ΗΜΕΡΙ Α «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής»

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΩΝ ΗΜΕΡΙ Α «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής» Αντιπληµµυρική προστασία λεκανοπεδίου Αθήνας (Κηφισός Ιλισός) Εισηγητής : Ν.Μαλατέστας Αθήνα 2 Νοεµβρίου 2004

1 ΗΜΕΡΙ Α ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΛΕΚΑΝΟΠΕ ΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ ΚΗΦΙΣΟΣ ΙΛΙΣΟΣ Β Τµήµα Εισήγησης Εισηγητής: Ν. Μαλατέστας 1. Γενική θεώρηση του ζητήµατος της αντιπληµµυρικής προστασίας Ως αντιπληµµυρική προστασία µιας λεκάνης εννοείται το σύνολο των κατασκευαστικών και διαχειριστικών παρεµβάσεων, που, µε αξιολόγηση και ιεράρχηση των προτεραιοτήτων σύµφωνα µε κριτήρια οικονοµικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά, αποσκοπούν στη σταδιακή µείωση σε αποδεκτά όρια των κινδύνων και των συνεπειών από την εκδήλωση πληµµυρικών φαινοµένων. Η αντιπληµµυρική προστασία είναι εποµένως µια σύνθετη δραστηριότητα, που προϋποθέτει την ύπαρξη µιας πολιτικής που θα εκφράσει τη βούληση για την αντιµετώπιση των προβληµάτων, θα καθορίσει τις προτεραιότητες και τα κριτήρια και θα συντονίσει τις διαδικασίες χρηµατοδότησης, µελέτης, κατασκευής και διαχείρισης των έργων, αλλά εστιάζεται κυρίως σε µια τεχνική διαδικασία µε επί µέρους πτυχές και στάδια υλοποίησης. Σε µια ιδανική κατάσταση η τεχνική αυτή διαδικασία περιλαµβάνει σε ένα πρώτο στάδιο τη δηµιουργία ενός master plan της εξεταζόµενης λεκάνης. Στηριζόµενο σε σύγχρονα εργαλεία υδρολογικής και υδραυλικής ανάλυσης, στη γεωµετρία και άλλα φυσικά χαρακτηριστικά του διαµορφωµένου υδρογραφικού δικτύου αλλά και στα χαρακτηριστικά από πλευράς συνθηκών απορροής στοιχεία των επί µέρους τµηµάτων της λεκάνης, το master plan θα εντοπίσει τα προβληµατικά σηµεία του συστήµατος απορροής, θα ιεραρχήσει τις επεµβάσεις µε τα προαναφερόµενα κριτήρια ποσοτικοποιώντας τις προτάσεις, θα προτείνει διαχειριστικά µέτρα, όπου κρίνεται αναγκαίο, και θα καταλήξει σε ένα συγκεκριµένο σχέδιο και χρονοδιάγραµµα έργων, λαµβάνοντας υπ όψη και τα υφιστάµενα οικονοµικά δεδοµένα. 2. Το σύστηµα Κηφισού - Στοιχεία λεκάνης και κύριων κλάδων Η λεκάνη απορροής του Κηφισού καλύπτει το µεγαλύτερο µέρος του Αθηναϊκού Λεκανοπεδίου. Ο υδροκρίτης της αναπτύσσεται κατά µήκος των κορυφογραµµών του Αιγάλεω, της Πάρνηθας, της Πεντέλης, εν µέρει του Υµηττού, καθώς και των λόφων της Αθήνας (Λυκαβηττού, Ακρόπολης κλπ). Η συνολική επιφάνεια της λεκάνης ανέρχεται σε 371 km 2. Από αυτήν ένα ποσοστό άνω του 60% είναι εκτάσεις που έχουν υποστεί

2 µικρότερης ή µεγαλύτερης πυκνότητας αστικοποίηση και µόνον το 40% καλύπτει φυσικές λεκάνες. Ο κύριος κλάδος του Κηφισού, ο οποίος έχει µια γενική κατεύθυνση από βορρά προς νότο, εκτείνεται επί ενός συνολικού µήκους 21,5 km περίπου, από το σηµείο εκβολής του στη θάλασσα µέχρι το ανάντη όριο της κοίτης του, η οποία διαµορφώνεται στη συµβολή των ρεµάτων Φασίδερι και Χελιδονούς. Η µέση κατά µήκος κλίση του ανέρχεται σε περίπου 1%. Στην πορεία του ο Κηφισός είναι αποδέκτης της παροχής ενός σηµαντικού αριθµού συµβαλλόντων κλάδων. Τα κυριότερα συµβάλλοντα ρέµατα είναι από µεν τη δυτική πλευρά το ρέµα Νίκαιας (Καναπιτσερή), το ρέµα Χαϊδαρίου, το ρέµα Μάσχα, τα ρέµατα Μιχελή και Λιοσίων (γνωστό κατά τµήµατα και ως ρέµα Φλέβας ή ρέµα Εσχατιάς) µε κοινό έργο συµβολής στον Κηφισό, το ρέµα Αχαρνών και το ρέµα Βαρυµπόµπης, από δε την ανατολική πλευρά το ρέµα Προφήτη ανιήλ, ο Ποδονίφτης και η Πύρνα. Ορισµένα εξ αυτών, όπως το ρέµα Λιοσίων και ο Ποδονίφτης αποχετεύουν σηµαντικού µεγέθους υπολεκάνες και έχουν επίσης σηµαντικούς συµβάλλοντες κλάδους, όπως το ρέµα Αµαρουσίου, το ρέµα Χαλανδρίου, το ρέµα Φυλής, το ρέµα Ευπυρίδων και άλλα. Αξιόλογα ρέµατα συµβάλλουν επίσης στα ανάντη της κοίτης του Κηφισού τµήµατα των ρεµάτων Φασίδερι και Χελιδονούς. Πρέπει να σηµειωθεί ότι ανθρώπινες επεµβάσεις τείνουν να µεταβάλουν τα όρια της φυσικής λεκάνης απορροής του Κηφισού, είτε µε την εκτροπή υδάτων άλλων λεκανών προς αυτήν (π.χ. µερική εκτροπή Ιλισού, συλλεκτήρας υψηλής περιοχής Μοσχάτου, Καλλιθέας, Ν. Σµύρνης), είτε µε την εκτροπή υδάτων της λεκάνης του προς άλλες (π.χ. Άνω Ρούς Ποδονίφτη). Η λεκάνη απορροής του Ιλισού από την άλλη πλευρά, η οποία αναπτύσσεται στο ΝΑ τµήµα του Λεκανοπεδίου, εκτείνεται σε µια επιφάνεια 48,50 km 2. Από την επιφάνεια αυτή έχει υποστεί αστικοποίηση ένα ποσοστό άνω του 60%. Ο κύριος κλάδος του Ιλισού έχει γενική κατεύθυνση από ΒΑ προς Ν. Το µήκος του αναπτύγµατός του µέχρι την περιοχή του Χολαργού είναι 12 km και η µέση κατά µήκος κλίση του 1,7%. Ο Ιλισός είναι επίσης αποδέκτης της παροχής πληθώρας συµβαλλόντων σε αυτόν κλάδων. Οι κλάδοι αυτοί έχουν τη µορφή κλειστών αγωγών διαφόρων διατοµών, που είτε αποχετεύουν αστικές αποκλειστικά λεκάνες, είτε αποτελούν τους αποδέκτες ρεµάτων που πηγάζουν κυρίως από την πλευρά του Υµηττού. Τα σηµαντικότερα από τα ρέµατα αυτά είναι το ρέµα Αγ. Ιωάννου Θεολόγου, το ρέµα Αστερίου, το ρέµα Ζωγράφου και φυσικά ο Ηριδανός.

3 3. Αντιπληµµυρικό Έργο Κηφισού Το σηµαντικότερο αντιπληµµυρικό έργο που έγινε στο λεκανοπέδιο τα τελευταία χρόνια είναι η αναδιευθέτηση του Κηφισού στο τµήµα µεταξύ των Χ.Θ. 0+200 και 3+060, τµήµα στο οποίο µέχρι το 2002 περέµενε η στενή τραπεζοειδής διατοµή της παλαιότερης διευθέτησης µεταξύ των ήδη αναδιευθετηµένων τµηµάτων στα ανάντη και κατάντη. Το τµήµα αυτό είχε χαµηλή παροχετευτική ικανότητα (από 400 600 m 3 /sec κατά θέσεις) που περιοριζόταν ακόµα περισσότερο στις θέσεις ορισµένων γεφυρών, όπως ήταν των ΗΣΑΠ, της οδού Πειραιώς του Ρέντη και του ΟΣΕ. Με τα δεδοµένα αυτά και µε τη συνεχή αστικοποίηση της λεκάνης από τη µια πλευρά και την ανάπτυξη δικτύων οµβρίων από την άλλη, το συγκεκριµένο τµήµα αποτελούσε ασθενές σηµείο του αντιπληµµυρικού συστήµατος του Λεκανοπεδίου. Με τα προς κατασκευή έργα αναδιευθέτησης η παροχετευτική ικανότητα θα έφθανε τα 1400 m 3 /sec, µειούµενη στα ανάντη των συµβολών των ρ. Προφήτη ανιήλ και Νίκαιας σε 1100 και 1000 m 3 /sec αντιστοίχως. Το αντιπληµµυρικό έργο ήταν συνδυασµένο µε το ολυµπιακό έργο κατασκευής της λεωφόρου Κηφισού και εκτελέσθηκε µε τρεις ανεξάρτητες εργολαβίες. Το αντικείµενο του υδραυλικού έργου περιέλαβε τη διαµόρφωση ορθογωνικής διατοµής µε διεύρυνση της κοίτης µέχρι µεγίστου πλάτους 30,60 m, την εκβάθυνση αυτής µέχρι και 4 m, την κατασκευή κοιτόστρωσης από πλάκα έγχυτου σκυροδέµατος εδραζόµενη σε στρώσεις εξυγίανσης και αποστράγγισης και την κατασκευή πλευρικών πετασµάτων για την επένδυση των πασσαλοστοιχιών αντιστήριξης των εκατέρωθεν της κοίτης οχθών. Η διεύρυνση και εκβάθυνση της παλαιάς κοίτης έγινε εφικτή χάρις στην κατασκευή πασσαλοστοιχιών σε όλο το µήκος του έργου. Κατά ένα µεγάλο ποσοστό οι πασσαλοστοιχίες εξυπηρέτησαν και την έδραση του οδικού έργου. Στο αντικείµενο του έργου ήταν και η διαµόρφωση των συµβολών όλων των υπαρχόντων ή µελλοντικών κλάδων που καταλήγουν στο συγκεκριµένο τµήµα του ποταµού (συλλεκτήρων Ρέντη και Ελευθερίας, ρεµάτων Προφήτη ανιήλ και Νίκαιας και άλλων µικρότερων). Η κατασκευή του έργου έγινε µε µερική τροποποίηση της αρχικής µελέτης δηµοπράτησης αυτού. Η τροποποίηση κατέστη αναγκαία λόγω των γνωστών προβληµάτων που δηµιούργησαν οι πληµµύρες του καλοκαιριού του 2002 και της συνεπαγόµενης αδυναµίας εκτέλεσης εργασιών εντός της κοίτης σε εν ξηρώ συνθήκες. Τα βασικά στοιχεία της µελέτης που τροποποιήθηκαν ήταν τα ακόλουθα: Καταργήθηκε το µεσόβαθρο που επρόκειτο να κατασκευασθεί ως επέκταση προς τα ανάντη του υφισταµένου µεσοβάθρου επί µήκους 1350 m περίπου. Για την κατασκευή της κοιτόστρωσης στο κατάντη τµήµα του έργου χρησιµοποιήθηκε ύφαλο έγχυτο σκυρόδεµα αντί προκατασκευασµένων κυβολίθων.

4 Για την κατασκευή των πλευρικών πετασµάτων στο κατάντη τµήµα του έργου χρησιµοποιήθηκαν προκατασκευασµένα πανέλα τοποθετούµενα στην τελική τους θέση µε τη βοήθεια οδηγών, αντί των εγχύτων πετασµάτων. Η τροποποίηση των στοιχείων του έργου αλλά και των µεθόδων κατασκευής του οδήγησε στην ανάγκη αναθεώρησης µέρους του υδραυλικού σχεδιασµού αυτού. Ως αποτέλεσµα της αναθεώρησης αυτής έγιναν υπερυψώσεις των νέων γεφυρών σε σχέση µε τις προβλέψεις των µελετών δηµοπράτησης, καθώς και των αντιπληµµυρικών στηθαίων σε όλο το µήκος του έργου κατάντη της οδού Πειραιώς. Το υδραυλικό έργο έχει κατά ένα µεγάλο ποσοστό ολοκληρωθεί, υπάρχουν όµως σηµαντικές εκκρεµότητες, ιδιαίτερα στο κατάντη τµήµα που είναι και το δυσχερέστερο κατασκευαστικά. Οι εκκρεµότητες αφορούν κατά βάση την κατασκευή της κοιτόστρωσης και των πλευρικών πετασµάτων στο τµήµα αυτό. Οι εργασίες διεύρυνσης και εκβάθυνσης έχουν ολοκληρωθεί. Για την εκτίµηση της κλίµακας του υδραυλικού έργου αρκεί να αναφερθεί ότι περιλαµβάνει την εκτέλεση εκσκαφών όγκου 575.000 m 3, κοιτοστρώσεων 95.000 m 3 σκυροδέµατος και πετασµάτων σε επιφάνεια 30.000 m 2. 4. Μελλοντικά έργα λεκανών Κηφισού - Ιλισού Όπως θα φανεί στη συνέχεια, στο κεφάλαιο των προτάσεών µας, υπάρχει ένα µείζον ζήτηµα που αφορά στον καθορισµό των προτεραιοτήτων και των κριτηρίων σχεδιασµού των έργων που συγκροτούν ένα σύστηµα αντιπληµµυρικής προστασίας. Πέρα από αυτό όµως υπάρχει ένας αριθµός µελετηµένων ή υπό µελέτη έργων µε ιδιαίτερη σηµασία, τα οποία πρέπει να προωθηθούν ανεξάρτητα από την πορεία του γενικότερου ζητήµατος. Αναφέρουµε συνοπτικά τα έργα, τα οποία θα πρέπει κατά την άποψή µας να ολοκληρωθούν µε ένα ορίζοντα τριετίας µέχρι πενταετίας. Τα πλέον επείγοντα από αυτά είναι τα ακόλουθα: Η ολοκλήρωση των έργων της αναδιευθέτησης του Κηφισού στο εναποµένον τµήµα ανάντη της Χ.Θ. 0+200 και µέχρι το ύψος της γέφυρας της οδού Πειραιώς. Τα εναποµένοντα έργα είναι ένα σηµαντικό τµήµα της τελικής κοιτόστρωσης και ένα πολύ µεγάλο µέρος των πλευρικών πετασµάτων στην περιοχή αυτή. Πρέπει βεβαίως να αναφερθεί ότι παρά τις εκκρεµότητες αυτές και τη διατήρηση πασσαλοσανίδων σε τµήµα του έργου, η σηµερινή κοίτη έχει µια παροχετευτική ικανότητα σαφώς µεγαλύτερη σε σχέση µε αυτήν της αρχικής. Η επέµβαση στο τµήµα του Κηφισού µεταξύ Τριών Γεφυρών και Κόκκινου Μύλου. Στο τµήµα αυτό, όπου διατηρείται η παλαιά τραπεζοειδής διατοµή, υπάρχουν σοβαρά

5 προβλήµατα διάβρωσης της υπάρχουσας κοιτόστρωσης και δευτερογενώς και των πρανών σε ορισµένα σηµεία. Είναι αναγκαία και επείγουσα η εκτέλεση έργων για τη συντήρηση της σηµερινής κοίτης, ώστε να ανταποκριθεί µέχρι το χρόνο κατασκευής των έργων αναδιευθέτησης αυτής, σύµφωνα µε τις προτάσεις της µελέτης που έχει συνταχθεί για το εν λόγω τµήµα, αλλά είναι σε αναστολή. Η ολοκλήρωση του Συλλεκτήρα Ν. Σµύρνης, Καλλιθέας και Υψηλής Περιοχής Μοσχάτου. Αποµένει η κατασκευή του καταληκτικού τµήµατός του επί της οδού Ελευθερίας στο Μοσχάτο, ενός συµπληρωµατικού τµήµατος επί των οδών Καποδιστρίου και Κεφαλληνίας επίσης στο Μοσχάτο και η κατασκευή δύο µεριστών για την αποφόρτισης µέρους της παροχής στον Ιλισό. Η µελέτη του έργου είναι ολοκληρωµένη και προβλέπεται να γίνει σύντοµα η δηµοπράτησή του. Η κατασκευή του τµήµατος του Βασικού Συλλεκτήρα Ρέντη µεταξύ των οδών Σκυλίτση και Θηβών. Το έργο είναι αναγκαίο για την ανακούφιση µεγάλου µέρους του ήµου Ρέντη. Ήδη εκπονείται µελέτη επικαιροποίησης της παλαιότερης µελέτης του έργου αυτού. Τα έργα αποχέτευσης οµβρίων της περιοχής ανατολικά του Κηφισού, µεταξύ γραµµών ΗΣΑΠ και των οδών Χαµοστέρνας, Ταύρου και Κωνσταντινου-πόλεως. Πρόκειται για περιοχή µε πολύ χαµηλό επίπεδο εξυπηρέτησης από πλευράς απορροής οµβρίων και πολλά προβλήµατα. Είναι σε εξέλιξη µελέτη, η οποία θα ολοκληρωθεί στους πρώτους µήνες του επόµενου χρόνου. Η διευθέτηση του τµήµατος του ρέµατος Προφήτη ανιήλ κατάντη της διασταύρωσής του µε τον ΚΑΑ. Η διευθέτηση αυτή είναι επείγουσα, καθώς πρέπει το ρέµα να συνδεθεί µε το νέο έργο συµβολής του στον Κηφισό. Σήµερα εξακολουθεί και λειτουργεί η παλαιά συµβολή, η οποία είναι προβληµατική. Η κατασκευή των συµπληρωµατικών αντιπληµµυρικών έργων για την εξυπηρέτηση των χαµηλών περιοχών Μοσχάτου και Καλλιθέας. Με βάση το σχετικό σχεδιασµό προβλέπεται η κατασκευή νέου παραλιακού συλλεκτήρα οµβρίων των περιοχών αυτών, ο οποίος θα συµβάλλει στον Κηφισό, µε ελεγχόµενο όµως µε θυρόφραγµα έργο συµβολής για την προστασία των περιοχών σε περίπτωση ανάρρου λόγω πληµµυρικής ροής στον Κηφισό. Προβλέπεται επίσης η ολοκλήρωση των αντιπληµµυρικών καναλιών αµέσως κατάντη του συλλεκτήρα, µε τα οποία ολοκληρώνεται η προστασία των χαµηλών περιοχών, καθώς η λειτουργία τους ισοδυναµεί ουσιαστικά µε την επαναφορά της θάλασσας στην αρχική της θέση, πριν δηλαδή από την εκτέλεση των επιχωµατώσεων. Πρέπει να αναφερθεί ότι η

6 ολοκλήρωση των έργων αυτών συνδέεται µε τη µετατόπιση προς τη θάλασσα της Υψηλής Λεωφόρου Ποσειδώνος. Η ολοκλήρωση της διευθέτησης του ρέµατος Χαϊδαρίου. Με το έργο αυτό προβλέπεται η διευθέτηση της σηµερινής ανεπαρκούς κοίτης επί µήκους 370 m περίπου στα ανάντη του ήδη διευθετηµένου τµήµατος και η κατασκευή νέου τµήµατος µήκους 880 m επί της Λεωφόρου Αθηνών για την αποκατάσταση της συνέχειας του ρέµατος µε το προς τα ανάντη τµήµα του στην περιοχή του ΚΕΒΟΠ. Η διευθέτηση του ρέµατος Εσχατιάς στο τµήµα του επί της οδού Φλέβας αµέσως ανάντη της συµβολής του στο ρέµα Μιχελή και της από κοινού συµβολής των στον Κηφισό. Η διευθέτηση αυτή είναι αναγκαία τόσο για την αύξηση της παροχετευτικής ικανότητας του τµήµατος αυτού, όσο και για την αποκατάσταση µιας ικανοποιητικής λειτουργίας του έργου συµβολής. Σηµαντικού ενδιαφέροντος από πλευράς αντιπληµµυρικής προστασίας αλλά τοπικού περισσότερο ενδιαφέροντος έργα είναι η διευθέτηση τµήµατος του ρέµατος Χαλανδρίου µεταξύ των οδών Σολωµού και Γρίβα, όπου υπάρχει πρόβληµα σοβαρού περιορισµού της παροχετευτικότητας του ρέµατος, τα έργα δικτύου οµβρίων για την αντιµετώπιση πληµµυρικών προβληµάτων στο ήµο Ν. Ερυθραίας, προβληµάτων που δηµιουργούνται από τις αποφορτίσεις των οµβρίων της Εκάλης, τα έργα δικτύου οµβρίων στην περιοχή του Κοντόπευκου, ο κεντρικός συλλεκτήρας οµβρίων της περιοχής του ήµου Αχαρνών, καθώς και δίκτυα οµβρίων στο ήµο Παλαιού Ψυχικού. Ως δεύτερης προτεραιότητας αντιπληµµυρικά έργα που πρέπει όµως να προωθηθούν προς κατασκευή τα επόµενα χρόνια θεωρούνται τα ακόλουθα: Η αναδιευθέτηση του Κηφισού στο τµήµα µεταξύ Τριών Γεφυρών και Κόκκινου Μύλου. Το έργο εκτροπής του Κυκλοβόρου προς τον Κηφισό. Όπως είναι γνωστό, ο Κυκλοβόρος είναι αποδέκτης της απορροής ενός µεγάλου τµήµατος του κέντρου της πόλης, κυρίως µέσω υπερχειλίσεων προς αυτόν από το παντορροϊκό σύστηµα. Σήµερα ο Κυκλοβόρος συµβάλλει στο ρέµα Προφήτη ανιήλ στο ύψος της Λεωφόρου Αθηνών. Με τη σχεδιαζόµενη εκτροπή του ο Κυκλοβόρος θα ακολουθήσει χάραξη επί της οδού Κωνσταντινουπόλεως επί µήκους 4 km περίπου. Στο ύψος της διασταύρωσης της οδού Κωνσταντινουπόλεως µε τον Κηφισό θα συµβάλλει µε το ρ. Προφήτη ανιήλ και από κοινού πλέον θα συµβάλλουν στον Κηφισό. Στο τµήµα εκτροπής του ο Κυκλοβόρος θα είναι αποδέκτης της εκτρεπόµενης προς τον Κηφισό παροχής του Ιλισού.

7 Ο αγωγός µερικής εκτροπής του Ιλισού προς τον Κυκλοβόρο. Το έργο έχει τόσο υδραυλικό, όσο και περιβαλλοντικό χαρακτήρα. Η εκτροπή αυτή και η αντίστοιχη µείωση της πληµµυρικής παροχής στην κοίτη του Ιλισού στα κατάντη θα επιτρέψει την ταπείνωση των οχθών του στο τµήµα αυτό και κατά συνέπεια την εξυπηρέτηση της αποχέτευσης των παρόχθιων ζωνών προς τον ποταµό. Από την άλλη πλευρά θα απάγει µέσω του Κηφισού και του έργου εκβολής του Κηφισού µακράν των ακτών του Φαληρικού Όρµου τις υψηλού ρυπαντικού φορτίου χαµηλές παροχές του Ιλισού. Σε σχέση µε το µέγεθος της εκτρεπόµενης παροχής έχουν διατυπωθεί προσεγγίσεις που την προσδιορίζουν σε ένα ύψος µεταξύ των 50 και των 100 m 3 /sec. Η διευθέτηση του ρέµατος Προφήτη ανιήλ στο τµήµα του µεταξύ των οδών Λεγάκη και Αγ. Πολυκάρπου, ώστε να έχει τη δυνατότητα να παραλάβει τα όµβρια του αντίστοιχου τµήµατος της περιοχής Ελαιώνα, όπου η κατασκευή συλλεκτήρων οµβρίων είναι επίσης επιτακτική. Η διευθέτηση του ρέµατος Αχαρνών. Η διευθέτηση αυτή πρέπει να περιλάβει σε πρώτη φάση το τµήµα µεταξύ συµβολής στον Κηφισό και διασταύρωσης µε την Αττική Οδό, στην ευρύτερη περιοχή της οποίας έχουν κατασκευασθεί τα αντίστοιχα έργα, και σε δεύτερη φάση το τµήµα ανάντη της Αττικής Οδού, όπου υπάρχουν εµφανέστατα προβλήµατα υδραυλικής ανεπάρκειας των διατοµών του ρέµατος, αν µάλιστα ληφθεί υπ όψη η µελλοντική λειτουργία του ως αποδέκτη του δικτύου οµβρίων του ήµου Αχαρνών. Η ολοκλήρωση της διευθέτησης του ρέµατος Εσχατιάς. Οι υφιστάµενες διατοµές του ρέµατος έχουν σοβαρό έλλειµµα υδραυλικής επάρκειας σε πολλά σηµεία κατά µήκος της κοίτης του και είναι αναγκαία η εκτέλεση έργων διευθέτησης. Η διευθέτηση του Ιλισού στο και σήµερα ανοικτό τµήµα του από την οδό Φορνέζη µέχρι τη λεωφόρο Ποσειδώνος. Με τη διευθέτηση του τµήµατος αυτού προβλέπεται να γίνει σηµαντική ταπείνωση των οχθών του, µε αποτέλεσµα να καθίσταται εφικτή η αποφόρτιση προς τον Ιλισό των απορροών των παρόχθιων περιοχών, που σήµερα είναι αποκλεισµένες µε ψηλά αντιπληµµυρικά αναχώµατα. Η διευθέτηση του ρέµατος Ποδονίφτη στα ανάντη της γέφυρας της οδού Χαλκίδος και µέχρι τη γέφυρα της οδού Εράτωνος. Το τµήµα αυτό παραµένει αδιευθέτητο µεταξύ διευθετηµένων τµηµάτων στα ανάντη και κατάντη. Υπάρχει τέλος το έργο της διευθέτησης του Κηφισού ανάντη του Κόκκινου Μύλου, το οποίο συνδυάζεται µε την κατασκευή σειράς φραγµάτων για την ανάσχεση των πληµµυρών αλλά και των φερτών υλικών. Το έργο αυτό έχει µελετηθεί σε

8 προκαταρκτικό στάδιο. Θεωρούµε αναγκαία την προώθηση της µελέτης αυτής σε επόµενα στάδια, µε αντικείµενο κατ αρχάς την αξιολόγηση διαφόρων σεναρίων κατασκευής φραγµάτων όσον αφορά τις επιπτώσεις τους στις πληµµυρικές παροχές αλλά σε επίπεδο συνολικής λεκάνης Κηφισού, ενώ παράλληλα λόγω της ιδιαιτερότητας των έργων θα πρέπει να ενσωµατωθεί στο σχεδιασµό η περιβαλλοντική διάσταση. Πέραν των προαναφερθέντων έργων έχει επισηµανθεί η ανάγκη για την εκτέλεση σε ορισµένες περιπτώσεις µελετών ελέγχου υδραυλικής επάρκειας. Αυτές αφορούν κυρίως τον Ποδονίφτη κατάντη της διέλευσής του από την Αττική Οδό, καθώς κρίνεται ότι πρέπει να αποτιµηθούν επεµβάσεις, όπως η εκτροπή του άνω ρου του και τα έργα στο πλαίσιο της Αττικής Οδού, και τον Ιλισό, στο κλειστό τµήµα του από το Χολαργό µέχρι την οδό Χαµοστέρνας. 5. Προτάσεις Ζήτηµα κεντρικής σηµασίας για την αντιπληµµυρική προστασία των λεκανών του Κηφισού και του Ιλισού είναι η υπέρβαση του τρόπου της µέχρι σήµερα αντιµετώπισης των προβληµάτων. Σύµφωνα µε αυτόν οι προτεραιότητες καθορίζονταν µε βάση τις ανάγκες για έργα που θα θεραπεύσουν τοπικές εκδηλώσεις πληµµυρικών φαινοµένων, χωρίς να εξετάζεται η ευρύτερη λεκάνη και η επιρροή των κατασκευαζόµενων έργων στους κατάντη αποδέκτες. Είναι πλέον αναγκαίο, χωρίς να αγνοούνται σοβαρά τοπικά προβλήµατα, να υπάρξει ορθολογικός στρατηγικός σχεδιασµός και προγραµµατισµός των µελλοντικών έργων και επεµβάσεων. Βασικό εργαλείο για το σχεδιασµό αυτό είναι η ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου µοντέλου των δύο λεκανών, στο οποίο θα ενσωµατωθούν τα σηµαντικά υδραυλικά χαρακτηριστικά όλων των κλάδων, των πρωτευόντων αγωγών οµβρίων και των αγωγών του παντορροϊκού δικτύου, καθώς και τα κρίσιµα από πλευράς απορροής χαρακτηριστικά των αντίστοιχων υπολεκανών. Το µοντέλο αυτό θα είναι δυναµικό, θα έχει δηλαδή τη δυνατότητα να συµπεριλάβει επεκτάσεις έργων και, επί πλέον, έργα ανάσχεσης που σχεδιάζεται να κατασκευασθούν. Με βάση το µοντέλο αυτό και διάφορα σενάρια κατανοµής βροχοπτώσεων στο Λεκανοπέδιο, που θα προέλθουν από τις εξ ίσου αναγκαίες µε βάση τα πιο σύγχρονα δεδοµένα υδρολογικές αναλύσεις, θα είναι δυνατή η εκτίµηση της φόρτισης των κλάδων που συγκροτούν τα συστήµατα απορροής Κηφισού και Ιλισού, ο εντοπισµός των πλέον ασθενών ή και κρίσιµων σηµείων από πλευράς προστασίας, η ιεράρχηση των επεµβάσεων από πλευράς προτεραιοτήτων, ο καθορισµός παραµέτρων σχεδιασµού για τις επεµβάσεις αυτές, η αξιολόγηση της επιρροής έργων ανάσχεσης και βεβαίως ο προσδιορισµός κριτηρίων για το σχεδιασµό των επί µέρους τοπικών δικτύων οµβρίων.

9 Θα είναι επίσης δυνατή η εξέταση και η αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων σε σχέση µε έργα εκτροπής, όπως είναι π.χ. η εκτροπή τµήµατος της παροχής του Ιλισού προς τον Κηφισό. Είναι προφανές ότι το σύστηµα επιλογής των προτεραιοτήτων µε βάση το προαναφερόµενο µοντέλο θα περιλάβει, πέραν των καθαρώς τεχνικών, παραµέτρους κοινωνικές, οικονοµικές και περιβαλλοντικές µε αντίστοιχους δείκτες βαρύτητας. Η βελτιστοποίηση και τελική ρύθµιση του µοντέλου κρίνεται αναγκαία και µπορεί να επιτευχθεί µε την παράλληλη λειτουργία ενός δικτύου βροχογραφικών και υδροµετρικών σταθµών. Με τη βοήθεια αυτού είναι εφικτή αφ ενός η ρύθµιση του µοντέλου, µε αποτέλεσµα τη βελτίωση της αξιοπιστίας των προβλέψεών του, ενώ αφ ετέρου µπορεί να επιτευχθεί πολύ ικανοποιητική προσέγγιση της πραγµατικής τραχύτητας των κατά θέσεις διατοµών και κατά συνέπεια βελτιωµένη εκτίµηση της πραγµατικής παροχετευτικής τους ικανότητας. Αυτά πολύ συνοπτικά για το θέµα του γενικού σχεδιασµού των έργων αντιπληµµυρικής προστασίας στις δύο σηµαντικές λεκάνες του λεκανοπεδίου. Πέραν όµως αυτού υπάρχει µια σειρά ζητηµάτων στα οποία πρέπει τα επόµενα χρόνια να εστιασθεί το ενδιαφέρον των αρµοδίων φορέων. Τα ζητήµατα αυτά είναι: Το ζήτηµα του καθαρισµού και της συντήρησης της κοίτης. Το πρόβληµα της απόθεσης φερτών υλικών σε διάφορες θέσεις κατά µήκος των ρεµάτων είναι γνωστό, όπως επίσης και η αναγκαιότητα καθαρισµού των για τη διατήρηση της ενεργού υδραυλικής διατοµής των. Το πρόβληµα, όµως, αποκτά ιδιαίτερη σηµασία στην περίπτωση των τελικών αποδεκτών, όπου και οι αποθέσεις είναι σηµαντικές και η ανάγκη διατήρησης της διατοµής των πιο κρίσιµη. Στον Κηφισό για παράδειγµα διαπιστώθηκε κατά τις πρόσφατες εργασίες της αναδιευθέτησης ότι υπήρχαν τεράστιοι όγκοι αποτεθειµένων υλικών σε όλο το κατάντη της παλαιάς διατοµής τµήµα του µέχρι τη χοάνη εκβολής. Για τις περιπτώσεις αυτές είναι αναγκαία η ύπαρξη ενός µηχανισµού που θα έχει τη φροντίδα του καθαρισµού. Και στα µεν έξαλα τµήµατα, όπου δηλαδή ο πυθµένας είναι πάνω από τη στάθµη της θάλασσας, το ζήτηµα αντιµετωπίζεται σχετικά εύκολα, υπό τον όρο βεβαίως της εξασφάλισης προσβάσεων για τον εξοπλισµό. Στον Κηφισό και πάλι έχουν προβλεφθεί δύο ράµπες πρόσβασης στο ύψος της Λαχαναγοράς, οι οποίες µπορούν να εξυπηρετήσουν ένα µεγάλο µήκος του κατάντη εξάλλου τµήµατος της κοίτης. Αντίστοιχες προσβάσεις πρέπει να εξασφαλισθούν όµως και σε άλλες θέσεις. Εκεί που ο καθαρισµός εµφανίζει δυσχέρειες είναι στα ύφαλα τµήµατα, τα οποία φθάνουν σε πολύ µεγάλα βάθη και όπου το πρόβληµα των αποθέσεων είναι ακόµα εντονότερο. Για τον

10 καθαρισµό των τµηµάτων αυτών είναι αναγκαία η χρησιµοποίηση ειδικού εξοπλισµού, όπως για παράδειγµα πλωτά (δράγες) µε σύστηµα αναρρόφησης και απάντλησης των φερτών. Άλλο ζήτηµα είναι αυτό της οριοθέτησης των ρεµάτων. Με βάση το ισχύον σήµερα νοµικό καθεστώς η οριοθέτηση των ρεµάτων είναι προϋπόθεση τόσο για την περιβαλλοντική αδειοδότηση οιωνδήποτε έργων σε αυτά, όσο και για των ένταξη νέων περιοχών στο σχέδιο πόλεως. Η οριοθέτηση εποµένως των αξιόλογων ρεµάτων του Λεκανοπεδίου είναι µια εργασία βάσης που πρέπει να γίνει άσχετα µε την εκτέλεση αντιπληµµυρικών έργων. Ένα άλλο ζήτηµα είναι αυτό της ποιότητας των υδάτων στους αποδέκτες. Το πρόβληµα αυτό συνδέεται αφ ενός µε το γεγονός ότι η απορροή των οµβρίων υδάτων από τις αστικοποιηµένες κυρίως ζώνες µεταφέρει στα δίκτυα και εν συνεχεία στα ρέµατα ρύπους και αφ ετέρου µε τις παράνοµες συνδέσεις αστικών ή βιοµηχανικών αποβλήτων. Είναι αναγκαίο να υπάρξουν µέτρα για την αναβάθµιση της ποιότητας των υδάτων στα ρέµατα. Κατ αρχάς πρέπει να τεθεί σε εφαρµογή µια διαδικασία καθαρισµού των απορρεόντων οµβρίων και αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε την εγκατάσταση διατάξεων απορρύπανσης ανάντη των σηµείων αποφόρτισης των δικτύων οµβρίων στα ρέµατα. Είναι επίσης αναγκαίο να υπάρξουν µέτρα ελέγχου των παράνοµων συνδέσεων. Στην παλαιά κοίτη του Κηφισού υπήρχαν οι λεγόµενες «κόφτρες» για την ελεγχόµενη εκτροπή της παροχής ξηρής περιόδου, που είχε υψηλό ρυπαντικό φορτίο, προς τους µεγάλους συλλεκτήρες ακαθάρτων. Θα µπορούσε πιθανόν και σήµερα να εφαρµοσθεί ένα τέτοιο µέτρο σε συνεννόηση µε την ΕΥ ΑΠ, παρά το γεγονός ότι µε τη διαµορφωµένη κατάσταση αυτό παρουσιάζει ορισµένες τεχνικές δυσκολίες. Σχετικό µε το παραπάνω ζήτηµα είναι και αυτό των «στασίµων» υδάτων κατά τις ξηρές περιόδους στα τµήµατα, όπου ο πυθµένας του Κηφισού και του Ιλισού είναι κάτω από τη στάθµη της θάλασσας. Η ανανέωση των υδάτων στις περιπτώσεις αυτές είναι αναγκαία. Θα πρέπει να εξετασθούν τεχνικο-οικονοµικά εναλλακτικές λύσεις είτε µεταφοράς και διοχέτευσης νερού στα εν λόγω τµήµατα, είτε εφαρµογής τεχνικών αερισµού. Θεωρούµε σηµαντικό να γίνει µια έρευνα για το ζήτηµα της ανάσχεσης σε αστικοποιηµένες ζώνες. Στο εξωτερικό έχουν αναπτυχθεί τεχνικές για την επίτευξη µικρότερης ή µεγαλύτερης ανάσχεσης σε αστικές περιοχές. Είναι αναγκαίο να γίνει µια αξιολόγηση των µεθόδων αυτών και της εφαρµοσιµότητάς τους στις συνθήκες

11 του Λεκανοπεδίου. Ορισµένες από αυτές µπορεί να εφαρµοσθούν µόνον σε νέες αναπτυσσόµενες ζώνες, ενώ άλλες και σε περιοχές ήδη ανεπτυγµένες. Η µελέτη και κατασκευή δικτύων οµβρίων υδάτων στο µέλλον θα πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο που θα θέσει, όταν ολοκληρωθεί, το γενικό σχέδιο αντιπληµµυρικής προστασίας. Μέχρι τότε η ανάπτυξη νέων δικτύων θα πρέπει να γίνεται µε περίσκεψη και όπου υπάρχουν σηµαντικά προβλήµατα. Και σε αυτές όµως τις περιπτώσεις θα πρέπει να εξαντλείται κάθε δυνατότητα ένταξης έργων ανάσχεσης στο υπό µελέτη σύστηµα. Η εµπειρία όλων µας, ιοίκησης και Μελετητών, έχει αναδείξει τον κρίσιµο χαρακτήρα της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων. Είναι εποµένως ιδιαίτερης σηµασίας το ζήτηµα αυτό να εντάσσεται έγκαιρα στον προγραµµατισµό των έργων. Έχουν ωριµάσει οι συνθήκες για µια διαφορετική προσέγγιση στο ζήτηµα του σχεδιασµού των αντιπληµµυρικών έργων και κυρίως στο θέµα των διευθετήσεων των ρεµάτων. Στις πιο προηγµένες χώρες οι έννοιες των φιλικών προς το περιβάλλον λύσεων έχουν επικρατήσει πλέον σε βάρος των συµβατικών λύσεων του παρελθόντος. Είναι καιρός αυτή η νέα κουλτούρα να επικρατήσει και στην Ελλάδα, σε Υπηρεσίες, Μελετητές και Εργολάβους. Πρέπει όµως και στον τοµέα αυτό να γίνει µια εργασία βάσης, ώστε να εξοικειωθούµε όλοι µε τις νέες λύσεις, τα νέα υλικά και γενικότερα τον προβληµατισµό γύρω από τις εφαρµογές των.