Κατακτώ την κορυφή Φυσικά

Βασίλης Γρηγορίου, Νάντια Παπαγεωργίου Κατακτώ την κορυφή Φυσικά Ε και ΣΤ Δημοτικού 1

Θέση υπογραφής δικαιούχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον η υπογραφή προβλέπεται από τη σύμβαση. «Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθε σίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου». Εκδόσεις Πατάκη Εκπαίδευση Βασίλης Γρηγορίου και Νάντια Παπαγεωργίου, Κατακτώ την κορυφή Φυσικά Ε και ΣΤ Δημοτικού Εικονογράφηση εσωτερικού και εξωφύλλου: Κώστας Ξύγκας Διορθώσεις: Κώστας Σίμος Υπεύθυνος έκδοσης: Βαγγέλης Μπακλαβάς Dtp: Χριστίνα Κωνσταντινίδου Φιλμ μοντάζ: Κέντρο Γρήγορης Εκτύπωσης Copyright Σ. Πατάκης Α.Ε.Ε.Δ.Ε. (Εκδόσεις Πατάκη), Βασίλης Γρηγορίου και Νάντια Παπαγεωργίου, Αθήνα, 2014 Copyright για την εικονογράφηση Σ. Πατάκης Α.Ε.Ε.Δ.Ε. (Εκδόσεις Πατάκη), Αθήνα, 2014 Πρώτη έκδοση από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Δεκέμβριος 2014 ΚΕΤ 9112 ΚΕΠ 964/14 ISBN 978-960-16-5592-5 Επικοινωνία με συγγραφείς: vasgrigor@gmail.com, nanpap06@gmail.com Ιστοσελίδα συγγραφέων: www.vgrigoriou.gr ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 210.52.05.600, ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 YΠOKΑΤΑΣΤΗMA: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΚΤΕΟ), 570 09, ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Τ.Θ. 1213, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, ΦΑΞ: 2310.70.63.55 2

Περιεχόμενα Εισαγωγή... 7 ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ Ε ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ... 31 φ.ε. 1: Ο όγκος... 33 φ.ε. 2: Η μάζα... 36 φ.ε. 3: Η πυκνότητα... 39 φ.ε. 4: Μελετάμε τα μείγματα... 42 φ.ε. 5: Μελετάμε τα διαλύματα... 45 φ.ε. 6: Η ενέργεια έχει πολλά πρόσωπα και αποθηκεύεται... 47 φ.ε. 7: Η ενέργεια αλλάζει μορφή και υποβαθμίζεται... 50 φ.ε. 8: Τροφές και ενέργεια... 53 φ.ε. 9: Το πεπτικό σύστημα... 57 φ.ε. 10: Το θερμόμετρο, η θερμοκρασία και η θερμότητα... 61 φ.ε. 11: Τήξη και πήξη... 64 φ.ε. 12: Εξάτμιση, συμπύκνωση και βρασμός... 68 φ.ε. 13: Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα στερεά... 71 φ.ε. 14: Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα υγρά και τα αέρια... 74 φ.ε. 15: Στατικός ηλεκτρισμός 1... 77 φ.ε. 16: Στατικός ηλεκτρισμός 2 Το ηλεκτροσκόπιο... 79 φ.ε. 17: Πότε ανάβει το λαμπάκι;... 82 φ.ε. 18: Ένα απλό κύκλωμα Κλειστό-ανοιχτό κύκλωμα... 85 φ.ε. 19: Αγωγοί και μονωτές... 88 φ.ε. 20: Το ηλεκτρικό ρεύμα, ο διακόπτης και οι κίνδυνοι... 91 φ.ε. 21: Σύνδεση σε σειρά και παράλληλη σύνδεση... 95 φ.ε. 22: Η διάδοση του φωτός... 99 φ.ε. 23: Το φως μέσα από τα σώματα... 102 φ.ε. 24: Φως και σκιές... 106 φ.ε. 25: Όταν το φως συναντά γυαλιστερά ή τραχιά σώματα... 110 φ.ε. 26: Απορρόφηση του φωτός... 113 3

Περιεχόμενα φ.ε. 27: Πώς παράγεται ο ήχος;... 116 φ.ε. 28: Διάδοση του ήχου... 119 φ.ε. 29: Ανάκλαση του ήχου... 122 φ.ε. 30: Απορρόφηση του ήχου... 125 φ.ε. 31: Το αυτί μας Ηχορύπανση και ηχοπροστασία... 129 φ.ε. 32: Η ταχύτητα... 133 φ.ε. 33: Οι δυνάμεις... 135 φ.ε. 34: Δυνάμεις από επαφή, δυνάμεις από απόσταση... 138 φ.ε. 35: Πώς μετράμε τη δύναμη;... 141 φ.ε. 36: Τριβή, μια σημαντική δύναμη Επιθυμητή ή ανεπιθύμητη;... 144 φ.ε. 37: Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή... 148 φ.ε. 38: Η πίεση... 151 φ.ε. 39: Η πίεση στα υγρά... 154 φ.ε. 40: Η ατμοσφαιρική πίεση... 158 ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ... 163 φ.ε. 1: Μορφές και πηγές ενέργειας... 165 φ.ε. 2: Το πετρέλαιο, η επεξεργασία και η μεταφορά του... 169 φ.ε. 3: Το πετρέλαιο ως πηγή ενέργειας και ως πρώτη ύλη... 174 φ.ε. 4: Οι ορυκτοί άνθρακες, ένα πολύτιμο στερεό... 180 φ.ε. 5: Το φυσικό αέριο, ένα πολύτιμο αέριο Επιλέγω το πετρέλαιο, τους ορυκτούς άνθρακες ή το φυσικό αέριο;... 184 φ.ε. 6: Ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας... 188 φ.ε. 7: Οικονομία στη χρήση της ενέργειας... 193 φ.ε. 8: Η θερμότητα μεταδίδεται με αγωγή... 199 φ.ε. 9: Η θερμότητα μεταφέρεται με ρεύματα... 203 φ.ε. 10: Η θερμότητα διαδίδεται με ακτινοβολία... 208 φ.ε. 11: Τα χαρακτηριστικά της ζωής Το κύτταρο... 213 φ.ε. 12: Τα μέρη του φυτού... 218 φ.ε. 13: Η φωτοσύνθεση... 222 φ.ε. 14: Η αναπνοή... 226 φ.ε. 15: Η διαπνοή... 229 φ.ε. 16: Ζώα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά Τα θηλαστικά... 234 φ.ε. 17: Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον... 238 4

Περιεχόμενα φ.ε. 18: Τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγματα... 242 φ.ε. 19: Επίδραση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα... 246 φ.ε. 20: Το καρδιοαναπνευστικό σύστημα... 249 φ.ε. 21: Ο μαγνήτης... 253 φ.ε. 22: Ο μαγνήτης προσανατολίζεται... 257 φ.ε. 23: Ο ηλεκτρομαγνήτης... 261 φ.ε. 24: Η ηλεκτρογεννήτρια... 265 φ.ε. 25: Διάθλαση του φωτός... 269 φ.ε. 26: Φως και χρώματα... 273 φ.ε. 27: Μια απλή φωτογραφική μηχανή Το μάτι... 278 φ.ε. 28: Κατηγοριοποίηση ουσιών σε οξέα και βάσεις Ανίχνευση και εξουδετέρωση των ιδιοτήτων τους... 283 φ.ε. 29: Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη... 286 φ.ε. 30: Προστασία από τα μικρόβια... 291 φ.ε. 31: Αναπαραγωγικό σύστημα Η ανάπτυξη του εμβρύου... 294 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ... 299 Ε Δημοτικού 2012... 301 Στ Δημοτικού 2012... 307 Ε Δημοτικού 2013... 311 Στ Δημοτικού 2013... 318 Ε Δημοτικού Α γύρος 2014... 324 Στ Δημοτικού Α γύρος 2014... 332 Ε Δημοτικού Β γύρος 2014... 338 Στ Δημοτικού Β γύρος 2014... 345 ΘΕΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ... 353 Ιούνιος 2013... 355 Ιούνιος 2014... 358 Λύσεις στα φύλλα εργασίας... 361 Λύσεις στους Πανελλήνιους Διαγωνισμούς Φυσικής... 413 Λύσεις στα θέματα εισαγωγής στα Πρότυπα Πειραματικά Γυμνάσια... 427 5

Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται στον Αντώνη και στον Σταύρο

Περιεχόμενα Εισαγωγή Παρακάτω παρουσιάζουμε τους βασικούς διδακτικούς στόχους που θεωρούμε ότι πραγματεύεται κάθε φύλλο αξιολόγησης. Δεν απευθύνονται στους μαθητές αλλά κυρίως στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι μπορούν να τους συμβουλευτούν είτε πριν δοκιμάσουν οι μαθητές να εργαστούν πάνω στα φύλλα αξιολόγησης είτε εκ των υστέρων. Με τον τρόπο αυτό οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προσανατολιστούν σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο αλλά και με τη μορφή των δραστηριοτήτων που καλούνται να χειριστούν οι μαθητές, ενώ η στοχοθεσία μπορεί να λειτουργήσει και ως μια μορφή γρήγορου ευρετηρίου για μια τελευταία επανάληψη. Θεωρούμε ότι έχει δοθεί η απαραίτητη προσοχή ώστε οι στόχοι να είναι εύληπτοι και τα επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα μετρήσιμα. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα, καθώς το κύριο έργο αποτελεί η συμπλήρωση των φύλλων αξιολόγησης και όχι η απλή πράξη της περιγραφής τους. Θα προσέφερε εξαιρετικά μεγάλη ευχαρίστηση στους συγγραφείς του παρόντος βιβλίου εάν η περιγραφή των διδακτικών στόχων αποτελούσε έναυσμα για την ανάπτυξη και άλλων, νέων δραστηριοτήτων από συναδέλφους. Ενότητες της Ε τάξης 1 Ο όγκος: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να αναγνωρίζουν καταστάσεις από την καθημερινή ζωή όπου η χρήση του συγκεκριμένου φυσικού μεγέθους μάς βοηθά να κάνουμε ακριβείς συγκρίσεις και περιγραφές να αναφέρουν τις μονάδες μέτρησής του να προτείνουν μία πειραματική διάταξη για τη μέτρηση του όγκου στερεών σωμάτων με ακανόνιστο σχήμα, καθώς και να αναγνωρίζουν τους περιορισμούς, αλλά και τις προϋποθέσεις 7

Εισαγωγή 8 που πρέπει να διέπουν μια τέτοια διαδικασία μέτρησης να εφαρμόζουν την επιστημονική άποψη ότι ο όγκος των υγρών δε διαφοροποιείται με την αλλαγή δοχείου να διαχειρίζονται την επιστημονική άποψη ότι ο αέρας δεν είναι κενό. 2 Η μάζα: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να περιγράφουν τη χρήση του ζυγού ισορροπίας ως οργάνου για τη σύγκριση των μαζών δύο σωμάτων, αλλά και να προσδιορίζουν παράγοντες που πιθανώς επηρεάζουν το αποτέλεσμα της μέτρησης να μπορούν να εκτιμούν τη μάζα διαφόρων σωμάτων να αναγνωρίζουν ότι ο αέρας έχει μάζα. 3 Η πυκνότητα: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να διατυπώνουν τον ορισμό της πυκνότητας να συσχετίζουν την πυκνότητα με το είδος του υλικού να διακρίνουν την πυκνότητα από τη μάζα και τον όγκο να τεκμηριώνουν ότι η πυκνότητα ενός ομογενούς σώματος είναι ανεξάρτητη από το μέγεθός του να ερμηνεύουν την πυκνότητα με όρους μικροκόσμου να διατυπώνουν επιστημονικούς ισχυρισμούς με τα κατάλληλα φυσικά μεγέθη, για να μπορούν να επιλύσουν σύνθετα προβλήματα της πραγματικής ζωής. 4 Μελετάμε τα μείγματα: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να συσχετίζουν τις ιδιότητες των μειγμάτων με αυτές των συστατικών τους και να εφαρμόζουν τη συσχέτιση αυτή σε προβλήματα της καθημερινής ζωής να προτείνουν τρόπους διαχωρισμού της στερεής ουσίας ενός υδατικού διαλύματος να διακρίνουν τον διαλύτη από τις διαλυμένες ουσίες να προτείνουν τρόπους ομογενοποίησης ενός μείγματος. 5 Μελετάμε τα διαλύματα: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να συσχετίζουν τη δημιουργία ομογενών ή μη μειγμάτων με τη θερμοκρασία και την ποσότητα της ουσίας που διαλύεται σε νερό να διακρίνουν οπτικά αν ένα διάλυμα είναι ομογενές ή όχι να προτείνουν τρόπους ώστε ένα μη ομογενές μείγμα να γίνει ομογενές να συνδέουν τις απαντήσεις τους με τον μικρόκοσμο. 6 Η ενέργεια έχει πολλά πρόσωπα και αποθηκεύεται: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να διακρίνουν και να αναφέρουν μορφές και πηγές της ενέργειας που εμφανίζονται σε μία αναπαράσταση της καθημερινής ζωής να διαχωρίζουν τις πηγές ενέργειας σε ανανεώσιμες και μη αναφέροντας και το αντίστοιχο κριτήριο να εφαρμόζουν τα πλεονεκτήματα των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας σε προβλήματα της καθημερινής ζωής να αναφέρουν τις βασικές μορφές ενέργειας να χρησιμοποιούν την αρχή διατήρησης της ενέργειας σε μια μεγάλη κλίμακα χρόνου.

Εισαγωγή 7 Η ενέργεια αλλάζει μορφή και υποβαθμίζεται: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να υπάγουν διάφορες μορφές ενέργειας στις βασικές να αναγνωρίζουν ότι ο Ήλιος είναι ο «ζωοδότης» της Γης να εφαρμόζουν την αρχή διατήρησης της ενέργειας κατά την περιγραφή διαδοχικών μετατροπών της σε άλλες μορφές να συνδέουν και να κατονομάζουν τη θερμότητα ως την τελική μορφή της ενέργειας σε καθημερινές δραστηριότητες να συσχετίζουν τη διατήρηση της ενέργειας με την υποβάθμιση της αξίας της αλλά και με τις ενεργειακές απαιτήσεις των σύγχρονων κοινωνιών. 8 Τροφές και ενέργεια: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να συσχετίζουν τις ενεργειακές ανάγκες ενός οργανισμού με το είδος του οργανισμού και τις δραστηριότητές του να προτείνουν στην περίπτωση των ανθρώπων συγκεκριμένες λύσεις συνδυάζοντας ποιοτικά και αριθμητικά δεδομένα. 9 Το πεπτικό σύστημα: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να συσχετίζουν τις διατροφικές ανάγκες ενός οργανισμού με τη φυσιολογία του «στόματός» του να αιτιολογούν τη διαφοροποίηση της οδοντοφυΐας του ανθρώπου με την ανάπτυξή του, τις διατροφικές του ανάγκες και τις επιπτώσεις στην υγεία του να αξιοποιούν πειραματικά δεδομένα σχετικά με την επίδραση του βάμματος ιωδίου στο άμυλο προκειμένου να ερμηνεύσουν τη λειτουργία του σάλιου να εκθέτουν επιχειρήματα που βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τη λειτουργία της χολής. 10 Το θερμόμετρο, η θερμοκρασία και η θερμότητα: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να αναδείξουν τον υποκειμενικό χαρακτήρα της μέτρησης της θερμοκρασίας μέσω της αφής να περιγράφουν πειραματικά τη διαδικασία δημιουργίας μιας κλίμακας θερμοκρασίας και να συγκρίνουν την αξία ανάμεσα σε μονάδες μέτρησης διαφορετικών κλιμάκων να συνδέουν τη μεταβολή της θερμοκρασίας με την αντίστοιχη μεταβολή στη μικροσκοπική κίνηση να συσχετίζουν τη θερμική ενέργεια με την ποσότητα του υλικού και τη θερμοκρασία του να περιγράφουν τη μεταφορά θερμότητας ανάμεσα σε σώματα με διαφορετική θερμοκρασία να προβλέπουν τη θερμική ισορροπία λαμβάνοντας υπόψη και τις ποσότητες των υλικών. 11 Τήξη και πήξη: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να διακρίνουν ότι τα υλικά έχουν διαφορετικές μεταξύ τους θερμοκρασίες τήξης και πήξης να συσχετίζουν τις διαφορετικές θερμοκρασίες τήξης διαφόρων υλικών σε πρακτικές εφαρμογές να περιγράφουν μικροσκοπικά τη διαδικασία της 9

Εισαγωγή τήξης να κρίνουν την επιστημονική ορθότητα διατυπώσεων στηριζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα να προτείνουν διαδικασίες αναφορικά με πρακτικά θέματα της καθημερινής ζωής. 12 Εξάτμιση, συμπύκνωση και βρασμός: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να ερμηνεύσουν φαινόμενα της καθημερινότητας που υποδεικνύουν την αλλαγή κατάστασης των σωμάτων από υγρή σε αέρια και αντίστροφα να προτείνουν πειραματικές διαδικασίες για να ξεχωρίζουν υλικά βασιζόμενοι στη θερμοκρασία βρασμού να διαχειριστούν ερωτήσεις σχετικά με τις θερμοκρασίες στις οποίες συμβαίνει η εξάτμιση και ο βρασμός να επιχειρηματολογήσουν για το εάν η θερμοκρασία βρασμού εξαρτάται από την ποσότητα του υγρού να περιγράψουν πώς ο ιδρώτας βοηθά τον ανθρώπινο οργανισμό να ρυθμίζει τη θερμοκρασία του. 13 Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα στερεά: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να αποδώσουν την αύξηση των διαστάσεων ενός στερεού στη διαστολή του λόγω θέρμανσης να αναγνωρίσουν ότι η διαστολή εξαρτάται και από το είδος του υλικού να εφαρμόσουν τη γνώση τους σε καταστάσεις της καθημερινότητας. 14 Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα υγρά και τα αέρια: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να αποδώσουν την αύξηση των διαστάσεων υγρών και αερίων στη διαστολή τους λόγω θέρμανσης να συσχετίσουν τη μεταβολή στον όγκο των υγρών και των αερίων με τη μάζα και την πυκνότητά τους να αναγνωρίσουν ότι γενικά τα υγρά διαστέλλονται περισσότερο από τα δοχεία που τα περιβάλλουν να ερμηνεύσουν χρήσεις των συμπερασμάτων τους στην καθημερινότητα. 15 Στατικός ηλεκτρισμός 1: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να διαπιστώσουν ηλεκτρικές αλληλεπιδράσεις μέσω τριβής να αναγνωρίσουν με βάση τις προηγούμενες αλληλεπιδράσεις ότι υπάρχουν δύο είδη ηλεκτρικού φορτίου να περιγράφουν τη φόρτιση σωμάτων μέσω της μεταφοράς ηλεκτρονίων να ερμηνεύουν τις ηλεκτρικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε ένα φορτισμένο σώμα και ένα αφόρτιστο όταν και τα δύο είναι μονωτές. 16 Στατικός ηλεκτρισμός 2 Το ηλεκτροσκόπιο: οι στόχοι είναι να μπορούν οι μαθητές να περιγράφουν την κατασκευή και τη λειτουργία ενός ηλεκτροσκοπίου να αναγνωρίσουν ότι το ηλεκτροσκόπιο λειτουργεί τόσο από επαφή όσο και από απόσταση να ερμηνεύουν την αποφόρτιση του ηλεκτροσκοπίου όταν το ακουμπάμε με το χέρι μας. 10

39 Φύλλο εργασίας Η πίεση στα υγρά 1. Μέσα σε ένα μικρό ποτήρι με νερό, ρίχνεις λίγο απορρυπαντικό πιάτων. Ανακατεύεις καλά με ένα καλαμάκι μέχρι να σχηματιστεί στο κάτω στόμιό του μια μεμβράνη από σαπουνόνερο. Στη συνέχεια, γυρνάς ανάποδα το καλαμάκι και το βυθίζεις με το άλλο άκρο του μέσα σε ένα ψηλό ποτήρι γεμάτο νερό. Αρχίζεις να ανεβοκατεβάζεις το καλαμάκι, με αποτέλεσμα να εμφανιστεί μια σαπουνόφουσκα που μεγαλώνει και μικραίνει. Μπορείς να εξηγήσεις το φαινόμενο; Μικρό βάθος, μικρή φούσκα. Μεγάλο βάθος, μεγάλη φούσκα. 2. Ποιος είναι ο παράγοντας στον οποίο οφείλεται η υδροστατική πίεση; Γιατί σε μεγαλύτερα βάθη η υδροστατική πίεση αυξάνει; 154

Η πίεση στα υγρά 3. Αν στο ίδιο ποτήρι είχες ρίξει λιγότερο νερό, θα είχε κάποια επίδραση στο μέγεθος της σαπουνόφουσκας; 39 Φύλλο εργασίας 4. Αν είχες ρίξει την ίδια ποσότητα νερού αλλά σε ένα πιο πλατύ ποτήρι, θα παρατηρούσες κάποια διαφορά στο μέγεθος της σαπουνόφουσκας; 5. Το 1646 ο φυσικός Μπλεζ Πασκάλ φημολογείται ότι έκανε το εξής πείραμα: σε ένα ξύλινο βαρέλι άνοιξε μία τρύπα στην επάνω βάση του και εισήγαγε έναν ανθεκτικό λεπτό σωλήνα μήκους 10 περίπου μέτρων. Από την κορυφή του σωλήνα άρχισε να ρίχνει νερό. Καθώς γέμισε το βαρέλι, η στάθμη του νερού άρχιζε να ανεβαίνει σταδιακά και μέσα στον σωλήνα. Μετά από κάποιο σημείο το βαρέλι έσπασε! Μπορείς να αιτιολογήσεις το συμβάν; 155

39 Φύλλο εργασίας Η πίεση στα υγρά 6. Γιατί έπρεπε ο σωλήνας να είναι τόσο μακρύς; Δε θα είχε ο Πασκάλ το ίδιο αποτέλεσμα εάν συγκέντρωνε την ίδια ποσότητα νερού σε ένα δοχείο με αρκετά μικρότερο ύψος αλλά μεγαλύτερο πλάτος; 7. Οι γιατροί χρησιμοποιούν πιεσόμετρα για να μετρούν την πίεση με την οποία η καρδιά αντλεί το αίμα. Μια συνηθισμένη τιμή για την πίεση είναι 12 (στη μονάδα μέτρησης που ονομάζεται «χιλιοστά υδραργύρου»). Αν μετρούσαμε την πίεση σηκώνοντας αρχικά το χέρι μας μέχρι το ύψος της καρδιάς και κατόπιν κατεβάζοντάς το μέχρι τα πόδια μας, πιστεύεις ότι θα βρίσκαμε διαφορές; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 8. Αν οι αντίστοιχες μετρήσεις γίνονταν σε έναν αστροναύτη που βρίσκεται μακριά από πλανήτες, θα κατέληγες σε διαφορετικά αποτελέσματα; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 156

Η πίεση στα υγρά 39 Φύλλο εργασίας 9. Η κατασκευή ενός υποβρυχίου απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη και προσοχή σε σχέση με την κατασκευή ενός συμβατικού πλοίου. Ποια θεωρείς ότι είναι η αιτία; Αν συγκρίνεις το μέγεθος ενός υποβρυχίου όταν είναι στην επιφάνεια της θάλασσας και όταν έχει καταδυθεί σε μεγάλα βάθη, πότε πιστεύεις ότι θα το βρεις μικρότερο και γιατί; Οι απαντήσεις του φύλλου εργασίας βρίσκονται στις σελίδες 384-385. 157

Η διαπνοή 15 Φύλλο εργασίας 1. Ο Τζον Γούντγουορντ (John Woodward), φυσικός και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στα τέλη του 17ου αιώνα έκανε διάφορα πειράματα για να διερευνήσει τον ρόλο του νερού στην ανάπτυξη των φυτών. Σε ένα από αυτά μέτρησε την ποσότητα του νερού που κατανάλωνε ένα φυτό σε μια περίοδο 77 ημερών. Στο τέλος της περιόδου αυτής μέτρησε τη μάζα του φυτού και βρήκε ότι η μάζα που πήρε το ίδιο το φυτό ήταν 1 γραμμάριο, ενώ το νερό που κατανάλωσε ήταν περίπου 76.000 γραμμάρια! Για ποιον λόγο χρειάζεται νερό ένα φυτό, και πού καταλήγει τελικά αυτό;..... 2. Ο Σπύρος επισκέπτεται τον παππού του στο χωριό. Μια από τις αγαπημένες του βόλτες είναι στο θερμοκήπιο του παππού. Όταν όμως μπαίνει μέσα, η ατμόσφαιρα είναι πολύ υγρή, χωρίς να υπάρχει κάπου τρεχούμενο νερό. Από πού πιστεύεις ότι προέρχεται η υγρασία;... 3. Ο Σπύρος, γυρνώντας στο σπίτι του, αναλαμβάνει να ποτίζει τα φυτά στο μπαλκόνι του. Ο παππούς όμως του έχει πει ότι ο βασιλικός θέλει πολύ συχνό πότισμα, καθημερινό, ενώ το γεράνι θέλει πότισμα κάθε 3 μέρες. Για ποιον λόγο πιστεύεις ότι συμβαίνει αυτό;.... 229

Φύ15 λλο εργασίας Η διαπνοή 4. Πώς ονομάζονται οι μικροί πόροι μέσα από τους οποίους αποβάλλεται το νερό;.. 5. Ο Σπύρος τώρα κάνει ένα πείραμα: από έναν σπάγκο κρεμάει τέσσερα φύλλα από νεραντζιά, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Το πρώτο φύλλο το αλείφει με βαζελίνη και στις δύο πλευρές του, το δεύτερο το αλείφει με βαζελίνη μόνο στην πάνω πλευρά του, το τρίτο το αλείφει με βαζελίνη μόνο στην κάτω πλευρά του, ενώ στο τέταρτο δε βάζει καθόλου βαζελίνη. Αφήνει τα φύλλα κρεμασμένα και τα παρακολουθεί για 5 ημέρες. 5α. Η βαζελίνη τι εμποδίζει να φύγει από τα φύλλα;.... 5β. Ποιο φύλλο μαράθηκε περισσότερο και γιατί;... 230

5γ. Ποιο φύλλο είναι πιο φρέσκο και γιατί; Η διαπνοή 15 Φύλλο εργασίας... 5δ. Ποιο από τα φύλλα 2 και 3 μαράθηκε περισσότερο;.. 5ε. Ποιο από τα φύλλα 2 και 3 έχασε περισσότερο νερό;.... 5στ. Σε ποιο από τα φύλλα 2 και 3 έγινε πιο έντονη διαπνοή;.... 6. Στηριζόμενος/η στο προηγούμενο πείραμα που έκανε ο Σπύρος, ποιο είναι το συμπέρασμά σου σχετικά με το πού ακριβώς βρίσκονται οι μικροσκοπικοί πόροι μέσω των οποίων γίνεται η διαπνοή, και το πώς κατανέμονται;......... 231

Φύ15 λλο εργασίας Η διαπνοή 7. Η Δέσποινα πηγαίνει βόλτα στο βουνό με τον θείο της και τα ξαδέλφια της. Μαζεύουν κλαδιά με φύλλα από διάφορα δέντρα που συναντούν κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Όταν επέστρεψαν, η Δέσποινα είχε στο σακίδιό της τα εξής κλαδιά: Κρανιά Πεύκο Πλάτανος Τοποθέτησε με τη σειρά τα δέντρα, ξεκινώντας από αυτά που αποβάλλουν μεγαλύτερες ποσότητες νερού.... 8. Υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στο μέγεθος των φύλλων, τον αριθμό των μικροσκοπικών πόρων και την ποσότητα του νερού που αποβάλλεται μέσα από αυτούς; 232.....

Η διαπνοή 9. Οι κάκτοι ευδοκιμούν σε ζεστά και ξηρά μέρη. Αποτελούνται από τις ρίζες, τον βλαστό και τα αγκάθια. Η εξοικονόμηση νερού είναι σημαντική για την επιβίωσή τους. Με ποιον τρόπο πιστεύεις ότι περιορίζεται η απώλεια του νερού στους κάκτους;...... 15 Φύλλο εργασίας 10. Τα φυλλοβόλα δέντρα τον χειμώνα ρίχνουν τα φύλλα τους. Αυτό το φαινόμενο πιστεύεις ότι συνδέεται με την ανάγκη τους για πότισμα;........ Οι απαντήσεις του φύλλου εργασίας βρίσκονται στις σελίδες 399-400. 233

29 Φύλλο εργασίας Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη 1. Ο Γιώργος θέλει να κάνει ντουζ στο μπάνιο, αλλά με λύπη του διαπιστώνει ότι το «τηλέφωνο» της ντουζιέρας έχει βουλωμένες αρκετές από τις τρύπες μέσα από τις οποίες βγαίνει το νερό, εξαιτίας των αλάτων που περιέχονται σε αυτό. Συζητάει με τον πατέρα του, και εκείνος τον συμβουλεύει να βουτήξει το «τηλέφωνο» του ντουζ σε ένα δοχείο που έχει γεμίσει προηγουμένως με ξίδι. Μπορείς να αιτιολογήσεις την πρόταση του πατέρα του Γιώργου;.......... 2. Στη συνέχεια ο Γιώργος βοηθά τον πατέρα του να φτιάξουν ένα κέικ. Ο ρόλος του Γιώργου είναι να ανακατεύει με το μίξερ το βούτυρο καθώς ρίχνει σταδιακά τη ζάχαρη. Στο τέλος όμως πρέπει να πλύνει και τα σύνεργα. Θεωρείς ότι θα είναι και σε αυτή την περίπτωση αποδοτική η προηγούμενη συμβουλή του πατέρα του Γιώργου, δηλαδή να χρησιμοποιήσει ως καθαριστικό για τα σύνεργα του μίξερ το ξίδι; Αιτιολόγησε την απάντησή σου..... 3. Ο Γιώργος, για να κατανοήσει καλύτερα τα προηγούμενα φαινόμενα, προχωρά σε πειράματα. Μαζί με τον Βασίλη θέλουν αρχικά να κατηγοριοποιήσουν διάφορα υλικά που βρίσκονται στο σπίτι, ανάλογα με το αν περιέχουν οξέα ή 286

Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη βάσεις. Χρησιμοποιούν, για αναφορά, δείκτη από κόκκινο λάχανο. Δυστυχώς όμως δεν πρόσεξαν, και χύθηκε υγρό πάνω στο χαρτί τους, σβήνοντας κάποια αποτελέσματα. Συμπλήρωσε εσύ τα δεδομένα που χάθηκαν, στον παρακάτω πίνακα. 29 Φύλλο εργασίας Ένα ποτήρι που περιέχει διάλυμα με Χρώμα διαλύματος κόκκινου λάχανου πριν ρίξω την ουσία Χρώμα διαλύματος κόκκινου λάχανου αφού έριξα την ουσία Α) χυμό πορτοκαλιού μοβ κόκκινο Β) αμμωνία μοβ μπλε Γ) ξίδι μοβ Δ) απορρυπαντικό πιάτων μοβ Ε) οδοντόκρεμα μοβ 4. Όταν τα παιδιά τελειώνουν τον πειραματισμό, έχει μείνει μια λευκή σκόνη που δε γνωρίζουν αν είναι οξύ ή βάση. Ο Γιώργος προτείνει ότι μία γευστική δοκιμή θα μπορούσε να τους βοηθήσει να καταλάβουν, αλλά ο Βασίλης τον σταματάει. Μπορείς να αιτιολογήσεις την ενέργεια του Βασίλη;... 5. Τότε επιλέγουν να διαλύσουν τη λευκή σκόνη σε ένα ποτήρι ώστε να φτιάξουν ένα διάλυμα, και στη συνέχεια να προσθέσουν μερικές σταγόνες από δείκτη κόκκινου λάχανου. Παρατηρούν τότε ότι το διάλυμα χρωματίζεται μπλε. Αφού συμβουλευτείς ξανά τον πίνακα που συμπλήρωσες προηγουμένως, μπορείς να συμπεράνεις σε ποια από τις προηγούμενες κατηγορίες ανήκει αυτή η λευκή σκόνη; 287

29 Φύλλο εργασίας Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη... 6. Τα παιδιά συνεχίζουν ρίχνοντας τώρα, στο διάλυμα με τη λευκή σκόνη, σταγόνες από το περιεχόμενο μιας κανάτας, το οποίο δε γνωρίζουν αν περιέχει και αυτό οξύ ή βάση. Για κάθε σταγόνα που ρίχνουν καταγράφουν και το χρώμα που αποκτά το νέο διάλυμα και συμπληρώνουν τον πίνακα. Αριθμός σταγόνων από το διάλυμα της κανάτας Χρώμα του νέου διαλύματος 1 μπλε 2 μπλε 3 μοβ 4 κόκκινο 5 κόκκινο Τι είδους ουσία ήταν αυτή που περιείχε το διάλυμα της κανάτας; 7. Πώς ονομάζουμε τη διαδικασία που συμβαίνει ώστε το αρχικό διάλυμα της άσπρης σκόνης από μπλε να γίνει μοβ; 8. Ο Γιώργος ισχυρίζεται ότι τελικά το διάλυμα θα είναι ουδέτερο. Συμφωνείς με την άποψή του; Μπορείς να περιγράψεις σε ποιες κατηγορίες ουσιών μετατρέπεται σταδιακά το διάλυμα, καθώς τα παιδιά ρίχνουν μία μία τις σταγόνες; 288

Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη... 29 Φύλλο εργασίας 9. Ποιο από τα διαλύματα αυτό που δημιουργήθηκε με τη λευκή σκόνη ή αυτό που περιέχει η κανάτα θα μπορούσες να χρησιμοποιήσεις για να καθαρίσεις τα χέρια σου που λερώθηκαν με λάδια από την αλυσίδα του ποδηλάτου σου; Αιτιολόγησε την απάντησή σου..... 10. Η χολή είναι μια ουσία που εκκρίνει το συκώτι και μεταφέρεται στο έντερο ώστε να διασπάσει τα λίπη κατά την πέψη. Σε ποια κατηγορία ουσιών θα κατέτασσες τη χολή; Αν μπορούσες να την αναμείξεις με το διάλυμα που περιείχε η κανάτα, θα ήταν εξίσου αποτελεσματική στον ρόλο της; Αιτιολόγησε την απάντησή σου... 289

29 Φύλλο εργασίας Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη 11. Ο Γιώργος, αφού κατέληξε στα συμπεράσματά του, αποφάσισε να διασκεδάσει προκαλώντας τον Βασίλη με το εξής ερώτημα: «Είναι δυνατόν να φας ένα σφιχτό αυγό χωρίς να σπάσεις το κέλυφός του;». Στην αρχή λοιπόν, «βράζει» το αυγό. Στη συνέχεια το τοποθετεί μέσα σε ένα ποτήρι και το περιλούζει με ξίδι μέχρι να το σκεπάσει. Το αφήνει μέσα στο διάλυμα για ένα 24ωρο, οπότε την επόμενη μέρα το βγάζει από το ποτήρι και διαπιστώνει ότι το αυγό πλέον δεν έχει σχεδόν καθόλου κέλυφος. Ίσα ίσα, είναι και πολύ ελαστικό, καθώς είναι «βρασμένο». Σύμφωνα με τα προηγούμενα συμπεράσματα, ποια είναι η άποψή σου για τα συστατικά του κελύφους του αυγού; 290 Οι απαντήσεις του φύλλου εργασίας βρίσκονται στις σελίδες 409-410.

ΣΤ Δημοτικού Πηγή: http://micro-kosmos.uoa.gr/gr/announcments/diagonismoi_fysikon_dimotikou.htm 2 0 1 3 1. Παρατήρησε την παρακάτω εικόνα: 1α. Αναγνώρισε τις μορφές ενέργειας στις περιοχές ή στα σώματα όπου υπάρχουν οι αριθμοί. Γράψε τις υποθέσεις σου: 1 ενέργεια του ανέμου 2 ενέργεια του νερού 3 ενέργεια του νερού 4 ενέργεια 5 από την κουζίνα 6 ενέργεια από τον λαμπτήρα 318

ΣΤ Δημοτικού 1β. Από πού νομίζεις ότι προέρχεται όλη η ενέργεια; Πώς ονομάζουμε αυτή την αρχική ενέργεια που μετατρέπεται σε διάφορες άλλες μορφές ενέργειας;...... 2 0 1 3............... 2. Με ποιον τρόπο νομίζεις ότι η θερμότητα: α) διαδίδεται από τον Ήλιο στη Γη;... β) μεταφέρεται από τη μία περιοχή της ατμόσφαιρας σε άλλη;... γ) μεταδίδεται από το εξωτερικό στο εσωτερικό ενός κτιρίου όταν τα παράθυρα είναι κλειστά;... 3. Ποια πειράματα από αυτά που φαίνονται στις εικόνες της επόμενης σελίδας θα έκανες για να μελετήσεις καθέναν από τους παραπάνω τρόπους μετάδοσης της θερμότητας, αλλάζοντας τη θέση του χεριού σε σχέση με τη φλόγα ή αλλάζοντας το υλικό της ράβδου στο τρίτο πείραμα; Γράψε δίπλα στο κάθε πείραμα τα συμπεράσματα στα οποία νομίζεις ότι θα κατέληγες για τον καθένα από αυτούς τους τρόπους. 319

ΣΤ Δημοτικού α )... 2 0 1 3............ β )............... γ)............... 4. Παρατήρησε στο σκίτσο της επόμενης σελίδας το σύστημα κεντρικής θέρμανσης ενός σπιτιού. Εφαρμόζοντας τα συμπεράσματά σου από τα παραπάνω πειράματα, εξήγησε τον τρόπο λειτουργίας αυτού του συστήματος θέρμανσης.... 320

ΣΤ Δημοτικού............... 2 0 1 3... 5α. Στην εικόνα της αρχικής σελίδας του διαγωνίσματος απεικονίζεται ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο. Πώς νομίζεις ότι ανανεώνεται το νερό της τεχνητής λίμνης;................ 5β. Πώς νομίζεις ότι λειτουργεί το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο;.. 321

ΣΤ Δημοτικού. 2 0 1 3 6. Τι είναι προτιμότερο για να έχεις οικονομία σε χρήματα, να χρησιμοποιείς δυναμό ή μπαταρίες για να έχεις φως στο ποδήλατό σου; Εξήγησε γιατί.... 7. Παρατήρησε τις παρακάτω εικόνες και διάγραψε με Χ αυτές που δε δείχνουν τρόπους ή συμπεριφορές εξοικονόμησης ενέργειας. Δικαιολόγησε την κάθε επιλογή σου με τα συμπεράσματα των πειραμάτων σου. α β 322

ΣΤ Δημοτικού α)............... 2 0 1 3...... γ δ β).................. 323

Ιούνιος 2013 1. Πώς νομίζεις ότι στερεώνονται τα σημειώματα στο ψυγείο;............ 2. Με αφορμή την παραπάνω εικόνα, φαντάσου ότι σου δίνουν δύο ράβδους. Η μία από τις δύο είναι μαγνήτης, η άλλη όχι. Φαντάσου, επίσης, ότι έχεις στη διάθεσή σου τα εξής αντικείμενα: κέρματα από χαλκό, μικρά καρφιά από σίδηρο, βόλους από γυαλί και φύλλα από αλουμίνιο. Οι ράβδοι και τα αντικείμενα φαίνονται στη διπλανή εικόνα. 2α. Με ποιο πείραμα νομίζεις ότι μπορείς να ξεχωρίσεις τη ράβδο που είναι μαγνήτης;............ 2β. Εξήγησε την απάντησή σου. 353

Θέματα εισαγωγής στα Πρότυπα Πειραματικά Γυμνάσια / Ιούνιος 2013. 3. Στη διπλανή εικόνα φαίνεται μια μαγνητική πυξίδα. Σε τι χρησιμεύει μια μαγνητική πυξίδα;......... 4. Aν έχεις στη διάθεσή σου μια πυξίδα και την τοποθετήσεις σε ένα τραπέζι, φαντάσου ότι κάνεις το εξής πείραμα: σε κάποια απόσταση από την πυξίδα, δένεις έναν σπάγκο στο μέσο της ράβδου που είναι μαγνήτης, και τον κρατάς με το χέρι σου, ώστε να περιστρέφεται ελεύθερα, όπως φαίνεται στη διπλανή εικόνα. 4α. Ποια προβλέπεις ότι θα είναι η κατεύθυνση του μαγνήτη, όταν ηρεμήσει;...... 4β. Εξήγησε γιατί θα ηρεμήσει σε αυτή την κατεύθυνση....... 354

Θέματα εισαγωγής στα Πρότυπα Πειραματικά Γυμνάσια / Ιούνιος 2013 5. Αν έχεις στη διάθεσή σου ένα καλώδιο από σύρμα που περιβάλλεται από μονωτικό υλικό, μια ηλεκτρική μπαταρία και ένα μικρό κοπίδι ή μαχαίρι, φαντάσου ότι σου ζητούν να φτιάξεις έναν ηλεκτρομαγνήτη χρησιμοποιώντας μια σιδερένια ράβδο που δεν είναι μαγνήτης. Μπορείς να περιγράψεις πώς θα φτιάξεις έναν ηλεκτρομαγνήτη με τη σιδερένια ράβδο;... 6. Παρατήρησε στη διπλανή εικόνα έναν γερανό με έναν τεράστιο ηλεκτρομαγνήτη. Θα μπορούσε ένας μόνιμος μαγνήτης να αντικαταστήσει τον ηλεκτρομαγνήτη του γερανού; Γιατί; Ποια είναι η βασική διαφορά ενός ηλεκτρομαγνήτη από έναν μόνιμο μαγνήτη;.................. 355

Λύσεις στα θέματα εισαγωγής στα Πρότυπα Πειραματικά Γυμνάσια Ιούνιος 2013 1. Τα σημειώματα στερεώνονται στο ψυγείο με τη βοήθεια των μικρών μαγνητών. 2α. Θα πλησιάσω και τις δύο ράβδους διαδοχικά στα παραπάνω αντικείμενα. Όποια είναι μαγνητισμένη, θα έλκει κάποια από αυτά, και πιο συγκεκριμένα τα σιδερένια καρφιά. Η άλλη δε θα έλκει κανένα. 2β. Ορισμένα υλικά έλκονται από τους μαγνήτες, ενώ άλλα όχι. Επειδή από τα παραπάνω αντικείμενα μόνο τα σιδερένια καρφιά μπορούν να έλκονται από τους μαγνήτες, τελικά μόνο η μία ράβδος, η μαγνητισμένη, τα έλκει. 3. Μας βοηθά να προσανατολιζόμαστε, καθώς στρέφεται έτσι ώστε ο βόρειος μαγνητικός πόλος της να δείχνει πάντα τον γεωγραφικό βορρά της Γης. 4α. Η κατεύθυνση του μαγνήτη θα είναι ίδια με την κατεύθυνση της μαγνητικής βελόνας της πυξίδας. 4β. Τόσο η μαγνητική βελόνα όσο και ο μαγνήτης επηρεάζονται από το μαγνητικό πεδίο της Γης και ισορροπούν πάνω στην ευθεία βορράς-νότος. 5. Αφού κόψω προσεκτικά με το λεπίδι ένα κομμάτι καλωδίου, θα το τυλίξω γύρω από τη σιδερένια ράβδο, όσες φορές μού επιτρέπει το μήκος του. Μετά, προσεχτικά με το κοπίδι, θα αφαιρέσω το μονωτικό κάλυμμα από τα δύο άκρα του καλωδίου και στη συνέχεια θα ενώσω το καθένα από αυτά με τους πόλους της μπαταρίας, λυγίζοντάς τα, ώστε να δημιουργηθεί κλειστό κύκλωμα. 6. Όχι, δε θα μπορούσε, γιατί τότε δε θα ήταν δυνατό να αφήσει τα αντικείμενα που έλκει, καθώς θα παρέμεναν συνεχώς «κολλημένα» πάνω του. Αντίθετα, ο ηλεκτρομαγνήτης έχει μαγνητικές ιδιότητες και έλκει τα αντίστοιχα υλικά μόνο όταν διαρρέεται από ρεύμα, ενώ δεν έχει καθόλου μαγνητικές ιδιότητες όταν δε διαρρέεται από ρεύμα. Άρα, ανάλογα με το αν θέλουμε να έλξει ή όχι τα αντικείμενα, κλείνουμε ή ανοίγουμε το ηλεκτρικό κύκλωμα. Ιούνιος 2014 Θέμα 1ο 1. μεγαλύτερη, μικρότερη, αγωγή, ρεύματα, ακτινοβολία 2. α) τα κλείσει, εμποδίσει τη ροή θερμότητας με τη μορφή ρευμάτων αέρα από το θερμό εξωτερικό περιβάλλον προς το δωμάτιο. β) τα κλείσει, εμποδίσει τη διάδοση θερμότητας με ακτινοβολία από το εξωτερικό περιβάλλον προς το δωμάτιο. (Σημείωση: Η πράξη αυτή είναι αποδοτική όταν έχουμε μέρα, οπότε και αποκόπτεται η ηλιακή ακτινοβολία.) γ) αφαιρέσει τα χαλιά από το δάπεδο, επιτρέψει τη ροή θερμότητας με αγωγή από τα πόδια των ανθρώπων προς το δάπεδο. (Σημείωση: Το δάπεδο έχει πάντα χαμηλότερη θερμοκρασία από τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εποχή. Επομένως το καλοκαίρι είναι επιθυμητή η επαφή τους με το πιο κρύο πάτωμα, ενώ το χειμώνα όχι, καθώς έτσι αποβάλλουν θερμότητα. Μία δημοφιλής απάντηση είναι και αυτή που ισχυρίζεται ότι ακόμα και το καλοκαίρι τα χαλιά θα μονώσουν το σπίτι κατά τη μεταφορά θερμότητας με αγωγή από το ζεστό περιβάλλον προς το δωμάτιο, οπότε δε χρειάζεται να αφαιρεθούν. Η απάντηση αυτή είναι μεν επιστημονικά ορθή, αλλά επειδή η μεταφορά θερμότητας με αγωγή προς τον αέρα του δωματίου είναι ένας πολύ ασθενής μηχανισμός, στην ουσία θα επηρεάσει ελάχιστα τη θερμοκρασία του 427