γινόταν πριν την πρωινή καταγραφή φωλιών, κυρίως στον κόλπο Χανίων (Φωτ. 9). Ο ΑΡΧΕΛΩΝ ενημέρωσε τις αρμόδιες τοπικές αρχές (Δήμος Χανίων, Λιμεναρχείο Χανίων, Περιφερειακή Ενότητα Χανίων) για τα εκτεταμένα περιστατικά, καθώς και τους επιχειρηματίες που σε αρκετές περιπτώσεις συνεργάστηκαν, μετά και από παρέμβαση του Δήμου Χανίων. Στο τέλος της περιόδου εκκόλαψης, βρέθηκε από εκκόλαψη νεοσσών μία φωλιά ανάμεσα σε ξαπλώστρες, η οποία δεν είχε εντοπιστεί κατά την αρχική καταγραφή φωλιών λόγω του ότι σβήστηκαν τα ίχνη της φωλιάς από το νερό που χρησιμοποιήθηκε για τον καθαρισμό των επίπλων θαλάσσης. 3.1.3. Φωτορύπανση Για το θέμα της φωτορύπανσης η εγκύκλιος του Υπουργείου Περιβάλλοντος συνιστά την απαγόρευση της τοποθέτησης προβολέων για τη φωταγώγηση της παραλίας και προτείνει μέτρα για τη σωστή διαχείριση του τεχνητού φωτισμού ώστε να μην επηρεάζεται η παραλία. Παρόλα αυτά, εκτεταμένα φαινόμενα φωτορύπανσης καταγράφηκαν και στις τρεις περιοχές, τα οποία προέρχονται από την πληθώρα τουριστικών επιχειρήσεων που λειτουργούν εντός των παραλιών ωοτοκίας. Για την αντιμετώπιση της έντονης φωτορύπανσης ο ΑΡΧΕΛΩΝ προβαίνει σε τοποθέτηση σκίασης των φωλιών με ψάθινα πετάσματα ή τη μέθοδο boxing. Οι 9

μέθοδοι αυτοί δεν καθίστανται πάντα αποτελεσματικές, λόγω της μεγάλης έκτασης του φαινομένου (βλ. Παράρτημα 2 και Φωτ. 10). Συνολικά το 2013 τοποθετήθηκε τεχνητή σκίαση σε 188 φωλιές. Επιπλέον, για την αντιμετώπιση των ανωτέρω προβλημάτων, ο ΑΡΧΕΛΩΝ επιδιώκει την ενημέρωση και τη συνεργασία τόσο με τους Δήμους και τους δημόσιους φορείς, που έχουν δικαιοδοσία σε παραλίες ωοτοκίας, όσο και με τους επιχειρηματίες (ξενοδόχους και επιχειρηματίες διασκέδασης) για τη μείωση της φωτορύπανσης και το μάζεμα των ξαπλωστρών κατά τις βραδινές ώρες. Η προσπάθεια αυτή άλλοτε είναι επιτυχής και άλλοτε όχι. Το 2013, ο Δήμος Πλατανιά (Κόλπος Χανίων) προέβη στο βάψιμο των υφιστάμενων παραλιακών δημόσιων φώτων από τη μεριά της θάλασσας (Φωτ. 11). Παράλληλα, ο Δήμος Φαιστού (Κόλπος Μεσσαράς) επέτρεψε στους εθελοντές του ΑΡΧΕΛΩΝ να κάνουν το ίδιο με αντίστοιχα φώτα σε τμήμα της παραλίας (τομέας Β- Φωτ. 12,13). Παρά την πρωτοβουλία αυτή, στο μεγαλύτερο μέρος και των 2 παραλιών, η φωτορύπανση και η ηχορύπανση εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα, λόγω των πολλών τουριστικών επιχειρήσεων. Αναφορικά με τις Δημοτικές αρχές, ακόμα και αν είναι συνεργάσιμες, εξακολουθεί να παρατηρείται μεγάλη ελαστικότητα με τους επιχειρηματίες για τέτοιου είδους θέματα, ακόμα και αν οι τελευταίοι παραβαίνουν τους κανόνες του μισθωτηρίου ενοικίασης του αιγιαλού. Σημαντική προσπάθεια υπήρξε από τον Δήμο Χανίων, όταν εκπρόσωποί του μαζί με εκπροσώπους του ΑΡΧΕΛΩΝ προέβησαν σε ενημερωτικές επισκέψεις σε τουριστικές επιχειρήσεις, που οχλούσαν υφιστάμενες φωλιές, πλησίον των επιχειρήσεών τους, είτε με φωτορύπανση σε περιόδους εκκόλαψης είτε με βρέξιμο της άμμου για τον καθαρισμό των επίπλων θαλάσσης. Οι επισκέψεις αυτές κατά πλειοψηφία οδήγησαν σε συνεργασία με τους επιχειρηματίες, ωστόσο είναι εμφανές πως κάτι τέτοιο αποτελεί μεμονωμένη ενέργεια μικρής κλίμακας. Στην περίπτωση αυτή διαφαίνεται πως απαιτείται καθορισμός ευρύτερων κανονισμών, που θα εμπεριέχουν και πρόστιμα για όσους τους παραβαίνουν. Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε η επιθεώρηση και η προφορική ενημέρωση των επιχειρηματιών του Κόλπου Χανίων, στην οποία προέβη η Περιφερειακή Ενότητα Χανίων για τα παραπάνω θέματα, που όμως συνάντησε αρκετές αρνητικές αντιδράσεις από τους επιχειρηματίες, ως προς τη συμμόρφωσή τους με τους με κανόνες που ενδεχομένως επιβληθούν στην περιοχή για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας από το επόμενο έτος. Η εν λόγω υπηρεσία εξετάζει την μελλοντική επιβολή προστίμων. Από την άλλη μεριά, για τους επιχειρηματίες σημαντικός μοχλός πίεσης αποτέλεσε για άλλη μία χρονιά ο θεσμός των Γαλάζιων Σημαιών (Blue Flags), που αποτελεί περιβαλλοντική πιστοποίηση, κυρίως για τα θέματα του μαζέματος των ξαπλωστρών κατά τις βραδινές ώρες και τον καθαρισμό επίπλων θαλάσσης στις παραλίες, τα οποία αποτελούν κριτήρια για την απόκτηση και διατήρηση της Σημαίας από τις επιχειρήσεις. Στην περιοχή του Ρεθύμνου, ακολουθήθηκαν εν μέρει τα παραπάνω διαχειριστικά μέτρα (εκτός από τον Τομέα Α-πλησίον της πόλης), ενώ στα Χανιά οι προσπάθειες αυτές δεν υπήρξαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές, παρά την μεγαλύτερη ενίσχυση του εν λόγω θεσμού από τον Δήμο Χανίων, για το 2013 (βελτίωση υποδομών παραλίας, οργάνωση ενημερωτικών ημερίδων). Σημειώνεται ότι στον Κόλπο Μεσσαράς η Γαλάζια Σημαία παραχωρείται μόνο στην παραλία Ματάλων που δεν είναι παραλία ωοτοκίας. 10

3.1.4. Βαρέα οχήματα και μηχανοκίνητα στον αιγιαλό Σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου Περ/ντος, η είσοδος βαρέων οχημάτων στις παραλίες ωοτοκίας απαγορεύεται από 1 Μαΐου μέχρι 31 Οκτωβρίου, δηλαδή στην περίοδο ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας, επώασης των αυγών και εκκόλαψης των νεοσσών. Κάτι τέτοιο τηρείται ιδιαίτερα δύσκολα από τους Δήμους κυρίως στις περιοχές Ρεθύμνου και Χανίων, αφού η περίοδος της απαγόρευσης συμπίπτει με εκτεταμένη χρήση των παραλιών από τουρίστες. Συνήθως, οι επιχειρηματίες τουριστικών επιχειρήσεων ασκούν πιέσεις στους Δήμους για τον συχνό μηχανικό καθαρισμό των παραλιών και παρόλο που ο ΑΡΧΕΛΩΝ πιέζει προς τον χειρονακτικό καθαρισμό, οι δημοτικές αρχές συχνά χρησιμοποιούν βαρέα οχήματα, επικαλούμενες έλλειψη προσωπικού. Ένας άλλος λόγος που χρησιμοποιούνται βαρέα οχήματα είναι για τη διάνοιξη φραγμένων εκβολών ποταμών, καθώς και για τη συμπίεση της άμμου, προκειμένου να είναι αρεστή στους τουρίστες. Επιπλέον, βαρέα οχήματα χρησιμοποιούνται και για την αντιμετώπιση των έντονων φαινομένων διάβρωσης που μαστίζουν τις παραλίες της βόρειας Κρήτης, που προκαλείται κυρίως από εκτεταμένη δόμηση στη ζώνη των αμμοθινών πράγμα που εμποδίζει την φυσική ανάπλαση της ακτής. Ακόμα και στην περίπτωση που οι φωλιές έχουν σημαδευτεί και προστατευτεί, βαρέα οχήματα στις παραλίες ωοτοκίας μπορούν να προκαλέσουν, με τις δονήσεις τους, πρόωρη εκκόλαψη των νεοσσών. Επιπλέον, με την καταστροφή και απομάκρυνση βραχωδών τμημάτων αλλάζει τοπικά η σύσταση και δομή του φυσικού υποστρώματος με ενδεχόμενο την επέκταση της διάβρωσης. Το 2013, καταγράφηκε πως σε γενικές γραμμές οι δήμοι και των 3 περιοχών, στις οποίες δραστηριοποιείται ο ΑΡΧΕΛΩΝ στην Κρήτη, συνεργάστηκαν και έκαναν τους καθαρισμούς εκτός περιόδου ωοτοκίας. Μικρό περιστατικό δημιουργήθηκε με τον Δήμο Φαιστού, όταν έγινε προσπάθεια να τοποθετηθούν με βαρέα οχήματα μεγάλοι ξύλινοι διάδρομοι πάνω στην παραλία ωοτοκίας του Κομού, στη καρδιά της περιόδου ωοτοκίας. Οι ξύλινοι διάδρομοι και τα βαρέα οχήματα απομακρύνθηκαν, έπειτα από σχετικό έγγραφο (αρ. πρωτ. 27135/27-6-2013) και προφορικές συστάσεις του ΑΡΧΕΛΩΝ προς τον Δήμο. Ωστόσο, ιδιωτικά οχήματα εμφανίζονταν κατά εξακολούθηση πάνω στις παραλίες ωοτοκίας και των 3 περιοχών. Επιπλέον, δεν έλειψαν τα περιστατικά λείανσης και συμπίεσης της άμμου με χρήση βαρέων οχημάτων, από πρωτοβουλίες τουριστικών επιχειρηματιών, για την τοποθέτηση επίπλων θαλάσσης (Φωτ. 14). Δυστυχώς, οι λιμενικές αρχές δεν μπόρεσαν να επέμβουν στις καταγγελίες του Συλλόγου για τα περιστατικά αυτά, εφόσον δεν συλλαμβάνονταν επ αυτοφώρω οι υπαίτιοι, οι οποίοι πραγματοποιούσαν τις εργασίες απογευματινές ώρες, που συνήθως δεν βρίσκονταν εθελοντές του ΑΡΧΕΛΩΝ στην παραλία για να τους αντιληφθούν και να ειδοποιήσουν στη συνέχεια τις λιμενικές αρχές. 3.1.5. Μηχανοκίνητα στο θαλάσσιο χώρο Για το θέμα των μηχανοκίνητων στη θαλάσσια περιοχή των παραλιών ωοτοκίας, η εγκύκλιος του Υπουργείου Περιβάλλοντος προβλέπει συγκεκριμένο όριο ταχύτητας 6 κόμβων (6 μίλια/ώρα), σε ζώνη τουλάχιστον ενός μιλίου από την ακτή, για το χρονικό διάστημα Απριλίου- 11

Οκτωβρίου. Επίσης συνιστά, ο ανεφοδιασμός των σκαφών και η αποθήκευση καυσίμων να γίνεται εκτός αμμουδιάς. Στην Κρήτη, ο αριθμός των ταχυπλόων και των σπορ θαλάσσιας αναψυχής με μηχανοκίνητα σκάφη είναι ιδιαίτερα μεγάλος και ανάλογος με την μαζική τουριστική ανάπτυξη, κυρίως στον βόρειο άξονα του νησιού. Τα ταχύπλοα σκάφη μπορούν να αποβούν μοιραία για τις θαλάσσιες χελώνες. Το 2013 καταγράφηκαν από τον ΑΡΧΕΛΩΝ περιστατικά θανάτωσης ή τραυματισμού θαλάσσιων χελωνών από προπέλες σκαφών (βλ. ενότητα 3.3). Η νομοθεσία που καλύπτει την ενοικίαση της παραλίας για τη θαλάσσια αυτή δραστηριότητα είναι η ίδια με αυτήν που ισχύει για τα έπιπλα θαλάσσης (Κοινή Υπουργική Απόφαση, ΦΕΚ 1094 Β /2-52013, βλέπε ενότητα 3.1.1). Στο πρόβλημα αυτό προστίθεται και η τοποθέτηση του εξοπλισμού των θαλάσσιων σπορ πάνω στην παραλία ωοτοκίας, που αποτελεί σημαντικό εμπόδιο και κατάληψη, πολλές φορές σημαντικής, έκτασης για την ωοτοκία των θαλάσσιων χελωνών. 3.2. Beach parties Τα beach parties δεν περιλαμβάνονται στην εγκύκλιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και δεν εμπίπτουν στην «απλή χρήση αιγιαλού», σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, συνεπώς η διεξαγωγή τους, είτε εντός των παραλιών ωοτοκίας είτε εκτός, δεν νομιμοποιείται. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια τα beach parties αποτελούν συνηθισμένο τρόπο διασκέδασης τους καλοκαιρινούς μήνες στην Κρήτη και η διοργάνωσή τους εντός των παραλιών ωοτοκίας συνήθως λαμβάνει χώρα κατά την περίοδο αναπαραγωγής και πολύ συχνά κοντά σε φωλιές, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο τις θαλάσσιες χελώνες αλλά και άλλα ευαίσθητα οικοσυστήματα που βρίσκονται στην παραλία, όπως η φυσική βλάστηση των αμμόλοφων. Συνολικά, κατά την περίοδο 2013, καταγράφηκαν τα εξής περιστατικά: Χανιά 3 Αυγούστου, το κέντρο διασκέδασης «House Project» διοργάνωσε συναυλία στην Αγία Μαρίνα του Δήμου Χανίων. Για τον λόγο αυτόν τοποθετήθηκε μουσική εξέδρα και όλος ο συναυλιακός εξοπλισμός πάνω στον αιγιαλό και την παραλία (Φωτ. 15). Η εξέδρα τοποθετήθηκε μη εργάσιμη ημέρα, οπότε η Κτηματική Υπηρεσία και ο Δήμος δεν μπόρεσαν να επέμβουν. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ κατήγγειλε το γεγονός στις Αστυνομικές Αρχές, οι οποίες ενεργοποίησαν την αυτόφωρο διαδικασία και απαγόρευσαν τη διεξαγωγή του εν λόγω πάρτι. Παρόλα αυτά, το πάρτι διεξήχθη κανονικά το ίδιο βράδυ, προκαλώντας έντονη όχληση, ηχορύπανση και φωτορύπανση, χωρίς να διακοπεί από τις Αστυνομικές Αρχές, που ειδοποιήθηκαν πάλι από το Σύλλογο κατά τη διάρκεια που λάμβανε χώρα. Επιπλέον, καταγράφηκαν αρκετά πάρτι μικρής κλίμακας, εντός παραλιακών επιχειρήσεων (που έχουν άδεια λειτουργίας), στο μεγαλύτερο μέρος των παραλιών ωοτοκίας του κόλπου. Κόλπος Μεσσαράς 17-20 Ιουλίου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τυμπακίου και ο Αθλητικός Όμιλος Τυμπακίου σε συνεργασία με το Δήμο Φαιστού διοργάνωσαν το 3ο τετραήμερο ποδόσφαιρο παραλίας 12

(beach soccer) στην Παχιά Άμμο στην περιοχή Αφραθιά (τομέας C), πλησίον σε φωλιές θαλάσσιων χελωνών. Επιπλέον, για την διεξαγωγή του beach party στις 20 Ιουλίου εκτός από τις προαναφερθείσες εγκαταστάσεις, τοποθετήθηκαν επιπλέον μουσική εξέδρα, κατασκευή μπαρ, που φέτος έγινε προσπάθεια να μην γίνει καταπάτηση μεγάλης έκτασης αμμοθινών, γεγονός ιδιαίτερα δύσκολο, λόγω της μορφολογίας της περιοχής (Φωτ. 16). Οι αγώνες «ποδοσφαίρου παραλίας» διεξάγονταν μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες και έπειτα ακολουθούσαν μικρά πάρτι, όπου αναπόφευκτα γινόταν χρήση δυνατού φωτισμού από προβολείς. Παράλληλα, κατά τη διεξαγωγή του beach party υπήρξε έντονη φωτορύπανση και ηχορύπανση. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ ενημέρωσε σε σχετική συνάντηση τους εκπροσώπους του Δήμου Φαιστού και του Πολιτιστικού Συλλόγου Τυμπακίου για τις επιζήμιες επιπτώσεις τέτοιου είδους δραστηριοτήτων, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη ορισμένων μέτρων από τους διοργανωτές. Πράγματι, οι διοργανωτές έλαβαν επιπλέον μέτρα προστασίας των φωλιών, που βρίσκονταν κοντά στο χώρο της εκδήλωσης, και πραγματοποίησαν περιφρούρηση κατά τις ώρες τις εκδήλωσης. Επιπλέον, περιέφραξαν τις προσβάσεις για την παραλία, προκειμένου να αποφευχθούν τα μηχανοκίνητα οχήματα εντός της περιοχής. Παρόλα αυτά οι διοργανωτές δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την έντονη ηχορύπανση, φωτορύπανση και την γενική όχληση κατά τη διάρκεια του τουρνουά και παράλληλα τη γενική υποβάθμιση του ευαίσθητου αυτού οικοσυστήματος. Ρέθυμνο Σε γενικές γραμμές, καταγράφηκαν πολλές συναυλιακές εκδηλώσεις και πάρτι μικρής κλίμακας, εντός παραλιακών επιχειρήσεων (που έχουν άδεια λειτουργίας), προκειμένου να προσελκύσουν τον κόσμο σε όλο το μήκος των παραλιών ωοτοκίας του Ρεθύμνου. Παρά το γεγονός πως οι δραστηριότητες αυτές έγιναν εντός του χώρου των επιχειρήσεων, φαινόμενα ηχορύπανσης, φωτορύπανσης και όχλησης δεν αφήνουν την ωοτοκία της θαλάσσιας χελώνας ανεπηρέαστη λόγω της γειτνίασής τους με τον παραλιακό χώρο. 3.3. Αλιεία και υπεραλίευση Τα προβλήματα της αλιείας και της υπεραλίευσης είναι ιδιαίτερα έντονα τόσο στον κόλπο Ρεθύμνου όσο και στον κόλπο της Μεσσαράς και θέτουν σε κίνδυνο τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της θαλάσσιας ζωής και τα ιχθυοαποθέματα των περιοχών. Συγκεκριμένα διαπιστώθηκε, από ιχθυολογική μελέτη του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Κρήτης, ότι στον Κόλπο της Μεσσαράς παρουσιάζεται μείωση των αλιευμάτων κατά 30-40% ως αποτέλεσμα κυρίως της υπεραλίευσης (βλ. την από 17/05/2013 παρέμβαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης προς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων). Για τον Κόλπο Ρεθύμνου δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής ιχθυολογική μελέτη για τη διαπίστωση του βαθμού υποβάθμισης των αλιευμάτων, κάτι που αποτελεί ένα από τα αιτήματα των Συλλόγων Επαγγελματιών και Ερασιτεχνών Αλιέων του νομού Ρεθύμνου. Οι εν λόγω 13

Σύλλογοι έχουν αναδείξει επανειλημμένα με υπομνήματα και διαμαρτυρίες προς τους αρμόδιους φορείς τα προβλήματα αλιείας στον κόλπο Ρεθύμνου, όπως είναι η έλλειψη ιχθυολογικής μελέτης στην περιοχή, ο ελλιπής έλεγχος από τις αρμόδιες υπηρεσίες, η μη εφαρμογή του αλιευτικού κανονισμού 1967/06 της ΕΕ και η ανυπαρξία τοπικών περιοριστικών μέτρων κατά της παράνομης αλιείας από μηχανότρατες. (http://www.rethnea.gr/article.aspx?id=8604) Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τους ανωτέρω Συλλόγους, στα 80 τετραγωνικά μίλια του κόλπου Ρεθύμνου, έχει καταγραφεί η δραστηριότητα τριών ή τεσσάρων μηχανοτρατών ανά περιόδους, καθώς και Τουρκικών και Ιταλικών αλιευτικών, που δεν ελέγχονται από τις αρμόδιες Αρχές καθόσον ψαρεύουν εκτός χωρικών υδάτων. (http://www.rethnea.gr/article.aspx?id=7978). Τα παραπάνω ακούστηκαν στην ειδική σύσκεψη για την υπεραλίευση που πραγματοποιήθηκε στην Αντιπεριφέρεια Ρεθύμνου (16/10/2013) με την παρουσία όλων των εμπλεκομένων φορέων, όπου υπήρξε κοινή εκτίμηση ότι με την ανοχή του φαινομένου της παράνομης αλιείας συντελείται ένα οικολογικό έγκλημα και ότι απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση για την άμεση και δραστική παρέμβαση της Πολιτείας. Γενικότερα, οι Σύλλογοι Επαγγελματιών και Ερασιτεχνών Αλιέων του νομού Ρεθύμνου προτείνουν την καθιέρωση τοπικών ορίων για αλιεία με συρόμενα εργαλεία και γρι γρι, με παράλληλη θέσπιση ορίων, για τον αριθμό των σκαφών που θα αλιεύουν παράλληλα στον κόλπο Ρεθύμνου, που ανήκει σε προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura 2000, προκειμένου να προστατευτεί ο βιότοπος αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας (στη περιοχή Σκαλέτα-Πηγιανός Κάμπος έχει απαγορευθεί η αλιεία με συρόμενα εργαλεία σύμφωνα με την αριθμ. 167378/07 απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, λόγω του χαρακτηρισμού της ως περιοχή με υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας). Ο ΑΡΧΕΛΩΝ έχει εντοπίσει περιστατικά μηχανοτρατών να ψαρεύουν σε κοντινές στην ακτή αποστάσεις (εκτός νόμιμων ορίων) και έχει προβεί σε καταγγελίες στις Λιμενικές Αρχές. Παρόλα αυτά, ο εντοπισμός της θέσης των τρατών, παρά την υποχρέωση τους να έχουν AIS (Σύστημα Αυτόματης Αναγνώρισης) δεν είναι πάντα εφικτός, καθόσον οι κυβερνήτες τους έχουν την άδεια να απενεργοποιούν το εν λόγω σύστημα όταν ψαρεύουν (http://www.rethnea.gr/article.aspx?id=8837) 3.4. Εκθαλασσώσεις και τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες Οι βασικότερες αιτίες για τον θάνατο ή τον τραυματισμό των θαλάσσιων χελωνών είναι η εμπλοκή τους στα αλιευτικά εργαλεία (π.χ. κατάποση αγκιστριού, παγίδευση στα δίχτυα), η από πρόθεση κακοποίηση ή θανάτωση (π.χ. χτυπήματα στο κεφάλι) και ατυχήματα (π.χ. χτυπήματα από προπέλες, κατάποση πλαστικών-κυρίως σακούλες). Με βάση πρόσφατα στοιχεία του ΑΡΧΕΛΩΝ, κάθε χρόνο βρίσκονται νεκρές πάνω από 500 χελώνες ανά την Ελλάδα, με τις αλιευτικές δραστηριότητες να διαφαίνονται ως η κύρια αιτία θανάτου και τραυματισμού στη θάλασσα. Αυτό συμβαίνει λόγω του μεγάλου αριθμού 14

επαγγελματιών και ερασιτεχνών ψαράδων, που δραστηριοποιούνται σε όλη την Ελλάδα, το οποίο σε συνδυασμό με τα διαρκώς μειούμενα ιχθυοαποθέματα και την απουσία αποτελεσματικού ελέγχου από την Πολιτεία, καθιστά τη θέση τους ιδιαίτερα δύσκολη ως προς τη θαλάσσια χελώνα, που συχνά προκαλεί ζημιές στα αλιευτικά εργαλεία. Στο πλαίσιο του συντονισμού των προσπαθειών για τη διάσωση των χελωνών, ο ΑΡΧΕΛΩΝ δημιούργησε το Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών, που αποτελείται από τοπικά λιμεναρχεία, ψαράδες, μέλη και εθελοντές του Συλλόγου, τοπικές ή εθνικές περιβαλλοντικές οργανώσεις και απλούς πολίτες, που ενημερώνουν τις λιμενικές αρχές για τραυματισμένη ή νεκρή χελώνα. Σε περίπτωση νεκρής χελώνας, η λιμενική αρχή φροντίζει να γίνει άμεση ταφή από τον Δήμο ή την κοινότητα της περιοχής, αφού πρώτα καταγραφούν σε ειδικό έντυπο τα απαραίτητα στοιχεία και αποσταλούν στον ΑΡΧΕΛΩΝ. Σε περίπτωση τραυματισμένης χελώνας, η λιμενική αρχή φροντίζει για τη μεταφορά της στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών, που ίδρυσε ο ΑΡΧΕΛΩΝ το 1994, στη Γλυφάδα Αττικής, όπου κάθε χρόνο περίπου 50 τραυματισμένες ή άρρωστες χελώνες μεταφέρονται για θεραπεία. Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με τα στοιχεία του ΑΡΧΕΛΩΝ, από το έτος 2006 έως το 2012, 200 θαλάσσιες χελώνες έχουν εντοπιστεί νεκρές στην Κρήτη. Για το 2013 καταγράφηκαν 42 νεκρές χελώνες (ο αντίστοιχος αριθμός για το 2010 ήταν 25, το 2011 ήταν 34 και το 2012 ήταν 46), από τις οποίες οι 11 βρέθηκαν στον νομό Χανίων, οι 8 στον νομό Ρεθύμνου, οι 12 στο νομό Ηρακλείου και οι 11 στο νομό Λασιθίου. Οι αιτίες θανάτου ήταν οι εξής: 9 χελώνες από ατυχήματα, 5 από αλιεία, 2 από τραυματισμούς στο κεφάλι και 24 από αδιευκρίνιστη αιτία. Επιπλέον, το 2013 εντοπίστηκαν στην Κρήτη 2 τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες (αιτία τραυματισμού αλιεία) που μεταφέρθηκαν στο Κέντρο Διάσωσης. Συμπερασματικά, από τα διαχρονικά στοιχεία του ΑΡΧΕΛΩΝ στη Κρήτη, προκύπτει πως ο αριθμός των τραυματισμένων και νεκρών χελωνών αυξάνεται σταθερά και αποτελεί σημαντική απειλή για τον πληθυσμό τους.. 3.5. Βανδαλισμοί φωλιών Βανδαλισμός φωλιάς θεωρείται η κάθε μετακίνηση ή καταστροφή των μέτρων προστασίας που τοποθετούνται από τους εθελοντές του ΑΡΧΕΛΩΝ στις φωλιές. Οι «βανδαλισμοί» είναι συχνό φαινόμενο στην Κρήτη, όπου υπάρχει καθημερινή παρουσία πολλών τουριστών στις παραλίες ωοτοκίας. Συνήθως, πρόκειται για μικρές μετακινήσεις των κλωβών, που συνήθως γίνονται χωρίς πρόθεση (π.χ. ανασήκωμα του κλωβού από επισκέπτες για να διαβάσουν το ταμπελάκι κ.α.). Για τον λόγο αυτό οι εθελοντές του ΑΡΧΕΛΩΝ τοποθετούν επιπρόσθετα σημάδια, κάτω από την επιφάνεια της άμμου για να γνωρίζουν τη θέση της φωλιάς ακόμα και αν ο κλωβός μετακινηθεί. Το έτος 2013 παρατηρήθηκαν φαινόμενα βανδαλισμού φωλιών, που ήταν εμφανές πως έγιναν από πρόθεση, προκειμένου να εμποδιστεί ή διαταραχθεί η προστασία. Τα περισσότερα περιστατικά έλαβαν χώρα στον Κόλπο Χανίων. Εκεί παρατηρήθηκε έντονος και επαναλαμβανόμενος βανδαλισμός συγκεκριμένων φωλιών, στις περιοχές Μάλεμε-Γεράνι 15

(τομείς J, Κ, L). Αυτό περιελάμβανε, μετακίνηση των κλωβών (έως και 10 μέτρα), απομάκρυνση της σήμανσης, μετακίνηση της κρυφής σήμανσης, σβήσιμο του κωδικού της φωλιάς (Φωτ. 17), ακόμη και απόπειρα εκσκαφής της φωλιάς, χωρίς επιτυχία, αφού οι «βάνδαλοι» δεν κατάφεραν να βρουν τα αυγά. Όλες οι φωλιές εκκολάφθηκαν κανονικά. Οι αρμόδιες αρχές (δημοτικές, αστυνομικές και λιμενικές) ενημερώθηκαν για τις παραπάνω ενέργειες, ενώ παράλληλα υιοθετήθηκαν επιπλέον μέτρα «κρυφής» προστασίας. Παρεμφερή περιστατικά εντοπίστηκαν και στον κόλπο Μεσσαράς στην παραλία της Παχιάς Άμμου στην περιοχή της Αφραθιάς (τομέας C). Στην εν λόγω περιοχή έλαβε χώρα ο βανδαλισμός 3 φωλιών, αυτών που γειτνίαζαν με το τουρνουά ποδοσφαίρου παραλίας (βλέπε ενότητα 3.2. και Φωτ. 18), που οργανώθηκε στη περιοχή. Ο βανδαλισμός έγινε με αυτοκίνητο που πέρασε με πρόθεση και πάνω από μία φορές πάνω από τις εν λόγω φωλιές. Οι φωλιές αυτές δεν εκκολάφθηκαν ποτέ. Για το γεγονός αυτό ενημερώθηκαν οι τοπικές αρχές. Οι περισσότεροι συνέδεσαν το γεγονός αυτό με την διεξαγωγή του πάρτι και την αντίδραση του ΑΡΧΕΛΩΝ για αυτό. Μετά από τη διεξαγωγή της εκδήλωσης δεν υπήρξαν άλλα περιστατικά βανδαλισμών στην περιοχή αυτή. 3.6. Μεγάλα έργα και μεγάλες παρεμβάσεις στις παραλίες ωοτοκίας Οι αμμώδεις παραλίες, δηλ. ο κατ εξοχήν φυσικός και τουριστικός πόρος της βόρειας Κρήτης, όλο και στενεύουν. Κάθε χρόνο οι μετρήσεις πλάτους των παραλιών ωοτοκίας που διενεργεί ο ΑΡΧΕΛΩΝ στο πλαίσιο του προγράμματός του δείχνουν όλο και μικρότερα πλάτη. Η άμμος εξαφανίζεται βαθμιαία από τις παραλίες. Αυτό οφείλεται σε πολλές ανεπίτρεπτες παρεμβάσεις που διαταράσσουν ανεπανόρθωτα τις φυσικές διεργασίες που διέπουν τη δυναμική της ακτογραμμής και σε «έργα» μη επαρκώς μελετημένα ούτε από πλευράς σκοπιμότητας ούτε από πλευράς κατασκευής, που δεν συνυπολογίζουν τις τοπικές κλιματικές συνθήκες και αλλαγές, ούτε τις τυχόν μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που μπορούν να προκαλέσουν. Τυχόν ακτομηχανικές μελέτες παράκτιων έργων εκτελούνται χωρίς βασικά στοιχεία για τους παράκτιους κυματισμούς σε βάθος χρόνου, ενώ στις λίγες περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται κυματικά δεδομένα αυτά δεν προκύπτουν από τοπικές μετρήσεις αλλά από πρόχειρους υπολογισμούς με βάση στοιχεία από το κεντρικό Αιγαίο (Συνολάκης κ.α., 2008). Συμπερασματικά, ισοπέδωση και τσιμεντάρισμα αμμόλοφων, εκτεταμένες αμμοληψίες, δόμηση σπιτιών και ξενοδοχείων στη ζώνη των αμμόλοφων, κατασκευή παράκτιων δρόμων και κρηπιδωμάτων, καθώς και μόλων και προβόλων μέσα στη θάλασσα επιφέρουν μια ραγδαία αυξανόμενη αποχώρηση της άμμου από τις παραλίες (Φωτ. 19-26). Στο πλαίσιο αυτό η κατασκευή νέων έργων, καθώς και οι παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα στις παραλίες ωοτοκίας, με καθόλου ή με πλημμελή σχεδιασμό, ενδέχεται να είναι επιζήμιες μακροπρόθεσμα στη διατήρηση της θαλάσσιας χελώνας και των βιοτόπων της που είναι ήδη επιβαρημένοι από τα έντονα φαινόμενα διάβρωσης (Φωτ. 27, 28). Παρακάτω περιγράφονται αναλυτικά ορισμένα μεγάλα έργα καθώς και μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις που διαπιστώθηκαν στις τρεις περιοχές ωοτοκίας στην Κρήτη. Αυτά τα έργα και παρεμβάσεις θα προκαλέσουν ή προκάλεσαν ήδη μη αναστρέψιμες αλλοιώσεις στο βιότοπο και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. 16

3.6.1. Ρέθυμνο: Αποχετευτικό δίκτυο κατά μήκος της παραλίας Το 2009, ο πρώην Δήμος Αρκαδίου και το πρώην Τμήμα Τ.Υ.Δ.Κ. Δ/νσης Τ.Α. και Δ/σης Ρεθύμνου, χωροθέτησαν και προώθησαν παράτυπα το έργο «Δίκτυο αποχέτευσης και μεταφοράς λυμάτων παραλιακής ζώνης Δήμου Αρκαδίου», μέσα στην περιοχή του δικτύου Natura 2000 (Κωδική Ονομασία GR4330004). Το εν λόγω έργο, που αφορά στη διέλευση αγωγού οικιστικών αποβλήτων προς τις εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού Ρεθύμνου, άρχισε να κατασκευάζεται πάνω στην παραλία ωοτοκίας, και μάλιστα σε περίοδο ωοτοκίας, χωρίς τις απαιτούμενες άδειες και λήψη περιβαλλοντικών μέτρων. Έπειτα από καταγγελία του ΑΡΧΕΛΩΝ, οι αρμόδιες αρχές έκριναν τις εργασίες παράνομες, το έργο σταμάτησε και η υπόθεση διαβιβάστηκε στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Ρεθύμνης. Το 2012 ο Δήμος Ρεθύμνου, που ανέλαβε έκτοτε, κατέθεσε στην Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ τροποποιημένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το παραπάνω έργο, στην οποία καταργούνται ή/και μετατοπίζονται αρκετοί αγωγοί εκτός παραλίας. Παρόλα αυτά, τμήματα του έργου εξακολουθούν να παραμένουν εντός παραλίας ή πλησίον αυτής (ορισμένα είναι ήδη κατασκευασμένα), και μάλιστα σε περιοχές με μεγάλο ποσοστό ωοτοκίας αλλά και μεγάλη διάβρωση (βλέπε συνοπτική έκθεση 2012). Επί της ΜΠΕ γνωμοδότησε αρνητικά το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ (Αριθ. Πρωτ. 42968/1946/12-12-2012) λόγω της οικολογικής σημασίας της περιοχής, καθώς και της έντονης τουριστικής πίεσης που ήδη υφίστανται, τόσο το οικοσύστημα όσο και η θαλάσσια χελώνα που ωοτοκεί στην περιοχή. Προτείνει, λοιπόν, τη μεταφορά των έργων, που δεν έχουν κατασκευαστεί ακόμη (αγωγοί, φρεάτια και αντλιοστάσια), πίσω από την παραλία και συγκεκριμένα κατά μήκος της παραλιακής οδού. Μετά τη γνωμοδότηση αυτή ακολούθησαν τροποποιήσεις της ΜΠΕ, που αφορούν κυρίως στη μετατόπιση του 1ου αντλιοστασίου (ήδη κατασκευασμένου εντός του αιγιαλού, αλλά εκτός παραλίας ωοτοκίας) σε άλλη θέση εκτός του αιγιαλού, λόγω έκδοσης πρωτοκόλλου διοικητικής αποβολής. Η νέα θέση βρίσκεται παρακείμενα της αρχικής, πάνω σε ασφαλτοστρωμένο δρόμο, ιδιαίτερα κοντά στην διαβρωμένη παραλία της Σκαλέτας. Οι μελετητές βεβαιώνουν πως στις νέες θέσεις δεν μπορούν να γεννήσουν θαλάσσιες χελώνες λόγω μορφολογίας των παραλιών, θερμοκρασίας, και κυματισμού, γεγονός που δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί επιστημονικά, δεδομένου πως η παραλία είναι ένα δυναμικό σύστημα, που αλλάζει συνεχώς μορφή και σύσταση, πόσο μάλλον όταν επιβαρυνθεί από ένα τόσο μεγάλο έργο ή από το ήδη έντονο φαινόμενο παράκτιας διάβρωσης που παρουσιάζεται σε όλο το μήκος του κόλπου Ρεθύμνου. Νέα γνωμοδότηση του Τμήματος Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ (25431/799/16-5-2013), για τα ανωτέρω συμπληρωματικά στοιχεία, αναγνωρίζει για ακόμα μια φορά την οικολογική αξία της περιοχής και αναφέρει: «...λόγο του κινδύνου επιτάχυνσης της διαβρωτικής δράσης στην αιγιαλίτιδα ζώνη από την όποια τεχνική και μη αναστρέψιμη παρέμβαση σε αυτή, προτείνουμε την μετακίνηση του αγωγού και των συνοδών του έργων νοτιότερα και εκτός της θαμνώδους και δενδρώδους παραλιακής βλάστησης». Έπειτα από τη γνωμοδότηση αυτή και μετά από αυτοψία που έλαβε χώρα από εκπροσώπους του Δήμου Ρεθύμνου και του ΑΡΧΕΛΩΝ στην περιοχή, καταγράφηκε πως τα έργα που έχουν ήδη κατασκευαστεί ή σχεδιαστεί εντός αμμουδιάς και ενδεχομένως επιβαρύνουν περισσότερο 17

την ωοτοκία και τον βιότοπο, είναι το 7 ο αντλιοστάσιο (ήδη κατασκευασμένο - Φωτ. 29), το 9ο με το δίκτυό του (Φωτ. 30) και το 5ο με το ήδη κατασκευασμένο δίκτυό του, που βρίσκεται πάνω στον σημαντικότερο τομέα ωοτοκίας αλλά και με τη μεγαλύτερη διάβρωση (Φωτ. 31, 32). Ο ΑΡΧΕΛΩΝ αιτήθηκε στις τοπικές αρχές τη μετατόπιση ή κατάργηση των τμημάτων του έργου, που εξακολουθούν να παραμένουν εντός παραλίας ή πλησίον αυτής, δίνοντας έμφαση στο δίκτυο του 5ου αντλιοστασίου, που θεωρήθηκε το πιο επιβλαβές. Στο αίτημα αυτό η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Ρεθύμνου απέστειλε στον ΑΡΧΕΛΩΝ εναλλακτική χάραξη, όπου μεταφέρεται το τμήμα αγωγών που εξυπηρετεί το 5ο αντλιοστάσιο καθώς και το ίδιο εκτός παραλίας (Αριθ. Πρωτ. 5506/28-11-2013). Οι τελικές διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν στα γραφεία της Ειδικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (ΕΥΠΕ) του ΥΠΕΚΑ τον Δεκέμβριο του 2013, με την παρουσία εκπροσώπων του Δήμου Ρεθύμνου, του αρμόδιου γραφείου μελετών και του Τμήματος Διαχ. Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ. Το αίτημα του ΑΡΧΕΛΩΝ για μεταφορά του δικτύου του 5ου αντλιοστασίου απορρίφθηκε από την ΕΥΠΕ, η οποία έκρινε πως με την μετατόπιση αυτού του δικτύου δεν μπορεί να επιτευχθεί τεχνικά και οικονομικά η συλλογή λυμάτων από την ευρύτερη περιοχή και διαβεβαίωσε πως δεν υπάρχει κίνδυνος για περαιτέρω διάβρωση της ήδη επιβαρημένης παραλίας. Για το θέμα αυτό επιφυλακτική στάση κράτησε, εκτός από τον ΑΡΧΕΛΩΝ, και ο εκπρόσωπος Τμήματος Διαχ. Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ, ο οποίος ζήτησε τη γνώμη εμπειρογνωμόνων για το ρυθμό διάβρωσης της παραλίας που βρίσκεται το δίκτυο του 5ου αντλιοστασίου. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ εξέφρασε τις διαφωνίες του και ζήτησε την λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων για να αποφευχθεί η υποβάθμιση του οικοτόπου και να μην επιβαρυνθεί περαιτέρω η αναπαραγωγή των θαλάσσιων χελωνών. Σε κάθε περίπτωση και επειδή σύμφωνα με το παράρτημα IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, η θαλάσσια χελώνα αποτελεί είδος προτεραιότητας, το οποίο έχει ανάγκη αυστηρής προστασίας, ο ΑΡΧΕΛΩΝ αιτήθηκε από τις Ελληνικές Αρχές να χορηγήσουν άδεια μόνο κατόπιν διαβουλεύσεων με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (άρθρο 6 παρ. 4) και μόνο εφόσον ληφθούν κατάλληλα αντισταθμιστικά μέτρα για την προστασία του βιοτόπου. Ως τέτοια μέτρα, ενδεικτικά προτάθηκαν από τον ΑΡΧΕΛΩΝ: ηχομονωτικά μέτρα και μέτρα εξάλειψης της φωτορύπανσης κατά μήκος του έργου που βρίσκεται πάνω ή πλησίον του παραλιακού μετώπου (κυρίως 1ο και 2ο αντλιοστάσιο, καθώς και 5ο και 9ο αντλιοστάσιο με τα δίκτυά τους, αποκατάσταση των αμμοθινικών συστημάτων και προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας, απομάκρυνση των ξαπλωστρών κατά τη διάρκεια της νύχτας από την παραλία Σφακάκι, στην περίπτωση που διέλθει από εκεί το αποχετευτικό δίκτυο και επέκταση της αμμώδους παραλίας στο Σφακάκι μετά από ειδική μελέτη, ώστε να αναπληρωθεί η παρατηρούμενη απώλεια άμμου λόγω της διάβρωσης. 3.6.2. Ρέθυμνο: Αλιευτικό καταφύγιο στη Σκαλέτα Το έργο του αλιευτικού καταφύγίου στη Σκαλέτα, εντός περιοχής Natura 2000, παρόλες τις αντιρρήσεις του ΑΡΧΕΛΩΝ, έχει ήδη λάβει έγκριση περιβαλλοντικών όρων από την αρμόδια υπηρεσία ΕΥΠΕ του ΥΠΕΚΑ (Αριθ. Πρωτ. 195173/12-1-2012). 18

Όπως αναφέρθηκε λεπτομερώς στην έκθεση του 2012 ο ΑΡΧΕΛΩΝ ενίσταται για το έργο αυτό, για τους εξής λόγους: α) το έργο δεν φαίνεται να εξυπηρετεί τους επαγγελματίες αλιείς της περιοχής, αφού αυτοί εξυπηρετούνται από τα γειτονικά λιμάνια Ρεθύμνου και Πανόρμου, β) βρίσκεται μόνο λίγες εκατοντάδες μέτρα από την παραλία ωοτοκίας (τομέας Κ - Σκαλέτα) που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό (κατά μέσο όρο το 22%) της συνολικής ωοτοκίας στην περιοχή του Ρεθύμνου, γ) η κατασκευή του αναγκαίου μόλου δεν είναι γνωστό τι επιπτώσεις θα έχει πάνω στην ήδη διαβρωμένη γειτονική παραλία της Σκαλέτας, δ) επέκταση των οχλήσεων που ήδη υπάρχουν στην παραλία (έντονα φώτα, θόρυβος, beach bar, ομπρέλες, ξαπλώστρες, κ.α.) και στο θαλάσσιο χώρο (π.χ. κίνηση σκαφών τη νύχτα, φώτα στο λιμάνι), που θα δυσχεράνουν περαιτέρω την ομαλή διεξαγωγή της ωοτοκίας και της εκκόλαψης και διασποράς των νεοσσών. Ωστόσο, η κατασκευή του έργου δεν ξεκίνησε ακόμη. 3.6.3. Χανιά: Ανακατασκευή λιμανιού Κολυμπαρίου Το εν λόγω έργο αφορά στη ανακατασκευή του ήδη υφιστάμενου λιμανιού που βρίσκεται δυτικά της πόλης των Χανίων, εντός περιοχής NATURA (GR4340003). Το υφιστάμενο λιμάνι οδήγησε στην σταδιακή παράκτια διάβρωση της όμορης παραλίας του Κολυμπαρίου, που αποτελεί παραλία ωοτοκίας (Τομέας Α). Από το 2000 γίνονται έργα για την διόρθωση του λιμανιού (επέκταση και μεγέθυνση της λεκάνης του, παραθαλάσσιο τοιχίο και δρόμος), που δεν κατάφεραν ούτε να σταματήσουν τη διάβρωση ούτε να προστατεύσουν από τους έντονους κυματισμούς παρακείμενες ιδιοκτησίες, που υπέστησαν ζημίες το Νοέμβριο του 2012 μετά από καταιγίδα (βλέπε συνοπτική έκθεση 2012). Για την καταπολέμηση της διάβρωσης και προκειμένου να προστατευτεί το παραλιακό τμήμα του οικισμού, συντάχθηκε μελέτη από το Λιμενικό Ταμείο Χανίων σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, που περιλαμβάνει την επέκταση του προσήνεμου μόλου και την κατασκευή τριών κυματοθραυστών παράλληλων στην ακτή και σε απόσταση 200μ. περίπου από αυτήν, μήκους 80μ. ο καθένας, με μεταξύ τους απόσταση 40μ. Κατά τη διάρκεια της σύνταξης της μελέτης, ο Δήμος Πλατανιά, ζήτησε από τον ΑΡΧΕΛΩΝ στοιχεία φωλεοποίησης για τον τομέα Α, που πρόκειται να κατασκευαστεί το έργο (Αρ. Πρωτ. 8024/17-4-2013). Ο ΑΡΧΕΛΩΝ ανταποκρίθηκε στο αίτημα του Δήμου (Αρ. Πρωτ. 27091/7-52013), ενώ παράλληλα τονίστηκε η αμφιβολία του, στο κατά πόσον τέτοια έργα συμβάλλουν στην ανάσχεση της διάβρωσης, εφόσον συνήθως μειώνουν τις φυσικές αποθέσεις στις ακτές, όπως αποδείχτηκε και από το αρχικό έργο κατασκευής του λιμανιού το 2000. Αμφιβολίες υπάρχουν και για το κατά πόσον θα επηρεαστεί ο πληθυσμός της θαλάσσιας χελώνας που ωοτοκεί στην περιοχή, ο οποίος δεν είναι ιδιαίτερα υψηλός. Η εν λόγω Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έχει ήδη εκπονηθεί και βρίσκεται στη διαδικασία γνωμοδοτήσεων από τις κεντρικές δημόσιες υπηρεσίες. 19

3.6.4. Μεσσαρά: Καταστροφή βραχόπλακας στην παραλία Κομού Το 2012, ο ΑΡΧΕΛΩΝ κατήγγειλε στις αρμόδιες αρχές, παρέμβαση στην παραλία ωοτοκίας του Κομού στον κόλπο Μεσσαράς, προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura 2000 (GR4310004). Η παρέμβαση αυτή, διεξήχθη από την «Δημοτική Επιχείρηση Πιτσιδίων» του Δήμου Φαιστού με βαρέα μηχανήματα. Σε αυτοψία των Δημόσιων αρχών διαπιστώθηκε εσκεμμένη καταστροφή της βραχόπλακας (beachrock), καταστροφή των αμμόλοφων και τοποθέτηση εγκαταστάσεων αναψυχής (ομπρέλες, ξαπλώστρες). Η υπόθεση αυτή παραπέμφθηκε στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Ηρακλείου και στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, ενώ παράλληλα ζητήθηκε η λήψη των αναγκαίων μέτρων αποκατάστασης για την επαναφορά του οικοσυστήματος στην αρχική του μορφή (βλέπε συνοπτική έκθεση 2012). Για το λόγο αυτό, η Περιφέρεια Κρήτης ζήτησε από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.) - Κρήτης να αξιολογήσει το μέγεθος της παρέμβασης που πραγματοποιήθηκε στον Κομό. Στην τεχνική έκθεση του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., η οποία προσκομίστηκε στον ΑΡΧΕΛΩΝ από την Περιφέρεια Κρήτης (Αρ. Πρωτ. 128252/52557/ 24-12-2012), διαπιστώθηκε πως «σε όλο το μήκος του ενιαίου συστήματος της προσχωσιγενούς ακτής από την παραλία του Κομού μέχρι τον Κόκκινο Πύργο, εμφανίζονται σχετικά έντονα φαινόμενα διάβρωσης. Επίσης, σε όλο το μήκος των ακτών έχουν λάβει κατά καιρούς εργασίες απομάκρυνσης «πλακών» από την ακτή. Πέραν αυτών παρατηρήθηκαν και θέσεις όπου έχει γίνει αμμοληψία από την παραλία». Επίσης, τονίζεται πως οι πλάκες που αφαιρέθηκαν είναι λειτουργικό μέρος της δυναμικής της διαμόρφωσης της εκτεταμένης παραλίας του Κόλπου της Μεσσαράς και μάλιστα η βραχόπλακα αποτελεί παράγοντα προστασίας των παραλιών από τη διάβρωση. Συμπερασματικά, η έκθεση αναφέρει, πως η φυσική δυναμική του παράκτιου-παράλιου συστήματος του Κόλπου της Μεσσαράς έχει πολλαπλώς διαταραχθεί. Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. πραγματοποίησε, στη Περιφέρεια Κρήτης και στο Δήμο Φαιστού πρόταση για αποκατάσταση, βασιζόμενη στον Ολοκληρωμένο Σχεδιασμό της ευρύτερης περιοχής για την επίλυση της διάβρωσης των ακτών. Παρόλα αυτά, μέσα στο 2013 δεν λήφθηκε κάποια επίσημη απόφαση για την αποκατάσταση της περιοχής, ούτε παρατηρήθηκε ξανά οποιαδήποτε παρέμβαση από τις Δημοτικές Αρχές. Επίλογος Ο πληθυσμός θαλάσσιων χελωνών που αναπαράγεται στην Κρήτη εξακολουθεί να κινδυνεύει με εξαφάνιση αφού οι δύο από τις τρεις παραλίες ωοτοκίας παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια έντονη πτωτική τάση. Παρόλα αυτά, οι ισχυρές τουριστικές πιέσεις με τα συνακόλουθά τους και ο προγραμματισμός έργων στην παράκτια ζώνη με ανεπαρκή ή πλημμελή σχεδιασμό, κυρίως χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η συνεχιζόμενη ραγδαία μείωση του αναπαραγωγικού πληθυσμού, εξακολούθησαν να καταγράφονται και μάλιστα να αυξάνονται και κατά την περίοδο αναπαραγωγής του 2013. Και παρά το γεγονός, πως μετά την παρέμβαση της Γενικής Δ/νσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρατηρήθηκε μια κάποια κινητοποίηση των Δημοτικών Αρχών για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας στην Κρήτη, αυτή δεν τελεσφόρησε σε ουσιαστικές ενέργειες ή σημαντικές δράσεις επί του πρακτέου. 20