ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ 10 16 Απριλίου 2013 Περί Νηστείας τεύχος Η Νηστεία και οι δυσκολίες της ζωής Λόγος Κατηχητήριος Περί λύσεως του τάματος της Νηστείας Περί θείου ζήλου Διαστάσεις της Νηστείας «Τον της Νηστείας καιρόν φαιδρώς απαρξώμεθα» Γιατί νηστεύουμε το λάδι και τρώμε ελιές; Παγκόσμια Ημέρα Αποχής από το Κρέας Το νόημα της Νηστείας
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 Περί Νηστείας Η νηστεία έχει γίνει αποδεκτή ως μέσο άσκησης από τα αρχαία χρόνια και είναι βιβλικά κατοχυρωμένη. Ο ίδιος ο Θεός εντέλλεται νηστεία στον Ισραήλ δια των Προφητών του είτε ως ένδειξη μετάνοιας για τις αμαρτίες του είτε, ίσως σημαντικότερο, ως μέσω επικοινωνίας με τον Θεό. Ο ίδιος ο θεάνθρωπος Χριστός γίνεται τύπος και υπογραμμός της νηστείας νηστεύοντας ο ίδιος σαράντα ημέρες στην έρημο. Εξέχουσα θέση έχει η νηστεία στην Πατερική Γραμματεία. Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος θεωρεί την νηστεία ως θεραπεία του αυτεξουσίου, η οποία δρα προληπτικά φωτίζοντας τις αισθήσεις του ανθρώπου και καθιστώντας τον ικανό να αποφεύγει όσα τον βλάπτουν και να πράττει όσα τον ωφελούν. Ο δε Μέγας Βασίλειος αρνείται κάθε πρόφαση εναντίον της νηστείας, θεωρώντας ότι όχι μόνον δεν καταστρέφει την ανθρώπινη υγεία, αλλά αντιθέτως την προάγει. Στην σημερινή εποχή του καταναλωτισμού σε όλα τα επίπεδα η νηστεία, ως εκούσια αυτοπαραίτηση και αυτοπεριορισμός από απολαύσεις και συνεπακόλουθες μέριμνες καθίσταται επιτακτική ανάγκη. Είναι ίσως μια από τις τελευταίες ελπίδες του σύγχρονου ανθρώπου, του διασπαστικά εξωστρεφούς, να μπορέσει να στραφεί προς τον έσω θησαυρό του τον «εν τω οστρακίνω σκεύος κεκρυμμένον». Πριν ακόμη τελειώσει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή η Πεμπτουσία ανθολογεί μέσα στα Ανάλεκτά της κείμενα συνεργατών της για την νηστεία και το νόημά της. Κείμενα που φωτίζουν διάφορες πτυχές της, από τις πιο απλές και φαινομενικά επιφανειακές έως τις πιο θεολογικές και βαθύτερες. Καλό υπόλοιπο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής! Καλή Ανάσταση! Νίκος Κόϊος Διευθυντής Σύνταξης Πεμπτουσίας Σελίδα 2
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ Περιεχόμενα 04. Λόγος Κατηχητήριος Επί τη ενάρξει της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής http:///?p=48354 06. Η Νηστεία και οι δυσκολίες της ζωής Η προσευχή και η νηστεία θεωρούνται για την Εκκλησία μας αρετές http:///?p=49641 07. Το νόημα της Νηστείας (Ματθ. 6, 14-21) Πώς οφείλουν οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται την περίοδο της νηστείας http:///?p=48404 08. Περί θείου ζήλου (Β εβδομάδα Μ. Τεσσαρακοστής) Oι θλίψεις και οι δοκιμασίες των Αγίων Πατέρων http:///?p=49041 10. Διαστάσεις της Νηστείας Νηστεία: η ευπρέπεια της πόλεως, η σταθερότητα της αγοράς, η ειρήνη των σπιτιών, η σωτηρία των υπαρχόντων http:///?p=48519 11. Περί λύσεως του τάματος της νηστείας Η νέκρωση των σαρκικών παθών και επιθυμιών http:///?p=46258 12. «Τον της Νηστείας καιρόν φαιδρώς απαρξώμεθα» Η διαδικασία της κάθαρσης δεν συντελείται σε καταθλιπτική ατμόσφαιρα http:///?p=48381 13. Γιατί νηστεύουμε το λάδι και τρώμε ελιές; Τα έθιμα της Εκκλησίας δέν έχουν σκοπό νά εξοντώσουν τούς ανθρώπους http:///?p=49727 14. Παγκόσμια Ημέρα Αποχής από το Κρέας Χορτοφαγία ή νηστεία; http:///?p=48515 Σελίδα 3
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 Λόγος Κατηχητήριος επί τη ενάρξει της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής + ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ, Ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως - Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης παντί τω πληρώματι της Εκκλησίας Αδελφοί καί τέκνα εν Κυρίω αγαπητά, Οι τά πάντα καλώς διαταξάμενοι Θείοι Πατέρες εθέσπισαν όπως της μεγάλης εορτής της Αναστάσεως του Κυρίου προηγήται περίοδος ασκήσεως καί πνευματικής καθάρσεως, διαρκείας τεσσαράκοντα ημερών. Η άσκησις πραγματοποιείται καί διά του περιορισμού των τροφών, δηλονότι της νηστείας, αλλά κυρίως διά της αποχής από τό κακόν. Τονίζει χαρακτηριστικώς ο ιερός υμνογράφος ότι αληθής καί ευπρόσδεκτος από τόν Θεόν νηστεία είναι η των κακών αλλοτρίωσις, η εγκράτεια γλώσσης, η θυμού αποχή, ο χωρισμός από των κακών επιθυμιών, της καταλαλιάς, του ψεύδους καί της επιορκίας, η επανόρθωσις της αδικίας, η δίωξις του εμπαθούς λογισμού, η θερμή εξομολόγησις, ο καθαρμός της συνειδήσεως, "ής ουδέν εν κόσμω βιαιότερον", η εγκράτεια από "παθών βλαβερών, από φθόνου καί μίσους, από πάσης κακίας", η Σελίδα 4
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ αποφυγή της "εκτροπής του νοός", η ομολογία των εσφαλμένων ότι "εγγύς επί θύραις ο Κριτής εστιν", ο ετάζων καρδίας καί νεφρούς, "ο πανταχού παρών καί τά πάντα πληρών" (Μέγας Κανών Αγίου Ανδρέου Κρήτης). Η σωματική άσκησις σκοπόν έχει τήν κάθαρσιν του νου καί τήν προσήλωσιν αυτού εις τήν αγάπην του Κυρίου καί Θεού ημών Ιησού Χριστού. Ταυτοχρόνως, καί εις τήν αγάπην των συνανθρώπων μας, η οποία καί αποτελεί τήν απόδειξιν ότι είμεθα μαθηταί του Αγαπώντος αυτούς. Η αγάπη μας πρέπει νά είναι έμπρακτος καί νά συνεπάγεται δι ημάς κάποιαν θυσίαν υπέρ αυτών. Διότι αγάπη άνευ προσφοράς των αναγκαίων υλικών καί πνευματικών αγαθών εις τόν αγαπώμενον είναι κενό ς λόγος. Ιδίως κατά τήν παρούσαν εποχήν της μεγάλης ηθικής καί οικονομικής κρίσεως οφείλομεν, όσοι έχομεν τήν δυνατότητα, νά προσφέρωμεν μετά ιλαρότητος, αγάπης καί σεβασμού πρός τόν συνάνθρωπον τήν βοήθειάν μας πρός αυτόν. Τότε μόνον η χαρά μας επί τη Αναστάσει του Κυρίου θά είναι πλουσία, όταν καί η προσφορά μας πρός τούς αδελφούς Αυτού, τούς ελαχίστους, τούς συνανθρώπους μας, είναι πλουσία. "Ο αγαπών τόν πλησίον ως εαυτόν ουδέν περισσότερον κέκτηται του πλησίον [...] όσον ούν πλεονάζεις τώ πλούτω, τοσούτον ελλείπεις τη αγάπη", διδάσκει τό αψευδές πατερικόν στόμα (Μεγάλου Βασιλείου, Πρός τούς πλουτούντας, P.G. 31,281Β). Ο κόσμος νομίζει, ατυχώς, ότι η χαρά συμπορεύεται προς τό λαμβάνειν καί κατέχειν πλούτον, δόξαν, αξιώματα καί άλλας απολαύσεις. "Ουδέν γάρ αχρηστότερον ανδρός ουκ ειδότος φιλείν" καί "όταν ίδης τινά δεόμενον θεραπείας ή σωματικής, ή ψυχικής, μή λέγε πρός εαυτόν Τίνος ένεκεν ο δείνα καί ο δείνα αυτόν ουκ εθεράπευσεν; αλλ' απάλλαξον της αρρωστίας, καί μή απαίτει εκείνους ευθύνας της αμελείας. [...] Αν γάρ επιστάξης αυτώ καθάπερ έλαιον του λόγου τήν διδασκαλίαν, αν καταδήσης τη προσηνεία, αν θεραπεύσης τη καρτερία, θησαυρού παντός ευπορώτερόν σε ούτος εργάσεται" (Ιερού Χρυσοστόμου, Εις Β Κορινθίους ΚΖ καί κατά Ιουδαίων Η, P.G.61, 586-587 καί 48, 932-933). Η αλήθεια είναι ότι η χαρά καί η ικανοποίησις από τήν προσφοράν αγάπης καί υλικών αγαθών πρός τόν συνάνθρωπον είναι ασυγκρίτως μεγαλυτέρα. τελικώς βλάπτουν καί αυτούς οι οποίοι αποκτούν υπέρμετρα αγαθά επί ζημία των υπολοίπων. Ο αναπόφευκτος κοινωνικός διαχωρισμός πρέπει νά εξομαλύνεται εκουσίως διά της προσφοράς των εχόντων πρός τούς μή έχοντας, ως ο Κύριος ημών διδάσκει αναφέρων ενδεικτικώς: "ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τώ μή έχοντι" (Λουκ. γ,11). Μόνον διά της αισθήσεως της ενότητος ημών προς όλους τούς συνανθρώπους μας, καί μάλιστα τούς αδυνάτους, θά διανύσωμεν τήν περίοδον της Αγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστής θεαρέστως καί θά έχωμεν τήν ευλογίαν του Χριστού. Κατά τό τρέχον έτος, τό οποίον ανεκηρύξαμεν Έτος Πανανθρωπίνης Αλληλεγγύης, πρέπει, εν όψει καί της σοβαράς παγκοσμίου οικονομικής κρίσεως, νά δείξωμεν όλοι περισσότερον ενδιαφέρον διά τήν ανακούφισιν των στερουμένων στοιχειωδών αγαθών αδελφών μας. Κατ αυτόν τόν τρόπον θά διανύσωμεν τό "ενώπιον ημών στάδιον των αρετών" θεαρέστως καί εν πνευματική προόδω, θά "απολαύσωμεν του δηναρίου", "θά δεχθώμεν τό δίκαιον όφλημα" καί θά εορτάσωμεν μέ πληρότητα χαράς τήν Αγίαν Ανάστασιν του Κυρίου, καθ ήν αληθώς "ζωή πολιτεύεται", του Οποίου η Χάρις καί τό πλούσιον Έλεος είησαν μετά πάντων υμών. Αγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή, βιγ + Ο Κωνσταντινουπόλεως, διάπυρος πρός Θεόν ευχέτης πάντων υμών ΧΑΡΙΣ ΕΙΗ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΣΩ- ΤΗΡΟΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΠΑΡ HΜΩΝ ΔΕ ΕΥΧΗ, ΕΥΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΩ- ΡΗΣΙΣ Αναγνωσθήτω επ εκκλησίας κατά την Κυριακήν της Τυρινής, ιζ Μαρτίου, αμέσως μετά το Ιερόν Ευαγγέλιον. Η συνήθης κοινωνική αντίληψις, η οποία καί διδάσκεται εις τούς νέους ως η πλέον συμφέρουσα δι αυτούς οδός, είναι η πλεονεξία καί απληστία. Αι ιδέαι όμως αύται, όταν επικρατήσουν, δημιουργούν κοινωνικάς διαταράξεις, καί Σελίδα 5
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 Η Νηστεία και οι δυσκολίες της ζωής Η προσευχή και η νηστεία θεωρούνται για την Εκκλησία μας αρετές. Και με τις αρετές ο άνθρωπος μπορεί να ελκύσει το θείο έλεος και να αντιμετωπίσει τις δυσχερείς περιστάσεις που τον ταλαιπωρούν. Γράφει ο Ιωάννης Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβας Σε μια δύσκολη κατάσταση βρέθηκαν οι μαθητές του Ιησού, όπως διαβάζουμε στην αυριανή ευαγγελική περικοπή (Μάρκ. 9, 17-31). Τους έφεραν ένα δαιμονιζόμενο νέο, για να τον θεραπεύσουν και αυτοί δεν τα κατάφεραν. Γι αυτό και μετά, όταν ο πατέρας του άτυχου νέου έφερε το παιδί του στον Ιησού και εκείνος το γιάτρεψε, ρώτησαν το Δάσκαλό τους: «Εμείς γιατί δεν τα καταφέραμε;». Και εκείνος τους εξήγησε ότι αυτό είναι κάτι πολύ δύσκολο, και μπορεί να το καταφέρει κανείς μόνο με προσευχή και νηστεία. Η απάντηση του Ιησού αποτελεί ταυτόχρονα και ένα μέτρο για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες στη ζωή μας. Συνηθίζουμε σ αυτές τις περιπτώσεις να στηριζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις και αν τα καταφέρουμε, θεωρούμε τους εαυτούς μας σπουδαίους. Χρειάζεται να αποτύχουμε ή να θεωρήσουμε το έργο μας ως ανθρωπίνως αδύνατο, για να ζητήσουμε τη βοήθεια του Θεού. Αλλιώς τον βγάζουμε από τη ζωή μας Γιατί και πάλι ισχύει ό,τι και σε κάθε άλλη περίπτωση: για να πετύχουμε κάτι, θα πρέπει να κοπιάσουμε. Και ο κόπος στην πνευματική ζωή έχει το νόημα του αδειάσματος του ανθρώπου, της κένωσής του, για να μπορέσει να απαλλαχθεί από όσα δεν τον αφήνουν να δεχθεί στην καρδιά του τον Θεό. Με την προσευχή του ο άνθρωπος προσανατολίζει την ύπαρξή του στο θείο θέλημα και με τη νηστεία ελευθερώνει τον εαυτό του από όσα τον κρατούν δεμένο μακριά από το Θεό. τις δυσχερείς περιστάσεις που τον ταλαιπωρούν. Μάλιστα, για την παράδοσή μας οι αρετές συνδέονται μεταξύ τους και αλληλοτροφοδοτούνται. Π.χ. η νηστεία μπορεί να ενισχύσει την ταπείνωση, η ταπείνωση την αγάπη, η αγάπη τη διάκριση κ.ο.κ. Ένας μάλιστα μεγάλος άγιος της Εκκλησίας μας, ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, ο οποίος τιμάται αυτή την Κυριακή (Δ Νηστειών), έγραψε ένα περίφημο βιβλίο, την «Κλίμακα», που περιγράφει ακριβώς με ποιον τρόπο οι αρετές μπορούν να γίνουν μια σκάλα (κλίμακα) που προετοιμάζουν τον άνθρωπο για την κοινωνία του με το Θεό. Αδελφοί μου, διανύουμε μία ευλογημένη περίοδο, την περίοδο της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η αγία μας Εκκλησία θεσπίζει τις περιόδους της νηστείας όχι για να ταλαιπωρήσει τους πιστούς, αλλά για να τους βοηθήσει να γυμνάσουν τα πνευματικά τους αισθητήρια. Με τη νηστεία αναπτύσσονται και οξύνονται, όπως είπαμε, και οι υπόλοιπες αρετές, και ο άνθρωπος μπορεί πλέον να αντιμετωπίζει αισιόδοξα τη ζωή του. Γιατί, οπλισμένος καθώς θα είναι με αυτές θα έχει μαζί του σύμμαχο τη θεία ευσπλαχνία, και επιπλέον θα έχει γυμνασμένο τον εσωτερικό του κόσμο, για να αντέχει στις αντιξοότητες του βίου. Ας αναλογιστεί λοιπόν ο καθένας μας αυτές τις δυνατότητες που μας προσφέρει η Μ. Τεσσαρακοστή και ας φροντίσει να τις αξιοποιήσει για το πνευματικό του όφελος. Πηγή: Εφημ. Δημοκρατία, 13-4-2013 Η προσευχή και η νηστεία θεωρούνται για την Εκκλησία μας αρετές. Και με τις αρετές ο άνθρωπος μπορεί να ελκύσει το θείο έλεος και να αντιμετωπίσει Σελίδα 6
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ Το νόημα της Νηστείας (Ματθ. 6, 14-21) Την περίοδο του Τριωδίου, η Εκκλησία ορίζει ώστε το ευαγγελικό ανάγνωσμα της τελευταίας Κυριακής πριν από την περίοδο της Νηστείας (Ματθ. 6, 14-21), να περιλαμβάνει ένα σύνολο από απλές και πρακτικές συμβουλές για το αληθινό νόημα της νηστείας και της εγκράτειας. Γράφει ο Πέτρος Παναγιωτόπουλος Πραγματικά, λοιπόν, βλέπουμε σ αυτό το ευαγγελικό ανάγνωσμα τον Κύριο να καθοδηγεί τους ακροατές Του και κοντά σ αυτούς, τους πιστούς Του σε όλους τους αιώνες για το πώς οφείλουν οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται κατά την περίοδο της νηστείας. Καταρχάς τονίζεται για την ακρίβεια: επαναλαμβάνεται η κεντρική σημασία της συγχώρεσης. Αν ο άνθρωπος θέλει να προετοιμασθεί, για να συγχωρεθούν τα αμαρτήματά του, καλό θα είναι να γνωρίζει ότι πρώτα απ όλα θα πρέπει να συγχωρέσει ο ίδιος τα παραπτώματα των συνανθρώπων του, τις αδικίες που έχουν διαπράξει οι άλλοι εναντίον του. Αν δεν καταφέρει να δώσει ο ίδιος άφεση αμαρτιών σε όσα του έχουν κάνει, ας μην ελπίζει ότι ο Θεός θα εισακούσει τις προσευχές του και θα παραγράψει τις δικές του ανομίες. Σε πολλές ευκαιρίες ο Χριστός είχε ξεκαθαρίσει προς τους μαθητές Του, ότι η κατάκριση λογίζεται ως ένα πολύ βαρύ αμάρτημα ενώπιον του Θεού. Αλλά και σε όλη τη χριστιανική παράδοση, κατόπιν, τονιζόταν ότι εκεί βρίσκεται ο πυρήνας του αληθινού χριστιανικού ήθους. Μάλιστα, ο αββάς Μάρκος έλεγε ότι η πραγματική γνώση των πραγμάτων βρίσκεται στην υπομονή απέναντι στις θλίψεις που έρχονται και στο να μην κατηγορούνται οι άλλοι για τις συμφορές που βρίσκουν εμάς τους ίδιους. Εξαίρεται, ακόμη, η σημασία της εξωτερικής εμφάνισης όσων βρίσκονται στην «παλαίστρα» της νηστείας. Επειδή στις τάξεις των ευσεβών ανθρώπων είναι πολύ πιθανό να ευδοκιμήσει η οίηση και η έπαρση, ο Χριστός τονίζει πως όσοι ζουν εγκρατή βίο, δεν θα πρέπει να δείχνουν ταλαιπωρημένοι και εξαντλημένοι, για να κερδίσουν τον εντυπωσιασμό των υπολοίπων. Ο αγώνας του ανθρώπου που εγκρατεύεται αφορά τον ίδιο και τη σχέση του με το Θεό. Δεν θα πρέπει, δηλαδή, να υπεισέλθει σ αυτήν την προσπάθεια η υποκρισία και η υπερηφάνεια. Ο πιστός δεν θα πρέπει να επιδιώκει το θαυμασμό και των έπαινο των συνανθρώπων του, αλλά τη γνήσια και ουσιαστική κοινωνία με το Θεό.Θα πρέπει επίσης, πάντοτε αλλά ιδιαίτερα κατ αυτήν την περίοδο να έχουμε όλη μας την ύπαρξη στραμμένη προς τον ουρανό. Και ο καλύτερος τρόπος για να στραφούμε προς την ουράνια πατρίδα μας, είναι να πάψουμε να ασχολούμαστε αποκλειστικά με τον εαυτό μας και τις καθημερινές μέριμνες, αλλά να φροντίσουμε περισσότερο τους πάσχοντες αδελφούς μας. Έτσι, πραγματοποιούμε μια «επένδυση στον ουρανό», στους θησαυρούς της αιωνιότητας, οι οποίοι είναι ασφαλείς απέναντι σε κάθε απειλή της εγκόσμιας τρεπτότητας, που επιβουλεύεται τα αγαθά που συνάζουμε στον καθημερινό μας βίο. Με πράξεις αρεστές στο Θεό, αποκτάμε πρόσβαση στη βασιλεία Του, ενώ η μονομερής μέριμνα για τα πράγματα του κόσμου είναι μάταιη, αφού ο πανδαμάτωρ χρόνος και οι συνθήκες του βίου κάνουν τις εγκόσμιες αξίες να είναι πρόσκαιρες και φθαρτές. Τέλος, η Εκκλησία μας δίνει μία ακόμα σπουδαία ευκαιρία πριν από την είσοδο στο «στάδιο των αρετών». Στον Εσπερινό αυτής της Κυριακής συνάζονται όλοι οι πιστοί, για να ζητήσουν και να δώσουν τη συγχώρεση αναμεταξύ τους. Να καθαρίσουν όσο μπορούν τις καρδιές τους, πριν από την προσπάθεια για τον καθαρισμό των σωμάτων. Όλες αυτές τις συμβουλές και παρακαταθήκες, ας φροντίσουμε να τις αξιοποιήσουμε. Ας τις λάβουμε σοβαρά υπόψη μας, να ευθυγραμμίσουμε τη ζωή μας μαζί τους, να μην αφήσουμε τα πάθη και τις μέριμνές μας να μας αποπροσανατολίσουν, για να καταφέρουμε να προχωρήσουμε εν μετανοία στην οδό του Σταυρού και της Αναστάσεως του Κυρίου μας. Σελίδα 7
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 Περί θείου ζήλου (Β εβδομάδα Μ. Τεσσαρακοστής) Αν σχολιάσομε την ζωή των Άγίων Πατέρων, από της ιδρύσεως της Έκκλησίας μέχρι σήμερα, βρίσκομε ότι μόνο διά θλίψεων πολλών και δοκιμασιών επέτυχαν τον πνευματικό τους προορισμό Γέρων Ιωσήφ Βατοπαιδινός (+2009) Χάριτι Θεού συμπληρώσαμε την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Πέραν της πρόσωπικής μας εμπειρίας αναφέρομεν και από τις κατηχήσεις των Πατέρων μας και ιδίως του Μεγάλου Θεοδώρου του Στουδίτου, αύτού του πραγματικού πατρώνος της μοναστικής μας ζωής. Αυτός ο Άγιος αναφέρει ότι, στις ήμερες αυτές της νηστείας πού απότομα μεταβάλλεται το τυπικό, συμβαίνουν ανωμαλίες οργανικές στο σώμα του ανθρώπου. Να ξέρετε πώς αυτή είναι η φύση των πραγμάτων και να μην τρομάζετε, επειδή απότομα κάναμε στροφή στο θέμα της δίαιτας μας και γενικά όλης της αναστροφής μας. Επίσης παίζει ρόλο καυτό κλίμα, πού, αν και βαδίζομε προς την άνοιξη, είναι ακόμα πολύ ψυχρό. Αυτά όλα είναι εκείνα τα οποία προκαλούν ανωμαλία στον οργανισμό, γι αυτό πρέπει να είστε περισσότερο προσεκτικοί, όσον εξαρτάται από σάς. Γιατί η σωματική ασθένεια επιδρά και στην πνευματική υπόσταση μας, όπως χαρακτηριστικά το αναφέρει και ο ποιητής του παρακλητικού κανόνος της Θεοτόκου, «ασθενεί το σώμα, ασθενεί μου και η ψυχή». Προσέχετε, όσο μπορείτε, να μην κρυώνετε και στή δίαιτα σας να είστε προσεκτικοί. Πέραν τούτου όμως να μην ξεχνάμε ότι, σαν στρατευόμενοι, έχομε συνεχώς μίαν αόρατη εμπόλεμη κατάσταση. Ο εχθρός μας, ο όποιος είναι τόσο πολυδαίδαλος και πολυκύμαντος και παμπόνηρος, δεν φείδεται ουδενός τρόπου και μέσου στο να επιστράτευση κάθε τί το όποιο μας περιστοιχίζει και μέσω αυτού μας δημιουργεί κρούση και μάχη και πόλεμο. Και αν φέρ ειπείν υπάρχει μια ελαχίστη μορφή αδιαθεσίας δεν παραλείπει και αυτός να κάνη προσθήκη, ούτως ώστε να κλονίσει την πίστη μας. Εμείς όμως με το φρόνημα ψηλά, βαδίζομε πάντοτε «διά πίστεως» και όχι «δι είδους». Ατενίζομε στην Δέσποινα μας Θεοτόκο, η οποία είναι κουροτρόφος του τόπου τούτου και τόσο αισθητά όλοι εμείς οι αγιορείτες γνωρίζομε την προνοητική και μητρική της στοργή πού βρίσκεται πάντοτε μαζί μας. Τότε ατενίζομε σ αυτή και άφήνομε κάθε πρόβλημα το όποιο μας απασχολεί. Βαδίζομε διά πίστεως και, αν ακόμα υποτεθεί ότι αληθινά πάσχομε, δεν λυγίζομε στις διάφορες κακοπάθειες. Εδώ δεν βρεθήκαμε τυχαία! Πρέπει να έχομε ύπ όψιν μας πάντοτε αυτά πού ακούσαμε στο σημερινό αποστολικό ανάγνωσμα, ότι «οι Άγιοι πάντες περιήλθαν εν μηλωταίς, εν αιγείοις δέρμασιν, υστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι, ών ούκ ήν άξιος ο κόσμος» και τα τόσα άλλα πού αναφέρει εκεί, πού είναι μάλλον ύμνος παρά διήγηση και μέσω τούτων κέρδισαν την αιωνιότητα. Αν σχολιάσομε την ζωή των Άγίων Πατέρων, από της ιδρύσεως της Έκκλησίας μέχρι σήμερα, βρίσκομε ότι μόνο διά θλίψεων πολλών και δοκιμασιών επέτυχαν τον πνευματικό τους προορισμό. Είμαστε οι συνεχιστές αυτής της πορείας και επομένως και σε μας θα ανήκουν οι δοκιμασίες αυτές, οποιεσδήποτε και αν είναι. Επειδή η ζωή μας είναι κατά Χριστόν, οτιδήποτε εμπόδιο και αν συναντήσωμε, ευχαρίστως θα το υπομένουμε και δεν πρόκειται να προδώσωμε την πνευματική μας ζωή. Με τα μέσα πού διαθέταμε, με την μικρή μας εμπειρία, θα προσπαθούμε να μειώνουμε την ένταση των διαφόρων πειρασμών πού συναντούμε, αλλά όμως ουδέποτε θα υοχωρήσωμε, ουδέποτε θα δειλιάσωμε ώστε, ένεκεν τούτου, να μην όλοκληρώσωμε την ομολογία μας. Και για να γίνη αυτό, πρέπει να κινήσωμε μέσα μας τον θείο ζήλο. Πολλές φορές το τονίζομε αυτό, διότι είναι τόσο χρήσιμο και απαραίτητο για τη ζωή μας. Πρέπει να ύπάρχη μέσα μας αυτό το θείο πυρ, το όποιο ήλθεν ο Ιησούς μας και άναψε και επιθυμούσε διακαώς να το έβλεπε αυτομτως να ανάβη από την ώρα πού το Σελίδα 8
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ κήρυττε. Αυτό είναι εκείνο το όποιο μας λείπει και «πάση σπουδή» πρέπει να το βάλωμε σε ενέργειαο θείος ζήλος, τον όποιο γεννάει ο φόβος του Θεού. Επιστρατεύοντας ο καθ ένας μέσα του θεωρίες φυσικές και οτιδήποτε άλλο από τα παραδείγματα των Γραφών και των Πατέρων μας, συνεχώς να έρεθίζη τον εαυτό του στον φόβο του Θεού και στον θείον ζήλο- για να μην ύστερηθούμε και εμείς των βιωμάτων όλων των σεβαστών, ευλαβών και ενάρετων Πατέρων μας, οι όποιοι ήταν σαν και μάς, με σάρκα και οστά, και όμως κατόρθωσαν να δρασκελίσουν τον βίαιο ποταμό της ματαιότητος καινά ευαρεστήσουν στον Θεό. Και μεις είμαστε συνεχιστές όλων αυτών. Δεν έχει σχέση αν είμαστε ασθενείς και ζούμε στο τέλος των αιώνων, στις πονηρές αυτές μέρες. Αυτός ο οποίος είναι μαζί μας είναι «μείζων», παρά «ο έν τώ κόσμω», όπως αναφέρει ο Ιωάννης. Έτσι από μέρα σε μέρα, από βδομάδα σε βδομάδα, να ερεθίζετε τον εαυτό σας με περισσότερο ζήλο και περισσότερη προσοχή- «τοις όπισθεν επιλανθανόμενοι, τοις έμπροσθεν επεκτεινόμενοι»- ουδέποτε προς τα πίσω. Μη φοβάστε το παρελθόν το όποιον έρχεται υπό μορφήν λογισμών και σκέψεων και πολέμων και ενθυμήσεων και γενικά μετεωρισμών. Είναι μαζί μας ο Ιησούς, ο όποιος είναι Παντοδύναμος και δι Αύτού τα πάντα κατανικούμε, γι αυτό δεν φοβούμαστε τίποτε. Εφ όσον είναι Αυτός μαζί μας, τά πάντα κατορθώνομε. Αλλά για να γίνη αυτό, πρέπει να μας βρή «ζέοντας τω πνεύματι». Χωρίς τον φόβο του Θεού, δεν μπορεί να γίνη αυτό. Ο φόβος του Θεού παραμένει σε μας με την ακρίβεια της συνειδήσεως, με την ακρίβεια της τηρήσεως του προγράμματος και του τυπικού. Μην παραμερίζετε κάθε τί το όποιο βρίσκεται στο πρόγραμμα της ζωής μας μην το θεωρείτε τυχαίο. «Ο καταφρονών των μικρών, κατά μικρόν πεσείται», λέει ο Αββάς Εφραίμ. Δεν υπάρχουν για μας μικρές η μεγάλες πτώσεις. Το Ίδιο το στόμα του Κυρίου μας το είπε μιέσω της Εκκλησίας Του, μέσω των Πατέρων. Ο Αββάς Ησαΐας αναφέρει ένα ωραιότατο παράδειγμα. Εκείνος ο όποιος διέρρηξε ένα σπίτι, κατέστρεψε τις πόρτες και τους τοίχους και άρπαξε τα ξένα πράγματα και εκείνος ο όποιος είδε με περιέργεια, αμφότεροι τον Ιησούν υβρίζουν, διότι και τα δύο τα απαγόρευσε ο Ιησούς μας. Αυτός πού είπε «μη φονεύσης», Αυτός είναι πού είπε «ο καταφρονών μίαν των ελαχίστων εντολών, ελάχιστος κληθήσεται». Για μας δεν υπάρχουν ελάχιστοι και μεγάλοι. Για μας υπάρχει ένα- η ομολογία της πίστεως μας στον Ιησού μας. Όχι μόνον να πιστεύωμε ότι Αυτός είναι Θεός, αλλά να πιστεύωμε άκραδάντως ότι όλες οι εντολές πού μας παρέδωσε, για μας είναι απόλυτο καθήκον και χρέος. Γι' αυτό δεν έχει κανένα άλλο νόημα η ζωή μας εδώ. Δεν μας απασχολεί τίποτε άλλο έκτος από τις εντολές του Κυρίου μας. Αυτό είναι το καθήκον μας, ο σκοπός μας, το κέντρο του στόχου μας. Γι αυτό ερεθίζετε τον εαυτό σας σε ζήλο «Ίνα διά της υπομονής και παρακλήσεως των Γραφών την ελπίδα έξωμεν». Αμήν. Πηγή: Γέροντος Ιωσήφ, Αθωνικά μηνύματα, Ψυχωφελή Βατοπαιδινά,Έκδοσις Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 1999. Σελίδα 9
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 Διαστάσεις της Νηστείας Η νηστεία είναι η ευπρέπεια της πόλεως, η σταθερότητα της αγοράς, η ειρήνη των σπιτιών, η σωτηρία των υπαρχόντων. Μέγας Βασίλειος Εγνωρίσαμε την χάρη των νηστειών από τον Ησαΐα, που απέρριψε μεν τον ιουδαϊκό τρόπο της νηστείας, την δε αληθινή νηστεία σε μας έδειξε. «Να μη νηστεύετε χάριν διαμάχης και έριδος», «αλλά να καταργήσεις κάθε σύνδεσμο αδικίας» (Ησ. 63, 6). Και ο Κύριος λέγει «να μη γίνεσθε σκυθρωποί, αλλά να νίψεις το πρόσωπό σου, και να αλείψεις το κεφάλι σου» (Ματθ. 6, 16-17). Ας συμπεριφερθούμε λοιπόν, όπως εδιδαχθήκαμε, να μη φαινόμαστε σκυθρωποί για τις ημέρες που έρχονται, αλλά με φαιδρό πρόσωπο προς αυτές, όπως πρέπει στους αγίους, να συμπεριφερόμαστε. Κανείς άκαρδος δεν στεφανώνεται, κανείς κατηφής δεν στήνει τρόπαιο. Να μη σκυθρωπάσεις ενώ δέχεσαι περιποιήσεις. Είναι άτοπο να μη χαιρόμαστε για την υγεία της ψυχής, αλλά να λυπόμαστε με την αλλαγή των τροφών και να φαινόμαστε ότι χαριζόμαστε στην ηδονή της σάρκας, παρά στην επιμέλεια της ψυχής. Διότι ο μεν κορεσμός σταματά την ευχαρίστηση στην κοιλιά, η δε νηστεία ανεβάζει το κέρδος στην ψυχή. Να χαίρεσαι διότι σου έχει δοθεί από τον ιατρό φάρμακο που καταστρέφει την αμαρτία. Διότι όπως ακριβώς στα έντερα των παιδιών τα αναζωογονούμενα σκουλήκια εξαφανίζονται με κάποια δραστικά φάρμακα, έτσι και την αμαρτία, πού βρίσκεται στο βάθος της ψυχής, την σκοτώνει η νηστεία που εισχωρεί στην ψυχή, η οποία νηστεία είναι πράγματι αξία του ονόματός της. Να μην αλλοιώσεις το πρόσωπό σου όπως ακριβώς oι υποκριτές. Το πρόσωπο αμαυρώνεται, όταν η εσωτερική διάθεση επισκιάζεται με το επίπλαστο εξωτερικό σχήμα, καλυπτόμενη με το ψεύδος σαν με παραπέτασμα.υποκριτής είναι αυτός που υποδύεται ξένο πρόσωπο στο θέατρο ενώ είναι δούλος, πολλές φορές υποδύεται το πρόσωπο του κυρίου, και ενώ είναι πολίτης, το πρόσωπο του βασιλέως. Έτσι και στον βίο αυτό, σαν στη σκηνή της δικής τους ζωής, οι πολλοί παίζουν θέατρο, άλλα μεν φέροντας στην καρδιά, άλλα δε δεικνύοντας φανερά στους ανθρώπους. Να μην αλλοιώνεις λοιπόν το πρόσωπό σου. Όποιος είσαι, τέτοιος να φαίνεσαι να μην υποκρίνεσαι τον σκυθρωπό, επιδιώκοντας την δόξα από του να φαίνεσαι εγκρατής. Διότι ούτε ευεργεσία που διατυμπανίζεται είναι όφελος, και κανένα κέρδος δεν προέρχεται από νηστεία που δημοσιεύεται. Διότι εκείνα που γίνονται επιδεικτικά δεν προεκτείνουν τον καρπό στη μέλλουσα ζωή, αλλά τον περιορίζουν στον έπαινο των ανθρώπων. Η νηστεία είναι η ευπρέπεια της πόλεως, η σταθερότητα της αγοράς, η ειρήνη των σπιτιών, η σωτηρία των υπαρχόντων. Θέλεις να δεις την μεγαλοπρέπειά της; Σύγκρινε, παρακαλώ, την σημερινή εσπέρα με την αύριο και θα δεις να μεταπίπτει η πόλη από την ταραχή και την ζάλη σε βαθειά γαλήνη. Εύχομαι δε η σημερινή να μοιάζει με την αυριανή κατά την σεμνότητα και η αυριανή να μην υπολείπεται σε φαιδρότητα από την σημερινή. Πηγή: Δύο λόγοι για τη νηστεία, Απόδοση: Δημήτριος Αθανασόπουλος, εκδ. Νεκτ. Παναγόπουλος Σελίδα 10
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ Περί λύσεως του τάματος της νηστείας Η νηστεία έχει καθιερωθεί για μάς, με σκοπό να νεκρώσουμε τα σαρκικά πάθη και τις επιθυμίες, πού βεβηλώνουν τον εσωτερικό άνθρωπο. Άγιος Μάξιμος ο Γραικός Είναι καλό, ευχάριστο στον Θεό και σωτήριο για εμάς, αν εκπληρώνουμε με ευχαρίστηση τα τάματα πού κάναμε στον Θεό. Σε αυτήν την περίπτωση εφαρμόζουμε στην πράξη το ρητό του προφήτη Ιωνά: «Εγώ δε μετά φωνής αινέσεως και εξομολογήσεως θύσω σοι, όσα ηυξάμην αποδώσω σοι εις σωτηρίαν μου τώ Κυρίω»[1]. Αν όμως ασθενούμε λόγω γήρατος η εξαιτίας συχνών νόσων και δεν αντέχουμε να μένουμε χωρίς τροφή την Τετάρτη και την Παρασκευή, τότε ας περιμένουμε ως την εσπερινή ώρα, για να λύσουμε την νηστεία μας με ελαφρά και απλή τροφή, και μάλιστα όχι για να χορτάσουμε, αλλά για να ελαφρύνουμε λίγο την σωματική ασθένεια. Έτσι μας διδάσκει ο μεγάλος απόστολος Παύλος, πού γράφει στον Τιμόθεο αυτά τα λόγια: «Μηκέτι υδροπότει, αλλ οίνω ολίγω χρώ διά τον στόμαχόν σου και τάς πυκνάς σου ασθενείας»[2]. Να ξέρεις επίσης ότι η νηστεία έχει καθιερωθεί για μάς, με σκοπό να νεκρώσουμε τα σαρκικά πάθη και τις επιθυμίες, πού βεβηλώνουν τον εσωτερικό άνθρωπο, όπως είπε ο προφήτης: «Εγώ δέ, εν τώ αυτούς παρενοχλείν μοι, ενεδυόμην σάκκον και εταπείνουν εν νηστεία την ψυχήν μου»[3]. Όταν όμως η σάρκα εξασθενήσει από τα γεράματα η από τις αρρώστιες, τότε πρέπει να την ενδυναμώσουμε με ελαφρά τροφή, για να είναι σε θέση να υπηρετήσει την ψυχή στις πνευματικές πράξεις της συμβάλλοντας στην προσευχή με τις μετάνοιες, την ορθοστασία και την τέλεση των απαραιτήτων εργασιών. Επίσης πρέπει να προσέχουμε να νηστεύουμε και πνευματικά, συγκρατώντας όλα τα πνευματικά μας πάθη, πού είναι ο φθόνος, η ζήλια, η ηδυπάθεια, η πονηρία, η περιέργεια, το ψεύδος, η υποκρισία, η εβραϊκή φιλαργυρία και η θεομίσητη τοκογλυφία, καθώς και η αιτία όλων αυτών των κακών, η υπερηφάνεια. Η πλήρης εγκράτεια από όλα αυτά τα ψυχοκτόνα πάθη είναι η αληθής και ευχάριστη στον Θεό νηστεία, αφού μόνη η στέρηση της τροφής, όχι μόνο δεν μας φέρει όφελος, αλλά γίνεται και αιτία της μεγαλύτερης μομφής παρομοιάζοντάς μας με δαιμόνια, όπως λέγει το στιχηρό: «Βρωμάτων νηστεύουσα, ψυχή μου, και παθών μή καθαρεύουσα, μάτην επαγέλλη τη ατροφία ει μή γάρ αφορμή σοι γένηται προς διόρθωσιν, ως ψευδής μισείται παρά Θεού, και τοίς κακίστοις δαίμοσιν ομοιούσαι, τοίς μηδέποτε σιτουμένοις»[4]. Να μας σώσει ο Κύριος από την υποκρισία τους. Πηγή: Άπαντα Αγίου Μαξίμου Γραικού, Αγίου Μαξίμου Γραικού Λόγοι, Τόμος Α, Μετάφραση: Μάξιμος Τσυμπένκο Τιμόθεος Γκίμον, Έκδοσις Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2011. [1]. Ιων. 2, 10. [2]. Α Τιμ. 5, 23. [3]. Ψαλμ. 34, 13. [4]. Ιδιόμελον, ήχος α. Εις τά απόστιχα τών Αίνων, Τετάρτη τής Τυρινής. Σελίδα 11
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 «Τον της Νηστείας καιρόν φαιδρώς απαρξώμεθα» Η διαδικασία της κάθαρσης από τα πάθη δεν συντελείται μέσα σε μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα ούτε πρόκειται για μια βλοσυρή αποστροφή του παρόντος κόσμου. Γράφει ο Πέτρος Παναγιωτόπουλος Φτάνοντας στο κατώφλι της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η Εκκλησία όρισε την εβδομάδα της Τυρινής, για να μας προετοιμάσει βαθμιαία τόσο σωματικά όσο και πνευματικά για την είσοδο στο στάδιο της άσκησης και των αρετών. Μετά από μία εβδομάδα αποχής από την κρεοφαγία, το Σάββατο της Τυρινής η Εκκλησία επιτελεί την ανάμνηση των αγίων ασκητών και επικαλείται το παράδειγμά τους, ώστε να ενδυναμωθούν οι πιστοί κατά την είσοδό τους στα παλαίσματα την Νηστείας. Οι αγώνες των οσίων Πατέρων αποτελούν τύπο και κανόνα της δικής μας προσπάθειας που πρόκειται να ακολουθήσει μετά από λίγο. Τα κατορθώματά τους έλαβαν αμοιβή και αποτελούν ένα λαμπερό οδοδείκτη για τις επιλογές που οφείλει να ακολουθήσει ο άνθρωπος στις δυσκολίες του βίου. Την Κυριακή της Τυροφάγου ακολουθεί η ανάμνηση του απολεσθέντος Παραδείσου. Υπενθυμίζονται, δηλαδή, τα αγαθά της Νηστείας, καθώς η παρακοή των Πρωτοπλάστων, με την οποία χάθηκε η παραδείσια τρυφή, ισοδυναμούσε με την αδυναμία τήρησης της μικρής νηστείας που τους είχε οριστεί. Η αστοχία του πρώτου Αδάμ αποκαθίσταται με την έλευση και τη θυσία του νέου Αδάμ, του Χριστού, ο Οποίος ανοίγει και πάλι το δρόμο για τον χαμένο Παράδεισο. Ακολουθώντας ο άνθρωπος το παράδειγμα του Υιού της Παρθένου, με νηστεία, προσευχή και τήρηση των θείων εντολών, λαμβάνει το θείο έλεος και λυτρώνεται από την αιχμαλωσία της εξορίας. Την ίδια μέρα, στο ευαγγελικό ανάγνωσμα, διδάσκεται και πάλι ο πιστός για την ουσία και την ορθή τέλεση της νηστείας. Τα λόγια του Κυρίου τού εφιστούν την προσοχή, ώστε να μη διολισθήσει η ευγενής του πρόθεση να ασκηθεί σε μια επίδειξη υπερηφάνειας και κομπορρημοσύνης. Αυτός που επιδιώκει την εγκράτεια, δεν το κάνει για το θεαθήναι ούτε αποβλέπει στον έπαινο των ανθρώπων. όλο του το είναι έχει στραφεί προς το Θεό και η ύπαρξή του είναι προσανατολισμένη προς τα θεία αγαθά. Η νηστεία δεν σημαίνει περιφρόνηση των επίγειων αγαθών, αλλά άσκηση αποδέσμευσης του ανθρώπου από την ολοκληρωτική και εγωκεντρική ενασχόλησή του με αυτά. Τέλος, ο Εσπερινός της ίδιας ημέρας συνδέεται με την αλληλοσυγχώρεση των πιστών. Όπως για την ομολογία της πίστεως προϋποτίθεται η εκδήλωση της προς αλλήλους αγάπης, ή όπως πριν από την κατάθεση του Δώρου στο θυσιαστήριο προηγείται η καταλλαγή, έτσι και η έναρξη της κάθαρσης από τα πάθη συνδυάζεται με την άφεση των εκατέρωθεν αμαρτημάτων, ώστε όλο το εκκλησιαστικό σώμα να πορευθεί εν ομονοία στην οδό της σωφροσύνης. Εν συνόψει, η διαδικασία της κάθαρσης από τα πάθη δεν συντελείται μέσα σε μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα ούτε πρόκειται για μια βλοσυρή αποστροφή του παρόντος κόσμου. Ξεκινά με ένα άνοιγμα στον πλησίον και εξελίσσεται με τη φροντίδα για αυτόν. Η σύνεση που επιβάλλει η επιδίωξη της εγκράτειας και το πένθος για την έκπτωση από τους κόλπους της Βασιλείας πραγματοποιούνται μέσα στο ιλαρό φως της φροντίδας για τους άλλους και της θείας αγάπης. Η αποβολή του άχθους των παθών καθιστά διαυγή και τη ματιά του ανθρώπου και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Σελίδα 12
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ Γιατί νηστεύουμε το λάδι και τρώμε ελιές; Τα έθιμα και οι κανόνες της Εκκλησίας δέν έχουν σκοπό νά εξοντώσουν τούς ανθρώπους, αλλά νά τούς βοηθήσουν νά ασκηθούν στήν εγκράτεια καί νά κυριαρχήσουν στά πάθη τους. Γράφει ο Ιωάννης Φουντούλης παλιά και αληθινή Η νηστεία συνίσταται στην πλήρη αποχή τροφής ή στην ξηροφαγία. Επειδή όμως αυτή δεν είναι δυνατόν να τηρηθεί στις μεγάλες περιόδους τον νηστειών τού εκκλησιαστικού έτους, λόγω δύσκολων συνθηκών ζωής ή έλλειψης ζήλου, έχουν στην πράξη επινοηθεί διάφορες διευκολύνσεις, ώστε να είναι δυνατή η εφαρμογή τής νηστείας από όλους τους πιστούς. Στην αρχαία εποχή οι χριστιανοί μετά την ενάτη ώρα (3 μ.μ.) των νηστήσιμων ημερών κατέλυαν μόνο νερό και ψωμί. Σιγά-σιγά όμως όχι μόνο η διάρκεια τής ολοκληρωτικής αποχής από τροφή περιορίστηκε στα συνηθισμένα και στις άλλες μέρες όρια γι αυτό μετατέθηκαν και οι Εσπερινοί της Τεσσαρακοστής και οι Προηγιασμένες το πρωί αλλά και άλλα είδη τροφών άρχισαν να χρησιμοποιούνται, όπως οι καρποί, τα όσπρια, τα οστρακόδερμα, τα μαλάκια κ.ο.κ. Μέσα στα πλαίσια αυτά μπορεί να κατανοηθεί και το ότι τρώμε ελιές κατά τις ημέρες πού δεν τρώμε λάδι, και αυγοτάραχο κατά τις ημέρες πού απέχουμε από ψάρια. Για το πρώτο μπορούμε να επικαλεστούμε το λόγο ότι οι ελιές τρώγονται ως καρπός, ενώ η απαγόρευση τού λαδιού αφορά στα φαγητά πού παρασκευάζονται με λάδι. Για το δεύτερο η δικαιολογία είναι λιγότερο εύλογη, αφού δεν ισχύει το ίδιο για το γάλα ή τα αυγά, αλλά και αυτά απαγορεύονται κατά τις νηστείες μας ως «καρπός και γεννήματα ών απεχόμεθα» κατά τον 56ο κανόνα τής Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου. Γνωρίζω πάντως ευλαβείς χριστιανούς πού κατανοούν ότι πρόκειται για «οικονομία», και κατά τις ημέρες των μεγάλων νηστειών, όπως και την παραμονή πού θα κοινωνήσουν, απέχουν και από ελιές και από αυγοτάραχο. Είναι αλήθεια πώς αυτή την ερώτηση την ακούμε συχνά από καλοπροαίρετους πιστούς και συχνότερα από μερικούς πού ειρωνεύονται τις νηστείες. Θα μπορούσε και στις δύο περιπτώσεις να υπογραμμιστεί η ελαστικότητα και το φιλάνθρωπο των σχετικών εθίμων και τvν κανόνων τής Εκκλησίας, που δεν έχουν σκοπό να εξοντώσουν τους ανθρώπους, αλλά να τούς βοηθήσουν να ασκηθούν στην εγκράτεια και να κυριαρχήσουν στα πάθη τους. Άν τούς σκανδαλίζουν οι τροφές αυτές, μπορούν να απέχουν από αυτές χωρίς κατά τον απόστολο να εξουθενώνουν τούς «εσθίοντας» ή να «κρίνουν» (Ρωμ 14,3) την Εκκλησία για την φιλάνθρωπη τακτική της. Τo να αναλάβει η Εκκλησία αγώνα για την εκκαθάριση των σχετικών με τη νηστεία εθίμων και των τροφών πού τρώγονται ή όχι σ αυτήν, ούτε του παρόντος είναι ούτε μπορεί να μείνει πάντοτε μέσα στα όρια τής σοβαρότητος. Εκείνο πού πρωτεύει είναι ο τονισμός τής ανάγκης τής νηστείας και τής πνευματικής ωφέλειας πού προέρχεται απ αυτή, καθώς και η προσπάθεια για την κατά τo δυνατόν συμμόρφωση των πιστών στις σχετικές εκκλησιαστικές διατάξεις, πού αρκετά έχουν ατονήσει στις μέρες μας. Πηγές: inagiounikolaoutouneou.gr Σελίδα 13
ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 Παγκόσμια Ημέρα Αποχής από το Κρέας Τα πιθανά οφέλη στην υγεία τα οποία προκύπτουν από την χορτοφαγία δεν αποτελούν πρόταγμα για την πατερική σκέψη, χωρίς βέβαια να παραθεωρούνται εντελώς. Αποχή από το κρέας, χορτοφαγία και προστασία των ζώων για τον Χριστιανό έχουν νόημα μόνο υπό το φως της ορθόδοξης άσκησης και της τιμής προς την δημιουργία του Θεού. Γράφει ο Νικόλαος Κόιος Η καθιέρωση της 20ης Μαρτίου ως Ημέρας Αποχής από το Κρέας (Meat Out) έγινε με πρωτοβουλία της αμερικανικής οργάνωσης FARM (Farm Animal Reform Movement) το 1985. Έκτοτε διαδόθηκε και εκτός συνόρων των Η.Π.Α. βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος σε αρκετές χώρες του δυτικού μοντέλου ζωής και πολιτισμού. Η Ελλάδα συμμετέχει στο κίνημα αυτό από το 2009, κυρίως μέσω της οργάνωσης ΠΟ.ΦΥ.ΖΩ. (Πολίτες για τα δικαιώματα της φύσης και της ζωής). Η Παγκόσμια Ημέρα Αποχής από το Κρέας προωθεί την χορτοφαγία προβάλλοντας τα οφέλη της στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Ταυτόχρονα στηλιτεύει ως βάρβαρο τον τρόπο προσπορισμού των ζωικών προϊόντων όπως οι κακές συνθήκες διαβίωσης και μεταφοράς ζώων, η απάνθρωπη συμπεριφορά και η επώδυνη σφαγή. Σε επίπεδο διατροφολογίας η χορτοφαγία υπό τις σωστές προϋποθέσεις, μπορεί να έχει οφέλη για την υγεία (μείωση επιπέδων χοληστερό- Σελίδα 14
Τεύχος 10 / Περί της νηστείας / 16 Απριλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ λης, υπέρτασης, διατήρηση χαμηλού σωματικού βάρους κλπ). Ωστόσο όταν κάποιος ακολουθεί χορτοφαγική διατροφή πρέπει να μεριμνά για την λήψη διαφόρων συστατικών προκειμένου να αποφύγει την έλλειψη σε ορισμένα θρεπτικά συστατικά όπως η βιταμίνη Β12, ο σίδηρος, το ασβέστιο κ.α. η οποία μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές τον οργανισμό. Θεολογική και ποιμαντική προσέγγιση Στην Εκκλησία η χορτοφαγία και η αποχή από το κρέας έχει συνδεθεί στενά με όλες τις νηστείες του έτους. Η στόχευση όμως είναι διαφορετική από αυτήν που θέτουν τόσο η αμερικανική FARM όσο και η ελληνική ΠΟ.ΦΥ.ΖΩ. Οι δύο αυτές οργανώσεις, όπως και άλλες όμοιες κινούνται επάνω στους άξονες του κινήματος των φιλόζωων και των φυτοφάγων υγιεινιστών. Έχουν δηλαδή ως πρόταγμά τους είτε την αναγνώριση και την προστασία των φερόμενων ως δικαιωμάτων των ζώων αφ ενός και την προώθηση της σωματικής υγείας του ανθρώπου αφ ετέρου. Σεβασμός προς την κτίση εναντίον σύγχρονης «φιλοζωίας» Απέναντι στα ζώα η ορθόδοξη θεολογία τηρεί στάση σεβασμού όπως και απέναντι σ ολόκληρη την κτίση, αναγνωρίζοντας μέσα σε αυτήν τους δημιουργικούς λόγους των όντων που εναπέθεσε ο ίδιος ο Θεός. Έτσι, όπως δίδασκε ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης ο άνθρωπος του οποίου η καρδιά αγάπησε διαπύρως τον Κτίστη είναι αδύνατον να μην καίεται από ευσπλαχνία προς κάθε κτίσμα. Παρόμοια αντίληψη βλέπουμε στην διδασκαλία, αλλά και στο προσωπικό παράδειγμα πολλών Πατέρων και Αγίων της Εκκλησίας μας. Ωστόσο η αντίληψη αυτή δεν οδηγεί σε απολυτοποιήσεις και σε ειδωλοποιήσεις της κτίσης, έμψυχης ή άψυχης, ζωικής ή φυτικής. Η εκκλησία θεωρεί την κτίση με σεβασμό, η οποία όμως δημιουργήθηκε για τον άνθρωπο, την κορωνίδα της δημιουργίας. Ο άνθρωπος πρέπει να «φυλάσσει» την κτίση, αλλά ταυτόχρονα να ζει μέσα σε αυτήν και από αυτήν. Τα ζώα και τα φυτά χρησιμεύουν ως τροφή για τον άνθρωπο και κανένα από αυτά δεν μπορεί να αποκλειστεί. Έτσι οι ίδιοι οι Άγιοι και οι Πατέρες, οι οποίοι εξέφραζαν την αγάπη και τον σεβασμό για την φύση πουθενά δεν κατακρίνουν ούτε απαγορεύουν την κατανάλωση κρέατος, ιχθύος ή οποιουδήποτε άλλου αγαθού. Επίσης ποτέ δεν αναγνωρίζουν στα ζώα αυτονομημένα δικαιώματα σε σημείο που αυτά να εξισώνονται με τον ίδιο τον άνθρωπο. Σε κανένα βιβλικό ή πατερικό κείμενο δεν μπορούν να θεμελιωθούν οι ακραίες θέσεις που ακούγονται στις μέρες μας και προβάλλουν κάποιες φιλοζωικές οργανώσεις. Ο σεβασμός και η τιμή της κτίσεως έχει για την Εκκλησία βαθύ θεολογικό περιεχόμενο. Είναι συνδεδεμένος άρρηκτα με την λατρεία και την τιμή του «Κτίστου των απάντων». Παρά την σαφή διαφοροποίηση ωστόσο, θα πρέπει να συμφωνήσει κανείς ότι η βάναυση μεταχείριση, η ταλαιπωρία και η άσκοπη θανάτωση των ζώων βρίσκει αντίθετο το βιβλικό και το πατερικό ορθόδοξο πνεύμα. Νηστεία εναντίον Χορτοφαγίας Όπως ήδη είπαμε στην ζωή της Εκκλησίας συχνά συναντά κάποιος την χορτοφαγία. Στους βίους των Αγίων Ασκητών το «λάχανα εσθίειν» προβάλλει ως μια από πιο συνηθισμένες διατροφικές συνήθειες. Αλλά και στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε απολυτοποίηση της διατροφικής συνήθειας. Η νηστεία κατέχει κεντρική θέση στην ορθόδοξη πνευματική ζωή ως τρόπος κατευνασμού των παθών και αγιασμού. Ωστόσο δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά μέσο. Γι αυτό και ο εκκλησιαστικός ασκητικός χρόνος περιέχει τόσο νηστείες όσο και καταλύσεις. Και όπου στους βίους των ασκητών απαντούν ακραίες μορφές νηστείας με καθολική ξηροφαγία ή αποκλειστική χορτοφαγία, αυτό δεν γίνεται για λόγους αποστροφής προς το κρέας, αλλά για λόγους ασκήσεως. Τα πιθανά οφέλη στην υγεία τα οποία προκύπτουν από την χορτοφαγία δεν αποτελούν πρόταγμα για την πατερική σκέψη, χωρίς βέβαια να παραθεωρούνται εντελώς. Η χορτοφαγία προβάλλεται ως κίνημα υγείας και ως πολιτική και ηθική επιλογή από τις διάφορες σχετιζόμενες οργανώσεις. Για την Εκκλησία αποτελεί πνευματική πράξη με την συμμετοχή του σώματος. Χωρίς πνευματικό περιεχόμενο, χωρίς αρετή, χωρίς προσευχή και μυστηριακή ζωή η νηστεία μένει κενό γράμμα. Αποχή από το κρέας, χορτοφαγία και προστασία των ζώων για τον Χριστιανό έχουν νόημα μόνο υπό το φως της ορθόδοξης άσκησης και της τιμής προς την δημιουργία του Θεού. Διαφορετικά μένουν πράξεις και κινήσεις επιφανειακές οι οποίες μέσα από την εκκοσμικευμένη αυτονόμηση και η απολυτοποίηση οδηγούν σε αντιλήψεις και καταστάσεις προβληματικές τόσο πνευματικά όσο και κοινωνικά. Σελίδα 15