Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε.

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ THΣ ΕΣΕΕ π À ª π π À ª ƒπ À Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. TEYXOΣ IX Πίνακας Περιεχομένων 1.1 ΑΕΠ: Βραχυχρόνιες εξελίξεις διεθνώς, σε Ευρωζώνη και Ελλάδα 3 1.2 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ): Εξελίξεις και σύνθεση 5 1.3 Καθαρό Διαθέσιμο Εισόδημα Ιδιωτική Κατανάλωση σε Ελλάδα και Ευρωζώνη 6 2.1 Πληθωρισμός σε Ευρωζώνη και Ελλάδα 7 3.1 Ανεργία σε Ευρωζώνη και Ελλάδα 9 4.1 Επιτόκια Αγοράς Χρήματος 10 4.2 Κεφαλαιαγορές 11 4.3 Καταθέσεις στην Ελλάδα 12 5.1 Κλάδος του εμπορίου στην Ελλάδα 13 5.2 Επιχειρηματικό Κλίμα στο Λιανικό Εμπόριο στην Ελλάδα 14 6.1 Επενδύσεις Οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα 15 7.1 Δείκτης Οικονομικής Δυσπραγίας (ΔΟΔ) στην Ελλάδα 17 8.1 Ειδικό Θέμα: Πρωτογενές πλεόνασμα: Αλήθεια, είναι τόσο σημαντικό; 18

Για τον παρόν Δελτίο, εργάστηκαν οι: Βάλια Αρανίτου, Διευθύντρια ΙΝΕΜΥ Χρίστος Κατηφόρης, οικονομολόγος Δήμητρα Γούναρη, Συντονίστρια Τμήματος Έρευνας και Τεκμηρίωσης ΙΝΕΜΥ Νίκος Γεωργοκώστας, στέλεχος ΙΝΕΜΥ Χαράλαμπος Αράχωβας, συνεργάτης ΙΝΕΜΥ

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX 1.1 ΑΕΠ: Βραχυχρόνιες εξελίξεις διεθνώς, σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Η παγκόσμια οικονομία στις αρχές του 2014 συνεχίζει να ανακάμπτει καθώς οι κίνδυνοι από την κρίση χρέους στην Ευρωζώνη υποχωρούν, ενώ νέοι κίνδυνοι για το παγκόσμιο εμπόριο και τις αγορές εμφανίζονται από τις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας (Πίνακας 1). Πίνακας 1 Πραγματικό ΑΕΠ - Μεταβολές (%) σε επιλεγμένες χώρες Χώρα/ Περίοδος 2011 2012 2012 2012 2012 2013 2013 2013 2013 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Ευρωζώνη-18-0,2-0,1-0,3-0,2-0,5-0,2 0,3 0,1 0,3 (0,7) (-0,2) (-0,5) (-0,7) (-1,0) (-1,2) (-0,6) (-0,3) (0,5) Ιρλανδία 0,6-0,3 0,7-1,7 0,2-1,1 1,0 1,5 - (3,5) (1,5) (0,7) (-0,6) (-1,0) (-1,8) (-1,5) (1,7) (-) Ελλάδα* - - - - - - - - - (-8,0) (-7,8) (-7,4) (-7,7) (-4,9) (-5,5) (-3,7) (-3,0) (-2,6) Ισπανία -0,4-0,4-0,5-0,4-0,8-0,3-0,1 0,1 0,2 (-0,6) (-1,2) (-1,6) (-1,7) (-2,1) (-1,9) (-1,6) (-1,1) (-0,2) Ιταλία -0,7-1,1 0,5-0,4-0,9-0,6-0,3-0,1 0,1 (-0,6) (-1,7) (-2,4) (-2,6) (-2,8) (-2,4) (-2,1) (-1,9) (-0,9) Κύπρος -0,2-0,2-0,7-1,1-1,6-1,7-1,8-0,9-0,8 (-0,8) (-1,5) (-2,3) (-2,3) (-3,6) (-5,0) (-6,0) (-5,7) (-5,0) Πορτογαλία -1,7-0,1-1,0-0,8-1,9-0,4 1,1 0,3 0,5 (-2,8) (-2,4) (-3,2) (-3,6) (-3,8) (-4,1) (-2,0) (-0,9) (1,6) ΗΠΑ 1,2 0,9 0,3 0,7 0,0 0,3 0,6 1,0 0,8 (2,0) (3,3) (2,8) (3,1) (2,0) (1,3) (1,6) (2,0) (2,7) Ιαπωνία 0,3 0,9-0,5-0,8 0,1 1,1 0,9 0,3 0,3 (0,2) (3,0) (3,2) (-0,1) (-0,3) (-0,1) (1,3) (2,4) (2,7) Πηγή: Eurostat Ποσοστιαίες μεταβολές πραγματικού ΑΕΠ (τιμές αγοράς εκατ. ) Εκτός παρενθέσεως συγκριτικά με το προηγούμενο τρίμηνο (q-o-q) και Εντός παρενθέσεως συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y). Ta στοιχεία είναι εποχικά και ως προς τις εργάσιμες ημέρες διορθωμένα. *: Τα στοιχεία για την Ελλάδα δεν είναι εποχικά ούτε ως προς τις εργάσιμες μέρες διορθωμένα. Για την αποφυγή παρερμηνειών δεν παρατίθενται τα στοιχεία για τις μεταβολές του πραγματικού ΑΕΠ συγκριτικά με το προηγούμενο τρίμηνο του έτους (q-o-q). Στις ΗΠΑ, η ανάκαμψη ενισχύθηκε καθώς η δημοσιονομική προσαρμογή επί της οικονομικής δραστηριότητας είναι ηπιότερη και επιταχύνθηκε η ιδιωτική κατανάλωση, εξαιτίας της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, της ανόδου των χρηματιστηριακών αγορών αλλά και των τιμών των ακινήτων. Στην ιαπωνική οικονομία η άνοδος του ΑΕΠ παρέμεινε σχετικά ικανοποιητική το τελευταίο τρίμηνο ενώ οι επιπτώσεις από την αύξηση του φόρου κατανάλωσης στο 8% τον Απρίλιο του 2014 αναμένεται να εξουδετερωθούν, εν μέρει τουλάχιστον, από το πρόγραμμα ενίσχυσης των επενδύσεων αλλά και των χαμηλότερων εισοδημάτων, ύψους 5,5 τρισ. γιεν. 3

4μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Στις Αναδυόμενες οικονομίες, ο ρυθμός οικονομικής ανόδου είναι υψηλότερος των προηγμένων οικονομιών, ωστόσο σημειώνονται διαφοροποιήσεις και σε μερικές από αυτές η κατάσταση παραμένει ρευστή. Ειδικότερα, η οικονομία της Βραζιλίας παραμένει αδύναμη ενώ οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις στη Ρωσία εκτιμάται ότι θα επηρεάσουν αρνητικά την οικονομία της. Η Κίνα φαίνεται να έχει καταφέρει τη σταθεροποίηση της οικονομίας της σε βιώσιμους ρυθμούς μεγέθυνσης, ενώ οι προοπτικές για την Ινδία φαίνονται θετικές. Μεγαλύτερες προκλήσεις αντιμετωπίζουν οι χώρες με μακροοικονομικές αδυναμίες (Τουρκία, Αργεντινή και Νότιος Αφρική). Η ευρωπαϊκή οικονομία στις αρχές του 2014 παρουσιάζει ενδείξεις εδραίωσης της ανάκαμψης καθώς μετά από 6 τρίμηνα συνεχούς πτώσης του ΑΕΠ, η καταγραφείσα από το δεύτερο τρίμηνο του 2013 άνοδος (q-o-q) του ΑΕΠ είναι συνεχής, αν και ήπια. Στις αρνητικές όμως εξελίξεις στις χώρες του ευρώ περιλαμβάνονται ο χαμηλός ρυθμός πληθωρισμού και οι φόβοι για αντιπληθωριστικές πιέσεις στο άμεσο μέλλον (ΔΝΤ), ο επίσης ιδιαίτερα χαμηλός δανεισμός, η επιθυμία του Βερολίνου για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας σε περίοδο πιστωτικής επιβράδυνσης, το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα κλπ. Στην Ελλάδα, είναι ορατά τα πρώτα σημάδια σταθεροποίησης καθώς οι δομικές αλλαγές στα εργασιακά και στις αγορές προϊόντος ενίσχυσαν την ανταγωνιστικότητα ενώ εκτιμάται ότι θα βοηθήσουν στην προσέλκυση επενδύσεων και θα τονώσουν τις εξαγωγές. Η συρρίκνωση, συγκριτικά με την ίδια περίοδο πέρυσι, των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου προς ιδιώτες και επιχειρήσεις και η καλύτερη απορροφητικότητα των κονδυλίων από τα ευρωπαϊκά ταμεία εκτιμάται ότι θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ρευστότητας τα επόμενα τρίμηνα. Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος για το 2013, το αναμενόμενο πλεόνασμα για το τρέχον έτος και το μικρό πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών συγκαταλέγονται στα καλά νέα. Οι εξελίξεις όμως αυτές συνεπάγονται εξαιρετικά υψηλό κοινωνικό κόστος, γεγονός που καθιστά τη συνέχιση της δημοσιονομικής προσαρμογής δυσχερέστερη. Η ελληνική οικονομία έχει στηρίξει τις ελπίδες της στην ευνοϊκή ρύθμιση του δημοσίου χρέους, με βάση τις αποφάσεις του Eurogroup το Νοέμβριο του 2012. Περαιτέρω μειώσεις επιτοκίων στα διμερή δάνεια (GLF), των δανείων του ΔΝΤ, των νέων ομολόγων και των εντόκων γραμματίων προσφέρουν βέβαια σημαντική ανακούφιση αλλά δεν διασφαλίζουν ουσιαστικά τη βιωσιμότητα του εξαιρετικά υψηλού δημοσίου χρέους. Η οικονομία της Ιταλίας, εξήλθε το τελευταίο τρίμηνο του 2013 από την ύφεση, μετά από μια μακρά περίοδο συρρίκνωσης ενώ η χώρα καλείται να διατηρήσει υπό έλεγχο τα δημόσια οικονομικά της και να συνεχίσει τις προσπάθειες μείωσης του χρέους. Η οικονομία της Ισπανίας σταθεροποιήθηκε το δεύτερο εξάμηνο του 2013 και το ΑΕΠ σημείωσε μικρό αλλά θετικό ρυθμό μεταβολής, με την ανεργία όμως να παραμένει εξαιρετικά υψηλή. Στην Ιρλανδία χαρακτηρίζεται ως πολύ θετική εξέλιξη η έξοδος από το Μνημόνιο και ιδιαίτερα η άντληση 1 δισ. ευρώ μέσω επιτυχούς έκδοσης δεκαετούς ομολόγου με χαμηλό επιτόκιο (2,96%) αλλά και η υποχώρηση του επιτοκίου των ιρλανδικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά. Ωστόσο, το προϊόν συρρικνώθηκε το τελευταίο τρίμηνο του έτους (προσωρινά στοιχεία) εξαιτίας της υποχώρησης της βιομηχανικής παραγωγής και των εξαγωγών. Η πορτογαλική οικονομία φαίνεται να κινείται σε θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2013 ενώ η κυβέρνηση της χώρας ετοιμάζει την πλήρη επάνοδο

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX στις αγορές το καλοκαίρι του 2014. Η οικονομική δραστηριότητα στην Κύπρο εκτιμάται ότι συρρικνώθηκε κατά 5,4% το 2013, με μικρότερο όμως ρυθμό συγκριτικά με τις παλαιότερες εκτιμήσεις (-8,7%). Η εξέλιξη αυτή σε συνδυασμό με την υπερκάλυψη των δημοσιονομικών στόχων οδήγησαν στην αναβάθμιση των προοπτικών της κυπριακής οικονομίας από τον οίκο πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody s. Ωστόσο, οι περιορισμοί στη χρηματοδότηση εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα, όπως και η απομόχλευση του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα και η επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας. 1.2 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ): Εξελίξεις και σύνθεση Η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ), δηλ. η συνολική προσφορά, φαίνεται να ανακάμπτει τα τελευταία τρίμηνα στην Ευρωζώνη ωστόσο το παραγωγικό κενό παραμένει σημαντικό και αυξανόμενο (3,0% του δυνητικού ΑΕΠ το 2013 από 2,2% το 2012). Σύμφωνα με τη Markit, ο σύνθετος δείκτης PMI για τις χώρες του ευρώ διαμορφώθηκε το Μάρτιο του 2014 σε 53,2, για ένατο συνεχή μήνα πάνω από το επίπεδο των 50 μονάδων, αν και 15.0 Διάγραµµα 1: Ακαθάριστη Προστιθέµενη Αξία στους κλάδους του εµπορίου, µεταφορών, διαµονής και εστίασης-μεταβολές (%) 10.0 5.0 0.0-5.0-10.0-15.0-20.0 2007Q4 2008Q1 2008Q2 2008Q3 2008Q4 2009Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013 Q4 Eυρωζώνη Ιταλία Ιρλανδία Κύπρος Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία Πηγή: Eurostat Οι ποσοστιαίες μεταβολές έχουν υπολογισθεί με δεδομένα σε σταθερές τιμές σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (y-o-y). Τα στοιχεία είναι εποχικά και προς τις εργάσιμες ημέρες διορθωμένα, με εξαίρεση την Ελλάδα όπου δεν είναι ούτε εποχικά αλλά ούτε και ως προς τις εργάσιμες ημέρες διορθωμένα. 5

6μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ οριακά χαμηλότερα σε σχέση με το Φεβρουάριο (53,3). Παρά την οριακή επιβράδυνση του δείκτη PMI, η οικονομική δραστηριότητα στην Ευρωζώνη διατηρεί τη δυναμική της. Ειδικά για την ελληνική οικονομία η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία δείχνει τάσεις ανάκαμψης το τελευταίο διαθέσιμο τρίμηνο του 2013 και στους τρεις τομείς παραγωγής. Ωστόσο, η προστιθέμενη αξία εξακολουθεί να υποχωρεί στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα, ενώ στον πρωτογενή τομέα σημειώθηκε θετικός ρυθμός μεταβολής το τελευταίο τρίμηνο του 2013. Ο δείκτης PMI για την ελληνική βιομηχανία το Μάρτιο του 2014 υποχώρησε στις 49,7 μονάδες από 51,3 το Φεβρουάριο του ίδιου έτους, αν και σύμφωνα με τις εξελίξεις στις νέες παραγγελίες η συνεισφορά της βιομηχανίας στο ΑΕΠ συνολικά το πρώτο τρίμηνο του έτους προμηνύεται θετική. Οι θετικές ειδήσεις για τη χώρα στα διεθνή δημοσιογραφικά δίκτυα σε συνδυασμό με τις ενδείξεις για ανάκαμψη σε πολλές αναπτυγμένες οικονομίες συνετέλεσαν στο να χαρακτηρισθεί το 2013 ως μία εξαιρετική χρονιά για τον προερχόμενο από το εξωτερικό τουρισμό. Αντίθετα, η συνεχής συρρίκνωση του εισοδήματος σε εγχώριο επίπεδο και η ιδιαίτερα υψηλή ανεργία περιόρισε την εγχώρια ζήτηση σε πολύ χαμηλά επίπεδα με επιπτώσεις και στο εμπόριο (Διάγραμμα 1). Η σταθεροποίηση της οικονομίας εντός του 2014 και η αναμενόμενη ανάπτυξη από το 2015 εκτιμάται ότι θα ενισχύσουν την προστιθέμενη αξία των παραπάνω κλάδων. 1.3 Καθαρό Διαθέσιμο Εισόδημα Ιδιωτική Κατανάλωση σε Ελλάδα και Ευρωζώνη Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται η ενίσχυση του καθαρού εισοδήματος ως αποτέλεσμα της σταθεροποίησης της οικονομίας αλλά και των οικονομιών των εμπορικών τους εταίρων, καθώς και της ομαλοποίησης της αγοράς εργασίας. Πίνακας 2 Καθαρό Διαθέσιμο Εισόδημα) Χώρα/ περίοδος 2011 2012 2012 2012 2012 2013 2013 2013 2013 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Ευρωζώνη-18 1,3 1,4 0,0 0,4 0,4-0,6 1,0 1,1 1,6 Ιρλανδία -2,6-1,8 2,0 1,4 4,6 6,5-0,2 5,7 - Ελλάδα -8,7-9,0-5,9-5,4-6,0-9,8-10,3-7,8-11,6 Ισπανία -3,4-2,5-1,8 0,5 0,2 0,8-0,1 0,7 - Ιταλία 0,0-0,1-1,5-2,0-1,2-1,2-2,1 0,1 0,1 Κύπρος 7,6 4,5-8,3-6,2-13,9-10,3-3,8-7,3-7,3 Πορτογαλία -4,4-3,0-3,2-3,2-2,9-2,4 1,7 1,5 5,8 Πηγή: Eurostat-Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΕΕ Οι μεταβολές έχουν υπολογιστεί σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y) καθώς τα στοιχεία για όλες τις χώρες είναι μη εποχικά διορθωμένα, σε τρέχουσες τιμές.

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX Αντίθετα στην Ελλάδα, το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα μειώθηκε δραματικά το τέταρτο τρίμηνο, κατά 11,6% (στοιχεία y-o-y), ως αποτέλεσμα τόσο της συνεχιζόμενης ύφεσης, όσο και της καταβολής συσσωρευμένων φορολογικών υποχρεώσεων στο τέλος του έτους (κυρίως φόροι περιουσίας) (Πίνακας 2). Έτσι, παρά την βελτίωση του μακροοικονομικού κλίματος της ελληνικής οικονομίας, το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα υποχώρησε το τελευταίο τρίμηνο κατά 4,3 δισ. ευρώ σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2012. Η ιδιωτική κατανάλωση στην Ευρωζώνη φαίνεται να ενισχύεται το τελευταίο τρίμηνο ενώ η σταθεροποίηση της ανάκαμψης σε πολλές χώρες εκτιμάται ότι θα ενισχύσει περαιτέρω τις καταναλωτικές δαπάνες το τρέχον έτος (Πίνακας 3). Ειδικότερα για την Ελλάδα, οι δαπάνες για ιδιωτική κατανάλωση συνέχισαν να υποχωρούν το τελευταίο τρίμηνο του 2013 (σε ετήσια βάση), καθώς η ελληνική οικονομία όχι μόνο εξακολουθούσε να βρίσκεται σε ύφεση, αλλά προσαρμόζεται σε χαμηλότερο ποσοστό συμβολής της κατανάλωσης στο ΑΕΠ, πλησιέστερα στο μέσο όρο της ζώνης του ευρώ. Οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης πως δεν θα λάβει νέα συσταλτικά μέτρα σε συνδυασμό με το γεγονός πως αναμένεται σταθεροποίηση της οικονομίας εντός του 2014, αναμένεται να επηρεάσει θετικά την καταναλωτική συμπεριφορά το τρέχον έτος. Πίνακας 3 Δαπάνες ιδιωτικής κατανάλωσης: Μεταβολές (%) Χώρα/ περίοδος 2012 2012 2012 2012 2013 2013 2013 2013 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Ευρωζώνη-18-0,7-1,4-1,8-1,5-1,9-1,0-0,3 0,3 Ιρλανδία -2,4-1,6 1,7 0,9-1,2-1,6-0,8-1,1 Ελλάδα -9,7-8,7-9,2-9,6-8,7-6,6-7,8-0,2 Ισπανία -2,0-2,5-3,3-3,5-4,8-3,1-1,2 1,0 Ιταλία -3,4-3,9-4,6-4,0-3,1-3,8-2,2-1,4 Κύπρος 0,7-1,0-2,6-4,9-5,2-6,9-5,8-5,1 Πορτογαλία -4,7-5,7-5,7-5,3-3,8-2,4-1,3 0,9 Πηγή: Eurostat Οι ποσοστιαίες μεταβολές αναφέρονται συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y), με βάση μη εποχικά αλλά ούτε ως προς την εργάσιμη ημέρα διορθωμένα στοιχεία. 2.1 Πληθωρισμός σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Κίνδυνοι από το χαμηλό πληθωρισμό εντοπίζονται για την Ευρωζώνη, καθώς σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΔΝΤ για την Παγκόσμια Οικονομία ο «χαμηλοπληθωρισμός» μπορεί να οδηγήσει την οικονομία της σε στασιμότητα ιαπωνικού τύπου ενώ ακόμα και ο στόχος για πληθωρισμό 2% μπορεί να είναι αρκετά χαμηλός. Η αναμενόμενη περαιτέρω συρρίκνωση του πληθωρισμού στην ζώνη του ευρώ το Μάρτιο, θα εντείνει τις πιέσεις στην ΕΚΤ για την υιοθέτηση μη συμβατικών μέτρων όπως οι αγορές ομολόγων και τιτλο- 7

8μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ποιημένων δανείων και τα αρνητικά επιτόκια για τις τράπεζες. Άλλωστε, η περαιτέρω μείωση του ήδη ιστορικά χαμηλού βασικού επιτοκίου δανεισμού (0,25%) εκτιμάται ότι δεν θα έχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Για το λόγο αυτό και στην περίπτωση που ο πληθωρισμός συνεχίσει και το επόμενο διάστημα να υπολείπεται πολύ του στόχου του 2%, η ΕΚΤ ίσως προσανατολιστεί στην αγορά περιουσιακών στοιχείων (ποσοτική χαλάρωση). Ο ρυθμός μεταβολής των τιμών στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 2014, με βάση τον ΕνΔΤΚ, ήταν αρνητικός για δωδέκατο συνεχή μήνα, αν και οι αποπληθωριστικές πιέσεις φαίνεται να επιβραδύνονται (Πίνακας 4). Οι πρόσφατες εξελίξεις του πληθωρισμού αποδίδονται στη συνεχή πτώση της κατανάλωσης, εξαιτίας της υποχώρησης του εισοδήματος και της ιδιαίτερα υψηλής ανεργίας, στη συμπλήρωση του ετήσιου κύκλου των παλαιότερων αυξήσεων των έμμεσων φόρων και στη συρρίκνωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας (ΤτΕ -18% την τετραετία 2010-2013). Επιβραδυντικά για τον πληθωρισμό λειτούργησαν επίσης η μείωση του συντελεστή ΦΠΑ στην εστίαση στο 13% τον Αύγουστο του 2013, η συμπλήρωση του ετήσιου κύκλου από την αύξηση του ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης τον Οκτώβριο του 2012 αλλά και η εφαρμογή για πρώτη φορά των ενδιάμεσων εκπτώσεων το πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Πίνακας 4 Πληθωρισμός (%) βάσει ΕνΔΤΚ, σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες Χώρα-περίοδος 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2014 2014 απρ. Μάι. Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Ιαν. Φεβ. Ε.Ε.-28 1,4 1,6 1,7 1,7 1,5 1,3 0,9 1,0 1,0 0,9 0,8* ΕΖ-18 1,2 1,4 1,6 1,6 1,3 1,1 0,7 0,8 0,8 0,8 0,7** Γερμανία 1,1 1,6 1,9 1,9 1,6 1,6 1,2 1,6 1,2 1,2 1,0 Ελλάδα -0,6-0,3-0,3-0,5-1,0-1,0-1,9-2,9-1,8-1,4-0,9 Γαλλία 0,8 0,9 1,0 1,2 1,0 1,0 0,7 0,8 0,8 0,8 1,1 Η.Β. 2,4 2,7 2,9 2,8 2,7 2,7 2,2 2,1 2,0 1,9 - Πηγή: Eurostat Έτος βάσης 2005. Ποσοστιαίες μεταβολές σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους. Τα στοιχεία δεν είναι εποχικά αλλού ούτε εποχικά διορθωμένα. *: Προσωρινά στοιχεία - Εκτίμηση. * *: Προσωρινά Στοιχεία, Αξίζει να σημειωθεί όμως πως η αίσθηση της ακρίβειας παραμένει εξαιτίας της μεγάλης συρρίκνωσης του διαθέσιμου εισοδήματος. Η αίσθηση αυτή είναι εντονότερη για τα χαμηλότερα εισοδήματα καθώς οι τιμές σε αγαθά πρώτης ανάγκης (είδη διατροφής, στέγαση κλπ) παρουσιάζουν μεγαλύτερη ακαμψία. Παρατηρείται λοιπόν το φαινόμενο του «πληθωρισμού των φτωχών». Ενδεικτικά αναφέρεται πως τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους αυξήθηκαν οι τιμές των αλκοολούχων ποτών και προϊόντων καπνού αλλά και του κλάδου της υγείας (συμμετοχή των καταναλωτών στις τιμές φαρμάκων).

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX 3.1 Ανεργία σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Το μέγεθος της ανεργίας προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, όχι μόνο στις χώρες που αντιμετωπίζουν δημοσιονομικές δυσκολίες αλλά σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Η διαμόρφωση της ανεργίας στις χώρες του ευρώ σε 12,0% το τελευταίο τρίμηνο του 2013 θεωρείται δυσμενής εξέλιξη, τη στιγμή μάλιστα που ενισχύονται οι θετικές προσδοκίες για σταθεροποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να υποδηλώνει πως εκτός από την ύφεση, η άνοδος της ανεργίας μπορεί να οφείλεται σε διαρθρωτικά προβλήματα στην αγορά εργασίας (Διάγραμμα 2). 30.0 Διάγραµµα 2: Εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας στην Ευρώπη 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0 2008Q1 2008Q2 2008Q3 2008Q4 2009Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013 Q4 Eυρωζώνη-17 Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Κύπρος Πορτογαλία Πηγή: Eurostat. Τα στοιχεία για την απασχόληση δεν είναι εποχικώς διορθωμένα. Στην Ελλάδα, η ανεργία έχει αναδειχθεί στο μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα με οξύτατες επιπτώσεις, παρά τα πρώτα σημάδια βελτίωσης. Για πέμπτο συνεχές τρίμηνο καταγράφηκε στη χώρα το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρωζώνη (27,7%) ενώ συγκριτικά με το 2008 χάθηκαν 964 χιλ. θέσεις εργασίας. Εκτός από τη μείωση του εισοδήματος, οι άνεργοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την κοινωνική απαξίωση και την αποειδίκευση. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης για τόνωση της απασχόλησης μέσω προγραμμάτων του ΟΑΕΔ (επιχορήγηση μισθολογικού κόστους κλπ) και υλοποίησης μεταρρυθμίσεων αφενός δεν επαρκούν για να αναπληρώσουν τις απώλειες θέσεων εργασίας και αφετέρου απαιτείται μακρύ χρονικό διάστημα για να αποδώσουν. Η αύξηση της ανεργίας έλαβε δραματικές διαστάσεις στην Ελλάδα, διότι α) μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα ήταν κρατικοδίαιτο β) η πολιτική σταθεροποίησης των δημοσίων οι- 9

μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ κονομικών έγινε με πολιτικές επιλογές επιπλέον φορολογικών επιβαρύνσεων των επιχειρήσεων και όχι περικοπών δαπανών και μάλιστα σε περιβάλλον ήδη παρατεταμένης ύφεσης από το 2008 γ) υφίσταται ακαμψία στην αγορά εργασίας (λ.χ. εκτεταμένες απολύσεις για επιβίωση ιδιωτικής επιχειρηματικής μονάδας επιτρέπονται μόνο με απόφαση υπουργού) και δ) λόγω της παράλληλης με τη δημοσιονομική κρίση κατακρήμνισης των κατασκευών και της αγοράς ακινήτων που απορροφούσαν μεγάλο τμήμα ανειδίκευτης εργασίας. Ως εκ τούτου, η χώρα εξακολουθεί να δέχεται πιέσεις να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις σε ότι αφορά τις απολύσεις καθώς σύμφωνα με τη «Βίβλο για την Απασχόληση του ΔΝΤ» η Ελλάδα παρουσιάζει υψηλό κόστος απολύσεων. Παράλληλα όμως, η ιστορικά υψηλή ανεργία οδηγεί όλο και μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας να υποστηρίζει προτάσεις σαν του Παρατηρητηρίου ΙΝΕ-ΓΣΕΕ για εγγυημένη απασχόληση μακροχρονίως ανέργων και την ύστατη καταφυγή στο κράτος ως εργοδότη. 4.1 Επιτόκια Αγοράς Χρήματος Για όσο διάστημα ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη παραμένει πολύ χαμηλότερα του στόχου του 2% και η ανάκαμψη δεν έχει ακόμη εδραιωθεί σε όλες τις χώρες, τα επιτόκια αναμένεται να διατηρηθούν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα (Πίνακας 5). Πολλοί μάλιστα αναλυτές εκτιμούν πως η ΕΚΤ θα πρέπει να εξετάσει την επιβολή ακόμη και μη συμβατικών μέτρων, την εφαρμογή δηλαδή ακόμα και αρνητικών επιτοκίων, ώστε να ενθαρρυνθούν οι τράπεζες να παράσχουν περισσότερα δάνεια στις προβληματικές οικονομίας της ζώνης του ευρώ. Για τους λόγους αυτούς, δεν αναμένεται αύξηση των επιτοκίων της ΕΚΤ πριν το β τρίμηνο του 2015. Πίνακας 5 Επιτόκια της Αγοράς Χρήματος και της ΕΚΤ (%) Τρίμηνο/ καταθέσεων Καταθέσεων Καταθέσεων Καταθέσεων Κύριας αναχ/τησης Επιτόκια ενός μηνός 3 μηνών 6 μηνών 12 μηνών ΕΚΤ 2012 Q1 0,65 1,04 1,34 1,67 1,00 2012 Q2 0,39 0,69 0,98 1,29 1,00 2012 Q3 0,16 0,36 0,62 0,89 0,75 2012 Q4 0,11 0,20 0,36 0,60 0,75 2013 Q1 0,12 0,21 0,34 0,57 0,75 2013 Q2 0,12 0,21 0,31 0,51 0,50 2013 Q3 0,13 0,22 0,34 0,54 0,50 2013 Q4 0,16 0,24 0,35 0,53 0,25* Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος *: Το επιτόκιο κύριας αναχρηματοδότησης μειώθηκε σε 0,25% από τις 13 Νοεμβρίου 2013. 10 Το ελάχιστο επιτόκιο προσφοράς για τις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης αποτελεί το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ και εμπίπτει εντός των ορίων των επιτοκίων της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων και της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης. Τα επιτόκια καταθέσεων ενός, τριών, έξι και δώδεκα μηνών αναφέρονται στους μέσους όρους περιόδου και πρόκειται για τα διατραπεζικά επιτόκια προσφοράς στη ζώνη του ευρώ (Euribor).

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX 4.2 Κεφαλαιαγορές Οι τοποθετήσεις των ξένων επενδυτών στο ελληνικό χρηματιστήριο ανήλθαν σε 2,7 δισ. ευρώ, τη χρονική περίοδο από το Νοέμβριο του 2012 έως και το Μάρτιο του τρέχοντος έτους, γεγονός που έδωσε ώθηση στους σχετικούς δείκτες (Πίνακας 6). Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, η υποβάθμιση του ΧΑΑ σε αναδυόμενη αγορά από τον οίκο MSCI έφερε νέα κεφάλαια και επενδυτές. Μάλιστα, οι προοπτικές της ελληνικής αγοράς είναι καλύτερες συγκριτικά με εκείνες άλλων αναδυόμενων χωρών διότι αφενός στηρίζεται σε σταθερό νόμισμα και αφετέρου χαρακτηρίζεται από ικανοποιητικό επίπεδο εταιρικής διακυβέρνησης. Επιπρόσθετα, το ΧΑΑ επωφελείται και από τη διεθνή συγκυρία αφού πολλοί Αμερικανοί επενδυτές επιστρέφουν στην Ευρώπη, εξαιτίας των υψηλών αποδόσεων, ιδιαίτερα στις χώρες της περιφέρειας. Για όσο διάστημα ο πληθωρισμός και ανάπτυξη παραμένουν χαμηλά, η ΕΚΤ θα διατηρεί επεκτατική νομισματική πολιτική ευνοώντας έτσι τις προσδοκίες για υψηλότερες τιμές των μετοχών βραχυπρόθεσμα. Πίνακας 6 Εξέλιξη Δεικτών* Μετοχών ΧΑΑ (σε απόλυτα μεγέθη) Έτος/ Τρίμηνο (τέλος περιόδου) Q1 Q2 Q3 Q4 2010 Γενικός Δείκτης 2.067 1.434 1.471 1.414 Τραπεζών 2.258 1.364 1.482 1.251 2011 Γενικός Δείκτης 1.535 1.279 798 680 Τραπεζών 1.256 978 469 263 2012 Γενικός Δείκτης 729 611 739 908 Τραπεζών 300 235 281 226 2013 Γενικός Δείκτης 869 848 1.014 1.163 Τραπεζών 126 135 150 180 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος *: Γενικός Δείκτης (31.12.1980=100), και Τράπεζες (31.12.2005=5000) Η υποχώρηση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων οφείλεται στις προσδοκίες για σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας εντός του τρέχοντος έτους και γενικότερα στην αλλαγή της εικόνας της χώρας διεθνώς (Διάγραμμα 3). Η ελληνική κυβέρνηση, θεωρώντας πως το κλίμα είναι ευνοϊκό, προχώρησε στην έκδοση πενταετούς ομολόγου ύψους τριών δισ. ευρώ στις 11 Απριλίου. Η υπερκάλυψη κατά 8 φορές του αρχικά ζητούμενου ποσού (2,5 δισ. ευρώ) συμπίεσε το επιτόκιο σε 4,75% (σταθερό) με τη συμμετοχή των ξένων θεσμικών επενδυτών να προσεγγίζει το 90%. Ενδεικτικά αναφέρεται πως την τελευταία φορά που δανείστηκε η ελληνική κυβέρνηση με πενταετές ομόλογο ήταν το Φεβρουάριο του 2010 με επιτόκιο 6,10% (σταθερό). Οι λόγοι που υπαγόρευσαν τη σύναψη του δανείου είναι οι εξής: α) Οι εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο (νομισματική επέκταση και χαμηλά επιτόκια) ευνοούσαν μία πρώτη- δοκιμαστική έξοδο στις αγορές, β) το ποσό ήταν μικρό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «μαξιλαράκι» 11

μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ασφαλείας σε περίπτωση που προκύψουν αναπάντεχα χρηματοδοτικά κενά, γ) Τον Μάιο του τρέχοντος λήγουν ομόλογα ύψους 9,6 δισ. ευρώ ενώ η τρόικα έχει σπάσει το δάνειο προς την Ελλάδα σε υπο-δόσεις, δ) Το ποσό που δανείστηκε η ελληνική κυβένρηση δεν συνοδεύεται από όρους και προϋποθέσεις, ε) Η εμπειρία άλλων χωρών (πχ Ιρλανδία) δείχνουν πως μετά την πρώτη έξοδο στις αγορές τα επιτόκια δανεισμού υποχωρούν περαιτέρω, στ) Καθίσταται ευκολότερη και φθηνότερη η πρόσβαση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και των επιχειρήσεων στις διεθνείς αγορές. 35.00 Διάγραµµα 3: Εξέλιξη αποδόσεων (%) Οµολόγων Ελληνικού Δηµοσίου 30.00 25.00 20.00 15.00 10.00 5.00 0 Ιούν. 2011 Ιούλ. 2011 Αύγ. 2011 Σεπτ. 2011 Οκτ. 2011 Νοέµ. 2011 Δεκ. 2011 Ιαν. 2012 Φεβρ. 2012 Μάρ. 2012 Απρ. 2012 Μάι. 2012 Ιούν. 2012 Ιούλ. 2012 Αύγ. 2012 Σεπτ. 2012 Οκτ. 2012 Νοέµ. 2012 Δεκ. 2012 Ιαν. 2013 Φεβρ. 2013 Μάρ. 2013 Απρ. 2013 Μάι. 2013 Ιούν. 2013 Ιούλ. 2013 Αύγ. 2013 Σεπτ. 2013 Οκτ. 2013 Νοέµ. 2013 Δεκ. 2013 Ιαν. 2014 Φεβρ. 2014 10 ετών 15 ετών 30 ετών Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Μέσοι όροι περιόδου. Στις 12 Μαρτίου άρχισε η διαπραγμάτευση των νέων ελληνικών ομολόγων μετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των παλαιών στο πλαίσιο του PSI. 4.3 Καταθέσεις στην Ελλάδα 12 H ενίσχυση των καταθέσεων το Δεκέμβριο του 2013 προήλθε εν μέρει από την αποπληρωμή οφειλών του Δημοσίου ύψους 1,2 δισ. τον προηγούμενο μήνα και αποδείχθηκε συγκυριακή (Διάγραμμα 4). Τους πρώτους δύο μήνες του 2014 ο ιδιωτικός τομέας κατέφυγε στο απόθεμα των καταθέσεών του για να ανταποκριθεί στις φορολογικές του υποχρεώσεις (ΦΑΠ 2012 και 2013, φόρος εισοδήματος). Σημαντικό μέρος των καταθέσεων που βρέθηκε εκτός του τραπεζικού συστήματος τη διετία 2011-2012 εξαιτίας του φόβου εξόδου της χώρας από το ευρώ, παραμένει εκτός τραπεζών. Το κούρεμα των καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες αναζωπύρωσε τους φόβους για κούρεμα και των εγχώριων καταθέσεων, παρά τις κατηγορηματικές δηλώσεις της Τραπέζης της Ελλάδος και των αξιωματούχων της Ε.Ε.

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX 250,000 Διάγραµµα 4: Εξέλιξη ύψους καταθέσων σε εκ. ευρώ 200,000 150,000 100,000 50,000 0 Ιαν. 11 Μάρ. 11 Μάι. 11 Ιούλ. 11 Σεπ.. 11 Νοέ. 11 Ιαν. 12 Μάρ. 12 Μάι. 12 Ιούλ. 12 Σεπ.. 12 Νοέ. 12 Ιαν. 13 Μάρ. 13 Μάι. 13 Ιούλ. 13 Σεπ.. 13 Νοέ. 13 Ιαν. 14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος- Επεξεργασία στοιχείων -ΕΣΕΕ Για να υπάρξει ουσιαστική επιστροφή καταθέσεων θα πρέπει να εκλείψουν οι παράγοντες οι οποίοι τροφοδοτούν και συντηρούν την αβεβαιότητα (κίνδυνοι πολιτικής αστάθειας, «κουρέματος») και φυσικά να εδραιωθεί η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας. Η ανάπτυξη της οικονομίας θα λειτουργήσει με διττό τρόπο. Αφενός θα συρρικνώσει την αβεβαιότητα και αφετέρου θα ενισχύσει τα εισοδήματα και κατ επέκταση τις αποταμιεύσεις. Η υποχώρηση των καταθέσεων ενδέχεται να ασκήσει αυξητικές πιέσεις στα επιτόκια καταθέσεων, διασκεδάζοντας τις εκτιμήσεις για εξορθολογισμό του κόστους χρήματος για τον τραπεζικό τομέα. 5.1 Κλάδος του εμπορίου στην Ελλάδα Το λιανικό εμπόριο συνεχίζει να υφίσταται τις αναταράξεις από την ύφεση, αν και ο ρυθμός συρρίκνωσης του Δείκτη Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) φαίνεται να επιβραδύνεται τον Ιανουάριο του 2014. Τα συμπεράσματα αυτά για το λιανικό εμπόριο δεν μεταβάλλονται ούτε όταν εξετάζεται ο Γενικός Δείκτης Όγκου (ΔΟ). Οι θετικές εξελίξεις για τους δείκτες του λιανικού το Νοέμβριο αποδείχθηκαν συγκυριακές και οφείλονταν στην καθιέρωση για πρώτη φορά των φθινοπωρινών εκπτώσεων. Ανησυχητικές χαρακτηρίζονται επίσης οι εξελίξεις στο χονδρικό εμπόριο καθώς οι ετήσιες μεταβολές των τελευταίων δύο τριμήνων (y-o-y) δείχνουν επιταχυνόμενη υποχώρηση και μάλιστα με υψηλό ρυθμό. Αντίθετα, μετά από 23 συνεχή τρίμηνα υποχώρησης (σύγκριση y-o-y) ο ΔΚΕ του κλάδου 45 (εμπόριο, συντήρηση 13

μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών) σημείωσε αύξηση, όπως επίσης και ο ΔΚΕ του υποκλάδου 451 (εμπόριο αυτοκινήτων), ο τελευταίος μετά από 22 συνεχή τρίμηνα συρρίκνωσης (Διάγραμμα 5). Τα επόμενα τρίμηνα θα δείξουν εάν οι παραπάνω μεταβολές θα συνεχιστούν προς την ίδια κατεύθυνση ή όχι. 20 Διάγραµµα 5: Ρυθµός µεταβολής (%) δεικτών εµπορίου 10 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2011 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2012 Q1 2012 Q2 2012 Q3 2012 Q4 2013 Q1 2013 Q2 2013 Q3 2013 Q4 ΔΚΕ Λιανικού ΔΟ Λιανικού ΔΚΕ Χονδρικού ΔΚΕ Αυτοκινήτων Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Οι μεταβολές έχουν υπολογισθεί σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y). α στοιχεία για το λιανικό εμπόριο αναφέρονται στο τέλος περιόδου ενώ για το χονδρικό και τα αυτοκίνητα σε ολόκληρο το τρίμηνο. 5.2 Επιχειρηματικό Κλίμα στο Λιανικό Εμπόριο στην Ελλάδα Ειδικότερα, στο λιανικό εμπόριο, ο Δείκτης Εμπιστοσύνης 1 συνεχίζει να κινείται αρνητικά αλλά είναι σαφώς βελτιωμένος σε σχέση με τα προηγούμενα έτη (Πίνακας 7). Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος στην ελληνική οικονομία βελτιώθηκε και τον Μάρτιο του τρέχοντος (97,5 μονάδες), σημειώνοντας μάλιστα την καλύτερη επίδοση από 14 1. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταρτίζει τον Δείκτη Εμπιστοσύνης Λιανικού Εμπορίου ο οποίος αποτελεί τον αριθμητικό μέσο του «ισοζυγίου» (σε ποσοστό) των απαντήσεων για την τρέχουσα και τη μελλοντική κατάσταση στο εμπόριο και στα αποθέματα (με αρνητική επίδραση). Ειδικότερα, οι ερωτήσεις αφορούν την εξέλιξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας (πωλήσεις) τους τελευταίους τρεις μήνες, την αξιολόγηση του όγκου των τρεχουσών αποθεμάτων καθώς τις προσδοκίες για την εξέλιξη των πωλήσεων τους επόμενους τρεις μήνες. Σημειώνεται πως το «ισοζύγιο» είναι εποχικά διορθωμένο.

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX το καλοκαίρι του 2008. Η έρευνα του ινστιτούτου χαρακτηρίζει ως θετικές τις προσδοκίες των επιχειρηματιών στη βιομηχανία και στις κατασκευές, αρνητικές στο λιανικό εμπόριο και σχετικά σταθερές στις υπηρεσίες. Πίνακας 7 Δείκτης Εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων Λιανικού Εμπορίου ανά μήνα Έτος/ Ιαν. Φεβ. Μάρ. Απρ. Μάι. Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Μέση Μήνας τιμή περιόδου 2010-11 -17-32 -27-31 -43-45 -42-45 -41-38 -34-33,8 2011-33 -28-22 -31-43 -42-39 -40-41 -37-35 -36-35,6 2012-34 -39-36 -38-35 -35-31 -27-37 -48-40 -34-36,1 2013-31 -33-26 -27-15 -19-21 -21-23 -23-18 -15-22,6 2014-12 -8-10 -10,0* Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Business and Consumer Survey Results *Για τους πρώτους τρεις μήνες. Τα αποτελέσματα του Πίνακα προκύπτουν ως απλός μέσος όρος της διαφοράς σταθμισμένων θετικών και αρνητικών απαντήσεων στο συνδυαστικό ερώτημα «Πως εξελίχθηκε η επιχειρηματική σας δραστηριότητα τους τελευταίους τρεις μήνες; (+), Πως περιμένετε να εξελιχθεί η επιχειρηματική σας δραστηριότητα τους επόμενους τρεις μήνες; (+) και Ποιος ο τρέχων όγκος των αποθεμάτων σας; (-)» σε δείγμα 480 από 187.000 ελληνικών επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου και είναι εποχικώς διορθωμένα. Οι προκλήσεις και τα προβλήματα βέβαια παραμένουν. Η ΓΣΕΒΕΕ εκτιμά πως 27.000-30.000 θα είναι η καθαρή απώλεια επιχειρήσεων εντός του τρέχοντος έτους. Μελέτη του ΣΕΒ υποστήριξε πως το κόστος της γραφειοκρατίας για τις επιχειρήσεις μπορεί να φθάσει τα 7,8 δισ. ευρώ το χρόνο, ενώ προσδιόρισε 13 κατηγορίες εμποδίων για το επιχειρείν. Τα μεγαλύτερα από αυτά ήταν α) η εγκατάσταση-αδειοδότηση επιχειρήσεων, β) η πρόσβαση σε χρηματοδότηση, γ) η φορολογία, οι εισφορές και οι λοιπές επιβαρύνσεις, δ) η απονομή δικαιοσύνης, ε) τα αναπτυξιακά κίνητρα κ.ά. Παράλληλα, οι καθυστερήσεις για την υλοποίηση πρωτοβουλιών σχετικά με την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, όπως η ίδρυση και λειτουργία του Ελληνικού Επενδυτικού Ταμείου, έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία. 6.1 Επενδύσεις Οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα Η Ελλάδα κατατάσσεται ως προς την απορροφητικότητα στην τρίτη θέση μεταξύ των χωρών μελών που λαμβάνουν κονδύλια από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. Ειδικότερα, έως τον Απρίλιο του 2014 η απορρόφηση των κοινοτικών πόρων είχε ανέλθει σε 79,3% (65,6% σε επίπεδο Ε.Ε.) ή σε 16 δισ. ευρώ. Η βελτίωση αυτή οφείλεται αφενός στην επιτάχυνση των διαδικασιών και αφετέρου στη μείωση της εθνικής συμμετοχής, η οποία αντισταθμίστηκε από αύξηση της αντίστοιχης κοινοτικής σε ποσοστό έως 95% (Διάγραμμα 6). 15

μάρτιος 14 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Οι πόροι βέβαια από το ΕΣΠΑ (ΣΕΣ από τη νέα προγραμματική περίοδο) σίγουρα δεν επιλύουν το χρηματοδοτικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας αλλά ούτε και τα διαρθρωτικά της προβλήματα. Ωστόσο, λειτουργούν ενισχυτικά στις προσπάθειές της να αμβλύνει τις επιπτώσεις της ύφεσης και να εδραιώσει την ανάκαμψη. 100.0% Διάγραµµα 6: Εξέλιξη ποσοστιαίων µεταβολών εκταµιεύσεων ΠΔΕ 80.0% 60.0% 40.0% 20.0% 0.0% -20.0% -40.0% -60.0% -80.0% 2009 Q3 2009 Q4 2010 Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2011 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2012 Q1 2012 Q2 2012 Q3 2012 Q4 2013 Q1 2013 Q2 2013 Q3 2013 Q4 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Στοιχεία σε πραγματικούς όρους (αποπληθωρισμένα με βάση στοιχεία από τη World Economic Outlook Database 2011, IMF). Οι μεταβολές αφορούν το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους ώστε να αντιμετωπισθεί η εποχικότητα (y-o-y). Οι τιμές των ακινήτων έχουν συρρικνωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό ενώ στο κέντρο της Αθήνας έχουν καταγραφεί πωλήσεις παλαιών διαμερισμάτων σε τιμές έως 70% χαμηλότερες των αντικειμενικών, παρά το γεγονός ότι το ενδιαφέρον των καταναλωτών στράφηκε προς παλαιότερα και μικρότερης επιφάνειας ακίνητα. Η συνεχής πτώση των τιμών των ακινήτων οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην πτώση του εισοδήματος, στη διόγκωση της ανεργίας και της αβεβαιότητας, στην έλλειψη ρευστότητας, στην υψηλή φορολογία και στο ασταθές φορολογικό σύστημα. Παράλληλα, λειτουργεί αποτρεπτικά στην ανάληψη νέων επενδύσεων στις οικοδομές. Ωστόσο, η μικρή ενίσχυση του όγκου της οικοδομικής δραστηριότητας που καταγράφηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2013 οφείλεται στις επεκτάσεις και αναβαθμίσεις των μεταποιητικών και ξενοδοχειακών ακινήτων, εν όψει θετικών προσδοκιών για τη νέα τουριστική χρονιά, όπως επίσης και στη διαδικασία νομιμοποίησης αυθαιρέτων κτισμάτων, τα οποία επίσης προσμετρούνται στον υπολογισμό της οικοδομικής δραστηριότητας (Διάγραμμα 7). 16

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX Διάγραµµα 7: Mεταβολές (%) όγκου ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητας 10.0% 0.0% -10.0% -20.0% -30.0% -40.0% -50.0% -60.0% 2008 Q1 2008 Q2 2008 Q3 2008 Q4 2009 Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4 2010 Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2011 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2012 Q1 2012 Q2 2012 Q3 2012 Q4 2013 Q1 2013 Q2 2013 Q3 2013 Q4 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ Οι μεταβολές έχουν υπολογιστεί σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (y-o-y) ώστε να αντιμετωπισθεί η εποχικότητα. 7.1 Δείκτης Οικονομικής Δυσπραγίας (ΔΟΔ) στην Ελλάδα Ο ΔΟΔ εμφανίζει μικρή βελτίωση για τρίτο συνεχόμενο τρίμηνο (Διάγραμμα 8) εξαιτίας α) της επιβράδυνσης της ύφεσης, β) της επιτάχυνσης του αποπληθωρισμού και γ) της οριακής υποχώρησης του επιτοκίου παρέμβασης της ΕΚΤ. Σημειώνεται πως ο τρόπος κατασκευής του δείκτη προσλαμβάνει ως θετική επίδραση τον αποπληθωρισμό, ο οποίος όμως εάν συνεχιστεί θα προκαλέσει ουσιαστικά αρνητικές επιδράσεις στις προσπάθειες ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Αντίθετα, θα πρέπει να εντατικοποιηθούν οι μεταρρυθμίσεις καθώς και η λήψη μέτρων για την ελάφρυνση του δημόσιου χρέος, όπως άλλωστε είχαν δεσμευτεί οι εταίροι της χώρας το Νοέμβριο του 2012, τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος και της ρευστότητας στην αγορά, την ελάφρυνση των φορολογικών βαρών, τον προσανατολισμό της οικονομίας σε πιο παραγωγικές επενδύσεις, την άμεση ανακούφιση των ασθενέστερων τμημάτων της κοινωνίας κλπ 17

μάρτιος 14 60.0 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Διάγραµµα 8: Εξέλιξη δείκτη οικονοµικής δυσπραγίας (2007Q1 2013Q4) 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 2007 Q1 2007 Q2 2007 Q3 2007 Q4 2008 Q1 2008 Q2 2008 Q3 2008 Q4 2009 Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4 2010 Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2011 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2012 Q1 2012 Q2 2012 Q3 2012 Q4 2013 Q1 2013 Q2 2013 Q3 2013 Q4 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΕΕ 8.1 Ειδικό Θέμα: Πρωτογενές πλεόνασμα: Αλήθεια, είναι τόσο σημαντικό; 18 Η ελληνική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει εδώ και καιρό την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος για το 2013, ύψους 3,4 δισ. ευρώ, το οποίο αναμένεται να επιβεβαιωθεί από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) τις αμέσως επόμενες ημέρες. Αναγνωρίζοντας μάλιστα τις προσπάθειες της ελληνικής κοινωνίας η κυβέρνηση έχει ήδη δρομολογήσει τη χορήγηση κοινωνικού μερίσματος σε εκείνες τις ομάδες που θεωρεί ότι επλήγησαν σφοδρότερα από την οικονομική ύφεση. Βέβαια, έχει ασκηθεί εκτενής κριτική σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού του πλεονάσματος. Η αλήθεια είναι πως σύμφωνα με τη μεθοδολογία του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής (ΠΟΠ), με βάση το οποίο ελέγχεται και αξιολογείται η ελληνική οικονομία, όντως η Ελλάδα έχει επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα και μάλιστα ξεπερνώντας κάθε προσδοκία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται αφαιρεί τις έκτακτες και εφ άπαξ δαπάνες όπως λ.χ. την κρατική δαπάνη ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού τομέα, τα έσοδα από τα επιστρεφόμενα κέρδη από την εξαγορά των ομολόγων των προγραμμάτων ANFA και SMP όπως και την πώληση ορισμένων μη χρηματοοικονομικών στοιχείων του κρατικού ενεργητικού (γη, κτήρια, λοιπές συμβάσεις παραχώρησης ή άδειες εκμετάλλευσης). Φυσικά, το μεγαλύτερο μέρος των εξαιρουμένων δαπανών αφορά τις τράπεζες.

Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. IX Για το λόγο αυτό έχει καταγραφεί πρωτογενές πλεόνασμα με βάση τους όρους του μνημονίου, ενώ αν είχαν ληφθεί υπόψη οι μεγάλες κρατικές δαπάνες για τις τράπεζες, το συνολικό πρωτογενές αποτέλεσμα της γενικής κυβέρνησης, χωρίς την πληρωμή τόκων, θα διαμορφωνόταν στο -8,8% του ΑΕΠ. Η δημοσιοποίηση της έκθεσης του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για το 2013 τον Αύγουστο του τρέχοντος εκτιμάται ότι θα διαφωτίσει περισσότερο την κατάσταση ενώ η συνήθης διαδικασία προϋποθέτει νέα αναθεώρηση από Eurostat και ΕΛ.ΣΤΑΤ τον Οκτώβριο και οριστικό προσδιορισμό του αποτελέσματος τον Απρίλιο του 2015. Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η διάκριση της καταγραφής των συναλλαγών σε ταμειακή και δεδουλευμένη βάση, ιδιαίτερα όταν οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του Δημοσίου προς ιδιώτες, αν και μειωμένες σημαντικά έναντι του προηγουμένου έτους, εκτιμώνται σήμερα σε 4,5 δισ. ευρώ. Το μεγάλο ενδιαφέρον της ελληνικής πλευράς για την εμπροσθοβαρή επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος δεν οφείλεται μόνο στην αναζήτηση αναγνώρισης και επιβράβευσης των προσπαθειών και των θυσιών των Ελλήνων τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Αντίθετα, στόχος της ελληνικής κυβέρνησης είναι να ανοίξει το δρόμο για ουσιαστική ελάφρυνση του χρέους, όπως είχε αποφασιστεί στο Eurogroup της 27 ης Νοεμβρίου 2012. Πιο συγκεκριμένα, σε εκείνο το Eurogroup είχε συμφωνηθεί ότι «όταν η Ελλάδα φτάσει σε ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα, όπως προβλέπεται στο παρόν Μνημόνιο, και υπό την προϋπόθεση της πλήρους εφαρμογής όλων των όρων που εμπεριέχονται στο πρόγραμμα» τότε η Ευρωζώνη θα εξετάσει την ανάγκη λήψης νέων μέτρων για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Η κυβέρνηση έχει επικεντρωθεί στο να αποδείξει ότι συντρέχουν και οι δύο παραπάνω λόγοι για να ξεκινήσει η συζήτηση για το χρέος. Βέβαια, το ενδεχόμενο άμεσου κουρέματος είναι πολύ απομακρυσμένο ενώ πολύ πιο πιθανή είναι η χρονική επιμήκυνση της αποπληρωμής των δανείων σε συνδυασμό με την περαιτέρω πτώση των επιτοκίων. Ανεξάρτητα από το ενδεχόμενο επιτυχίας της προσπάθειας για ουσιαστική ελάφρυνση του ελληνικού χρέους, αλλά και του ύψους του πρωτογενούς πλεονάσματος, το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής είναι αναμφισβήτητο αφού το 2009 το πρωτογενές έλλειμμα έφθανε τα 24 δις ευρώ! Ακόμη και εάν το πραγματικό πρωτογενές πλεόνασμα είναι ελαφρώς αρνητικό, δηλαδή καταγράφεται ουσιαστικά πρωτογενές έλλειμμα, η βελτίωση των δημόσιων οικονομικών σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα συνιστά ουσιαστικά ένα μικρό «οικονομικό θαύμα». Βέβαια, το «θαύμα» αυτό έχει υλοποιηθεί με ιδιαίτερα βαρύ κοινωνικό κόστος και εν μέσω μιας δίχως προηγούμενο σε βάθος και διάρκεια ύφεσης, την οποία και ασφαλώς επέτεινε. Ο ταχύς περιορισμός του τεραστίου πρωτογενούς ελλείμματος δεν υπήρξε επιλογή αλλά επιβλήθηκε από την απώλεια διεθνούς εμπιστοσύνης στο ελληνικό κράτος το 2010 και την συνεπακόλουθη ανυπαρξία επενδυτικού ενδιαφέροντος για αγορά ή διακράτηση ελληνικών κρατικών ομολόγων. Μετά από αυτό το «νοικοκύρεμα», παρά τις αστοχίες, παλινωδίες και λάθη στον τρόπο επίτευξής του, και με την προϋπόθεση ότι δεν θα σημειωθεί εφησυχασμός, η Ελλάδα έχει την ευκαιρία μετά από πάρα πολλά χρόνια να επιτύχει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης χωρίς δημοσιονομικό έλλειμμα το 2014. Θα τα καταφέρει; 19