Νέοι -Απόφοιτοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η απορρόφηση τους από την αγορά εργασίας

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: Νέοι -Απόφοιτοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η απορρόφηση τους από την αγορά εργασίας Υπεύθυνος Καθηγητής: Αναστάσιος Καρασαββόγλου Ον. Φοιτήτριας: Δάλλα Ελένη ΑΜ: 9206 Καβάλα Μάρτιος 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ...1 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ...2 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...6 1.1 Τα αίτια της σημερινής κρίσης...6 1.2 Ανάδρομη στις πρόσφατες κρίσεις...7 1.2.1 Η κρίση του 1929...7 1.2.2 Η κρίση του «πετρελαίου»... 7 1.2.3 H Ασιατική κρίση του 1998-1999...8 1.2.4 Η Κρίση της Ιαπωνικής οικονομίας...9 1.2.5 Η κρίση της «φούσκας του Μ Γ^ϋ>... 10 1.2.6 Ομοιότητες της σημερινής κρίσης με του 1929... 10 1.2.7 Τι διαφοροποιεί τη σημερινή κρίση... 11 1.3 Ιστορική ανάδρομη της οικονομίας της Ελλάδας... 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Η ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 16 2.1 Επισκόπηση της αγοράς εργασίας σε εθνικό επίπεδο... 16 2.1.1 Ανάλυση της αγοράς εργασίας ανά περιφέρεια... 18 2.1.2 Η ανάλυση του μεταναστευτικού δυναμικού...23 2.1.3 Η απασχόληση των μεταναστών κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας... 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 29 3.1 Η Μετάβαση των νέων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας... 29 3.2 Οι δυσκολίες ένταξης των νέων πτυχιούχων στην αγορά εργασίας... 31 3.3 Μηχανισμοί συγκέντρωσης, επεξεργασίας και διάχυσης σχετικών με τη "μετάβαση" πληροφοριών...33 3.3.1 Η κατάσταση στην Ελλάδα... 35 3.3.1.1 Η υλοποίηση των προγραμμάτων...35 3.3.1.2 Η σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας μέσω της ενθάρρυνσης της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας... 40

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο... 42 4.1 Χαρακτηριστικά δείγματος... 42 4.1.1 Διάρθρωση ερωτηματολογίου...42 4.1.2 Συγκέντρωση αποτελεσμάτων...43 4.2 Αποτελέσματα ερωτηματολογίου...43 4.2.1 Τα δημογραφικά στοιχειά του δείγματος... 43 4.2.2 Τα στοιχειά εκπαίδευσης των ερωτηθέντων... 44 4.2.3 Τα στοιχεία απασχόλησης των ερωτηθέντων...46 4.2.3.1 Εργαζόμενος/η στον ιδιωτικό & δημόσιο τομέα...46 4.2.3.2 Αυτοαπασχολούμενος/η... 48 4.2.3.3 Άνεργος/η...48 4.3 Αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό... 52 4.4 Διασταυρώσεις των αποτελεσμάτων του δείγματος...54 ΣΥΣΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 57 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ...59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 79

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Αναστάσιο Καρασαββόγλου για την υπομονή, την συνεχή υποστήριξη και για τον χρόνο που διέθεσε προκειμένου να ολοκληρωθεί η πτυχιακή μου εργασία. Καθώς επίσης και όλους τους καθηγητές και καθηγήτριες του τμήματός λογιστικής, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της τετραετούς μου φοίτησης με όπλισαν με τα απαραίτητα εφόδια για να μπορέσω να ανταπεξέλθω σε ένα απαιτητικό πρόγραμμα σπουδών. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την οικογένειά μου για την αμέριστη συμπαράστασή τους, τόσο ηθική, τόσο και υλική όλα αυτά τα χρόνια κατά τη διάρκεια της φοίτησής μου. 1

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Κατάλογος πινάκων θεωρητικής έρευνας Πίνακας 1: ΑΕΠ σε σταθερές τιμές αγοράς (έτος βάσης 2000), σε ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, Γ. Μηλιός, 2010...15 Πίνακας 2.1: Το σύνολο των απασχολούμενων στην Ελληνική Αγορά Εργασίας. Πηγή: ec.europa.eu, 2012... 17 Κατάλογος πινάκων αε τις απαντήσεις από την εμπειρική έρευνα Πίνακας 1: Το φύλλο των ερωτηθέντων...65 Πίνακας 2: Η ηλικία των ερωτηθέντων... 65 Πίνακας 3: Η Οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων... 65 Πίνακας 4: Επίπεδο Μ όρφωσης...66 Πίνακας 5: Έχετε παρακολουθήσει ή παρακολουθείτε Μεταπτυχιακές σπουδές;... 66 Πίνακας 6: Ποιοί είναι οι λόγοι που σας οδήγησαν να προχωρήσετε σε μεταπτυχιακές σπουδές;... 66 Πίνακας 7: Οι μεταπτυχιακές σπουδές σας σχετίζονται με την ειδικότητα του πτυχίου σας;...67 Πίνακας 8: Αν ΛΙΓΟ/ΚΑΘΟΛΟΥ για ποίο λόγο;...67 Πίνακας 9: Κατά την διάρκεια των σπουδών σας εργαζόσασταν;...67 Πίνακας 10: Αν ΝΑΙ σχετιζόταν η δουλεία με το αντικείμενο σπουδών σ α ς;... 68 Πίνακας 11: Ποία είναι η εργασιακή σας κατάσταση σήμερα;...68 Πίνακας 12: Τι είδους απασχόληση έχετε;... 68 Πίνακας 13: Η σημερινή σας εργασία έχει σχέση με τις σπουδές που πραγματοποιήσατε;... 69 Πίνακας 14: Η σημερινή σας εργασία είναι η πρώτη μετά την απόκτηση του πτυχίου σας;.. 69 Πίνακας 15: Είστε ευχαριστημένος/η από την εργασία σας;...69 Πίνακας 16: Το ύψος της αμοιβής σας κυμαίνετε; (Καθαρές Αποδοχές)... 70 Πίνακας 17: Η επιχείρηση που έχετε είναι;... 70 Πίνακας 18: Ο αριθμός των εργαζομένων που απασχολεί η επιχείρηση σας;... 70 Πίνακας 19: Πόσο ικανοποιημένος/η είστε από το γεγονός ότι δημιουργήσατε/αναλάβατε δική σας επιχείρηση;... 71 Πίνακας 20: Μετά την απόκτηση του πτυχίου σας είχατε εργασία;...71 Πίνακας 21: Εάν ΝΑΙ η προηγούμενη δουλεία σας σχετιζόταν με το αντικείμενο σπουδών σας;... 71 Πίνακας 22: Για ποίο λόγο αποχωρήσατε από την προηγούμενη σας εργασία;...72 Πίνακας 23: Μετά την απόκτηση του πτυχίου σας πόσους μήνες μείνατε άνεργος/η;... 72 Πίνακας 24: Τι είδους εργασία αναζητάτε;... 72 Πίνακας 25: Που απευθύνεστε για εύρεση εργασίας;...73 Πίνακας 26: Για ποίους λόγους πιστεύετε ότι δεν βρίσκετε εργασία;... 73 Πίνακας 27: Σκέφτεστε να αναζητήσετε εργασία στο εξωτερικό;...73 Πίνακας 28: Αν ΝΑΙ για ποίο λόγο;...74 Πίνακας 29: Σε ποια χώρα;...74 Πίνακας 30: Αν ΟΧΙ για ποίο λόγο;...74 Πίνακας 31: Ποία είναι η εργασιακή σας κατάσταση σήμερα; * Ηλικία...75 Πίνακας 32 :Σκέφτεστε να αναζητήσετε εργασία στο εξωτερικό; * Φ ύλλο...75 2 )------------------

Πίνακας 33: Σκέφτεστε να αναζητήσετε εργασία στο εξωτερικό; * Η λικία... 76 Πίνακας 34 : Σκέφτεστε να αναζητήσετε εργασία στο εξωτερικό; * Οικογενειακή Κατάσταση...76 Πίνακας 35: Σκέφτεστε να αναζητήσετε εργασία στο εξωτερικό; *Τι επίπεδο μόρφωσης έχετε;...77 Πίνακας 36: Σκέφτεστε να αναζητήσετε εργασία στο εξωτερικό; *Το ύψος της αμοιβής σας κυμαίνεται;... 77 Πίνακας 37: Η σημερινή σας εργασία έχει σχέση με τις σπουδές που πραγματοποιήσατε;* ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... 78 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1: Η απασχόληση κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας.. 25 Διάγραμμα 2: Η απασχόληση κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας των μεταναστών στην συνολική απασχόληση της χώρας... 26 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην χώρα μας ο προβληματισμός σχετικά με την μετάβαση των νέων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας άργησε να εμφανιστεί. Ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο το εκπαιδευτικό σύστημα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, ή σχετικά με τους τρόπους απορρόφησης των νέων από την αγορά εργασίας, άργησαν να κάνουν την εμφάνιση τους, την ίδια ώρα που σε άλλες χώρες του εξωτερικού τα ερωτήματα αυτά έβρισκαν την απάντηση τους. Η παρούσα πτυχιακή εργασία έχει ως στόχο να αναλύσει, αν και κατά πόσο οι πτυχιούχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης απορροφούνται από την αγορά εργασίας, να εντοπίσει ποία είναι τα κύρια προβλήματα που δυσκολεύουν την μετάβαση των νέων στην αγορά εργασίας, να εντοπίσει τί λύσεις υπάρχουν για τα προβλήματα αυτά και τέλος να παρουσιάσει τι συνθήκες αντιμετωπίζουν οι νέοι στην αγορά εργασίας σήμερα και τον βαθμό απορρόφησης αυτών από την αγορά εργασίας. Αναλυτικά: Στο κεφάλαιο 1ο γίνεται μία παρουσίαση των αιτιών της οικονομικής κρίσης. Όπως επίσης και μια σύντομη ιστορική αναδρομή σε προηγούμενες παγκόσμιες κρίσεις. Καθώς και μία εκτενή ιστορική αναδρομή της πορείας της οικονομίας της Ελλάδας. Στο 2ο κεφάλαιο γίνεται μία επισκόπηση της ελληνικής αγοράς εργασίας, παρουσιάζεται το ενεργό δυναμικό της χώρας, καθώς επίσης γίνεται και μια ανάλυση της αγοράς εργασίας ανά περιφέρεια. Τέλος θα δούμε αν και κατά πόσο η απασχόληση των μεταναστών κατά επάγγελμα και κλάδο οικονομικής δραστηριότητας επηρεάζει την αγορά εργασίας και τους νέους. Στη συνέχεια στο 3ο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η έννοια της μετάβασης από την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην αγορά εργασίας. Ακόμη ποιές είναι οι δυσκολίες ένταξης των πτυχιούχων στην αγορά εργασίας. Τέλος παρουσιάζονται διάφοροι μηχανισμοί συγκέντρωσης και επεξεργασίας πληροφοριών σχετικά με την μετάβαση των νέων και τρόποι σύνδεσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Στο 4ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εμπειρική έρευνα. Σκοπός της έρευνας αυτής είναι να αναλυθεί το επίπεδο μόρφωσης των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και το ποσοστό απορρόφησης τους από την αγορά εργασίας. 4

Επίσης παρουσιάζεται η εργασιακή τους κατάσταση και αν είναι ευχαριστημένοι από αυτήν, και εάν οι σημερινές οικονομικές συνθήκες που υπάρχουν στην χώρα, τους ωθούν να αναζητήσουν εργασία στο εξωτερικό. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1.1 Τα αίτια της σημερινής κρίσης Τα αίτια της σημερινής κρίσης προέρχονται από την συνύπαρξη τριών βασικών παραγόντων οι οποίοι καθόρισαν την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας σε μεγάλο βαθμό. Ο πρώτος από αυτούς αποτελεί η ''φούσκα'' στις τιμές των ακινήτων σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ, η οποία διευκόλυνε την υπέρ-κατανάλωση με αποτέλεσμα την αύξηση του ελλείμματος των τρεχουσών συναλλαγών, όπως πολλές φορές συμβαίνει σε παρόμοιες κρίσεις. Αποτέλεσμα αυτού στη χρονική περίοδο 2000-2006, οι τιμές των κατοικιών να παρουσιάσουν αύξηση 100%. Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί πως από το 2007 και μετά παρατηρείται μία μείωση που αγγίζει το 13% και η πτώση συνεχίζεται. Η ραγδαία εξάπλωση στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου αποτελεί τον δεύτερο καθοριστικό παράγοντα που οδήγησε στην σημερινή κρίση. Το ποσοστό των στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου το 2003 κυμαινόταν σε 9% σε σχέση με τα συνολικά στεγαστικά δάνεια, ωστόσο τέσσερα χρόνια αργότερα το ποσοστό αυτό σχεδόν τριπλασιάστηκε, φτάνοντας το 24% το 2007. Το ποσοστό αυτό φανερώνει μία ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση σε κατηγορίες νοικοκυριών που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έπρεπε να έχουν δανειοδοτηθεί. Καθώς οι τράπεζες παρείχαν δάνεια με μόνη εγγύηση την αναμενόμενη αύξηση στην τιμή της κατοικίας, έτσι διευκόλυναν τα νοικοκυριά με χαμηλά ελκυστικά επιτόκια τα πρώτα χρόνια, τα οποία στην συνέχεια θα αναπροσαρμοζόταν. Ωστόσο η αύξηση αυτή δημιούργησε πρόβλημα αποπληρωμής, καθώς οι μηνιαίες δόσεις αυξάνονταν, εξαιτίας της ανόδου των επιτοκίων ιδιαίτερα την περίοδο 2004-2006. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε τις τράπεζες σε αναζήτηση νέων πελατών καθώς τα περιθώρια επιτοκίων για τα μη φερέγγυα νοικοκυριά διαρκώς μειώνονταν. Τέλος η μεταφορά του ρίσκου από τους ισολογισμούς των τραπεζών στο κοινό και τους επενδυτές μέσω τιτλοποιήσεων, αποτελεί τον τελευταίο και καθοριστικό παράγοντα της σημερινής κρίσης. Καθώς πολλοί από τους δανειστές υπήρξαν επιρρεπείς στις τότε υψηλές αποδόσεις διότι αγνοούσαν το ύψος του κινδύνου. Συνεπώς η μεταφορά αυτή του ρίσκου επέτρεπε στις τράπεζες να δανείζουν άφοβα σε μη φερέγγυους δανειολήπτες και στη συνέχεια να αποκτούν ρευστότητα για επιπλέον δανειοδοτήσεις, χωρίς να χρειάζεται να βρουν νέους καταθέτες. Με λίγα 6 )------------------

λόγια οι τιτλοποιήσεις έγιναν μηχανές παραγωγής χρήματος. Αξίζει να σημειωθεί πως όλο και μεγαλύτερα ποσοστά των στεγαστικών δανείων άρχισαν να διεκπεραιώνονται μέσω τιτλοποιήσεων από μη παραδοσιακούς οργανισμούς, οι οποίοι δεν είχαν την εγγύηση του αμερικανικού δημοσίου (30% το 2002, 54% το 2006), (Μαντάλης και Χατζηαποστόλης, 2010). 1.2 Ανάδρομη στις πρόσφατες κρίσεις 1.2.1 Η κρίση του 1929 Η μεγάλη κρίση του 1929 είναι το κυριότερο σημείο αναφοράς. Οι αιτίες της ήταν: 1. Η ανισορροπία στην οικονομία των ΗΠΑ, η οποία προήλθε από: α) τη σχετική υπερπαραγωγή πρώτων υλών γεωργικών προϊόντων που είχε ως αποτέλεσμα την πτώση των τιμών και μείωση της αγοραστικής δύναμης των αγροτών και β) τις υπεραισιόδοξες βιομηχανικές επενδύσεις σε τομείς όπως η παραγωγή αυτοκινήτων και ηλεκτρικών συσκευών. 2. Η ευάλωτη διεθνής οικονομία, λόγω του γεγονότος ότι: α) η διεθνής οικονομία ήταν ήδη εξασθενημένη από τον Παγκόσμιο πόλεμο και β) ο αμερικανικός προστατευτισμός και η εμμονή στη αποπληρωμή του συνόλου των δανείων που είχαν δοθεί στις ευρωπαϊκές χώρες επιδείνωνε ακόμη περισσότερο το πρόβλημα. Η αλυσιδωτή κατάρρευση επιχειρήσεων και τραπεζών έφερε την παγκόσμια οικονομική ύφεση. Κατά την κρισιμότερη καμπή αυτής της κρίσης οι άνεργοι έφθασαν τα 30.000.000 (Ευθυμίου, Κανακίδου και Μανωλακούδη, 2009). 1.2.2 Η κρίση του «πετρελαίου» Μία ακόμη από τις σημαντικότερες κρίσεις είναι αυτή του πετρελαίου τη δεκαετία του 1970. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 70 έκαναν την εμφάνισή τους δύο πετρελαϊκές κρίσεις. Αυτές έφεραν στο προσκήνιο το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού, δηλαδή τη συνύπαρξη πληθωρισμού και αυξημένης ανεργίας. Ως επίσημη ημερομηνία έναρξης της πρώτης κρίσης καταγράφεται η 17η Οκτωβρίου του 1973, όταν τα μέλη του OPEC (Οργανισμού Αραβικών Χωρών - Εξαγωγέων Πετρελαίου Οργανισμού Αραβικών Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών) ανακοίνωσαν ότι δεν θα προμήθευαν πλέον με πετρέλαιο τις χώρες που υποστήριξαν το Ισραήλ στη διαμάχη του με τη Συρία και την Αίγυπτο. Σε αυτές τις χώρες συμπεριλαμβάνονταν οι ΗΠΑ, οι σύμμαχοι τους στη Δυτική Ευρώπη και η Ιαπωνία. Παρόλα αυτά, οι στοχευμένες χώρες ανταποκρίθηκαν βρίσκοντας νέες πρωτοβουλίες για να 7 )------------------

περιορίσουν την εξάρτηση τους από τις παραπάνω χώρες. Έξι χρόνια μετά, το 1979, ακολούθησε η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση. Έκανε την εμφάνισή της στις ΗΠΑ, στον απόηχο της ιρανικής επανάστασης. Οι χώρες του OPEC για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αύξησαν την παραγωγή τους και η συνολική απώλεια έφτασε στο 4%. Ωστόσο, επικράτησε ένας διαδεδομένος πανικός που ανέβασε την τιμή πολύ περισσότερο από όσο θα αναμενόταν. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της μειωμένης ζήτησης και της υπερβολικής παραγωγής, οδηγώντας τον OPEC στο να χάσει την ενότητα του. Εξαγωγείς πετρελαίου, όπως το Μεξικό, η Νιγηρία και η Βενεζουέλα επεκτάθηκαν σημαντικά, ενώ οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πήραν περισσότερο πετρέλαιο από το Prudhoe Bay και τη Βόρειο Θάλασσα (Μαντάλης και Χατζηαποστόλης, 2010). 1.2.3 H Ασιατική κρίση του 1998-1999 Στη συνέχεια, εξετάζοντας τη λεγόμενη ασιατική κρίση του 1998-1999, βλέπουμε ότι άγγιξε σε μεγάλο βαθμό το τραπεζικό σύστημα, ωθώντας πολλές ασιατικές τράπεζες στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Πρόκειται εδώ για μία τοπική κρίση, γεωγραφικά περιορισμένη, κάτι που τη διαφοροποιεί πολύ από την κρίση του 1929, καθώς και από τη σημερινή (Σιδηρόπουλος, 2008). Παρ' όλο που στις αρχές του 1997 η Ινδονησία, η Κορέα και η Ταϊλάνδη είχαν ένα αξιοσημείωτο δείκτη ανάπτυξης της οικονομίας και του εμπορικού τους τομέα, το μόνο ανησυχητικό ήταν η μεγάλη ανισορροπία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους και η αγορά μετοχικού κεφαλαίου. Η κρίση ξεκίνησε τυπικά στις 2 Ιουλίου του 1997. Στις 14 Μαΐου του 1997 το χρηματιστήριο της χώρας σημείωσε πτώση κατά 7% και μετά την παραίτηση του Υπουργού Οικονομίας στις 19 Ιουνίου, σημειώθηκε νέα πτώση ύψους 11%. Η αναστολή εργασιών 16 επιχειρήσεων που αντιπροσώπευαν μεγάλο κομμάτι της κεφαλαιαγοράς, ενέτεινε τις ανησυχίες για τη βιωσιμότητα της οικονομίας της χώρας. Ένα κεντρικό χαρακτηριστικό των χωρών αυτών ήταν η πρόσδεση των νομισμάτων τους στο δολάριο και η απώλεια της ανταγωνιστικότητάς τους καθώς το δολάριο ανατιμούνταν την εποχή εκείνη. Καθώς λοιπόν οι οικονομίες της περιοχής είχαν «κλειδώσει» τα εθνικά τους νομίσματα με την ισοτιμία του δολαρίου, η χαμηλή ισοτιμία του 1990 ενίσχυσε την ανταγωνιστικότητα της περιοχής ενώ η άνοδός του το 1996 τη ζημίωσε (Γιακούλας και Γεμενής, 2007). 8

Έτσι, ως αντίδραση στη συνεχιζόμενη μείωση στο ρυθμό των εξαγωγών και την αναδυόμενη κρίση, η Ταϊλάνδη εγκατέλειψε την πρόσδεση στο δολάριο. Στις 2 Ιουλίου 1997, η κυβέρνηση της Ταϊλάνδης ανακοίνωσε την υποτίμηση του μπάχτ, του εθνικού της νομίσματος. Το μπαχτ έχασε αμέσως το 18% της αξίας του (Charles ΨΙΗίΪΪ, 2012). Σταδιακά, το επίκεντρο της κρίσης μεταφέρθηκε στην Ν. Κορέα στην οποία όμως η κατάσταση ήταν λιγότερο τεταμένη. Δεν υπήρξε έκρηξη της ιδιωτικής επένδυσης και ο τραπεζικός δανεισμός κρατήθηκε σε χαμηλά επίπεδα με αποτέλεσμα να μην παρουσιαστούν φούσκες στην κεφαλαιαγορά. Το νόμισμά της ανατιμήθηκε αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από τις ανατιμήσεις της Ινδονησίας, της Ταϊλάνδης, της Μαλαισίας και των Φιλιππίνων και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν μικρότερο από εκείνο των παραπάνω χωρών. Το «ντόμινο» συνεχίστηκε με την Ιαπωνία που από το 1997 βρισκόταν σε κατάσταση ύφεσης και αντιμετώπιζε έλλειμμα εγχώριας ζήτησης, κατανάλωσης και ιδιωτικής επένδυσης κυρίως λόγω του φόβου αποπληθωρισμού. Για τους λόγους αυτούς εξαρτιόταν από τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ασίας στις οποίες είχε βρει διέξοδο (το 30% περίπου του τραπεζικού δανεισμού της Νοτιοανατολικής Ασίας αποτελούταν από ιαπωνικά κεφάλαια). Μέσα σε λίγους μήνες το χρηματιστήριο του Τόκυο κατέρρευσε εξαιτίας των πτωχεύσεων μεγάλων εταιριών, που είχαν έντονες οικονομικές διασυνδέσεις με τις χώρες που βρισκόταν ήδη σε κρίση. Γενικά, η οικονομική κρίση πυροδότησε κοινωνικές εκρήξεις και έφερε χάος ενώ υπολογίζεται πως είχε ως αποτέλεσμα μια μειωμένη παγκόσμια απόδοση κατά 2 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα εκατομμύρια άτομα να χάσουν τη δουλειά τους, ενώ έγιναν περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες σε ολόκληρο τον κόσμο (Γιακούλας και Γεμενής, 2007). 1.2.4 Η Κρίση της Ιαπωνικής οικονομίας Μία άλλη κρίση στη δεκαετία του 1990 είναι αυτή της ιαπωνικής οικονομίας, η οποία είχε αντιμετωπιστεί με μερική ή πλήρη εθνικοποίηση τραπεζών. Είχε μεγάλη διάρκεια και οδήγησε σε ύφεση, διότι η αντίδραση των ιαπωνικών αρχών έφτασε με μεγάλη καθυστέρηση (Σιδηρόπουλος, 2008). Η Ιαπωνική φούσκα που δημιουργήθηκε στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων των επιχειρήσεων και διήρκησε από το 1986 έως και το 1991, φούσκωσαν τις τιμές στα ακίνητα και τις μετοχές. Για να καταφέρει να ελέγξει τις φουσκωμένες 9 )------------------

αυτές τιμές, η Ιαπωνική κυβέρνηση, χρειάστηκε μια δεκαετία περίπου. Οι Ιάπωνες αναφερόμενοι στη δεκαετία αυτή την αποκαλούν ως τη «Χαμένη τους Δεκαετία». Οι φούσκες αυτές ήταν αποτέλεσμα των μεγάλων αποταμιεύσεων που είχαν προκύψει από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά στην Ιαπωνία αλλά και των τεράστιων εμπορικών της πλεονασμάτων. Η Ιαπωνική οικονομία εξαιτίας αυτών των δύο γεγονότων είχε αγγίξει τρομαχτικά μεγέθη πλεονασμάτων στον προϋπολογισμό της. Με τόσο μεγάλη συσσώρευση πλούτου και ρευστότητας η κερδοσκοπία και κατ επέκταση η δημιουργία Χρηματοοικονομικής φούσκας στο Ιαπωνικό Χρηματιστήριο και ακίνητα ήταν αναπόφευκτη (Κίτσος, 2009). 1.2.5 Η κρίση της «φούσκας του Internet» Μία άλλη κρίση είναι αυτή του 2000-2001 με την έκρηξη της φούσκας του Internet, που προκάλεσε πτώσεις στις τιμές των μετοχών ανάλογες με εκείνες της κρίσης του 1929. (Σιδηρόπουλος, 2008) Η φούσκα των «dot com», δηλαδή εταιρειών τελευταίας τεχνολογίας και διαδικτύου αναπτύχθηκε από κερδοσκοπικές κινήσεις κατά την περίοδο από το 1995 έως το 2000 και πιο συγκεκριμένα στη Αμερικάνικη Χρηματιστηριακή αγορά του NASDAQ. Οι εταιρείες έβλεπαν τις τιμές των μετοχών τους να απογειώνονται απλά με την σκέψη να προσθέσουν ένα ''com'' στην επωνυμία τους. Η κρίση αυτή προκλήθηκε κυρίως από κερδοσκοπικές κινήσεις των ''venture capitalists'' οι οποίοι πίστεψαν περισσότερο στην γρήγορη ανάπτυξη επιχειρήσεων τελευταίας τεχνολογίας παρά στην πραγματική και χρηματιστηριακή τους αποτίμηση και αξία. (Κίτσος, 2009) 1.2.6 Ομοιότητες της σημερινής κρίσης με του 1929 Η σημερινή κρίση δείχνει να έχει ομοιότητες με αυτήν του 1929. Σε μόλις τρεις εβδομάδες τα χρηματιστήρια έχασαν περίπου από 20% έως 25% της αξίας τους. Επίσης η κρίση του 1929 ήταν παγκόσμια, αγγίζοντας όλες τις χρηματοοικονομικές αγορές. Η σημερινή κρίση λόγω της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να είναι ακόμη σοβαρότερη από αυτήν του 1929. Η παγκοσμιοποίηση εντείνει τη δυναμικότητα μιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και επηρεάζει πολύ πιο γρήγορα την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Πέραν όμως της παγκοσμιοποίησης, εάν πρέπει να αποκλείσουμε μία επανάληψη της κρίσης του 1929, είναι γιατί βρισκόμαστε σε ένα διαφορετικό περιβάλλον από εκείνο της δεκαετίας του 1930 (Σιδηρόπουλος, 2008). { 10 }

1.2.7 Τι διαφοροποιεί τη σημερινή κρίση Το πρώτο στοιχείο που διαφοροποιεί τη σημερινή κρίση από αυτήν του 1929 είναι η οικονομική πολιτική που εφαρμόστηκε. Από τις αντιδράσεις των νομισματικών και δημοσιονομικών αρχών παγκοσμίως φαίνεται ότι το δίδαγμα της κρίσης του 1929 έγινε απόλυτα κατανοητό από το γεγονός ότι υπάρχει παγκοσμίως συντονισμένη αντίδραση των οικονομικών πολιτικών. Το δεύτερο στοιχείο που υποδηλώνει τη μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο κρίσεων είναι ότι το μέγεθος των κρατών (δημόσιες δαπάνες και φόροι) είναι σήμερα πολύ μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, το μέγεθος του αμερικανικού κράτους το 1929 ήταν 10%, ενώ σήμερα υπερβαίνει το 30%. Το τρίτο στοιχείο το οποίο δείχνει τη διαφορά μεταξύ της σημερινής κρίσης και αυτής του 1929, καθώς και το κατά πόσο η σημερινή κρίση μάς επιβαρύνει με επιπλέον έναν κίνδυνο είναι η διείσδυση της χρηματοπιστωτικής δραστηριότητας στη καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Το ποσοστό των νοικοκυριών που έχει σήμερα πρόσβαση σε πιστώσεις είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό της δεκαετίας του 1930. Σχεδόν κάθε άτομο στις δυτικές κοινωνίες έχει μία πιστωτική κάρτα. Η σύμπλεξη της χρηματοπιστωτικής και της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας είναι σήμερα πολύ μεγαλύτερη (Σιδηρόπουλος, 2008). Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2007 είναι μια παγκόσμια κατάσταση απειλούμενης οικονομικής ύφεσης στον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό και τραπεζικό τομέα με γενεσιουργό χώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η κρίση αυτή έρχεται 78 χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη κρίση του 1929 αλλά και παλαιότερες πετρελαϊκές κρίσεις. Προέκυψε μετά το ξέσπασμα των προβλημάτων στην αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης και την αλόγιστη χρήση δομημένων επενδυτικών προϊόντων τα οποία εξαρτώνταν άμεσα από τη δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων από τα οποία παράγονταν. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι είναι απαραίτητος ένας νέος κρατικός παρεμβατισμός, παράλληλα με την κατάρτιση σχεδίων επίλυσης της κρίσης προτού επεκταθεί στην ευρύτερη οικονομία των κρατών που επλήγησαν. 11

1.3 Ιστορική ανάδρομη της οικονομίας της Ελλάδας Η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με γρήγορους ρυθμούς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο. Μετά το 1946 πρώτο μέλημα της χώρας ήταν η ανασυγκρότηση της από την κατοχική καταστροφή. Το δεύτερο πρόβλημα ήταν ο εμφύλιος και το τρίτο οι υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες, οι μεγαλύτερες στη Δυτική Ευρώπη, που έφθαναν στο 27,5% των συνολικών εξόδων (Ηλιαδάκης, 2009). Η περίοδος 1951-1952, που χαρακτηρίζεται από την ύφεση της βιομηχανικής παραγωγής, και παράλληλα από την κρίση του ισοζυγίου πληρωμών, λόγω της δραστικής μείωσης κατά την περίοδο αυτή των εισροών κεφαλαίου, τόσο στη μορφή της «αμερικάνικης βοήθειας» όσο και στη μορφή των πολεμικών επανορθώσεων. Η κρίση της περιόδου 1951-52 λειτουργεί ως αφετηρία για την υιοθέτηση από το ελληνικό κράτος μιας νέας οικονομικής στρατηγικής που στοχεύει στην ουσιαστικότερη ενσωμάτωση του ελληνικού καπιταλισμού στην παγκόσμια αγορά (υποτίμηση της δραχμής κατά 50% σε σχέση με το δολάριο το 1953, μέτρα φιλελευθεροποίησης του εξωτερικού εμπορίου, προσπάθεια προσέλκυσης ξένου κεφαλαίου με το νόμο 2687/53), (Ηλιαδάκης, 2009). Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) της Ελλάδας κατά την περίοδο 1952-61 είναι 5,7% και συγκαταλέγεται μεταξύ των υψηλότερων επιδόσεων ανάμεσα στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) (Καθ όλη την περίοδο, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής ξεπερνούσε το 8%). Σε διεθνή σύγκριση, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της Ελλάδας την περίοδο 1952-61 ήταν ψηλότερος από τους αντίστοιχους ρυθμούς της Ιταλίας (5,6%), της Γαλλίας (4,56%), της Βρετανίας (2,64%), των ΗΠΑ (2,51%), αλλά μικρότερος από τους αντίστοιχους ρυθμούς της Ιαπωνίας (7,73%) και της Γερμανίας (7,70%). Μέχρι το 1955 η Ελλάδα είχε συνάψει μόνο τρία εξωτερικά δάνεια, συνολικά 145 εκατομμύρια δολάρια. Στη συνέχεια θα συνάψει άλλα 28 εξωτερικά, συνολικά 406,4 εκατομμύρια δολάρια. Ο μετακατοχικός δανεισμός προήλθε κατά 58,4% από τις ΗΠΑ, κατά 19% από τη Δυτική Γερμανία και κατά 14,36% από την Αγγλία. Τα υπόλοιπα από διεθνείς οργανισμούς. Στα τέλη της δεκαετίας του 50 εμφανίζονται όμως έντονα κρισιακά φαινόμενα όπως η επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου μετά το 1955, πενιχρά αποτελέσματα σε σχέση με την εισροή ξένου κεφαλαίου και τέλος η ραγδαία μείωση 12 )---------------------------------------------------------

των ρυθμών μεγέθυνσης του ΑΕΠ το 1961-62. Η κρίση αυτή αποτέλεσε αφετηρία για τον αναπροσανατολισμό της οικονομικής στρατηγικής του ελληνικού κράτους, ο οποίος βασίζεται σε δύο άξονες: 1) Την «έξοδο στη διεθνή αγορά», σε αντιστοιχία με την ήδη εξελισσόμενη διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης της Δυτικής Ευρώπης, που αποκρυσταλλώνεται στη Σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) το 1962. 2) Τη «στροφή στην ιδιωτική πρωτοβουλία», που υλοποιείται με την αύξηση της δανειακής χρηματοδότησης προς τη βιομηχανία και τη συστηματοποίηση και ενίσχυση της νομοθεσίας των κινήτρων, φοροαπαλλαγών και επιδοτήσεων προς το ιδιωτικό κεφάλαιο (π.χ. νόμοι 4002/1959 και 4171/1961 (Μηλιός, 2010). Την περίοδο 1962-67 οι ελληνικές κυβερνήσεις θα διακανονίσουν το 97% του προπολεμικού εξωτερικού δανειακού χρέους, το οποίο μαζί με τους τόκους ανερχόταν στα 6,41 δισ. δρχ. (Ηλιαδάκης, 2009). Χαρακτηριστικό είναι πως το 1965 η Ελλάδα ξεπερνάει την Γερμανία σε ταχύτητα ανόδου (Κωνσταντινίδης και Μποφυλάτου, 2010). Την περίοδο της δικτατορίας (1967-1974) αποτελεί μία περίοδο υπέρογκου εσωτερικού δανεισμού, ο οποίος και τετραπλασιάσθηκε. Αντίθετα ο εξωτερικός δανεισμός σημειώνει μικρή αύξηση. Την περίοδο αυτή εμφανίζονται τα δάνεια σε συνάλλαγμα. Πρόκειται για δάνεια εργοληπτικών εταιρειών, τα οποία έπαιρναν από το εξωτερικό, υπό την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου. Στη συνέχεια τα παραχωρούσαν στο Ελληνικό Δημόσιο προς εκτέλεση δημοσίων έργων, με ανάδοχους τις εν λόγω εταιρείες. Συνολικά συνομολογήθηκαν 59 τέτοια δάνεια. Προφανώς το Ελληνικό Δημόσιο δεν είναι ο δανειολήπτης, έτσι δεν θεωρείται εξωτερικός δανεισμός. Στο νέο δημόσιο χρέος ο δανεισμός σε συνάλλαγμα αντιπροσώπευε το 23,6%. Ακολουθεί η περίοδος 1975-79, που χαρακτηρίζεται από χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο 1962-73. Παράλληλα είναι εμφανή τα αποτελέσματα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης (ψηλοί ρυθμοί πληθωρισμού, ανεργία κλπ.), η οποία προσλαμβάνει το χαρακτήρα μιας κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Το επενδυμένο κεφάλαιο στην οικονομία «πλεονάζει», με την έννοια ότι τα κέρδη που παράγονται με τη χρήση του δεν επαρκούν για να εξασφαλίσουν ικανοποιητικούς ρυθμούς κερδοφορίας, επένδυσης και μεγέθυνσης { 13 }

Αντίθετα το 1980 η Ελλάδα μένει στάσιμη όσον αφορά την ανάπτυξη της, καθώς η συνεχής σύγκλιση με τις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες διακόπηκε. Ωστόσο η κατάσταση βελτιώνεται το 1989 και ακόμα περισσότερο τη διετία 1995-1996. Επίσης το 2001 πραγματοποιήθηκε η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, μετά την επιτυχή πορεία σύγκλισης των δημοσιονομικών μεγεθών και την ικανοποίηση κατά τη διάρκεια του 2000 των (τεσσάρων από τα πέντε) κριτηρίων της συνθήκης του Μάαστριχτ. Ακόμα την 1 Ιανουαρίου 2002 η Ελλάδα και οι άλλες χώρες της ευρωζώνης απέκτησαν κοινό νόμισμα. Το 2004 το ακαθάριστο προϊόν αυξάνεται με ρυθμούς άνω του ευρωπαϊκού μέσου λόγω των επενδύσεων σε υποδομές σχετιζόμενες με τους ολυμπιακούς αγώνες, αλλά και λόγω σε πιστώσεις για καταναλωτικές δαπάνες. Όμως η Ελλάδα από το 2001 έως το 2005 βρέθηκε να παραβιάζει το κριτήριο για έλλειμμα κάτω από 3% του Συμφώνου Σταθερότητας (Κωνσταντινίδης και Μποφυλάτου, 2010). Η ελληνική οικονομία εισήλθε σε ύφεση κατά το 2009. Από τους τελευταίους μήνες του 2009 η κρίση εκδηλώθηκε κυρίως ως δημοσιονομική κρίση (εκτίναξη του δημοσιονομικού ελλείμματος στο 13,6% του ΑΕΠ και του δημόσιου χρέους στο 120% του ΑΕΠ. Τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης ήταν ορατά ήδη το 2008. Κατά το 2008, οι καθαρές συνολικές επενδύσεις υποχώρησαν στο 8% περίπου του ΑΕΠ, δηλαδή κατά 4,5 εκατοστιαίες μονάδες έναντι του 2007. Αυτό σηματοδοτεί αφενός τη συρρίκνωση των εισοδημάτων και αφετέρου την αναβολή της υλοποίησης των επενδυτικών σχεδίων του ιδιωτικού τομέα ενόψει της μείωσης της ζήτησης που χαρακτηρίζει την οικονομική κρίση. Επιπλέον η κάμψη των επενδύσεων αντικατοπτρίζει τις δυσκολίες πρόσβασης στον δανεισμό που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις («χρηματοπιστωτική ασφυξία»). Στο πίνακα 1 παρουσιάζονται οι ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος από το έτος 1961 έως το 2010, σε σταθερές τιμές αγοράς, με έτος βάσης το 2000. 14

Πίνακας 1: ΑΕΠ σε σταθερές τιμές αγοράς (έτος βάσης 2000), σε ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές Πηγή: Γ. Μηλιός, 2010 { 15 }

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Η ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Επισκόπηση της αγοράς εργασίας σε εθνικό επίπεδο Η Ελληνική Οικονομία διατήρησε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης μέχρι το 2008. Όμως η πρόσφατη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση επηρέασε την οικονομία με συνέπεια τη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας, με συνέπεια και την αύξηση της ανεργίας. Στην αγορά εργασίας σημειώθηκε περαιτέρω αύξηση του ποσοστού ανεργίας. Με βάση τα μηνιαία εποχικά διορθωμένα στοιχεία της έρευνας της ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή), το ποσοστό ανεργίας τον Ιούνιο του 2012 ανήλθε σε 24,4%, με τον αριθμό των ανέργων να φτάνει τα 1.216.400 άτομα. Εξετάζοντας τα χαρακτηριστικά της ανεργίας προκύπτει ότι το ποσοστό των ανέργων νέων ηλικίας 15-24 ετών αυξήθηκε δραματικά, φτάνοντας το 55,0%, ενώ και το ποσοστό ανεργίας των γυναικών είναι σημαντικά υψηλότερο από αυτό των ανδρών (28,1% έναντι 21,7%). Η Ελλάδα έχει περίπου 11.300.000 πληθυσμό. Όσον αφορά το σύνολο του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών) με βάση την Ελληνική Στατιστική Αρχή, (αποτελέσματα που αφορούν τον Νοέμβριο 2012) η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό ανέρχεται σε 32,23% (δηλαδή περίπου 3.642.102 εργατικό δυναμικό). Οι άνεργοι ανήλθαν σε 1.350.181 άτομα, ενώ ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ανήλθε σε 3.339.982 άτομα.. Οι απασχολούμενοι μειώθηκαν κατά 265.584 άτομα σε σχέση με το Νοέμβριο του 2011 (μείωση 6,8%) και κατά 30.144 άτομα σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2012 (μείωση 0,8%). Οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 323.808 άτομα σε σχέση με το Νοέμβριο του 2011 (αύξηση 31,5%) και κατά 20.255 άτομα σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2012 (αύξηση 1,5%). Επιπλέον οι οικονομικά μη ενεργοί, δηλαδή τα άτομα που δεν εργάζονται ούτε αναζητούν εργασία, μειώθηκαν κατά 19.577 άτομα σε σχέση με το Νοέμβριο του 2011 (μείωση 0,6%) και κατά 2.683 άτομα σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2012 (μείωση 0,1%). Τέλος η ανεργία τον περασμένο Νοέμβριο ανήλθε σε 27,0%, έναντι 20,8% το Νοέμβριο του 2011 και 26,6% τον Οκτώβριο του 2012. Όσον αφορά τα ποσοστά ανεργίας στους νέους η Ελλάδα έχει την αρνητική πρωτιά σε ότι αφορά την ανεργία στις ηλικίες κάτω των 25 ετών. Συγκεκριμένα, το ποσοστό (Σεπτέμβριος) έχει εκτιναχθεί στο 57,6% την χώρα μας έναντι 56,5% στην Ισπανία. Τα χαμηλότερα ποσοστά στην ανεργία των νέων παρατηρούνται σε Γερμανία (8,1%), Αυστρία (9%) και Ολλανδία (9,7%), (Εφημερίδα 16 )---------------------------------------------------------

Το Βήμα,2013). Παρά τη θεσμοθέτηση ευέλικτων μορφών απασχόλησης η εργασία είναι στο μέγιστο βαθμό πλήρους απασχόλησης, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ε.Ε. Το ποσοστό των μερικώς απασχολουμένων είναι 7,1%, ενώ ο μέσος όρος στην Ε.Ε είναι 18,5%. Στο σύνολο των απασχολουμένων στην ελληνική αγορά εργασίας, το 7,6% είναι αυτοαπασχολούμενοι με προσωπικό, δηλαδή εργοδότες, το 24% είναι αυτοαπασχολούμενοι χωρίς προσωπικό, το 63% είναι μισθωτοί, ενώ ο μέσος όρος στην Ε.Ε είναι 80%, και το 5,3% είναι βοηθοί οικογενειακών επιχειρήσεων, όπως παρουσιάζονται στον πίνακα 2.1 (ec.europa.eu, 2012). Πίνακας 2.1: Το σύνολο των απασχολούμενων στην Ελληνική Αγορά Εργασίας. ΙώΕργοδότες ^ αυτοαπασχολούμενοι χωρίς προσωπικό μισθωτοί ^ βοηθοί οικογενειακών επιχειρήσεων Πηγή: ec.europa.eu, 2012 Επιπλέον η κινητικότητα της εργασίας στην Ελλάδα περιορίζεται σε σύγκριση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό οφείλεται στο εξαιρετικά υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (80%) και σε κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, όπου σημαντικό ρόλο παίζουν τα οικογενειακά και συγγενικά δίκτυα, τα οποία αποτελούν ένα άτυπο αλλά εξαιρετικά ισχυρό δίκτυο κοινωνικής προστασίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων (πάνω από το 80% του συνόλου των επιχειρήσεων) είναι μικρού μεγέθους από πλευράς τζίρου (μέχρι 150.000 ευρώ). Η κυριαρχία του μικρού μεγέθους της επιχείρησης παρουσιάζεται και από το μέσο μέγεθος της απασχόλησης. Η πλειονότητα των επιχειρήσεων (περισσότερο από το 85%) απασχολεί μέχρι 5 εργαζόμενους. Τα βασικά είδη θέσεων εργασίας, όπως φαίνεται από τις ανάγκες των επιχειρήσεων, είναι: Πωλητές, υπάλληλοι γραφείου, σερβιτόροι, κομμωτές,

υπάλληλοι οικονομικών υπηρεσιών, υδραυλικοί, μηχανικοί αυτοκινήτων, αχθοφόροι, τεχνικοί (ec.europa.eu, 2012). 2.1.1 Ανάλυση της αγοράς εργασίας ανά περιφέρεια 1, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΘΡΑΚΗ Η Περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης αποτελείται από 5 Νομούς: Δράμας, Έβρου, Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης, Η ανεργία το δεύτερο τρίμηνο 2011 ήταν 20,7% σημειώνοντας αύξηση από το 13,9% που ήταν το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010, Ποσοστό 63% των ανέργων είναι γυναίκες, Ιδιαίτερα υψηλό είναι το ποσοστό των αυτοαπασχολουμένων πλήρους απασχόλησης ανδρών και γυναικών, και το συνακόλουθα υψηλό ποσοστό των γυναικών που απασχολούνται ως βοηθοί στην οικογενειακή επιχείρηση - εκμετάλλευση, Πρόκειται για μια κατ εξοχήν αγροτική περιφέρεια αφού το παραγόμενο από την γεωργία προϊόν ως ποσοστό του συνολικού προϊόντος (ΑΕΠ) της περιφέρειας είναι το υψηλότερο στη χώρα (ec.europa.eu, 2012). 2, ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας αποτελείται από τους νομούς Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών και Χαλκιδικής, Η περιφέρεια παρουσίασε αύξηση της ανεργίας (ανεργία 18,8% το δεύτερο τρίμηνο 2011 ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 ήταν 12,7%), Η αγορά εργασίας παρουσιάζει αύξηση των ευέλικτων μορφών της προσωρινής και μερικής απασχόλησης των γυναικών, μείωση των αυτοαπασχολουμένων ανδρών και μείωση των βοηθών πλήρους απασχόλησης στην οικογενειακή επιχείρηση, Η Χαλκιδική έχει μεγάλο κλάδο ξενοδοχείων και εστιατορίων, ενώ το Κιλκίς και η Θεσσαλονίκη έχουν σχετικά μεγάλους κλάδους μεταποίησης (μεγαλύτερους από τον εθνικό μέσο όρο), Οι Σέρρες και η Πέλλα έχουν τους αναλογικά μεγαλύτερους κλάδους γεωργίας, Ο νομός Θεσσαλονίκης είναι ο πλουσιότερος νομός στην περιφέρεια και ο πέμπτος πλουσιότερος στην χώρα, Η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων της Περιφέρειας συγκεντρώνεται στο νομό Θεσσαλονίκης (63,2%), Οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι εμπορικού χαρακτήρα και ακολουθούν οι μεταποιητικές βιομηχανίες (ec.europa.eu, 2012). 3, ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας περιλαμβάνει τέσσερις νομούς: Γρεβενών, Καστοριάς, Κοζάνης και Φλώρινας, Παρουσιάζει ανεργία πολύ μεγαλύτερη του 18 )---------------------------------------------------------

μέσου όρου της επικράτειας, η οποία το δεύτερο τρίμηνο 2011 ήταν 23,1% ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 ήταν 14,6%. Έχει συγκριτικά μικρή αναλογία μερικώς απασχολουμένων αλλά και ικανό αριθμό αυτοαπασχολουμένων. Έχει μεγάλη συμμετοχή στη βιομηχανική παραγωγή ενέργειας, όπως επίσης σημαντική παραγωγή στον αγροτικό τομέα (ec.europa.eu, 2012). 4. ΗΠΕΙΡΟΣ Η Περιφέρεια χωρίζεται σε τέσσερις νομούς: Άρτας, Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων και Πρέβεζας. Παρουσιάζει ανεργία 16,1% το δεύτερο τρίμηνο 2011 ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο 2010 ήταν 12,1%. Η Περιφέρεια Ηπείρου αποτελεί μία από τις λιγότερο αναπτυγμένες Περιφέρειες της χώρας, εφ όσον κατατάσσεται σε μία από τις χαμηλότερες βαθμίδες του κατά κεφαλήν Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος και συγκεντρώνει ένα σχετικά υψηλό ποσοστό ανεργίας. Η απασχόληση παρουσιάζει υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης στην αυτοαπασχόληση, ενώ έχει πολύ μικρό μερίδιο η προσωρινή και η μερική απασχόληση (ec.europa.eu, 2012). 5. ΘΕΣΣΑΛΙΑ Η περιφέρεια Θεσσαλίας είναι η τρίτη πολυπληθέστερη περιφέρεια της χώρας. Περιλαμβάνει τους νομούς Καρδίτσας, Λάρισας, Μαγνησίας και Τρικάλων. Παρουσιάζει αύξηση ανεργίας (15,4% το δεύτερο τρίμηνο 2011 ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο 2010 ήταν 11,4%). Είναι μία κατ εξοχήν αγροτική περιφέρεια στην οποία οι αυτοαπασχολούμενοι με πλήρες ωράριο αποτελούν μια υψηλή αναλογία στο σύνολο της απασχόλησης, ιδιαίτερα στο ανδρικό δυναμικό (45% των απασχολουμένων είναι αυτοαπασχολούμενοι). Ομοίως υψηλή είναι η αναλογία των βοηθών πλήρους απασχόλησης που απασχολούνται στην οικογενειακή επιχείρηση. Η μερική απασχόληση είναι αμελητέα, ιδιαίτερα στις γυναίκες (ec.europa.eu, 2012). 6. ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων περιλαμβάνει τους νομούς Ζακύνθου, Κέρκυρας, Κεφαλονιάς και Λευκάδας. Η Περιφέρεια παρουσιάζει μεγάλη αύξηση ανεργίας σε σύγκριση με το παρελθόν έτος. Συγκεκριμένα η ανεργία ήταν 14,0% το δεύτερο τρίμηνο 2011 ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο 2010 ήταν 12,6%. Η ανεργία κυμαίνεται εποχικά, λόγω των πολλών ξενοδοχοϋπαλλήλων. Από την άνοιξη μέχρι και το φθινόπωρο η ανεργία ελαττώνεται σημαντικά. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού απασχολείται με εργασίες που σχετίζονται με τον τουρισμό και γενικότερα τις 19 )---------------------------------------------------------

υπηρεσίες, εφ όσον το 86% του Περιφερειακού Προϊόντος παράγεται από υπηρεσίες κυρίως τουρισμού. Συγκριτικά με το σύνολο της χώρας, στην Περιφέρεια υπερεκπροσωπείται ο κλάδος των ξενοδοχείων και εστιατορίων (σε τριπλάσιο, μάλιστα, ποσοστό, απ ότι στο σύνολο της χώρας) και εκείνος των κατασκευών, ενώ υποεκπροσωπούνται οι κλάδοι του εμπορίου, της μεταποίησης, των μεταφορών - αποθήκευσης - επικοινωνιών και της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας. Οι αυτοαπασχολούμενοι αποτελούν μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού, όπως επίσης και οι γυναίκες βοηθοί πλήρους απασχόλησης στην οικογενειακή επιχείρηση (ec.europa.eu, 2012). 7. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας περιλαμβάνει τους νομούς Βοιωτίας, Ευβοίας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Η ανεργία και στην Περιφέρεια αυτή παρουσιάζει αύξηση, με συνέπεια να ανέλθει στο 16,9% το δεύτερο τρίμηνο 2011 ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο 2010 ήταν 11,5%. Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας έχει το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και αποτελεί την κατ εξοχήν βιομηχανική Περιφέρεια της χώρας. Ένα ικανό ποσοστό των εργαζομένων διακινούνται καθημερινά και διαμένουν κυρίως στη γειτονική Περιφέρεια της Αττικής. Οι μισοί άνδρες απασχολούνται σε πλήρη και αορίστου χρόνου απασχόληση, ενώ το 40% των εργαζομένων είναι αυτοαπασχολούμενοι (ec.europa.eu, 2012). 8. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Η Περιφέρεια Αττικής διαιρείται διοικητικά σε 4 νομαρχίες: Αθηνών, Ανατολικής Αττικής, Δυτικής Αττικής και Πειραιώς και συγκεντρώνει περισσότερο από το 1/3 περίπου του πληθυσμού της χώρας. Κατατάσσεται πρώτη τόσο ως προς το μέγεθος του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας όσο και ως προς τον αριθμό των ανέργων της και των διαθέσιμων θέσεων εργασίας. Η ανεργία αυξήθηκε στο επίπεδο του 15,6% το δεύτερο τρίμηνο του 2011, ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 ήταν 11,6%, κοντά στον μέσο όρο της χώρας. Οι προσφερόμενες θέσεις εργασίας δείχνουν αισθητή μείωση, όπως και η απασχόληση, γεγονός που αντανακλά τον επηρεασμό της εθνικής οικονομίας από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η ανεργία είναι υψηλότερη στις γυναίκες και στους νεοεισερχομένους στην αγορά εργασίας. { 20 }

Οι κλάδοι που συγκεντρώνουν τον υψηλότερο αριθμό επιχειρήσεων είναι ο κλάδος του «εμπορίου, επισκευής οχημάτων», ο κλάδος της «διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεων, εμπορικών δραστηριοτήτων» και οι «μεταποιητικές βιομηχανίες». Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελετών για το σύνολο των ιδιωτικών επιχειρήσεων της Αττικής, υπάρχουν ενδείξεις δυναμισμού παράλληλα με ενδείξεις αναδιάρθρωσης του μεγέθους αρκετών επιχειρήσεων. Για τα επαγγέλματα για τα οποία απαιτείται πτυχίο ΑΕΙ, οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων της Αττικής προβλέπουν τη δημιουργία θέσεων για τους μηχανικούς, τους εκπαιδευτικούς και κυρίως τους λογιστές. Τα επαγγέλματα για τα οποία απαιτείται πτυχίο ΤΕΙ παρουσιάζουν δυναμισμό στην Αττική. Ιδιαίτερα δυναμικά παρουσιάζονται τα επαγγέλματα των τεχνολόγων των επιστημών της φυσικής και των εξειδικευμένων πωλητών και σε μικρότερο βαθμό των τεχνολόγων των επιστημών της βιολογίας. Για τους πωλητές και για τους υπαλλήλους γραφείου αναμένεται η δημιουργία σημαντικού αριθμού θέσεων απασχόλησης. Προβλέπεται επίσης η δημιουργία θέσεων απασχόλησης για τους απασχολούμενους στην παροχή προσωπικών υπηρεσιών και των υπαλλήλων εξυπηρέτησης πελατών. Στα τεχνικά επαγγέλματα ιδιαίτερο δυναμισμό εμφανίζουν τα επαγγέλματα των τεχνιτών ανέγερσης κτιρίων, των μηχανικών και συντηρητών μηχανών και σε μικρότερο βαθμό των τεχνιτών εργασιών ακριβείας. Οι αναδιαρθρώσεις που προβλέπονται στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας αποτυπώνονται στην προβλεπόμενη μείωση του αριθμού των θέσεων απασχόλησης των τεχνιτών υφαντουργίας και στην προβλεπόμενη αύξηση των θέσεων των χειριστών μηχανών κλωστοϋφαντουργίας. Τέλος αναμένεται η δημιουργία σημαντικού αριθμού θέσεων μισθωτής απασχόλησης για οδηγό (ec.europa.eu, 2012). 9. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας αποτελείται από τους νομούς Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας και Ηλείας. Η ανεργία είναι χαμηλότερη από τον μέσο όρο της χώρας (16,1% το δεύτερο τρίμηνο του 2011), αυξημένη σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 που ήταν 11,2%. Το ένα τρίτο των απασχολουμένων σε εργασία είναι αυτοαπασχολούμενοι, ενώ ο αριθμός των μερικώς απασχολουμένων είναι ελάχιστος. Οι περισσότερες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στους κλάδους του εμπορίου, των ξενοδοχείων - εστιατορίων, και των κατασκευών. Μεγάλο { 21 }

δυναμισμό παρουσιάζει στην Περιφέρεια ο κλάδος των ξενοδοχείων - εστιατορίων, ο οποίος αναμένεται να έχει περαιτέρω ανάπτυξη (ec.europa.eu, 2012). 10. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Η Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελείται από 5 νομούς: Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας Η ανεργία είναι αισθητά χαμηλότερη από τον μέσο όρο της χώρας και παρουσιάζει σχετική σταθερότητα. Το δεύτερο τρίμηνο 2011 ήταν 13,1%, ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο 2010 ήταν 9,9%. Πρόκειται για την Περιφέρεια με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων, όπου οι απασχολούμενοι πλήρους και αορίστου χρόνου απασχόλησης αποτελούν τη μικρότερη αναλογία. Στον γυναικείο πληθυσμό το άθροισμα των αυτοαπασχολουμένων και των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση ξεπερνούν κατά πολύ το πλήθος των γυναικών που έχουν εργασία πλήρους και αορίστου χρόνου. Όσον αφορά τις περισσότερες επιχειρήσεις ασχολούνται με το εμπόριο. Ακολουθούν οι μεταποιητικές βιομηχανίες, οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, τα εστιατόρια, οι κατασκευές, μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες. Οι κλάδοι αυτοί απορροφούν και την πλειονότητα των εργαζομένων (ec.europa.eu, 2012). 11. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελείται από τους νομούς Λέσβου, Σάμου και Χίου. Η ανεργία στην εν λόγω Περιφέρεια είναι αρκετά χαμηλότερη του συνόλου της χώρας. Το δεύτερο τρίμηνο 2011 ήταν 14,1% ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο 2010 ήταν 8,5%. Οι απασχολούμενοι είναι κατά 70% άνδρες και απασχολούνται ως επί το πλείστον στο εμπόριο, τη μεταποίηση και στα ξενοδοχεία. Ανάλογα με το νησί, ο τουρισμός ποικίλει, οπότε αντίστοιχα κυμαίνεται και ο τομέας της απασχόλησης. Η Σάμος παρουσιάζει μεγαλύτερη απασχόληση στα ξενοδοχεία και στα εστιατόρια ενώ η Λέσβος στο εμπόριο και στη μεταποίηση. Υπάρχουν ανάγκες για στελέχη επιχειρήσεων με γνώση Η/Υ και ξένων γλωσσών (ec.europa.eu, 2012). 12. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου περιλαμβάνει τους νομούς Κυκλάδων και Δωδεκανήσου. Η ανεργία στην εν λόγω Περιφέρεια είναι υψηλότερη του μέσου όρου της επικράτειας κατά τους μήνες της μη τουριστικής περιόδου, ενώ κατά την τουριστική περίοδο η ανεργία είναι χαμηλή. Συγκεκριμένα, το τέταρτο τρίμηνο 2010 η ανεργία ήταν 16,2%, ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο του παρελθόντος έτους 22 )---------------------------------------------------------

ήταν 13,2%. Αποτελεί την πλέον τουριστικά ανεπτυγμένη Περιφέρεια της χώρας και συνεπώς υπάρχει μεγάλο εισόδημα στον τομέα των υπηρεσιών. Προφανώς ο τουριστικός τομέας, λόγω της εποχικότητας της απασχόλησης που εμφανίζει, προκαλεί αυξημένη ανεργία τους χειμερινούς μήνες. Η εποχικότητα επίσης έχει σαν συνέπεια την υψηλή αναλογία της προσωρινής απασχόλησης, που είναι διπλάσια από την αντίστοιχη στο σύνολο της χώρας. Η προσωρινή απασχόληση είναι ιδιαίτερα έκδηλη στον γυναικείο απασχολούμενο πληθυσμό. Το μεγαλύτερο μερίδιο των επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στο εμπόριο, ακολουθούμενο κατά πρώτο λόγο από εκείνο των κλάδων των ξενοδοχείων και εστιατορίων και κατά δεύτερο από τον κλάδο της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας. Ο κλάδος οικονομικής δραστηριότητας που χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερο δυναμισμό στις Κυκλάδες συγκριτικά με το σύνολο της χώρας είναι ο κλάδος των κατασκευών (ec.europa.eu, 2012). 13. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ Η Περιφέρεια της Κρήτης περιλαμβάνει τους νομούς Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνου και Χανίων. Η ανεργία στην εν λόγω Περιφέρεια ανήλθε σε 13,4% το δεύτερο τρίμηνο 2011 από το 11,0% που ήταν το αντίστοιχο τρίμηνο 2010. Η υψηλή δραστηριότητα στον τουριστικό κλάδο έχει σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη μεγάλης αναλογίας των εποχιακά εργαζομένων αλλά και των αυτοαπασχολουμένων. Διαθέτει ανεπτυγμένη γεωργία με σύγχρονα μέσα, θερμοκήπια με σημαντική παραγωγή και με ευκαιρίες περαιτέρω ανάπτυξης, μέσω της τυποποίησης, της προώθησης νέων βιολογικών προϊόντων αλλά και της αναγνώρισης της αξίας της Κρητικής δίαιτας και διατροφής. Ανάπτυξη επίσης υπάρχει στην τυποποίηση προϊόντων κτηνοτροφίας. Ιδιαίτερα όμως ανεπτυγμένος είναι ο τουρισμός, ο οποίος διαθέτει τουριστικές μονάδες υψηλής στάθμης, αλλά και κάθε είδους και επιπέδου ξενοδοχεία και εστιατόρια. Ως εκ τούτου η απασχόληση στον τομέα των προσωπικών υπηρεσιών είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Οι τομείς δραστηριότητας που δείχνουν δυναμισμό είναι το εμπόριο, τα ξενοδοχεία και εστιατόρια ως επίσης και η διαχείριση ακίνητης περιουσίας. Σημαντικό μέρος των αγοραπωλησιών ακινήτων γίνεται με πολίτες από τα διάφορα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ec.europa.eu, 2012). { 23 }

2.1.2 Η ανάλυση του μεταναστευτικού δυναμικού Στη χώρα απασχολούνται περίπου 1.000.000 αλλοδαποί μετανάστες. Οι μετανάστες στην Ελλάδα αποτελούν το 9,4% των απασχολουμένων της χώρας και προέρχονται από την Αλβανία (57%), τη Βουλγαρία (4,6%), Γεωργία (3%), (ec.europa.eu, 2012) ενώ οι υπήκοοι χωρών της Ε.Ε αντιστοιχούν σε μόλις 2% (Υπουργείο εσωτερικών Διεύθυνση μεταναστευτικής πολίτικης, 2011) και ακολουθούν Ρουμανία, ΗΠΑ, Ρωσία, Κύπρο, κλπ. Σχεδόν το ένα τέταρτο όλων των αλλοδαπών απασχολούνται στον τομέα των κατασκευών. Ακολουθούν σε σημασία ο κλάδος της γεωργίας, ο κλάδος των μεταποιητικών βιομηχανιών και τα ιδιωτικά νοικοκυριά, στα οποία απασχολούνται γυναίκες οικιακοί βοηθοί. Η μεταναστευτική νομοθεσία (Ν.3386/2005) θέτει τους όρους για την προώθηση της νόμιμης απασχόλησης των αλλοδαπών εργαζομένων και προστατεύει τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματά τους. Έτσι επιδιώκεται η ομαλή ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας στη βάση της νόμιμης απασχόλησής τους με θετικές προοπτικές τόσο για τους ίδιους όσο και για την ελληνική οικονομία και κοινωνία γενικότερα (ec.europa.eu, 2012). Η απασχόληση των μεταναστών συγκεντρώνεται κυρίως στην μισθωτή ανειδίκευτη ή χαμηλής εξειδίκευσης εργασία. Η συγκέντρωση σε ορισμένους κλάδους ή επαγγέλματα μεγάλου ποσοστού μεταναστών, συνδέεται αφ ενός μεν με τις χαμηλές αμοιβές σε αυτούς, αφ ετέρου δε με το γεγονός ότι αναλαμβάνουν εργασίες σε μεγαλύτερο βαθμό, για τις οποίες ο γηγενής πληθυσμός δεν δείχνει ενδιαφέρον, και σε μικρότερο βαθμό εργασίες οι οποίες διεκδικούνται και από τον γηγενή πληθυσμό. Πάνω από τα 2/3 των μεταναστών που βρίσκονται στην αγορά εργασίας ή όσων απασχολούνται είναι άνδρες (Υπουργείο εσωτερικών Διεύθυνση μεταναστευτικής πολίτικης, 2011). Ο κύριος όγκος των απασχολούμενων μεταναστών βρίσκεται στις ηλικίες από 20 μέχρι 44 ετών αποτελώντας το 78,3% αυτών. Το ποσοστό των ανδρών μεταναστών στις ίδιες ηλικίες πλησιάζει το 80%. Η απασχόληση των αλλοδαπών βρίσκεται κυρίως στην μισθωτή απασχόληση περίπου 90%, ως αυτοαπασχολούμενοι εργάζεται το 6,5%, 2,8% αυτών είναι εργοδότες και το 1,7% ανήκει στα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη (Κρητικίδης, 2004). { 24 }

2.1.3 Η απασχόληση των μεταναστών κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Πάνω από τα 1/3 των μεταναστών (37,0%) εργάζεται ως ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες, πάνω από 1/4 ως τεχνίτες (27,0%) ενώ ένα 4,4% ως χειριστές μεταφορικών μέσων με αποτέλεσμα περισσότερο τα 2/3 των μεταναστών (68,3%) να εργάζονται στα εν λόγω επαγγέλματα. Ένα 10,4% των μεταναστών εργάζεται στην παροχή υπηρεσιών και ως πωλητές σε καταστήματα και σε υπαίθριες αγορές, το 7% ως ειδικευμένοι γεωργοί - κτηνοτρόφοι κλπ, το 9,6% στα υπόλοιπα επαγγέλματα ενώ τέλος το 4,7% αυτών δήλωσε ανεπαρκώς ή ασαφώς το επάγγελμα είτε δεν δήλωσε επάγγελμα. (Διάγραμμα 1) Διάγραμμα 1: Η απασχόληση κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας. 40% Η απασχόληση κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ανειδίκευτοι Τεχνίτες Χειριστές Παροχή Γεωργοί - Υπόλοιπα Ασαφές Εργάτες μεταφορικών υπηρεσιών κτηνοτρόφοι Επαγγέλματα επάγγελμα μέσων Πηγή: Γιώργος Κρητικίδης, 2004 Η αναλογία των μεταναστών στα παραπάνω επαγγέλματα ως ποσοστό στη συνολική απασχόληση της χώρας στα αντίστοιχα επαγγέλματα διαμορφώνεται σε 40,0% των ανειδίκευτων χειρωνακτών εργατών και μικροεπαγγελματιών, στο 17,0% των τεχνιτών και στο 6,0% των χειριστών μεταφορικών μέσων, ενώ ως σύνολο των εν λόγω επαγγελμάτων αναλογούν αντίστοιχα στο 21,1%. Στους εργαζόμενους στην παροχή υπηρεσιών και πωλητών σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές συμμετέχουν κατά 7,4%, στους ειδικευμένους γεωργούς - κτηνοτρόφους κλπ κατά 5,1%, από 2,2% { 25 }

μέχρι 2,7% στα υπόλοιπα επαγγέλματα ενώ τέλος με 10,6% όσων δήλωσαν ανεπαρκώς ή ασαφώς το επάγγελμα είτε δεν δήλωσαν επάγγελμα. (Διάγραμμα 2) Διάγραμμα 2: Η απασχόληση κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής Ο? τ λ r r λ r δραστηριότητας των μεταναστών στην συνολική απασχόληση της χώρας Η απασχόληση κατά επάγγελμα και κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας των μεταναστών στην συνολική απασχόληση της χώρας 3% 10.6% υ Ανειδίκευτοι Εργάτες 5.1% 7.4% 6% 40% ^ Τεχνίτες Χειριστές μεταφορικών μέσων «Παροχή υπηρεσιών ^ Γεωργοί - κτηνοτρόφοι ϋ Λοιπά Επαγγέλματα υ Ασαφές επάγγελμα 17% Πηγή: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ Ετήσια Έκθεση 2010,2011 Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μεταναστών που εργάζονται ως τεχνίτες, χειριστές, ανειδίκευτοι εργάτες και μικροεπαγγελματίες είναι ότι αποτελούν το 1/4 και το 7,4% των κατηγοριών των μισθωτών και των αυτοαπασχολούμενων αντίστοιχα της χώρας, καθώς και όσων εργάζονται ως μισθωτοί ειδικευμένοι γεωργοί - κτηνοτρόφοι κλπ οι οποίοι αποτελούν αντίστοιχα το ήμισυ των μισθωτών που απασχολούνται σε αυτό το επάγγελμα1. 1Η μισθωτή απασχόληση των ειδικευμένων γεωργών - κτηνοτρόφων κλπ στο σύνολο της χώρας είναι πολύ μικρή, καθώς αναλογεί μόλις στο 1,4% του συνόλου των μισθωτών.